Svi vladari Srbije

1. avgust 2012.

komentara: 39

Portal Poreklo objavljuje kratak prikaz knjige “Svi vladari Srbije“ Dejana Nikolića. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić

Po Porfirogenitu, Srbi su na Balkansko poluostrvo došli iz svoje postojbine Bojke, u vreme kad je Vizantijskim carstvom vladao car Iraklije (610-641). U njihovoj postojbini, kaže on, Srbima su upravljala dva brata, pošto su od oca nasledili vlast. Jedan od braće odluči sa polovinom naroda da napusti svoju postojbinu, pa je tako došao u Vizantiju. Naselili su se u Serviji (Srbica), jugozapadno od Soluna. Srbi su na Balkan došli kao organizovana vojska i bili su nezadovoljni ovom teritorijom, pa im je car dozvolio da se nasele na teritoriji koja je bila opustošena od Avara. Vrlo brzo, Srbi su se raširili od reke Bojane, do reke Cetine i na planinskom području između reka Ibra, Zapadne Morave, Pive, Tare, gornjeg toka reke Bosne i oblasti Soli. Srbija je kasnije nazvana Raška. Porfirogenit nabraja i druge srpske zemlje, Duklju, Travuniju, Zahumlje i Paganiju na zapadu. Gotovo dva veka kasnije, pisac Barskog rodoslova (Letopis popa Dukljanina), kaže da se Srbija delila na dve oblasti, Ras i Bosnu. Srbi su i u to najstarije doba imali svoje vladare i pre

VIŠESLAVA, za kojeg se pouzdano zna (oko sredine 7. veka). Od njega se rodi

RADOSLAV, pa PROSEGOJ, pa VLASTIMIR, Višeslavov praunuk, i ta dinastija se nazivala VIŠESLAVIĆI.

Knez Vlastimir je vladao oko 835-850. godine. Svoju ćerku je udao za Krajinu, sina trebinjskog župana BELE. Posle smrti Vlastimirove, raški presto su nasledila tri njegova sina

MUTIMIR, STOJIMIR i GOJNIK. Knez Mutimir je vladao oko 850-891/2. godine. Na osnovu imena Mutimirovog sina Stefana, kao i najstarijeg Gojnikovog sina Petra, može se zaključiti da su Srbi u to vreme primili hrišćansku veru iz Carigrada, jer se od tada deci daju hrišćanska imena.

Knez PETAR GOJNIKOVIĆ je vladao od 891/92-917/18. Njega je iz Hrvatske napao brat od strica (Mutimirov sin) Bran oko 894. godine, a 896. iz pravca Bugarske, Klonimir (Stojimirov sin). Humom je vladao MIHAILO VIŠEVIĆ (910-930).

Knez PAVLE BRANOVIĆ je vladao od 917/18-920. godine (sin Mutimirovog sina Brana). Vojska kneza Pavla Branovića je potučena i na srpski presto dolazi knez

ZAHARIJA PRIBISLAVLJEVIĆ (Prvoslavljević) od 920-924.On je bio sin Pribislava (Prvoslava), koga je sa vlasti zbacio Petar Gojniković. Bežeći od Bugara, knez Zaharija, je sa jednim delom naroda iz zapadnih krajeva Srbije, pobegao u Hrvatsku.

Knez ČASLAV KLONIMIROVIĆ je vladao od 927/28-oko 950. godine, a došao je iz Bugarske (iz Preslava). Župan Časlav Klonimirović je prvi izvršio stvarno ujedinjenje srpskih plemena pod okrilje Srbije (Raške). Za njegove vladavine, Srbija je obuhvatala Bosnu (do Cetine, Livna i Plive na zapadu), Duklju, Trebinje i Konavle (Nikšić, Gacko i Nevesinje), a na severu sve do Rudnika, a možda i do Save. U to vreme, veliku opasnost po Srbiju, Bugarsku i Vizantiju, predstavljao je nov narod, Ugri (Mađari), koji su zarobili i Časlava i vezanog ga bacili u Savu. Posle njegove smrti jedinstvena država je počela da se raspada i to je trajalo sve do 1070. godine. Ubrzo je Srbijom zavladala nova srpska dinastija VUKANOVIĆI.

Veliki župan VUKAN, vladao je oko 1090-1116. Dukljanski kralj BODIN (1081-1101) je iskoristio rat Normana protiv Vizantije i Duklji priključio Rašku (Srbiju) i Bosnu. Bodin je Rašku dao na upravu dvojici svojih župana Marku i Vukanu. VUKAN je bio poreklom iz Zete. Posle Bodinove smrti, on je postao prva ličnost srpske istorije i veoma je ugrožavao vizantinsku teritoriju – Kosovo. Za vreme Vukanove vladavine, umesto imena Raška, sve češće se koristi pojam SRBIJA. Vukan nije imao muške dece i posle njegove smrti, nasledio ga je sinovac UROŠ, a VUKANOVIĆI su samo pripremili teren NEMANJIĆIMA.

Veliki župan UROŠ I je vladao oko 1116-1146). Gotovo celi 12. vek na Balkanu bio je ispunjen vizantijsko-mađarskim ratovima. Mađarski kralj Stefan II (1114-1131), već teško oboleo, pred kraj života se izmirio sa svojim sinovcem Belom i odredio ga za svoga naslednika. Pošto je sa Srbijom bio u tesnim vezama, Stefan je 1129. oženio Belu Jelenom, ćerkom velikog župana Uroša I. Pored kraljice Jelene, ubrzo se uz Belu II Slepog (1131-1141) našao kao vrlo uticajna ličnost na mađarskom dvoru, Urošev sin BELOŠ. U mađarskim hronikama se može naći da je župan Uroš I zajedno sa svojim sinom Belošem pomagao Mađare u borbi protiv Nemaca.

Veliki župan UROŠ II je vladao oko 1146-1156. godine. Preko Mađara, i Srbija je postala deo antivizantijskog saveza. Mađarskom je u to vreme vladao Geza II.(Belin i Jelenin sin), a Srbijom je vladao Uroš II (rođeni ujak mađarskog kralja). Okrećući leđa Mađarima (zbog straha od Vizantije), mnogi srpski velikaši su pokušali da zbace sa vlasti Uroša II. Za novog velikog župana uzdigli su Uroševog brata DESU. U tome sporu, arbitrirao je vizantijski car Manojlo i presto je ostao Urošu II, a Desa je dobio Dendru (Šumadiju). Oko 1156. godine, Uroša II smenjuje

PRIMISLAV, a njega

BELOŠ, drugi brat Uroša II. Ovaj je dobrovoljno napustio presto i ponovo se vratio u Mađarsku, a nasledio ga je brat

DESA, koji je po drugi put 1162. postao srpski veliki župan. Vladao je od 1162-1165. godine.On je ženidbenim vezama hteo da stupi u vezu sa Nemcima i udaje, radi toga, svoju ćerku za Leonarda Osorskog. Slabost dukljanskih vladara, omogućila je Desi da izađe na Jadransko more, a ponovo je zavladao i Dendrom (koju je bila povratila Vizantija). Tim svojim postupcima, župan Desa je trasirao put Stefanu Nemanji. A Desa je najverovatnije 1165. odveden u vizantijsko zarobljeništvo.

Veliki župan TIHOMIR je vladao oko 1165-1166. godine. On je imao tri brata: Stracimira (upravljao krajevima oko Zapadne Morave), Miroslava (Hum) i Stefana Nemanju (oblasti oko Ibra, Rasine, Toplice i Dubočice-oko Leskovca). Stefana Nemanju je zatvorio brat Tihomir, a kada se ovaj oslobodio iz zatočeništva, preoteo je presto svome bratu Tihomiru, koji se udavio za vreme bitke u reci Sitnici. Novi srpski vladar postao je

STEFAN NEMANJA, a njegova braća Stracimir i Miroslav, su mu se potčinili. Veliki župan STEFAN NEMANJA je vladao oko 1166-1196. godine. Rođen je u mestu Ribnici, kod današnje Podgorice, kao najmlađi Zavidin sin. Najpre je kršten po katoličkom obredu, ali je kršten u Rasu ponovo, u Crkvi Sv. Petra i Pavla, po pravoslavnom obredu. Tihomir je vladao Srbijom pod pokroviteljstvom vizantinskog cara, a Stefan Nemanja se odmah zamerio Vizantiji, jer mu je saveznik postala Mađarska, a preko nje i Mletačka Republika i Nemačka. Nemanja je odmah počeo sa osvajanjem vizantinske teritorije. Glavni pravci Nemanjinog delovanja bili su učvršćivanje pravoslavlja i proterivanje bogumila (babuna). Najviše ih je prebeglo u Bosnu, kod bana KULINA (1180-1204). Stefan Nemanja je Srbiji pripojio Timočku krajinu, Niš, Prizren, gotovo svu Zetu, Kotor, južnu Dalmaciju, metohijsku, kosovsku i moravsku kotlinu, Pernik, Zemun, Velbužd, Skoplje, Vranje, Podrinje Trebinje, Hum… 25. marta 1196, Stefan Nemanja se odrekao prestola u korist srednjeg sina Stefana, zeta vizantinskog cara Aleksija III Anđela i u manastir Vatoped stigao 2. novembra 1197. Stefan Nemanja je bio rodonačelnik najznačajnije srpske srednjevekovne dinastije.

Kralj STEFAN NEMANJIĆ PRVOVENČANI je vladao od 1196-1228. godine. Njegov stariji brat Vukan je upravljao u Zeti, Trebinju, Hvosnu, Toplici. Stefan Nemanjić je bio mudar i darovit, vaspitan u vizantinskom duhu. Oko 1201. je oterao svoju ženu Evdokiju, a sa njom je imao sina Radoslava i ćerku Komninu i polako se okretao zapadu. Od pape Inoćentija III je zatražio kraljevsku krunu, a dobio je 1199. od pape Honorija III. No, ubrzo se vratio saradnji sa Vizantijom i pravoslavnom crkvom. To je bilo vreme 4. krstaškog rata (1202-1204) i krstaši su 1204. osvojili Carigrad i tada je stvoreno Latinsko carstvo, a u Nikeji je uspostavljeno Nikejsko carstvo. Stefan Nemanjić se ponovo oženio 1204. i imao dva sina: Vladislava i Predislava. Oko 1207. se ponovo ženi, ovoga puta sa Anom, unukom mletačkog dužda Dandola. Sa Anom je imao sina Uroša. Kažu da se ženio i četvrti put, ćerkom «nezakonitog strica» latinskog cara Roberta Kurtnejskog. Na samrti se zakaluđerio i umro je septembra 1228. godine.

