O učešću bosanskog odreda u Kosovskom boju malo se zna. Tek onako uzgred pomenu se Vlatko Vuković i njegovi ratnici. U boju su pod njegovim zapovjedništvom učestvovali ratnici iz Huma, Zemlje Pavlovića, Srednje Bosne, Usore i Donjeg Kraja. Po povratku u Bosnu izvjestili su kralja o ishodu bitke, nakon čega je kralj Tvrtko uputio nekoliko pisama na Zapad, izveštavajući njihove dvorove o velikoj pobedi koju je izvojevala hrišćanska vojska na Kosovu polju.

Bici na Kosovu polju prethodila je bitka na Pločniku 1386. i bitka kod Bileće 1388. godine. U obje bitke izvojevana je odlučna pobjeda. Bitka kod Bileće desila se 27. avgusta 1388. godine kada je jedan turski odred predvođen Lala Šahinom, zapovjednikom turske vojske na Marici, izvršio je upad u Bosnu na prostor Huma, gdje su ga kod Bileće dočekali vojvoda Vlatko Vuković i Radič Sanković i do nogu potukli. Šahin se sa malim brojem ljudi spasao. Slikovitiji prikaz bitke sačinio je Mavro Orbin 1601. godine u djelu „Kraljevstvo Slovena“, gdje je napisao: „Kad je u vrijeme pomenutog Tvrtka ušao u Bosnu turski kapetan Šain s osamnaest hiljada svojih vojnika i počeo paliti cijelu zemlju, digoše se protiv njega vojvode ili, bolje rečeno, kapetani Tvrtkovi, Vlatko Vuković i Radič Sanković. U prvom okršaju na Rudinama, a zatim u Bileći, Turci su bili razbijeni, poraženi i sasečeni, a Bosanci, kojih je bilo oko sedam hiljada, imali su samo neznatne gubitke“.[1]Bilo je ovo prvo odmjeravanje snaga Srba iz Bosne i Huma sa Turcima. Sledeće godine na poziv kneza Lazara da učestvuje u boju na Kosovu polju odazvao se kralj Tvrtko. On je poslao svog najiskusnijeg vojvodu Vlatka Vukovića, koji se viteštvom pokazao kod Bileće i u Dalmaciji čije je osvajanje započeo. Nema sumnje da je jurišno napredovanje Turaka bio singnal za opštu uzbunu, jer su ovi za svega par decenija od prvih ratnih čarki do 1389. uspjeli zagospodariti dobrim dijelom Blakana, potčinivši pod svoju vlast brojne srpske, bugarske i grčke velikaše.

Izlažući motive učešća bosanske vojske u bici, istoričar Vladimir Ćorović smatra da je Tvrtko „pravilno shvatio da je turski napadaj na Srbiju posredno i napadaj na Bosnu i da ide za tim da skrši slobodu bosanskih hrišćana“.[2] Za razliku od Ćorovića mađarski etnograf Aleksandar Sana Tvrtkove postupke poima odbranom svekolike srpske zemlje od Turaka: „Tvrtko je razumio pravu opasnost koja je ležala u jurišnom napredovanju turskih hordi. Da bi im mogao da se suprostavi sa jednom odgovarajućom velikom snagom, on je htio da po drugi put stvori velikosrpsko carstvo“.[3]

Kako je išao tok priprema za boj ne znamo, nemamo ni preciznih podataka o odnosu snaga, niti znamo koliko je sa Vlatkom došlo Bosanaca i Humljana, pa ćemo brojnost snaga sagledati iz stručnih procjena. Jednu takvu stručnu procjenu sačinio je Jovan Mišković 1890. godine za potrebe djela „Kosovska bitka 15. juna 1389. godine: vojno-istorijska rasprava“, gdje navodi da je srpske vojske maksimalno moglo biti između 32-35.000 ljudi,[4] a da je Turaka bilo tri puta više, odnosno do 100.000 ljudi. Samo takav odnos snaga u razmjeri tri na prema jedan garantuje uspjeh napadača.[5] Kako je na bojište došao lično sultan sa sinovima nema sumnje da su bili uvjereni u potpuni uspjeh. Da bi pojačao argumentaciju o masivnosti turske vojske, Mišković se poziva na spis savjetnika vojvode od Burgundije, Bertradona de la Breokijera iz 1432. godine koji je bio upotpunosti upoznat sa njihovom vojskom, koja je tada 1432. brojala 200.000 ljudi.[6] Prema istom autoru Miškoviću, iz Kraljevine Bosne stiglo je nekih 7-10 hiljada ljudi, slično onom broju bosanskih snaga koji je učestvovao u bitki kod Bileće 1388. godine. Regrutovanje odreda Vlatka Vukovića vršilo se u cijeloj Bosni, što saznajemo iz izvora koji su nastali u godinama posle boja. Naime, februara 1390. godine Tvrtko je pokušao doći do zarobljene vlastele iz Kosovskog boja, a 13 godina kasnije bosanski velikaši su tražili pomoć od Dubrovčana povodom nagovještaja da su zarobljeni ratnici živi. Iz pomenutih dokumenata saznajemo imena zarobljene vlastele čime saznajemo da su učesnici u Boju na Kosovu bili stanovnici današnje Hercegovine, istočne i sjeveroistočne Bosne te iz zapadnih krajeva, Bosanske Krajine.[7] 

