Poreklo stanovništva sela Prevlaka, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Ona je tipično prijezersko naselje. Nalazi se na istoimenom poluostrvu, tj. na pravcu Drušića prema Skadarskom jezeru, a razdvajaju ih Vaski lug i Ćeskota. Zimi, kada jezero naraste, naselje poprima pravi ostrvski položaj, dok se ljeti od drušićke Strane y naselje prelazi preko premošćenog tjesnaca zvanog Ćeskota. Veći istočni dio Prevlake je brdovit i nad jezerom okomit, dok je zapadni dosta uravnjen i otvoren prema toku R. Crnojevića. Podnožjem prvog dijela, naime (Pejaka, Ranjske glavice i Pliješca), prostire se Prevlačko „polje”, y čijem se središnjem dijelu nalazi istoimena pećina. I dok drugim nižim dijelom naselje izlazi na tok R. Crnojevića, dotle je Ranjskim Ždrijelom povezano i sa drugom obalom, gdje se nalazi poznati ceklinski ribolov Ranj. Preko njega Prevlaka održava veze sa Ceklinskim poljem, Dodošima, Žabljakom i drugim naseljima. Oko Prevlake se ređaju čitavi luški (zaluženi) kompleksi koje zimi plavi jezero, a ljeti se pretvaraju u zaglibljene površine prekrivene lopuhom i trskom. Granica atara sa sjevera počinje Od Bazagura ·i vodi rječicom Karuč preko Malog provoza, a zatim rječicom Karatunom do ušća u R. Crnojevića. Odatle se nastavlja R. Crnojevića od Orlije pa dalje obalom pored Zlogore, Ćeskote, Širokog broda i Seneze do na Bazagur.
U tom okviru atar, čija je dužina (01) 2,1 i širina (Z-I) 2,4 km, zahvata površinu od 504 ha, odnosno oko 5 5 km2. Sredina sela je na visini od 25 m.
Istorijat.
Prevlaka je svakako staro naselje. Polazeći od uvjerljive pretpostavke da je u srednjem vijeku Skadarsko jezero bilo sa znatno nižim nivoom od današnjeg i da su tada neplavljene ili manje plavljene plodne površine činile dobru osnovu teritorijalnog jezgra stare Zete, o čemu svjedoče ostaci starih utvrđenja, kućišta, manastira i crkava, logično je smatrati da je i na Prevlaci, zbog njenog povoljnog položaja, bilo veće naselje. Što je ono po turskim defterima iz 1521. i 1523. godine imalo samo 8, odnosno 6 kuća, razlog je svakako y tome što se pred Turcima, tj. padom Zete, stanovništvo ovdašnjih krajeva sklanjalo prema teže pristupačnim područjima u zaleđu. Pri tom da podsjetimo na činjenicu da je po prvom defteru naselje Odrin na Nedalekoj, istoimenoj gori imalo 6 kuća, a da se u drugom defteru ne pod minje, kao i to da je prema istom defteru, takođe nedaleki maiastir „Komi prečiste odsjekom godišnje” plaćao 240 akči. Starinski ostaci naveli su Jovićevića na zaključak „da je u Prevlaci postojalo selo od starine“. Ističući da je ono dolaskom Turaka i njihovom prigraničnom blizinom „kao i ostala sela zapušćelo“ i da se ovdje tada „teško bilo naseliti”, on konstatuje da su Ceklinjani tu najprije zimi napasali stoku, „Gdje su više puta od Turaka bili napadani”, a zatim kad „Turci najposlije ustuknuše, ceklinjani se stalno naseliše ovdje. To je bilo u drugoj polovini 18. vijeka“. Početkom 17. vijeka, međutim, Bolica navodi da je selo imalo 30 domova i 66 vojnika, a dva vijeka kasnije diprs i Somijer kazuju isti broj domova. Godine 1865. Prevlaka je imala 25 d., a 1903. 50. Pripadala je ceklinskoj kapetaniji.