Kralj STEFAN RADOSLAV je vladao od 1228-1233. godine. Bio je oženjen Anom, ćerkom epirskog despota Teodora I. Anđela. Pošto mu je i majka Evdokija bila Grkinja, i novi srpski vladar se počeo ponašati kao Grk. Uz pomoć bugarskog cara Asena 2. (čiji je bio zet), Vladislav je zbacio sa vlasti brata Radoslava, koji se, razočaran, zamonašio.

Kralj STEFAN VLADISLAV je vladao od 1233-1243. godine. Bio je oženjen Beloslavom, ćerkom bugarskog cara Asena II. 1233. Sava kruniše Vladislava za kralja i povlači se sa čela srpske crkve. Sava je umro 27. januara 1236. u Trnovu, a kralj Vladislav mu je preneo mošti u manastir Mileševu, maja 1237. godine. Kralj Vladislav je u proleće 1243. morao da ustupi presto svom mlađem bratu UROŠU I, a on je otišao u Zetu. Pored Srefana, kralj Vladislav je imao i sina Desu, a ćerku je udao za omiškog kneza Đuru Kačića.

Kralj STEFAN UROŠ I je vladao od 1243-1276. godine. Bio je treći sin Stefana Prvovenčanog, prvog srpskog kralja. Za razliku od svoje braće Radoslava i Vladislava, Uroš je bio okrenut zapadu, jer mu je majka poreklom od mletačkog dužda Dandolo, a bio je i oženjen Francuskinjom Jelenom (oko 1245). Kralj Uroš je morao da prizna vrhovnu vlast mađarskog kralja, a i njegov najstariji sin Dragutin, bio je oženjen Katelinom, ćerkom budućeg kralja Stefana V. Da bi se obezbedio i sa juga, kralj Uroš se ženi po drugi put i to ćerkom gospodara Tesalije Jovana I Anđela. Kralj Uroš je počeo sa iskorišćavanjem srpskog rudnog bogatstva, a prvi rudnik je bio Brskovo na Tari. 1276. godine, sa prestola ga je svrgnuo sin Stefan Dragutin, a on se zamonašio.

Kralj STEFAN DRAGUTIN je vladao od 1276-1282. godine. Bio je stariji sin kralja Uroša, a oca je svrgao uz pomoć Mađara. Svoju teritoriju, kralj Dragutin je povećao 1284. godine, pošto mu je šurak, mađarski kralj Ladislav IV ustupio Srem i Mačvu sa Beogradom. Tako nova prestonica postaje Beograd, pored stare, koja se nalazila u Debrecu. U borbi oko prestola, srpska vlastela je bila na Dragutinovoj strani, a Milutin je imao podršku srpskog sveštenstva. 1313. godine, i pored svega, zajednički učestvuju u ratu protiv novog hrvatskog bana Mladena Šubića, koji je napao Hum. Dragutin umire 12. marta 1316. godine, pošto se uoči smrti zamonašio.

Kralj STEFAN UROŠ II MILUTIN je vladao poprilično, od 1282-1321. god. Na saboru u Deževu (kod Rasa) 1282. kralj Dragutin se odrekao prestola u korist 27- godišnjeg brata Milutina. Milutin je osvojio Skoplje, Polog, Ovče Polje, Zletovo, a srpska granica je na jugu išla do Ohrida, Prilepa i Strumice, a na istoku je zauzeo i Vidin. Otvarao je nove rudnike Trepču, Rudnik, Belasicu, Rogozno, a iz Kopaonika je vadio srebro. Kralj Milutin je često menjao žene, od Jelene (koja mu je rodila sina Stefana i ćerku Anu – Nedu), pa ćerku tesalskog sevastokratora Jovana I Anđela, pa Dragutinovu svatiku, kaluđericu Jelisavetu, sestru mađarskog kralja Ladislava IV (sa kojom je imao ćerku Caricu – Zoricu), pa Anu, ćerku bugarskog kralja Đorđa I Terterije (sa kojom je imao sina Stefana Konstantina), pa do Simonide, ćerke vizantinskog cara Andronika II. Milutin je imao već oko 40 godina, a Simonida samo 5. Sa njom Milutin nije imao dece i posle njegove smrti, ona se vratila u Carigrad, gde se zamonašila. Njen lik, ostao je zauvek u Srbiji, u Gračanici. 1313. srpska, Milutinova vojska se prvi put sukobila sa Turcima i odnela pobedu. Milutin je ratovao i sa sinom Stefanom, kojeg je dao da oslepe i poslao ga zajedno sa ženom Teodorom i sinovima Dušanom i Dušicom u Carigrad. Ali, Stefan nije bio potpuno oslepljen, već se samo pretvarao i posle sedam godina se sa porodicom vraća u Srbiju, a otac mu na upravu daje Budimlje. Dragutin umire marta 1316. i sada Mađari traže od Milutina nazad Mačvu i Beograd. Ratove u kojima je učestvovao kralj Milutin, iskoristio je bosanski ban Stjepan II Kotromanić (1314-1353) i Bosni pripojio Usoru, Sol i gornje Zahumlje. Milutin umire oktobra 1321., a za njegove vladavine, javlja se i veliki polet u književnosti (episkop Danilo i Teodosije).

Kralj STEFAN UROŠ III DEČANSKI je vladao od 1321-1331. Sin je kralja Milutina i njegove prve žene Jelene. Za kralja je krunisan januara 1322. i uzeo službeno ime Uroš III. Po smrti svoje žene, kraljice Teodore, ponovo se ženi 1324. Grkinjom Marijom Paleolog, bratanicom bivše srpske kraljice Simonide. Bosaski ban Stjepan II Kotromanić 1328.zauvek zauzima Zahumlje. Po imenu manastira Dečani, Stefan Uroš III dobija nadimak «Dečanski». Do odlučujućeg sukoba između oca i sina Dušana je došlo avgusta 1331, kada je Stefan Dušan sa svojom vojskom došao do Nerodimlja, očevog dvorca. Tada je sin Dušan naredio da mu se otac zatvori u grad Zvečan, gde je posle dva meseca i preminuo. Još za očevog života, arhiepiskop Danilo II je krunisao Stefana Dušana za kralja, septembra 1331. godine.

CAR STEFAN UROŠ IV DUŠAN je vladao od 1331-1355. Bio je oženjen Jelenom, sestrom bugarskog cara Ivana Aleksandra, od 1332, čime se obezbedio sa istoka. Vizantiju je napao 1334. i došao do Soluna. Vizantinac Jovan Kantakuzen POZIVA Turke u pomoć i kod Stefanijane dolazi 1344. do sukoba između Srba i Turaka, kada je srpska vojsa bila potučena, a Turci uvučeni u Evropu. 16. aprila 1346. prvi srpski patrijarh Joanikije je krunisao kralja Dušana za cara. U vreme kad je Balkanskim poluostrvom harala kuga, car Dušan je sa svojom ženom caricom Jelenom boravio na Svetoj Gori i to je bila prva i poslednja žena koja je boravila na Atosu, i to 1348. godine. I pored kuge, srpska vojska je osvojila Epir i Tesaliju i celu Albaniju (osim Drača). Dušanovo carstvo se prostiralo od Dubrovnika, gornjeg toka Neretve i Drine, pa sve do reke Meste, a oktobra 1350.osvojio je ušće Neretve i krenuo ka Cetini. Ali, Dušanov krajnji cilj je bio Carigrad, gde ga je 20. decembra 1355. zadesila smrt, u 47-oj godini života. Predanje kaže da su ga otrovali Grci. Srpsko carstvo se tada prostiralo od Save i Dunava na severu, pa sve do Peloponeza na jugu. Dušan Veliki je Srbiji podario i Zakonik 1349. u Skoplju, a dopunjen u Seru 1354.

Car STEFAN UROŠ V je vladao od 1355-1371. godine. Dušanov sin i naslednik je rođen 1337. i kad mu je otac umro, njemu je bilo tek 19 godina. Car Uroš V se 1360. oženio Anom, ćerkom vlaškog kneza Aleksandra Basarabe, sa kojom nije imao dece, pa je za svoga naslednika proglasio Vukašina Mrnjavčevića, kome je 1365. dao titulu kralja. Najmoćniji Urošev velikaš Vojislav Vojinović, umire 23. septembra 1363. i položaj cara Uroša se vrlo pogoršao. Severne oblasti su pripale Vojislavljevom sinovcu Nikoli Altomanoviću. Smrću Vojislava Vojinovića, braća Mrnjavčevići postaju vodeći srpski velikaši. Vukašin je bio dosta mudar i lukav čovek pa se postepeno počeo odvajati od cara. Uz njega su stali i Balšići iz Zete, ali ubrzo dolazi do ljihovog definitivnog razlaza. Nikola Altomanović, gospodar oblasti od Rudnika do mora, odmetnuo se od cara 1367. godine. Na levoj obali Vardara su dosta samostalno vladali braća Dejanovići. Kosovom je upravljao Vuk Branković, a oblasti oko reke Morave držao je knez Lazar Hrebeljanović. Knez Lazar je 1370. proširio svoju teritoriju na račun Nikole Altomanovića, osvojivši Rudnik. Despot Uglješa Mrnjavčević je uzeo na sebe zadatak da sa Balkana protera Turke. Uz Mrnjavčeviće nije stao ni jedan srpski velikaš, iako su Turci pretili celom Balkanu. Na reci Marici, 26. septembra 1371. srpska vojska je doživela katastrofalan poraz od Turaka a poginuli su i Uglješa i Vukašin. Vukašinov sin Marko (Kraljević Marko), postao je turski vazal u Makedoniji. Car Uroš V potpuno potisnut iz svih političkih zbivanja, umire 2. ili 4. decembra 1371, u 35-oj godini života. Sa njim je ugašena muška linija dinastije Nemanjića i srpsko carstvo je prestalo i formalno da postoji.