Do Boja na Kosovu polju došlo je u utorak 15. juna na Vidovdan. Srpsku vojsku predvodio je knez Lazar, na čijem se desnom krilu nalazio Vuk Branković, a na lijevom vojvoda Vlatko Vuković. O učesnicima i ishodu bitke u jednom dubrovačkom spisu ostalo je zapisano: „1389, 15. juna, na Vidovdan, u utorak, beše bitka između Srba i turskoga cara. Od Srba su bili: Lazar, srpski kralj, Vuk Branković i Vlatko Vuković, vojvoda. I bi velika pogibija i turska i srpska, i malo ih se vratilo natrag; car Murat ubijen bi, a i srpski kralj. Pobede nisu dobili ni Turci ni Srbi, jer je bila velika pogibija. Boj je bio na Kosovu polju.“[8]O samom toku bitke ne zna se mnogo, jer su izvori o hronologiji bitke nastajali u 15. i narednim vijekovima, pa njihova je vjerodostojnost podlažna kritici. S druge strane pouzdano se zna da je srpska vojska ispočetka pobjeđivala i da se u nekom momentu desio preokret, te takve informacije nalazimo u „Životopisu despota Stefana Lazarevića“ gdje stoji: „U prvi mah odolevali su Lazarevi ljudi i pobeđivali su. Ali već ne beše vreme za izbavljenje.“[9] Istu informaciju o početnom uspjehu nalazimo u zapisu sa početka 15. vijeka gdje stoji: „tog dana 6897 godine bi boj kneza Lazara s carem Muratom na Kosovu polju. I tu mnoga telesa padoše od hrišćana i Turaka, Srbi isprva bjehu razbili Turke, i cara Murata ubiše ali zbog bjekstva nekih srpskih četa nadvladaše Turci“.[10] Još se zna da je Vlatkovo krilo imalo veliki uspijeh i da je u dva maha slao pisma kralju Stefanu Tvrtku o pobjedi.[11] Tačnost iznesenih informacija potvrđuju i turski izvori kao što je Aših-paša Zade turski hroničar iz prve polovine 15. vijeka, koji navodi: „Boj je išao do pola vremena između dva namaza. S desne ruke Bajazit han, a s leve Jakub Čelebija učiniše dobar dženk (boj). Laz beše na strani Jakuba Čelebije i na toj strani vojska (naša) bude razbijena.“[12]Nakon početnog uspjeha usledio je momenat prevrata. Prema Dukinoj hronici (sredina 15. vijeka), među srpskom vojskom se raširila glasina da se izvjesni Dragosav Pribišić pobunio protiv kneza i okrenuo protiv hrišćana, a saznavši za tu vijest bosanski vojskovođa Vlatko Vlađević povukao se sa bojišta.[13] Nije ostalo razjašnjeno da li je Duka stvarno mislio na Vlatka Vlađevića, vlastelina iz Zemlje Pavlovića ili je pak mislio na vojvodu Vlatka Vukovića kojeg je usled sličnosti pomješao sa Vlađevićem.