Jovićević je 1906. godine u selu evidentirao 27 d., a 1925. bilo ih je 31 sa 124 stanovnika. Na zatim: 1948 (39:183), 1953 (34:176), 1961 (38 :170) i 1971 (36 : 102). Sastav domaćinstava prema broju članova y zadnja dva popisa bio·je: sa 1 (0 :7), sa 2 (7 : 13), sa 3–5 (21:13), sa 6-8 (8 :3) i sa 8–10 (2 :0). Istovremene promjene y glavnim grupama starosno–polne strukture pokazuju podaci u prvoj je bilo 61:28 (ž.34 : 15), u drugoj 38:39 (ž. 40:21) i u trećoj 26:35 (ž. 14 :19) lica.
Struktura stanovništva.
Prema obrazovnim obilježjima mještani su bili: bez škole 55:50 (ž. 39:36), sa četvorogodišnjom 76:28 (ž. 30 : 10), sa osmogodišnjom 5:7 (ž. 0 : 2), sa srednjom 2 : 1, kvalifikovani radnici (1 :0), a nepismenih je bilo 42:39 (ž. 32:31).
S druge strane, posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava u istom periodu izgledala je ovako: bez zemlje (1:2), do 2ha (32:29), sa 2–5 (2 :4), sa 5–8 (3 :1), Odnosno poljoprivrednih 30:22, mješovitih 6:3 i nepoljoprivrednih 2:11.
U 1953. godini 75 aktivnih izdržavalo je 94 osobe; u poljoprivredi 64:75, a sa ličnim primanjima bilo je 7 lica. Taj odnos se za naredna dva popisa izmijenio ovako: aktivnih je bilo 48 :30, izdržavanih 108:61; y poljoprivredi 44:29 i 84:48 i sa ličnim primanjima 14 : 11 lica.
Tip sela.
Prevlaka je zbijeno naselje. Sastoji se iz tri dijela: glavnine sela, zvane Pri strani sa 28, U dno polja sa 3 i Za crkvom sa 8 kuća. Prvi se pruža podgorinom Pliješca od Vaskog do Ranjskog Ždrijela, a druga dva, kako prikladno kaže Jovićević, „u nizoravni“ – zapadno od prve. Srednja udaljenost kuća od središta naselja je oko 200 m. Naselju je najbliži put Cetinje — Titograd; Od prvog grada udaljeno je 28, a od drugog 30 km. Na taj put naselje preko Drušića izlazi krakom dugim 5 km. Za razvoj naselja posebni značaj su imali i imaju rijeka i varošica Rijeka Crnojevića. Rijekom je od naselja do varošice 5, a pomenutim putem 12 km. U istom smislu značajno je i to što je Prevlaka Od glavnih vodenica čitavog ovog kraja, koje su se nalazile y Poseljanima, 4 vodenim putem udaljena 2 km.
U selu je 13 prizemnih kuća, a 26 na izbi. Sve su pol tiglenim krovom; 5 daščani plafon imaju 24, malterisani 5, a bez njega je 11 kuća.
U periodu 1918—41. prepravke i dogradnja vršene su na 10, a poslije 1945. na 13 kuća. U selu je popisano 36 stanova sa 1441 m2, od kojih su 12 iz prvog, 12 iz drugog, 7 iz trećeg i 4 iz četvrtog perioda. Tada je u 14 stanova bilo ognjište. Prema vrsti su: 22 jednosobna, 12 posebnih soba i 2 dvosobna; svi su bili nastanjeni.
Stanovništvo.
U selu žive:
-Ražnatovići (10 d.),
-Pejovići (16),
-Jovićevići (3),
-Buškovići (1) i:
-Gazivode (1).
Poslije 1945. iselilo se 95 mještana, od kojih, uključujući. i njihove porodice, povremeno dolazi 55. Najviše iseljenih živi na Cetinju, Titogradu, Nikšiću, R. Crnojevića i Kotoru. U Vojvodinu je kolonizovano 1 d. Ranije je na rad u druge zemlje išlo 10 mještana; danas van svog mjesta radi 7 lica.
Vode.