Knez LAZAR HREBELJANOVIĆ je vladao nekim srpskim teritorijama od 1371-1389. godine. Bio je sin Pribca Hrebeljanovića, velikaša, logoteta i peharnika cara Dušana. Lazar je rođen oko 1329. u Prilepcu kraj Novog Brda. Odrastao je i vaspitavan na dvoru Cara Dušana, koji ga je kasnije oženio Milicom, ćerkom kneza Vratka i potomka Nemanjinog sina Vukana. Sa Milicom je imao pet ćerki: Maru, Draganu, Teodoru, Jelenu (Jelu) i Oliveru i dva sina: Stefana i Vuka. Udajama svojih ćerki, učvrstio je vlast.Milica je umrla 11. novembra 1405. Pred naletom moćnih saveznika župan Nikola Altomanović biva poražen i uhvaćen u Užicu, a oslepljen 1373. Njegove oblasti dele Knez Lazar i njegovi sestrići, kao i njegov zet Vuk Branković, a bosanskom banu Tvrtku pripala je teritorija oko gornjeg toka Drine i srednjeg i donjeg Polimlja. Balšići Zeti pripajaju Trebinje, Konavle i Dračevicu. Najmoćniji srpski velikaš postaje knez Lazar. On se počeo okruživati prijateljima i jednu ćerku je udao za Vuka Brankovića, drugu za Đurđa Stracimirovića Balšića (u Zetu), treću za bugarskog cara Šišmana, a četvrtu za mačvanskog bana Nikolu Gorjanskog Mlađeg. Tvrtko I se 1377. krunisao za «kralja Raške i Bosne» u manastiru Mileševi, ali podršku srpske crkve nije imao. Ona je gledala na kneza Lazara, koji bi obnovio srpsku državu. Lazareva prestonica je bio Kruševac. Srpska i turska vojska su se sukobile na Vidovdan, u utorak, 28.juna 1389. na Kosovu Polju. U borbi su poginuli i Murat i Lazar. Izdaje Vuka Brankovića nije bilo, jer je on i posle bitke ostao neprijatelj Turaka. Prva srpska pesnikinja Jelena (Jefimija), žena despota Uglješe, sastavila je «Pohvalu knezu Lazaru».

Despot STEFAN LAZAREVIĆ je vladao od 1389-1427. Posle Kosovske bitke, kneginja Milica i njen sin knez Stefan Lazarević, priznali su vrhovnu vlast turskog sultana Bajazita (1389-1402), a svoju najmlađu ćerku Oliveru mu je dala za ženu. Protiv njene popustljive politike prema Turcima bio je njen zet Vuk Branković, gospodar Kosova, koji je nastavio da daje otpor Turcima i njima se pokorio tek januara 1392. Knez Stefan Lazarević je oko 1393. postao punoletan i preuzima vlast u Srbiji. Vladao je kao turski vazal i 1395. na poziv sultana, učestvovao u ratu protiv Vlaškog vojvode Mirče. U tome ratu su isto kao vazali učestvovali i kralj Marko (Kraljević) i Konstantin Dejanović, i obojica su poginula. Na turskoj strani je učestvovao Stefan Lazarević i 1396. kod Nikopolja, kada su potučeni Krstaši, i protiv Mongolskog osvajača Timur-Lenke kod Angore 28. jula 1402. godine. Da bi ga pridobio za savez hrišćanskih država, vizantinski car Jovan je knezu Stefanu dao titulu despota, a došlo je i do veridbe Despota Stefana sa carevom svastikom. Protiv nove politike despota Stefana, istupio je njegov sestrić Đurađ Branković, sin Vuka Brankovića., koji je nastojao da u Srbiji preuzme vlast. Kasnije je despot Stefan priznao vrhovnu vlast mađarskog kralja. Tako je od Žigmunda dobio Mačvu sa Beogradom i Golupcem, a svoju prestonicu preneo iz Kruševca u Beograd. Kako despot Stefan Lazarević sa Jelenom nije imao dece, priznaje za svog naslednika sestrića Đurđa Brankovića., koji se 1414. ženi Irinom (Jerinom) iz porodice Kantakuzen. Despot Stefan je bio veliki ljubitelj književnosti i u njegovo vreme je radila «Resavska škola». Podizanje i oziđivanje Beograda i njegovo pretvaranje u srpsku prestonicu, zasluga je despota Stefana. Od sestrića Balše III koji je umro 1421. despot Stefan je u nasleđe dobio Zetu. Njegova despotovina se prostirala od Save i Dunava do zetskog primorja i planinskih grebena Šar planine i na istoku do Timoka. Umire od srčanog udara 19. jula 1427. u blizini Kragujevca.

Despot ĐURAĐ BRANKOVIĆ je vladao od 1427-1456. Rođen je oko 1375. i bio sin Vuka Brankovića i Mare Lazarević, ćerke kneza Lazara. Kada je stupio na srpski presto, Đurađ Branković je imao oko 52 godine. Od kralja Žigmunda je dobio na području Mađarske mnoge varoši, gradove i druga dobra. Despot Đurađ Branković je 1428. ostao bez prestonice. Beograd je morao da vrati Mađarima, a Kruševac su držali Turci. Zato je odlučio da podigne novi grad. Muratu je verovatno, morao da da svoju ćerku Maru za ženu i nova srpska prestonica Smederevo je podignuta već 1430. Drugu ćerku Katarinu, dao je za ženu grofu Urlihu Celjskom još 1433. Đurađ i Jerina su imali četiri sina: Grgura, Stefana, Lazara i Teodora i dve ćerke, Maru i Katarinu. Posle tromesečne opsade, branioci Smedereva su 1439. morali da predaju Turcima grad. To je bio i prvi pad srpske despotovine. Padom Srbije, Turcima su bili otvoreni svi putevi za osvajanje Bosne i Mađarske, koju je sada štitio jedino Beograd. Turci su počeli opsadu Beograda aprila 1440. U toku 1441. javila se ideja da se protiv Turaka organizuje jedan veliki hrišćanski savez. Na čelu ove vojske, nalazili su se Janoš Hunjadi (Sibinjanin Janko) i Đurađ Branković. Jula 1444. je u Segedinu sklopljen mir između Turske i Mađarske. Odlučna bitka između Mađara i Turaka se vodila od 17-19. oktobra 1448. Mađari su na Kosovu pretrpeli katastrofalan poraz, a Hunjadi biva uhvaćen od strane despota, pri bekstvu iz Srbije. Mađarski kralj je 7. avgusta 1451. sa despotom sklopio novi mir i tada je obavljena veridba Jelisavete Celjske, mlađe Đurđeve unuke, sa Matijom, mlađim sinom Janka Hunjadija. Carigrad je pao 29. maja 1453. a turski sultan Mehmed II Osvajač, pretvorio je Crkvu Aja Sofija u džamiju. Razjedinjeni hrišćanski svet Evrope, doživeo je time, težak udarac. Turski sultan, krenuo je protiv Srbije. Kada su Turci u leto 1456. pošli na Beograd, despot Đurađ je sa Janošem Hunjadijem branio raniju srpsku prestonicu. Od kuge, koja se tada pojavila, umro je i Janoš Hunjadi. Despot Đurađ nije uspeo da sklopi mir sa sultanom i umro je 24. decembra 1456. Nasledio ga je mlađi sin Lazar Branković.

Despot LAZAR BRANKOVIĆ je vladao od 1456-1458. Despotovi stariji sinovi Grgur i Stefan bili su oslepljeni 1441, a posle pada Smedereva, 18. avgusta 1439. Đurađ se sa porodicom sklonio u Mađarsku. Proturski orijentisani bili su despot Lazar, njegov brat Grgur, bivša sultanija Mara, Toma Kantakuzen i Jerina, koja je umrla 3. maja 1457. Despot Lazar Branković je umro 20. januara 1458. godine. Za sobom nije ostavio muške potomke, već samo ćerke Jelaču (Jelenu), Irinu i Milicu. Despot Lazar Branković je bio poslednji srpski vladar koji je nosio despotsku titulu dobijenu od Carigrada.

Despot STEFAN BRANKOVIĆ je vladao od 1458-1459. godine. Odmah posle smrti despota Lazara, bosanski kralj Tomaš, je nastojao da se dokopa srpskog prestola. Svog sina, kneza Stefana Tomaševića, oženio je Lazarevom ćerkom Jelačom (cilj je bio spajanje Srbije i Bosne). Novi srpski vladar, trebao je da postane kraljević Stefan Tomašević. On je 21. marta 1459. preuzeo vlast nad despotovinom. Slepi Stefan Branković je na kraju otišao u Albaniju, kod svoje sestre, gde se 1460. oženio Angelinom, ćerkom Arijanita Komnina i sa njom imao sinove Đorđa i Jovana i ćerku Mariju. Ovaj brak je bivšem srpskom vladaru doneo srodničku vezu sa Skenderbegom. Umro je 9. oktobra 1476. Posle njegovog proterivanja u Veneciju i Furlaniju, u Srbiji je prekinuta vladavina muških potomaka Brankovića. Smederevo je 1459. palo u turske ruke bez borbe. Time je pala i cela Despotovina pod tursku vlast. Ipak, srpski otpor Turcima, trajao je duže nego otpor drugih balkanskih država. Ali, skoro 500 godina Srbija će se nalaziti pod turskom vlašću. Jedino zahvaljujući srpskoj Crkvi, srpski narod je uspeo da sačuva nacionalni identitet. Srpska Crkva je sprečila da proces islamizacije uspe u Srbiji kao što se to dogodilo u Bosni. Zbog toga, a i zato što je ona podizala narod na bune i ustanke protiv Turaka, 1766. je ukinuta Pećka patrijaršija.

VOŽD KARAĐORĐE PETROVIĆ je vladao od 1804-1813.

KNEZ MILOŠ OBRENOVIĆ je vladao od 1815-1839.

KNEZ MIHAILO OBRENOVIĆ od 1839-1842.

KNEZ ALEKSANDAR KARAĐORĐEVIĆ od 1842- 1858.

KNEZ MILOŠ OBRENOVIĆ (druga vladavina) od 1858-1860.

KNEZ MIHAILO OBRENOVIĆ (druga vladavina) od 1860-1868.

KRALJ MILAN OBRENOVIĆ od 1868-1889.

KRALJ ALEKSANDAR OBRENOVIĆ od 1889-1903.

KRALJ PETAR I KARAĐORĐEVIĆ od 1903-1921.

KRALJ ALEKSANDAR I KARAĐORĐEVIĆ od 1921- 1934.

KRALJ PETAR II KARAĐORĐEVIĆ od 1934 – 1945 (uz vladavinu kneza Pavla i Milana Stojadinovića – jer nije odmah bio punoletan, da bi nasledio oca).

