Poreklo stanovništva sela Gornja Zaljut, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Prostire se istočno i jugoistočno od Donje Zaljuti, tj. takođe na teško prohodnom kraškom terenu prema područjima Krivošija i Trešnjeva. Svojim položajem, raščlanjenošću reljefa i drugim prirodnim,odlikama analogna je prvom dijelu Zaljuti. Granica njenog atara na sjeveru počinje od Krstovske rupe, na putu Bata –– Trešnjevo pa na istok ide vrhom Strugova do na Lipovački pod, gdje skreće na jug, te prelazeći stazu Prentin Do –– Dobra gora, produžava preko Jasikove rupe, Žutkovph lavina, Jarčevog dela i obuhvatajući Batu niže osnovne škole prelazi put Cetinje – Bata, a zatim zapadno pored Guke, Đurove i Miokove doline izbija na Lipovu alugu i dalje pored Njeguša, Runjeve glavice dopire na Kosman. Odatle se preko Peći i Ublice nastavlja na Vukocolsko prisoje i najzad skrećući na istok izbija kod Krstovske rupe. Tako uokviren atar je dug (SZ-JI) 6,1, širok (CI-JZ) 3,5 km i zahvata 18,8 km2 površine. Sredina sela je na visini od 650 m.
Istorijat.
I ovo selo se, kako smo napomenuli govoreći o donjoj Zaljuti, u navedenim izvorima sreće pod opštim nazivom Cuce. Godine 1903. (zajedno sa Donjom zaljuti) imalo je 137 d. (vidi u dijelu o Donjoj Zaljuti). Popisujući bratstva, Erdeljanović je u današnjoj Gornjoj Zaljuti evidentirao 75 d. Znači y oba današnja sela Zaljuti popisao je 143 domaćinstva. Za njih y Rečniku mesta iz 1925. godine stoji da su zajedno imali 147 domaćinstava. A zatim je, prema novim popisima, bilo: 1948 (90:415), 1953 (75:308), 1961 (75:279) i 1971 (45:208). Od zadnjeg broja 152 od rođenja stanuju u selu, a ostali su doseljeni iz iste (46) i drugih opština Crne Gore (10), i to 17 prije 1941. godine, a ostali poslije. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (16:6), sa 2 (10:5), sa 3–5 (32:16) i sa više od 5 (17:8). Istovremene promjene u glavnim grupama starosno–polne strukture pokazuju ovi podaci: u prvoj 119 :88 (ž. 56:51), u drugoj 102:75 (ž. 57:46) i u trećoj 58 :45 (ž. 32 :23).
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana tada su bila: bez škole 111:70 (ž. 75:52), sa četvorogodišnjom 87:66 (ž. 39:30), sa osmogocišnjom 11 :10 (ž. 0:6), sa srednjom 2:6 (ž. 1:1), sa višom 3:0 i kvalifikovanih radnika 0 : 3, a nepismenih 91:47 (ž. 67:31), od kojih su mlađi od 35 god. 15 :2 (ž. 13:2).
C druge strane je y istom peri0du struktura domaćinstava prema veličini posjeda i izvoru dohotka bila: bez zemlje (16 : 8), sa 2 ha (11:0), sa 2–5 (20:3), sa 5–8 (15:7) i sa preko 8 ha (13:27), odnosno: poljoprivrednih 39:21, mješovitih 20:9 i nepoljoprivrednih 16 : 15.
U 1953. godini 122 aktivna izdržavala su 169 lica; u poljoprivredi 103:150, a sa ličnim primanjima bilo je 17. Tada je u građevinarstvu radilo 5, y saobraćaju i prometu 3 i y upravi 6 lica. Zatim se u dva naredna popisa taj odnos izmijenio ovako: aktivnih 139 :51, izdržavanih 115:140; u poljoprivredi 128:41 i 72:94, a sa ličnim primanjima 25 : 17 lica.
Tip sela.
Poput Donje i Gornja Zaljut je jako razbijeno naselje. Sastoji se iz 8 zaselaka — sa 45 kuća. To SU: Dobra gora, (12 kuća), Jabuka (4), Jaseni (2), Vukov do (6), Slamenica (5), Ublice (2), Stražišta (7) i Lipovac (7). Srednja udaljenost kuća od središta naselja je oko 2,5 km, a udaljenost naselja od mjesnog središta u Bati oko 5 km. Od Cetinja je udaljeno 38 i od Kotora 54 km. Atar sela je toliko morfološki razbijen da se do zaseoka stiže napornim pješačenjem po uzanim krčanicima i postopicama. Kuće su razbacane po dolovima i valama, podnožjem brda i bregova. Teška prohocnost je primarno uticala i na izgradnju kuća, koje su ovdje obično manje i prizemne. Samo je jedna na izbi.