Nakon bitke i povratka u Bosnu vojvoda Vlatko Vuković izvjestio je kralja o velikoj srpskoj pobjedi, što je ovaj sa radošću dočekao i slao slavodobitna pisma na zapad. U pismima je spomenuo 12 vitezova zavjererenika koji su se probili do Muratovog čadora, a kojeg je zatim usmrtio jedan od njih zarivajući mu mač u grlo i slabine. Nažalost pisma koja je slao na Zapad nisu sačuvana, ali jeste odgovor na njih, odakle saznajemo sadržaj i ton kojim se Tvrtko slavodobitno obraćao. Tako odgovor firentinske opštine od 20. oktobra 1389. godine između ostalog glasi: „Srećna bosanska kraljevina, kojoj je bilo dato da bije tako slavan boj i da taku pobedu održi desnicom Hristovom. Srećan i onaj dan i blaženoga Vida presvetog mučenika slavna i poštovanja dostojna uspomena, na koji bi dato pobediti onog najžešćeg neprijatelja. Srećne, presrećne one ruke dvanaest zakletih velmoža, koji su, prodrvši kroz čete neprijateljske, i kroz verigama sapete u naokolo raspoložene kamile, otvarajući sebi mačem put, do samog Amuratovog čadora junački doprli. Srećan i onaj preko sviju, koji je vojvodu tako silnog, udarivši ga mačem u grlo i u trbuh, snažno pogubio; a blaženi i svi oni, koji su slavnim načinom mučeništva, kao žrtve poginulom vođi, nad onom grdnom lešinom, život i krv izlili!“[14] Nadalje, ostalo je sačuvano Trvtkovo pismo Trogiruod 1. avgusta 1389. godine u kojem slavi veliku pobjedu u kojoj je turskog sultana „poslao s ovoga sveta s mnogim njihovim vojnicima,“[15] ne pominjući nijednom riječju kneza Lazara, a pripisujući sebi sebično cjelokupnu pobjedu.

 U ograšju boja dio vlastele iz bosanskog odreda je zarobljen i odveden u Tursku. Među njima bilo je i predstavnika znamenitih kuća, između ostalih to su bili braća Stefan i Vlađ Zlatonosović iz Usore, Borovina Vukašinić iz Zemlje Pavlovića (osnivač kuće Borovinića) i sin kneza Mirka Radojevića. Bilo je i onih zarobljenika o kojima nemamo podrobnijih istorijskih saznanja kao što su nepoznati rođaci Hrvoja Vukčića o kojima se raspitivao 1403. godine, izvjesni Mihoč Milošević i izvjesni vlastelin Vuk.[16] Prvi pokušaj raspitivanja za zarobljene ratnike učinio je Stefan Tvrtko koji je preko Tripe Buće u Dubrovniku 15. februara 1390. godine sklopio sporazum sa Tadejom Jakobom iz Firence u vrijednosti od 1.000 dukata. Obavezujući ga da najdalje do marta iste godine ode u Tursku i raspita se o nestaloj vlasteli, a u koliko ne bi ništa saznao ili ne bi otišao u Tursku obavezao se vratiti novac. Ne znamo šta se desilo od izrečenog, ali je novac bio vraćen.[17] Naredni pokušaj učinjen je nakon bitke kod Angore 1402. godine kada je Tamerlan porazio Turke. Tada su se Evropom širile vijesti da su se zarobljeni hrišćanski ratnici iz bitke kod Nikopolja i drugih, uspjeli izbaviti ropstva i doći do hrišćanske teritorije. Na vijesti su reagovali i u Bosni gdje su stigle glasine da su se zarobljenici iz Kosovske bitke dokopali grčke obale. Pisalo se Dubrovniku kojem su se obratili Vukašin i Vukmir Zlatonosović, Hrvoje Vukčić i knez Mirko Radojević. Tražili su pomoć od njih da se provjere glasine. Dubrovčani su se odazvali molbi i u Carigrad su poslali izaslanika Miloša Miliševića kojem su odredili platu od 6 dukata mjesečno i 15 unaprijed. Nažalost ova misija je propala, pa su aprila mjeseca uputili novu osobu, Franka Tomu Vicijanovića kojem su dali 30 dukata, a koji je pored Carigrada svratio i na ostrvo Lezbos kod Frančeska Drugog Gatiluzija kojem je ponio pisma. Franko se vratio iduće godine i donio dva pisma. Pisma su 30. marta 1404. odnijeli kralju Stefanu Ostoji dubrovački poslanici Marin Kabužić i Nikola Perov Pucić, a sadržaj pisama ostao je nepoznat.[18] Ovo je bio zadnji pokušaj spašavanja zarobljene vlastele iz Kosovskog boja.