IZVOR: Prikaz dela knjige „Svi vladari Srbije“ Dejana Nikolića (Narodna biblioteka ’Resavska škola’, Despotovac, januar 2001, treće izdanje). Priredio saradnik portala Poreklo VOJISLAV ANANIĆ iz Sente

3. avgust 2012. u 18:01

milan

Pitanje je koliko je ovo tačno, kasniji delovi verovatno jesu, ali doseljavanje Srba na Balkan, kako smo mi naučeni, je netačno. Poznato je da nama zapadna istorijska škola nameće istoriju koja se zasniva na pisanju Porfirogenita, koji nije bio istoričar, i to da naši istoričari nisu uzimali u obzir druge istorijske izvore, a koji su nešto o njima saznali brzo su morali da ućute, kako bi sačuvali glavu na ramenima, pa su i dan danas zabranjeni. Ko želi više o ovome da sazna neka potraži u radovima Jovana Deretića i istoriji Miloša S Milojevića. Naši nekadašnji vladari su se na Berlinskom kongresu odrekli i svoje istorije. http://www.youtube.com/watch?v=iWTAH_69uLo pogledajte na ovaj link.

Odgovori

3. avgust 2012. u 20:38

Aleksandar Marinković

Deretić i slični idu u drugu krajnost prema kojoj je i Paja Patak zapravo Srbin. Miloš Milojević ima promašaja, a tumačenja su mu subjektivna kao i Porfirogenitova. Uostalom, DEI cara Koste je drugorazredni istorijski izvor. To ne znači da je baš sve slagao ili bio u neznanju, a pogotovo da je mrzeo Srbe. I nekima omiljeni Mavro Orbini nije razlikovao Nemanju od Stefana Prvovenčanog, pa ga niko ne napada jer je u drugim stvarima ipak bio u pravu. Jedan od problema Deretićevih sledbenika je nedostatak objektivnosti. Nadalje,jedno od plemena koje je sebe zvalo Srbima (Serboi) jesu došli na Balkan u periodu od 5. do 7. veka, dovlačeći sa sobom i neke Slavene. Ti Slaveni su uglavnom naselili dan. Vojvodinu, Slavoniju i Makedoniju.Neki su Serboji, izgleda, bili i u savezu sa Gotima. Ali, manji ogranak Serboja je već u doba Rimljana bio na ovim prostorima, zajedno sa ostalim Sarmatima.

3. avgust 2012. u 20:39

Na kraju krajeva, Srbi kao i ostale nacionalnosti, nastali su mešanjem različitih skupina. Niko nije jednoobrazan.

1. novembar 2012. u 23:50

viktor.teodorović

* koliko sam uspio proučiti strane izvore -oslobođene emotivnog pogleda na to doba – spominje se UNKNOWN ARCHONT – nepoznati arhont – koliko se zna o tom periodu za kojeg lično tvrdim da je “greška cara iraklija !”?

11. novembar 2012. u 20:24

Milun Radovanović

POSTOVANI
U ovoj lepoj zemlji, pojedini nasi inteligenci, mislim da u Svetu nigde takvih nema. Svuda u svetu intelektualci bore se da o svom narodu istraze istinu. Takodje tu istinu prezentuju narodu. A kod nas svetski priznati nasi istoricari, istrazivaci, prezentuju znacajna dela nase istorije, kulture, porekla Srpskog naroda uz mukotrpan i u svetu priznat rad. A njihova dela osporavaju, nekakvi pojedini kvazi intelektualci. Muka mi je od tih nasih pojedinih kvazi intelektualaca, koji pisu po direktivama zapadnih, srbomzackih Akademija i njihovih intelektualaca. Na nasu srecu ima ova napacena i slovom osiromasena Srbija, inteligencije koja voli i postuje svoju zemlju i svoj narod i ne pise po direktivama tog trulog i srbomrzackog zapada, i nisu poslednji Dr O.L.Pjanovic i Dr. J. Deretic koji pisu dokazanu istinu.

16. februar 2014. u 21:32

ZAVIDA ili BELA UROŠ

Poštovani sabesednici !
Ova tema me interesuje, jer se u nekim naučnim radovima javlja kao Dilema.
Ovde nemislim samo na srpske izvore veći strane izvore dokumenata koji u Vukanoviće stavljaju uz ime BELLA UROSCH (ZAWIDA).
Da li imamo nekakve tekstove o Zavidi ?
Hvala mnogo.

22. februar 2014. u 17:37

miroslav staparac

Molim da mi neko odgovori vezano za ČASLAVA KLONIMIROVIĆA ?
Da li je arhont ČASLAV KLONIMIROVIĆ IMAO KĆER?
Tj. da li je neko od familije preživio smaknuće u Savi!?
Hvala svakom dobronamjernom !

26. mart 2017. u 08:19

vojislav ananić

Mrnjačevići

(legende o sestri cara Dušana, Grubani i njenim sinovima Mrnjavčevićima; Štrbci i Mrnjavčevići; Kosovčići…)

To je poznata istoriska srednjevjekovna porodnca koja je postala i legendarna i opjevana cijelim ciklusom narodnih pjesama. Poznato je da je Mrnjačević kralj Vukašin i da je on otac Kralja Marka, narodnom pjesmom opjevanog Kraljevića Marka, o kome postoji cijela literatura. Vizantijski istoričar Halkokondila navodi da je na dvoru cara Dušana jedan od braće Mrnjačevića bio peharnik, a drugi konjušar. Kritični istoričar Jiriček („Istorija Srba” knj. I. str. 313, 314) ovako je naveo predanja o porijeklu Mrnjačevića: „Kazivanje dubrovačkih hroničara oko 1600. nalik je na skasku. Po Orbiniju, otac ove braće bio bi neki siromašan vlastelin M r nj a va nz Livna koji je posle žnveo kod Blagaja na Neretvi; pa ga je car Stefan pozvao sebi na dvor (Orbini 274, Luccari pr. izd. 58). Na ove hercegovačke skaske nadovezuje se jedna poznata hronika Manastira Zoografa na Sv. Gori po kojoj bi Vukašin vodio poreklo nz sela Opanaka kod Omiša (Jordan Ivanov, 171). Ovo ime potseća na Mrnjana (Merganus) koji se u jednoj povelji oko 1280. spominje u Trebinju kao kaznec ili blagajnik (camerarius) kraljice Jelene, matere Uroša II”.
Međutim narodna predanja o porijeklu braće Mrnjačevića i o njihovim roditeljima, u više raznih imena, žive u narodu u bezbroj varijanata i njih su zapisivali skupljači narodnog blaga, narodnih umotvorina i opisivači narodnog života. Donijećemo pregled tih narodnih predanja u obliku legendi i skaski po hronološkom redu kako su zabilježena i publnkovana, i naznačiti gdje su sve zabilježena. Ovo su mjesta i krajevi gje su zabilježena: Šumadija, Gruža i Levač, istočna Srbija oko Niša, sjeverna Dalmacija, Kordun u Hrvatskoj, Vojvodina, Bjelopavlići (stara Zeta) i Boka. Ta predanja su za nas još od većeg značaja i interesa zbog toga što su to djed i baba najpopularnijeg junaka na cijelom Balkanskom Poluostrvu o kome ima na stotine, n do hiljade, narodnih pjesama, skoro kod svih balkanskih naroda.

Podatak Vuka Karadžića

Poznati skupljač narodnog blaga, narodnih umotvorina Vuk zapisao je u svoj Riječnik ovo: „Mrnjavčeva Gradina (zidine) u selu Lovreću, između Sinja i Imotskoga i veli: Onuda se pripovijeda da se ondje rodio otac Kraljevića Marka. Ja sam u Tršiću slušao da je Vukašin došao od nekuda iza Mostara grada iz sela Opanaka; a i kod Mrnjavčeve Gradine i sad ima selo Opanci.”

Podatak u Kalendaru „Vojvođanin”