Selo ima dvije zajedničke vode i dvije novije, privatne bistijerne. Prve su Vaski uba, izgrađen u istoimenom „dolu“ prije oko 250 godina, i pomenuta Prevlačka pećina.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Prevlaka je u izvjesnoj mjeri specifično naselje. Prije svega zbog guste naseljenosti na relativno maloj „ostrvskoj“ površini ovdje je praktično svaki pedalj zemlje uzrađen i obrađen. Uzrađen tamo gdje je putem podziđivanja bilo moguće uvećati i od erozije štititi ziratne površine, a obrađen tako kako bi se sa malih površina dobilo što više roda. Stoga su kukuruz i vinova loza imali primat. Za livade je ostajalo srazmjerno najmanje prostora. Pored ostalog i zbog toga što se za stoku mogla koristiti i luška vegetacija, kao i ispaše na Odrinskoj gori. Do odrinske ispaše stoku su prebacivali čunovima. Polovina Odrinske gore bila je prevlačka. Na njoj su imali svoje posjede, ali ispaša je praktično bila zajednička. Ovdje i nema pašnjaka za košenje, već je trava gorska i kamenjarska, dok je niskogorica više korišćena za brst, nego za listober. Odrinska gora je, inače, kao sadašnje ostrvo, nekada očigledno bila znatno naseljena. Vidi se to i po brojnim kućištima i velikim zidinama. Tako je svakako bilo još y srednjem vijeku. Plitke, okoostrvske površine bile su tada neplavljene ili neznatno plavljene, te samim tim veoma plodne. Slično je bilo i sa većim površinama oko Prevlake. Elezovića lug, Vukotića lokva, Ćulotak, Velji žar, Omerov lug, Rezovac, Vrbice i dr. bili su kopno sa velikim imanjima, a sada je sve to pod vodom.
I dok se staro selo Odrin raseljavalo, najvjerovatnije po okolnim selima (Dodošima, Žabljaku, Vranjini), dotle je prevlaka „opstala“ oko svog „polja“ u selu, rekompenzirano se držeći ribolova. Ovo naročito od sredine 18. vijeka, poslije osnivanja ceklinskih ribolova kao kolektivne, plemenske svojine. U njima je Prevlaka zbog svog položaja i pomenutog ribolova Ranj imala istaknutu ulogu, i to kako y njihovom čuvanju i Održavanju, tako i y samom ulovu i diobi ribe.
Slično Dodošima i Prevlaka ima glavne i sporedne pristane. Glavni je Ranj (u podnožju Ranjske glavice), a značajni su i Vaski lug i Crni brod, dok sporedniju ulogu ima pristan Pod rupe. Pored pogodnog pristana, na Ranju su i ribarske kuće, namijenjene spremanju i sušenju ribe i ostavi ribolovnog pribora. Sem njih kao specifičnih pomoćnih objekata, y selu su pored kuća, posebno onih koje nijesu na izbi, obično u sastavu dvorišta i obora, drugi objekti, koji su po funkciji i fizionomiji istovrsni sa onima u drugim selima. Razlika je jedino u tome što ovdje nije bilo moguće držati sitnu stoku u većem broju, pa su štale uglavnom prilagodivo građene za goveda. Kao manje tipično stočarsko selo, potrebe za mesom nadoknađivalo je svinjogojstvo, za čiji su smještaj pravljeni posebni mali objekti. A same kuće su ovdje, osobito „dvobojne“ – najvećim dijelom građene u čvrstoj konstrukciji i sa taracama, dosta izgledne.
Uvođenjem električnog osvjetljenja 1970. god. i sadašnjim dovršavanjem pomenutog drušićkog kraka puta do Kraja sela, Prevlaka je stekla osnovu za ubrzano poboljšanje standarda. S proljeća 1973. god. u njoj je u upotrebi bilo 10 električnih šporeta, 12 frižidera, 3 televizora, 17 radio–prijemnika (19 tranzistora i 8 gramofona). Isto tako, krupne su promjene u opremi kuća, njihovom unutrašnjem izgledu i higijeni.
Budući bez svoje planine, Prevlačani su ljeti drugima davali toku na čuvanje. Takvih je uoči zadnjeg rata bilo 15 d. a poslije 1945. god. taj broj se smanjio sa 10 na 4 u 1971. godini i sada na 1 d. Davali su je Kučima, a s jeseni u Mikuliće i Prekornicu.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)