[1] Orbin, Mavro. 1968 (1601). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga, str. 154.

[2] Ćorović, Vladimir. 2009. Istorija srpskog naroda (internet izdanje). Beograd: Janus. https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/index.html, link ka citiranom odjeljku: https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/3_12.html

[3] Kostić, Lazo M. 1955. Čija je Bosna. Toronto: Bratstvo, str. 15; citirajući izvor Szana, Alexander. 1921. Länder- und Völkerkunde Jugoslawiens : Land u. Leute. Heidelberg: Kultur und Wirtschaft, str. 23.

[4] Mišković, Jovan. 1890. Kosovska bitka: 15. juna 1389. godine: vojno-istorijska rasprava. Beograd: Štampano u Kralj.-srpskoj državnoj štampariji, str. 100-102.

[5] Isto, str. 102.

[6] Isto, str. 77. i 112.

[7] Dragičević, Pavle. 2010. Četiri pisma o ratnicima zarobljenim u Kosovskoj bici. Građa o prošlosti Bosne (3), str. 97-111.

[8] Fajfrić, dr Željko. 2000. Kotromanići (internet izdanje). Šid: Grafosrem : Srbska pravoslavna zajednica – internet izdanje Janus. https://www.rastko.rs/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html, link ka odjeljku https://www.rastko.rs/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html#_Toc486040901

[9] Pitulić, Valentina. 2012. Kosovska bitka između istorijskih izvora i epske legende. Zbornik radova Filozofskog fakulteta XLII (2), str. 105.

[10] Stojanović, Ljubomir. 1905. Stari srpski zapisi i natpisi, knjiga treća. Beograd: Srpska kraljevska akademija, str. 44 – prevod iz djela Mihaljčić, Rade. 1989. Junaci kosovske legende. Beograd: BIGZ.

[11] Ćorović 2009, https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/3_13.html

[12] Pitulić 2012, str. 104.

[13] Mihaljčić, Rade. 1989. Junaci kosovske legende. Beograd: BIGZ, str. 139-140.

[14] Makušev, V.V. 1871. Prilozi k srpskoj istoriji XIV i XV vieka. Glasnik srpskog učenog društva XXXII, str. 175-177.

[15] Aleksić, Marko. 2016. Srpski viteški kod. Beograd: Laguna, str. 228-230.

[16] Dragičević, 2010, str. 105.

[17] Isto, str. 106 – citirajući DAD, Debita notarie X, fol. 49/1–49/1’ (15. II 1390).

[18] Isto, str. 106-107.

Literatura

Szana, Alexander. 1921. Länder- und Völkerkunde Jugoslawiens : Land u. Leute. Heidelberg: Kultur und Wirtschaft.

Aleksić, Marko. 2016. Srpski viteški kod. Beograd: Laguna.

Dragičević, Pavle. 2010. „Četiri pisma o ratnicima zarobljenim u Kosovskoj bici.“ Građa o prošlosti Bosne (3), 97-111.

Kostić, Lazo M. 1955. Čija je Bosna. Toronto: Bratstvo.

Makušev, V.V. 1871. „Prilozi k srpskoj istoriji XIV i XV vieka.“ Glasnik srpskog učenog društva XXXII, 175-177.

Mihaljčić, Rade. 1989. Junaci kosovske legende. Beograd: BIGZ.

Mišković, Jovan. 1890. Kosovska bitka: 15. juna 1389. godine: vojno-istorijska rasprava . Beograd: Štampano u Kralj.-srpskoj državnoj štampariji.

Orbin, Mavro. 1968 (1601). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga.

Pitulić, Valentina. 2012. „Kosovska bitka između istorijskih izvora i epske legende.“ Zbornik radova Filozofskog fakulteta XLII (2) 99-112.

Stojanović, Ljubomir. 1905. Stari srpski zapisi i natpisi, knjiga treća. Beograd: Srpska kraljevska akademija.

Ćorović, Vladimir. 2009. Istorija srpskog naroda (internet izdanje). Beograd: Janus. https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/index.html.

Fajfrić, dr Željko. 2000. Kotromanići (internet izdanje). Šid: Grafosrem : Srbska pravoslavna zajednica – internet izdanje Janus. https://www.rastko.rs/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html.