U publikaciji Vojvođanin, srpsko-narodni kalendar za 1857. (ctp. 63-65) štampano je narodno nredanje pod naslovom Narodna priča o smrti cara srpskog Ur o š a V s i n a c a r a D u š a n a S i l n o g. Iako je priča pod sumnjom da je dogonjena prema Pajsijevom Ž i t i j u C a r a U r o š a V, donosimo je zbog starosti od 80 g., njenog publikovanja i to od riječi do riječi: „Srbskiji car Dušan imao je jednu sestru. Pa budući da je neopisano mrasava i ružna bila, to zamoli svoga brata cara, da joj dopusti, da iz dvora ma kud u svet ide, samo da nije onde na očima u carskom dvoru. Car joj dopusti, no s tom primjedbom da se nigdi ne kazuje, da je carska sestra. Kad mu ona ovo obeća, obdari je on carskim darom. Ona ode, i više se za nju ništa znalo ni čulo nije, gdi je i kako je.
Posle nekoliko godina zaželi srbski car Dušan Silnn, da svoje ogromno carstvo poodi, kao što to i danas mudri carevi čine, koji se žele o blagostanju svojih podanika da uvjere, te tako pytujući dođe u Dalmaciju, u selo Grbljane. No ppe neg što će u ovo selo doći, poruči car knezu. Grebljanskom, da ga na večeru očekuje. Knez saopšti dolazak carev knjeginji. Knjeginja se zabrine, ko će caru večeru da zgotovi.
Isti je knez imao jednog pastira po imenu M rnju. Ovaj je Mrnja bio nekiji maliji čovječuljak. U isto vreme bila js u službi kod pomenutoga kneza i jedna služavka, po imenu „G r u b a”. Na nekoliko godina ppe dolaska cara Dušana u Grbljane rekne kneginja knezu: „Kako bi bilo, kad bi mi udali Grubu za Mrnju; Gruba je ružna a Mrnja je opet malen ja držim, da ćemo dobro djelo učiniti, ako ih vjenčamo.” Knez joj ovo njeno predloženje odobri, te ih ispitaju i vjenčaju.
Kao što je rečeno: Gruba je u kući kneževoj poslove služavke odpravljala, a Mrnja je opet ovce kneževe čuvao. Bog im blagoslovi brak njihov i usreći ih sa troje muške dece.
Onog dana pred noć, kad će car doći izađe kneginja brižno u kujinu. Kad Gruba onako brižnu kneginju vidje zapita je: „Zašto si, gospođo kneginjo tako brižna?” Na koje joj ova odgovori: „A kako neću biti brižna, kad će nam večeras car na večeru doći, a ja tužna ne znam, kako ćy caru zgotoviti večeru”. Gruba joj odma na ono odgovori: „Ako je to, gospođo, sva tvoja briga, to se onda ništa ne brini, ja ću caru zgotovit večeru. Kneginja se od čuda nasmeje, pa rekne: „Idi, Grubo, ne budali, odkud’ ćeš ti moći za cara zgotovit večeru? Gruba joj i opet rekne: „Da, ja ću caru zgotovit večeru, pa ako mu se nedopadne, a ono neka mi odma glavu odseče”. Šta je sad znala kneginja drugo činiti, već joj odobri njenu ponudu.
Car večera i prenoći. Kneginja je mlada i neopisano lepa bila. Kad sutra dan car ustane i već da pođe, zovne kneginju te zapita, ko mu je sinoć onu večeru zgotovio da ga želi da vidi i obdari. Na koje mu kneginja odgovori: „Svetli care! ogpejano sunce’ ne ištite onu osobu da vidite, jer je tako ružna da ćete se odma zgroziti kad je vidite; ona je kod nas u službi više godina, te je udadosmo za našeg pastira. O, svetla kruno! ne ištite nju da vidite, već ako uprav želi Vaše carsko Veličastvo nju da obdari, a ono ću Vam dovesti njeno troje dečice koj su tako lepa kao tri zlatna krsta.
Car odobri ovu kneginjinu ponudu. Deca se nzvedu. Car ih obdari i izjavi svoju želju da ih povede sa sobom u dvor carski gdi da se vaspitaju. Materi njihovoj ovo istina teško padne, da se sa decom svojom rastane, no budući da je znala, da ih svome bratu predaje; to se ipak utješi.
Cap uzme djecu sa sobom te povede, no u isto vreme izjavi kneginji nasamo svoju želju, budući da još onda car Dušan poroda imao nije: da ako kneginja muško čedo rodi, da ga takođe u dvor carski pošlje, koje će on usvojiti; pa onda pođe dalje iz Grebljana. Mrnja čuje da je car njegovu decu uzeo te izađe uz put pred cara sa budžom u ruci i zaište svoju djecu. Car ga stane odbijati govoreći, da će on njegovu djecu srećnom učiniti, i da će mu oni prvi do koljena biti. M r nj a je neostupno iskao svoju djecu, i kad mu car ne htede decu dati, uvati on cara za noge, i htede ga s konja skinuti. Kad već car vide, da mu sva dobra predlaganja ne pomažu, a on da znak jednom od svojih pratioca, koji potegne buzdovanom i Mrnju ubije.
Deca vidiše svoga mrgvog oca. Ova se deca pozivahu: V u k a š i n, G o j k o i U g lj e š a. Car je bio njihov ujak. Gruba je za ovu tajnu znala, no car Dušan i pastir Mrnja nisu znali.
Po odlasku carevom nz G r e b lj a n a po zakonu prirode rodi kneginja za cpećy muško čedo, koje u svetom krštenju ime dobijs „Lazar”. Kad je dete poodraslo, pošlje ga knez i kneginja u carski dvor. U isto vreme rodi i carica Dušanova Jelena carevića Uroša V, prestolonaslednika Dušanovog.

Milićevićev podatak iz Šumadije

Milai Đ. Milićević u svojoj Kneževini Srbi ji (str. 231), koja je štampana 1876 g„ donio je predanje o crkvi Jsževici u Potočanima (2 i po sata od Borča), zadužbnni Kralevića Marka, i legendu o roditeljima braće Mrnjačevića koja glasi: „U porodidi Nemanjića, veli priča; bila je jedna devojka tako ružna, da je bila strahota pogledati je. Nju uze Mrnja, otac Mrnjačevića. Posle nekoliko godina života s njome, on je otera i oglasi da je umrla. Ona se, jadnica, potucala, pa se u toj planini nastani, kao nekakvo divlje stvorenje. Udri tuda car Dušan, i zanoći na mestu Bečevici. Kad je bio o večeri, a on opazi da su mu zgotovljena jela koja je još kao dete najradije jeo. „Ko je ovo gotovio?” upita car. Seljaci kažu da je to neka žena iz sveta, koja odavno živi tu u planini kao pustinjica, pa sad im se ponudila da zgotovi večeru za cara. Car zanovedi da mu je dovedu. Seljaci se počnu ustezati, govoreći mu da je ona ružna preko svake mere. „Da se dovede” rekne car carski. I kad ona dođe, car pozna svoju rodicu koja je bila za Mrnjom. Ona my tu kaže svu svoju istoriju i patnje. Pa kako se nije htela više vraćati mužu, car joj načini pomenutu crkvu, gde je živela kao kaluđerica, do smrti, i tu ukopana”.

Podatak iz Grblja

U Beogradskim Novinama od 1896. g. br. 301 nzašla je legenda o roditeljima braće Mrnjačevića koju u kraćem izvodu donosimo: Sestra cara Dušana zvala se Mrnja i ona je služila u Grblju kod kneza, i udala se za slugu Drnju. Za pokoj duše Drnjine, koji je po carevu nalogu pogubljen, podignut je o trošku carevom manastir Podlastva, koji slavi sv. Bogorodicu, 8 septembra, a nalazi se u vrh Mrčeva Polja u Grblju.

Predanje iz Šumadiskog Levča

U časopisu, Karadžić za 1889. (str. 228) izašlo je ovo narodno predanje sa naslovom Grda i Mrlja:
U silnoga cara Stevana bila sestra po imenu Grda. Da mu ne bi svojom gruboćom dvor sramotila, car je otera odatle. Dugo i dugo lutala je Grda od nemila do nedraga, dok je najposle ne donese put u jednu bogatu kuću jednog velikog grada. U domaćina te bogate kuće bio je sin posve neuredan, mrnjav i haljkav, i zbog toga su ga zvali Mrlja. I tako domaćin oženi Mrlju Grdom. Grda i Mrlja živeli su lepo. U njihovom lepom životu Bog im darovao tri sina: Vukašina, Uglješu i Gojka. Jednom je silni car Stevan putovao po svojoj velikoj i prostranoj carevini. Putujući tako dođe u grad u kome su živeli Grda i Mrlja sa svojom lepom dsčicom. I ne znajući, da mu je tu sestra, on se nastani u kući baš onoga domaćina za čijim je sinom bila Grda. Zbog njihove gruboće domaćin ih otera u šumu kod stoke da se tamo nalaze dok car kod njega bude. Tu je ovaj bogati domaćin častio cara što je bolje umeo i znao, ali je car ipak čašću bio nezadovoljan, jer niko nije umeo da mu zgotovi ono jelo, koje je on najviše voleo. Čuje ovo Grda, pa kradom dođe iz plannne te zgotovi za cara ručak i on bude potpuno zadovoljan. Car zapita domaćina: ko mu je zgotovio ovaj ručak? A kad mu odgovori: „Moja sna Grda”. ČUVŠI za to retko ime, car se seti da to ne bude njegova sestra, pa zapovedi, da mu odmah tu ženu izvedu. Kad je izvedoše car pozna svoju sestru, izljubi se s njom i zamoli je, da mu oprosti, što je iz dvora oterao. Grda mu to oprosti i on se s njom, Mrljom i njihovom decom odmah vrati u dvor gde su pored njega carski uživali. Tu na dvoru svoga ujaka odrasli su sestrići: Vukašin, Uglješa i Gojko. Ali su sestrići bili neblagodarni na dobroti svoga ujaka. Kad su odrasli i ojačali oni su mu u carevini svakojake smetnje činili, pa mu na posletku i sina ubili, pa se sami zacarili.
Po pričanju pok. deda Marisava Đorića, iz Poljne, Levač.

(6) Predanje iz okoline Niša

B. Tirić zapisao je u okolini Niša narodno predanje o roditeljima bpaće Mrnjačevića, sa naslovom Gruba i Mrlja i ona je izašla u Zvezdi (br. 91 od 1899 g.) i ono u izvodu glasi (prema knjizi Sr. J. Stojkovića Kraljev i ć M a r ko str. 62).
„Cap Stepan imao je ružnu ali mudru sestru Grubu, koja je sa rugobe svima omrzla. Kad ona to opazi, napusti carev dvor i tumarne u svet, te padne na konak nekom imućnom domaćinu, koji iije imao dece. Videći je mudru i kućanicu, domaćin je uzme pod svoje, a potom je privenča za svoga ovčara M rlju, s kojim rodi Vu kašina, Uglješu i Gojka; i domaćinu pod starost dade Bog sina Lazara. Jednom car Stepan, obilazeći carstvo, dođe u to selo, gde bude uslužen jelom i đakonijom kao u carskom dvoru. Tome se car začudi; a kad mu rekoše da je jelo zgotovilo neko ružno čeljade, zatraži da ga vidi; no Gruba ne smede izaći na oči careve, već mu posla cvoje sinove. Car poznade u njima carsku krv, seti se sestre svoje, pa mu suze potekoše. Onda car uzme k sebi Vukašina i Uglješu, kao i domaćinova Lazara, da ih vodi u Prizren; no kako se tome usprotivi Mrlja, bi po carevoj naredbi ubijen. Deca su videla kako im carski ljudi oca ubiše, bi im žao, ali se ne zaplakaše. Ta deca postaše carski ljudi n velikani. Vukašin je gledao da osveti oca, a Lazar osta caru zahvalan i veran. Lazar je branio i careva sina Uroša, a Vukašin ga je ubio”.

(7) Podatak iz Otočke Krajine u Hrvatskoj

Slično predanje zapisao je od Ilije Trtice u Crnoj Vlasti (Otočka Krajina u Hrvatskoj) Manojlo Bubalo- Kordunaš i ono je štampano u Kalendaru Srbobran za 1900. g. (str. 118 i 119), a u kratkom izvodu glasi: „Careva sestra zvala se Mrnja, a došla je u Dubrovnik, tu je služila kod kneza i udala se za njegovog slugu, koji se zvao Grabljo. Car Dušan, došav u Dubrovnik, jeo je jela sestrina, poznao sestru, pokajao se, uzeo sa sobom ne samo nju, nego i njena muža c njima tri snna i vaspitao ih. Tako su po njoj Mrnjavčevići.

(8.)Podatak đenerala Miškovića

Đeneral Jovan Mišković u svome radu Geografsko – istorijske slike zz Kraljevine Srbije, koji je štampan u Godišnjici Nikole Čupića knj. XXI, donosi (str. 98 i 100) ovo narodno predanje o roditeljima braće Mrnjačevića:
,.Car Dušan oterao je bio svoju sestru Grubanju, što je vrlo gruba (ružna) bila, pa s toga je tako i nazvana. Grubana odnekuda dođe u Potočane, nekom Stanoju, kome je kuća bila gde je sada kosa Stanovište. Tu se ona uda za Stanojevog slugu Mrnju i s njim izrodi krasne sinove: Vukašina, Uglješu i Gojka. Kad je Dušai putovao po ovom kraju, došao je na konak u Potočane Stanoju, i tada mu Grubana spremi večeru „mast iz kostiju jagnjećih nogu”, koje je jelo car veoma voleo, a sestra mu znala za to, pa htela da ga počasti. Kad je car okusio jelo začudi se, pa upita, ko je jelo zgotovio, oni mu kažu i na njegovo navaljivanje moradnu da izvedu Grubanu preda nj, u kojoj Dušan poznade svoju sestru. Sad joj on rekne da bira koga xoće od njegovih velmoža za muža, ali ona ne hte ni jednoga, već se izrazi opeg za svoga Mrnju. Car, da bi ga se kurtalisao, da ga ne sramoti, naredi te ga ubiju na Selištu u Bečevici. Grubana poče kukati i proklinjati cara, a on da bi je ublažio reče: „Ćuti, podići ćy mu crkvu za spomen da je ni u „Beču” nema”. A drugi vele da se narod ne „beči” na ubistvo. Otuda ime selu Bečevica; a tako je postala i „Mrnjina Crkva” kako je narod u okolini zove”.

Podatak iz Šumadijsks Gruže

Cvijićev saradnnk pok. dr Mihailo Dragić, u svome radu Gruža („Naselja” knj. X str. 210 i 217), 1921 g.; doneo je varijatu legende o roditeljima bpaće Mrnjačevića koja glasi: „Četvrt časa pa Jug od sela (idući ka Borču) u današnjem groblju lalazi se jedna crkvina, dobro očuvana. Ta se crkva zvala Bečevica. Za njei je postanak vezano ovo, inače poznato predanje. Car Dušan je imao jednu vrlo ružnu sestru, te je stoga otera sa dvora. Ona se zvala Gruba. Lutajući ona dođe u Potočane nekom bogatom seljaku Aksentiju da služi. Kod tog Aksentija bno je neki sluga Mrlja, vrlo ružan čovek, koga Aksentije oženi sa Grubom i iz toga se braka rodiše Vukašin, Uglješa i Gojko. Car Dušan putujući jednom po svom carstvu zakonači kod tog domaćnna Akseitija u Potočanima. Domaćin je želeo da što bolje ugosti cara, te se raspitivao šta car navolije da jede. Gruba onda reče da zna šta car rado jede i spremi mu teleće jezike. Car se veoma začudi jelu po njegovoj volji spremljenom i zatraži da mu domaćin dovede onoga ko je spremio jelo. Domaćin se ustezao i odvraćao cara od toga, jer je, veli, to jedna vrlo ružna žena. No car je hteo svakako da je vidi i naredi da je dovedu. Kad su je doveli car pozna u njoj svoju sestru. Sutradan car je povede sa svojom svitom. Kad su bili na današnjem Selištu, car joj dozvoli da sklopi ruke oko vrata jednome iz njegove svite, koga hoće za muža. No ona sklopi ruke oko cvoga ružnoga muža Mrlje. Onda se car naljuti i naredi da se Mrlja ubije. Kada su Mrljini sinovi odrasli, doznadu za smrt svoga oca i potraže mu grob, i na tom mestu podignu crkvu. Bečevicom se nazvala zato, što se sa sviju strana videla (izbečila). Nju su docnije Turci razrušili, ali su joj zidovi još i sad mestimice do tri metra očuvani”.

Podatak iz Bjelopavlića

Cvijićev saradnik Petar Šobajić u svome radu Bjelopavlići i Pješivci, 1923.g., (Naselja, knj. XV str. 225) donio je o tome kako je nazvana jedna livada „Mrnje” ovo narodno objašnjenje: „Jedna livada među kućama u Ćuriocu (Kosovi Lug) nosi ime Mrnje. Postoji onamo predanje da su Mrnjačevići bili iz Kosovog Luga. Car Dušan je imao ružnu sestru, po imenu Grubu. Hteo se nje na svaki način otarasiti, pa je dadne jednom slugi, da je odvede i negde zagubi. Naišli bili oni tako preko luga, gde umorni svrate u jednu kolibu. U njoj živeo Mrnja, krupan, runjav i vrlo ružan čovek. On ss zaljubi u Grubu i uzme je za ženu. Od njih su bili Mrnjačevići, koji su odande predigli u Skadar. Blizu Mrnja se jedno mesto zove Radakovići”.

(11) Priča o sestri i zetu Vezira Sokolovića

Na drugom mjestu (Politika od 7 jula 1935. g. str. 14) iznio sam podatke neke koji ukazuju mogućnost da su Sokolovići od potomaka kralja Vladislava, onoga koji je podigao sebi kao zadužbinu Manastir Mileševo i u njemu bio sahranjen, a čijem se potomstvu gubi svaki pisani trag u Hercegovini. Pored ostaloga, pozivao sam se na nzjavu samoga Sokolovića mletačkom poslaniku „da je despotskog roda porijeklom. Zasada kao najjači dokaz za tu smjelu hipotezu koju “NEKI kritičari smatraju kao drsku, čak i neozbiljnu donosimo ono što je bosanski istoričar dr Safetbeg Bašagić donio u svojoj: Kratkoj uputi u prošlost Bosne i Hercegovine (str. 37.) Samo nažalost, Bašagić nije caveo da li je ovo našao gde zapisano u turskim izvorima, ili je čuo u našem narodu, i ako je kod nas našao da je naveo ime čovjeka od koga je to kazivanje čuo. TO predanje o kćeri i zetu Vezira Sokolovića glasi ovako: „Pripovijeda se da je Silan beg bio veoma ružan i crn u licu. Kad je Mehmed paša (Sokolović) Visoki postao veliki vezir, pozvao je Sinan bega i sestru da ga posjete u Carigradu. Jednom, da je iskuša, reče sestri u četiri oka: „Kako si mogla izabrati onog crnog ugursuza za muža? Nego znaš što: ja ću tebi dati koga god hoćeš od stambulskih lala i paša”. Na određen dan i mjesto reče joj da dođe, kuda će proći svi stambulski plemići, pa koji joj se dopadne neka baci na njega zlatnu jabuku da se zna na koga je pano izbor. Tako se dogodi. Sve što je od oka i plemena prošeta ispred nje, a Sinan beg najzadnji. Mudra Sokolovićka baci na njega jabuku, što je Mehmed pašu većma iznenadilo. Na pitanje, zašto je opet Sinana odabrala, reče: „U mojim očima nema nijedan pristaliji i vrijedniji za me od mog Sinana’’. To se Mehmedu veoma dopadne, pa je bogato darova i opremi sa Sinanom na Hercegovinu. Sinan beg je sagradio lijepu džamiju u Čajniču, gdje i pokopan sa ženom, i džamiju u Nevesinju”.
Treba samo uporediti ono iz varijanta đenerala Miškovića zabilježenog u Šumadiji: ..Sad rekne car sestri da bira koga hoće od velmoža za muža, ali ona nehte nijednoga već se izrazi za svoga Mrnju’’, i ovo iz Bašagićeva kazivanja što je rekao Sokolović sestri: da bira koga god hoće od stambolskih lala i paša a ona se izjasnila za Sinana — jasno se vidi da je motiv isti i to održano narodio predanje da je, islamizovanjem izvjesnih porodica, preinačeno. Karakter Mrnje, oca „žure” Vukašnna; najjače je izražen u umjetničkoj priči nekoga J. P. R: u Bosanskoj Vili (za 1894. g. u više nastavaka) sa naslovom Niz grobova, a koju je, po romatičarskoj pripovjedačkoj modi sastavio na osnovu varijanata legendi o roditeljima braće Mrnjačevića i gde se otac Vukašinov, a djed Marka Kraljevića, zove „Mrija” Čojčurak. Prepleće se sa legendama o porijeklu kosovskog Cara Lazara, i da je Vukašin ubio sina Cara Dušana, nejakog Uroša, zato što je Dušan dao pogubiti Vukašinovog oca Mrlju.
Ovome pregledu legendi i skaski o roditeljima braće Mrnjačevića, dodaćemo još i ove podatke: (1) Čedo Mijatović u svome djelu: D e s p o t Đu r a đ Branković (knj. I str. 349, 385, 380) spominje Đurđa Mrnjačevića, praunuka Vukašinova brata Gojka. (2) U Kučima kao sastavni deo plemena Kuča, ima bratstvo Mrnjavčića sa 330 domova, koji slave sv. Dimitrija, a prislužuju sv. Šćepanu (2 avusta, prenos mošti Arhiđakona Stevana), sa očuvanim predanjem da su od Gojka, brata Vukašinova (dr Jovan Erdeljanović Pleme Kuči. Naselja knj. IV. ctp. 130). Istorik Ljuba Kovačević misli da su ti Mrnjačevići od Gojka Balšića, praunuka kćeri kralja Vukašina.
(3) U Bosanskoj Krajini, u selu Gerzovu, živi grupa rodova sa slavom Sv. Stevan Apxiđakon i održanim predanjem da im je starina od Skadra, pre 400 g., i da su se zvali Mrnavčići. Da su se doista smatrali kao Mrnjavčići, dokaz je zapis. 200 g. star na jednom rukopisnom Psaltipu svsšteničke porodice Bubnjevića i koji glasi: „Sastavihom glagolemi psalmi Davidovi i pjesni Mojseovi, takožde glagolemi Psaltir ruka grešna dijaka Laze ot sela zovemi Gerzovo rodom Vujašković ot plemena Mrnjavčića. Potpisa se 12 juna 1737. god. (Ljub. Stojanović „Stari srpski zapisi i natpisi” br. 2702). Na jednom nadgrobnom krstu označen je otac Lazin kao Vujaško Bubnjević (4) Š. Milinović spominje porodicu Mrnjavci, na Lovreću kod Imockoga u Sjevernoj Dalmaciji, koji pokazuju tu svoj nekdašnji velikaški jogunluk i odaju svoju ponositu ćud: da vuku lozu od Kraljevića Marka; da ih ima preko 50 obitelji, na tri četiri komšiluka rastavljeni žnve; iznad njih stari grad zovu „Prilip gde se Marko rodio i u kome pokazuju i sada dio grada koje zovu „Kraljevića Dvori” a nešto podalje „Kraljevića Skakala”. Kačić u svom: R a z g o v o r i u g o d n i n a r o d a s l o v n s k o g pjeva da su se tu rodili braća Mrnjačsvići. (5) Cvijićev saradnik Savo Nakićenović spominje u svome radu Boka (Naselja, knj. LX str. 401) porodicu Gojkoviće u selu Mokrinje, sa slavom Sv. Đurađ, da su sa Kosova pre 400 g. i da potječu od Gojka Mrnjačevića. (6) Cvijićev saradnik pop Stjepo Trifković u svome radu Sarajevsko Polje (Naselja, knj. V. str. 176) naveo je za porodicu Kuljanin (5 kuća) sa slavom Sv. Đorđe, da im je starina od Kolašnna, pre 200 g., gde su se zvali Mr nj a v u i ili M r nj a v č e v i ć i. Najppe su stali kod Pašinice kule pa su prozvani „Kuljani.
(7) Cvijićev saradnik proto Petar Rađenović u svome još neštampanom radu Knešpolje i Novska K r a j i n a, navodi da su porodice Kosi i Gore zajedničkog porijekla, sa slavom Sv. Đurađ po predanju naselili ol Kosova i da su se negde zvali Štrpci ili Mpnjačevići. Pomenuti ispitivač naselja bio je toliko predusretljiv pa mi poslao i ovs dopune: „U selu Čelebinicima, gdje živi 15 kuća Kosova, pričao mi je knez njihov, isto Kos, o njihovoj starini. Kaže da su prije 300 g. utekli sa Kosova. Najprije su doselili u Dubicu i živjeli neko vrijeme pod Švabom (valjda 1718-1739). Kad je Una opet postala međa, nisu hteli bježati za Švabom. Voljeli su ostati pod Turčinom. Turci se počnu više naseljavati u Dubicu, pa njih protjeraju selo (Čelebince). To isto, samo malo drukčije pričao je i Jovo Kos, trgovac u Bos. Dubici. Kažu da su najprije doselili s Kosova na Zmijanje (selo Pervan) više Banje Luke. Pozovu ih Kosovima, Kosovcima, a onamo su se zvali Mrnjačevići. U Pervanu jako osnaže narodom pa se jedan ogranak otrgne i doseli u okolinu Dubice. Nastane se najprije u Tuključane a odatle se rasele i u druga sela. Sa Pervana su moglp doći prije 150-200 g. U Dubicu se naselila jedna kuća po okupaciji. U Međeđi od nekog čuh i zabilježih da su se i Goge zvali Kosovi”.
(8) Potar Rađenović saopštio mi je još i ovaj podatak: „Simić (Simo) Tankosić iz Dugopolja, s tromeđe, pričao mi je o porijeklu svoje porodice ovako: Tankosići se zvali u starini Mrnjačevići. Doselili davno odnekuda u Dalmaciju njih četvorica braće: Momčilo, Burse. Pranješ i još jedan, ztboravio sam, kako mu bi ime. Od njih četvorice postali Momčilovići, Bursaći, Vranješi i još jedno pleme Tankosići i Zeljkovići su od Bursaćeve krebe. Jedni se prozvali tako po Tankokosi, drugi po Zeljki. Ovaj bio zelenih očiju pa ga udarili zvati Zeljkom.” Od ovih je Tankosića i čuveni četnički vojvoda, major Voja Tankosić. Njegova majka Milja, pričala mi je, kako je slušala od Vojinog oca, da je starina Tankosića „neodakle od Bosne”. (9) U selu Gorovićima, pod Romanijom planinom naišao sam na porodicu Gluhoviće, sa slavom Sv. Đurađ, i održano predanje kod njih da im je starina od Pive gde su se zvali Mrnjačevići i odakle su odbjegli zbog krvne osvste. — (10) Vlad. Ćorović navodi još dva podatka: po jednom predanju, porijeklo je Mrnjačevića iz Srema, a po drugom od Vranja (P r i l o z i za književnost, jezik, istoriju i folklor, knj. VI. str. 134).
Na završetku o Mrnjačevićima, po narodnom ppedanju, treba uporediti ove činjenice: (1) Biskup bosanski Ivan Tomko Mrnjavčić izvodi svoje porijeklo od Mrnjačevića i Nemanjića. Oko bakrorezne njegove slike ovakav je natpis:,,Joannes Tomcus Marnavitius eh Principibus Nissae, Comitibus Zvonik, D D. in Voynizza et Kamengrad Episkopus Bosnae.” (Rad Jugosl. akad. knj. XXXIII str. 119 i 120). Pored Niša, Zvornika i Fojnice spominje i Kamengrad, koji je svakako onaj u Bosanskoj Krajini kod Sanskog Mosta. (2) Jedan ogranak rodova sa slavom Sv. Stevan Arhiđakon i sa predanjem da su od Skadra i od plemena Mrnjavčića, po pisanom podatku starim 200 g„ pod prezimenom Mlađen naselio se u neposrednu blizinu Kamengrada, u Saničku Župu. (3) Grupa rodova u Gerzovu su, po održanom predanju, od Skadra i po zapisu starom 200 g. od plemena M r nj a v č i ć a i oni svi slave kao glavnu slavu Sv. Stevana Arhiđakona. Rodovi u nlemenu Kučima, koji su po predanju Mrnjavčići slave Sv. Dimitrija kao svoju glavnu slavu a svi „prislužuju” ljetnom Sv. Stevanu (2. avgusta, prenos njegovih moštiju). Vidi se jasno kult Cv. Stevana a čini mi se da je glavna crkva u Skadru posvećena Sv. Stevanu Arhiđakonu kod obojih Mrnjavčića, i u Gerzovu i u Kučima, samo s tom razlikom da gerzovački Mrnjavčići slave kao glavnu svoju slavu Sv. Stevana Arhiđakona po Božiću, a kučki Mrnjvčići „prislužuju” letnjem Sv. Sgevanu (2 avgusta). A sve troje gope navedeno, imaju nečega zajednnčkoga i u nekakvoj su uzročnoj vezi.
Kad bi se strogo kritički analizovale sve varijante legendi o roditeljima braće Mrnjačevića i uzelo u svestrano razmatranje sve to i karakteristika Vukašinovog oca kao „Mrija Čojčurak”, a sam Vukašin da je „žura”, pa se sve dalje i dalje tragalo, duboko i daleko u prošlost i starinu – naišlo bi se na praizvor pa skaske, legende i mitove praindo-evropske sa izvjesnim uticajem Biblije (Starog Zavjeta) na njihovo formiranje.

Kosovčići

Pod vrhom jedne od najviših balkanskih planina, pod Durmitorom u plemenskoj oblasti Drobnjaku živi bratstvo sa 180 kuća, koje slavi Sv. Savu kao svoju nasljednu porodičnu Slavu, a koje kao bratstvo zovu Kosovčići. Od njih ima iseljenih po svoj Bosni i Hercegovini i Šumadiji. U selu Samoboru kod Gacka ima naseljeni ogranak Kocovčića sa 60 kuća, sem odatle raseljenih po svoj Bosni i Vojvodini. Najviše dragocjenih podataka o starini tih Kocovčića sabrao je g. Andrija Luburić i donio u cvojoj knjizi Drobnjaci, pleme u X e r c e g o v i n i. Prostor lista ne dozvoljava da se to sve donese. Sem ostaloga, donio je dvije naučno vrlo značajne legende o precima Kosovčića: legendu o Grlici, udovici vojvode Musića Stevana, koji je poginuo na Kosovu, i legendu o Vučuru, potomku Grličinu, kako je dijelio megdan za cara i od njega dobio spahiluk. Zamolio sam jednog od školovanih ljudi iseljenog ogranka Kosovčića u Samoboru, g. Miiloša Slijepčevića. učitelja na Ilidži kod Sarajeva, da od svojnh najstarijih bratstvenika zapiše održana predanja o starini, i on je bio toliko predusretljiv da ih je zapisao i meni ustupio za ovu radnju. Ta održana predanja, u obliku legendi, glase ovako:

Legenda o Grlici

U vrijeme kosovskog boja bila su dva brata Kosovčića: Đurjan n Joko. Đurjan je bio očit i kao vojvoda drobnjački učestvovao je u boju kosovskom.. Joko je bio neugledan i već kao stariji „čobančina”. Da ga mogne tako neugledna oženiti, makar i udovicom ali visoka roda Nemanjićkog iza poginulog kosovskog junaka, posluži se prevarom. Kad je zvao Grlicu, udovicu kosovskog vojvode Musića Stevana, za svoga brata Joka, reče joj da je vnđen i lijep, i u svemu nalik na njega. Grlica pristane i pođe na Drobnjake. Dok se spremalo za svadbu, razlegadala ona po ljudima neće li koga spaziti, nalika na vojvodu Đurjana. I kako takvog nije vidjela, svrati se u jednu kolibicu gde je jedan postariji čovjek kuhao meso za svadbare i umakao hljeb u čorbu i jeo. Upita ga: „Je li, bogati, starče-omakalče, bi li ti znao za koga sam ja ovde došla?” Joko odgovori, iskreno i bezazleno: „Nešto mi se meta, prdometa, taman za mene starca omakalca”. Grlica vidje da je prevarena i krene sa svom pratnjom natrag. Svo pleme pođe za njom i stanu je kumiti da ne sramoti cijelo pleme. To se mjesto i danas zove „Kumine Bukve”. Grlica posle mnogog preklinjanja pristane da se vjenča za Joka pod ovim uslovom da svi aminuju što ona rekne pred vjenčanje. Svi Drobnjaci pristanu. Grlica rekne pred vjenčanje: „Dao Bog, sve ono IIITO se rodilo od Joka Omakala bilo kao vojvoda Đurjan, a ono što se rodilo od Đurjana bilo kao Joko!” Svi Drobnjaci aminuju. I doista sinovi se Grličini i Jokovi bace na vojvodu i na njih pređe drobnjačko vojvodstvo prozovu ih ,,Omakalovići“. Od te braće Đurjana i Joka „Omakala” ima danas u matici u Drobnjacima, sem iseljenih, 177 kuća, i to od Đurjana 9 rodova sa 90 domova, a od „Omakala” 18 rodova sa 87 domova.

Legenda o Vučurevom megdanu

Samoborani su imali svoju vlastitu zemlju. O tome kako su dobili zemlju postoji ovo predanje, u obliku legende, koje je i Luburić donio u svojoj knjizi Drobnjaci, a koja, prema bilješkama g. Miloša Slijepčevića što ih je zapisao od starih ljudi u Samoboru, glasi ovako: Vojvodstvo je docnije prešlo sa Đurjana na potomke Jokove i Grličine. Jedan njihov praunuk bio je vojvoda Đurica, koji je bio oženjen sestrom Ivana Crnojevića. Sin vojvode Đurice i odive Crnojevića bio je Vučur. Za njegova vremena Drobnjak je potpao pod Turke, kome su Turci dali neku avtonomiju, a onn se obrekli da će davati vojničku pomoć Turcima kad bude trebalo. Vučur, prapraunuk Grličin, išao je sa Drobnjacima čak u Malu Aznju, da se bori na račun sultanov. Jedan arapin zvao je sultana na megdan. Sultan je obećao bogate darove ko pogubi toga arapina. Arapin je imao neko vatreno kolo s kojim poplaši konja protivnikova i vazda pobijedi na megdanu. Javn se Vučur da će za sultana izaći Arapinu na megdan. Vučur izabere konja koji se nije ničega plašio, a od oružja ponese i nekakvu ćuskiju. Kad Arapin baci vatreno kolo, Vučurov konj ostane miran, Vučur prebije ćuskijom „vatreno kolo” i Arapina posiječe. Sultan zaogrne Vučura velikom čohom „abom” (otuda se prozovu potomci Abazovići). Na pitanje sultanovo, su čim želi da ga nagradi, on zatraži toliko zemlje koliko može za dan da objaše na konju. Sultam mu učnni po želji i on odabere zemlju u Gackom Polju u veličini oko 200 km kvadratnih. Vučurov sin Marko naseli u Samobor i porušenu crkvu, posvećenu sv. Arhanđelu, popravi i posveti Sv. Savu, kao svojoj porodičnoj slavi. Od četiri Markova sina postala su četiri bratstva: Slijepčevići, Starovići, Popovići i Davidovići. Ima ih u Samoboru oko 60 kuća i toliko iseljenih po svoj Bosni i Hercegovini, Šumadiji i Vojvodini. Od njih su u Sarajevu dve najstarije i najuglednnje srpske porodice, Despići i Jeftanovići, od kojih je i Gligorije, vođ u avtonomnoj borbi Srba Bosne i Hercegovine.

Grigorije Petrov o Samoboranima

Sasvim je razumljiva ponositost cijeloga bratstva Kosovčića i onog ogranka koji je ostao u matici drobnjačkoj pod Durmitorom, i kod oseljenih u Samoboru zbog toga što su visokog porijekla od Grlice, udovice kosovskog heroja koju je, po opštem shvatanju, rodila Nemanjića „odiva“. Kad se svestrano promatraju osobnne Kosovčića Samoborana i onih u novom matičnom gnijezdu Samoboru i kod onih iseljenih po Bosni (u Sarajevu i Birču) jasno se može da zapazi koliki je uticaj imala legenda o Grlici, Nemanjića odivi, na formiranje njihovih izvjesnih osobina. Ponosni su da su starinom Kosovčići i što im je Sv. Sava kao nasljedna porodična slava. Kod Samoborana, koji su svi potomstvo Vučura, praunuka Grličina, zapaža se težnja pismenosti i opštoj prosvjećenosti, nasljeđivanoj iz velpke starine. Nema relativno manjeg sela u kome ima toliko pismenih ljudi, i da ih je toliko školovanih da im je jedan i univerzitetski profesor, a prilika je da će uskoro biti i još jedan. Tome su mnogo doprinijela predanja da su Kosovčići, iako oni to ne ističu.
Rus Grigorije Petrov koji je ispred Društva Prosvjete putovao po svoj Bosni i Hercegovini i održavao predavanja, vrlo posjećivana i uspjela bio je o jednoj svečanosti u Samoboru kod Gacka gde su potomci Grličini, čak i mjesni i sveštenik i učitelj. Sačuvalo se pismo Petrova iza te svečanosti koje je štampano u listu Narod (Sarajevo) pod naslovom Seoski primeri, koje glasi: „Putujem sada po Hercegovini radi održanja predavanja. Došao sam u Samobor — Gacko. Desilo se, da je u taj dan u Samoboru bila svečanost. Bilo je osvećenje nove zgrade za čitaonicu za predavanje itd. Selo Samobor malo i, ako hoćete, hercegovački siromašno. Međutim zgrada je lepa i prilično velika. Sazidana je rukama seljaka. Prilikom svečanosti bilo je više od 120 ljudi. Svi su bili jaki, visoki, lepi i svi su imali inteligentna lica. Ja sam u mome životu vndeo stotinu svakojakih govora, zborova, u Evropi, Aziji i Americi. I moram da kažem prvi put u životu video sam toliko kulturnih lica na seljačkom zboru. Pri kraju svečanosti govorili su sveštenik i mladi narodni učitelj. Retka i srećna pojava! Obojica su deca Samobora. Glavio je ovo: Ja sam čuo stotine reči velikih govornika, ministara, naučenjaka i političara…, ali ovake govore seoskog sveštenika i mladog narodnog učitelja ja sam čuo prvi put. To je dokaz velike narodne mudrosti Hercegovaca. I ja sam srećan da sam bio 5 X u Samoboru. Iz zgrade u malom selu, ja sam izašao s osećajem duhovne radosti, kao da sam izašao iz Luvra u Parizu”.

Nekoliko završnih napomena

Ovim je završen kratak pregled narodnih predanja i legendi o porijeklu one grupe dinarskih plemena koja vežu svoju starinu za Nemanjiće i njihove „odive”. Gubitkom državne samostalnosti, to je bilo i neophodno potrebno radi održavanja kontinunteta istorijske državne misli. Besumnje ima još gdješto štampano o starini ovih plemena na koja, tragajući po knjigama, listovima i kalendarima, nisam naišao. Zahvalan ću biti svakome onome ko mi, ako gdje što naiđe a nije navedeno u ovome pregledu, svrati pažnju i označi gdje je što našao štampano o starini ovih plemena. Svakako u narodu ima i ziačajnijih varijanata, još nezapisanih, koje će sa starim ljudima i ženama otići u grob, ako se za vremena ne zabilježe. Ako se zapišu, time će kao dragocjen magerijal biti spašea za nauku o našem narodu za sva vremena i za nova pokoljenja.
Teškoća kod zapisivanja narodnih predanja, održavanih usmeno kroz stoljeća, jeste u tome da se skupljaču ne vjeruje da je vjerno zabilježio, nego se sumnjiči da je tendeciozno zapisivao, kako mu kada konvenira. Čak i vrhovi nauke nisu bez toga sumnjičenja. Jedan univerzitetski profesor i akademik, na jednom mjestu, izražava sumnju za drugog univerzitetskog profesora i akademika koji je zapisivao i narodna predanja da li je vjerno zapisivao. Jedan koji bi krivo zapisivao narodna predanja, zločinac je kao i svaki onaj koji krnvotvori potpis na mjenici i zbog toga se šalje na robiju.
Ova predanja o starini porodica mene najviše interesuju radi proučavanja u koliko su ona imala uticaja na izvjesne narodne osobine, na formiranje etičkih vrijednosti nacionalnih. Zapisujući ih, treba navesti ime kazivača i njegovu starost, i od koga je on to predanje i kada čuo.Iz najfantastičnijih predanja, strogo naučnom analizom, izdvojiće se nešto i od istorijske istnne, poput rudara koji iz tone (1000 kg) rudače vadi sedam grama čistoga zlata.

Milan Karanović

IZVOR: Dinarska plemena Nemanjićskog porijekla, Milan Karanović

Odabrao i obradio: Vojislav Ananić

26. mart 2017. u 20:16

Ranko

Kada je u pitanju Grbalj, tamo postoje dva predanja: jedno je o banu Ilijanu, pretku Nikšića i drugo je ono o knezu Lazaru Hrebeljanoviću (Grebeljanoviću). Što je tiče Mrnjavčevića, trabiciju da su njihovi potomci njeguje jedna grana Kuča. Za Mrnjavu se uglavnom vjeruje da je on bio sitni vlastelinčić iz okoline Livna.

10. maj 2017. u 18:41

NEMANJIĆI

Rodonačelnik dinastije N. je Stevan Nemanja (1114—1200). Njegovi sinovi otpočeli su dvije linije porodice: jednu osniva stariji Vukan, a drugu, kraljevsku, Stevan Prvovjenčani. Od trećeg Nemanjina sina Sv. Save (1174—1235) nije ostalo poroda.

Kraljevska linija

Stevan Prvovjenčani (oko 1227) imao je sinove Radoslava (kralj 1227-1233), Vladislava (kralj 1233-1242), Uroša (kralj (1242-1276,-1280) i Predislava u kaluđerstvu nazvan Sava II (arhiepiskop 1263-1270). Kralj Radoslav nije imao djece. Vladislav je imao dva sina Stevana i Desu, koji su ostali bez važnosti. Sinovi Uroševi bijahu: D ragutin (kralj srpski 1276 do 1282, srijemski 1284-1316) i Milutin (kralj 1282-1321), Dragutinovi sinovi su Urošic (prije 1316) i Vladislav (kraljevski pretendent 1321-1324). Njihova linija izumrla je ili se izgubila. Milutinovi sinovi su: Konstantin (1323) i Stevan Uroš Dečanski (kralj 1321-1331). Konstantinova se djeca ne spominju, a Dečanskoga su sinovi Dušica, Dragutin (umrli kao djeca), Dušan (rođ. oko 1308, kralj 1331-1346. car 1346-1355) i Simeon. Dušanov sin je Uroš (rođ. 1337, car 1355-1371). Sa Urošem je izumrla muška linija srpske kraljevske loze Nemanjića. Simeon (ili Siniša) osjećao se više Grk nego Srbin, po majci Mariji Paleologovoj. On je vladao kao epirski despot do od prilike 1369. Njegovi sinovi: Stevan i Jovan Uroš, koji se 1381 zakaluđerio i umro kao monah Joasaf 1422-1423. To je uopće posljednji izdanak Nemanjića.

Vukanova linija

Vukan (-1208) imao je sinove Đorđa, Stevana i Dimitrija, u kaluđerstvu nazvana Davida (-iza 1286). Davidov sin Vratislav imao je sina Vratka, a taj kćer Milicu, udatu za kneza Lazara.

V. Ćorović

IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, III KNJIGA , N—R, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.

Svi vladari Srbije

Komentari (39)

Odgovorite