Pod tiglenim krovom je 14, a pod slamenim 31; sa daščanim plafonom je 17, sa malterisanim 4 i bez njega 24. U međuratnom periodu prepravkama (pregradama) na 11 kuća podvojeno je i toliko prostorija, a u poratnom na 5, takođe toliko. U stambenom fondu popisano je 45 stanova sa 1.472 m2, od kojih je 15 iz prvog, 15 iz drugog, 12 iz trećeg i 3 iz četvrtog perioda; 2 su sa zemljanim podom, a 21 sa otvorenim ognjištem. Prema vrsti su: 25 jednosobnih i garsonjera, 17 posebnih soba i 3 dvosobna.
Vode.
Analogno Donjoj Zaljuti, vode su i ovdje ublovi i bistijerne. Prvi su zbog navedenih uslova takođe brojni. Računa se da je 12 njih napravljeno prije više od 100 godina, neki svakako i prije, a zatim od 1928. do 1938. godine 7 i 1948. gadine. Sem njih u selu ima 20 bistijerni. Prvi objekti su poglavito grupno ili zajedničko vlasništvo, a drugi uglavnom privatno.
Stanovništvo.
U selu žive ova domaćinstva:
-Krivokapići (22),
-Banićevići (6),
-Perovići (4),
-Jovanovići (2),
-Popovići (2) i:
-Ilići (1).
Povremeno dolazi (najviše iz Boke) oko 20 d. U Vojvodinu je kolonizovano 12 d., od kojih su se 4 vratila. Poslije 1945. godine iselilo se 225 mještana. Dio njih, prema kazivanju mještana, samo u Boki i Cetinju podigao je 25 kuća (u Boki 21, U Cetinju 4), a u selu su 3 napuštene. Ranije je na rad u druge zemlje išlo 27 stanovnika.
Zanimanje stanovnika i ostali podaci o selu.
Prirodna izolovanost sela, osobito onih zaselaka koji su najviše udaljeni Od puta Cetinje – Grahovo, od presudnog je uticaja na sporo mijenjanje ovdašnjih uslova života. Teško je i pomisliti da bi u većem broju zaselaka u dogledno vrijeme moglo biti uvedeno električno osvjetljenje. Otuda danas domaćinstva imaju 20 samo ognjište, 20 ognjište i šporet, 5 samo šporet, 5 tranzistor, 1 gramofon, 15 gusle, 40 crepulju, sač i verige, 23 skrinje, 42 stelovače, 35 starijs vrste kreveta, 25 žrvanj. Može se reći, da ukoliko su kuće Udaljenije od puta i više zabite, utoliko je manje promjena na njima i u njima. Stoga je sasvim razumljivo što se iz ovog kamenitog nevidboga „časna i izuzetno gostoljubiva cucka sirotinja”, kako se to u Staroj Crnoj Gori obično kaže, u zadnje tri decenije u tolikoj masi iselila.
Sinonim opstanka ovdašnjeg življa y prošlosti bila je koza. Na kamenjaru i sitnogorici ona se najracionalnije mogla držati, Domaćinstva su držala po 30–100 grla, po nekoliko ovaca i gdje koje govedo, a i svinje su mnogo manje držali nego u drugim selima. Držala se, dakle, brojna stoka, a poznati su primjeri da su joi staništa bila i y istim prostorijama u kojima su obitavali ljuci. U prizemnim kućama „izjedna” (sa jednom prostorijom) podijeljenim prepletenim prućem, pod istim, najčešće slamenim krovom, smještala se stoka y jednom, a čeljad u drugom dijelu kuće. Bila je to ranije, kažu, česta pojava ne samo u cuckim selima. Ona je vremenom nestajala gradnjom brojnih–suhozidnih pojata pokrivenih slamom u koje se stoka izdvajala. Danas takvih, a i boljih, u krenu i cementu građenih objekata ima y selu oko 50. Zakonskim trijebljenjem koza od prije gotovo dvije decenije one su uveliko ispražnjene, zadržavajući se radi malobrojnih ovaca, goveda, magaradi, konja, živine i svinja; y suvomeđi ih je 42, a pokrivenih slamom 22. Građene su u dvorištima, bolje reći y oborima, bilo posebno ili nadograđene pri nekom od zidova kuće, Stoka se puštala y brst i pašu po okolnim brdima, dolovima i valama, tjerala se do vodopoja i plandišta, ali je tokom čitave godine boravila y pojatama i oborima oko kuća. Zanovijet, viš i listoberi bili su na najvećoj cijeni, jer se od stoke prevashodno živjelo. Ona se, kao i u slučaju donje Zaljuti, nije izjavljivala na planinu, Komunice su bile samo lokaliteti oko vodopoja, gdje su i bila inanna plandišta. Bila su doduše i u nekim pećinama, kojih ovdje ima nekoliko. Kuće su poglavito locirane pored glavnih dijelova imanja ili nedaleko od njih, dok su ostali dijelovi, najčešće listoberi, često podalje. Ta najbliža imanja, bilo koje veličine da su, drže se kao okućenice i najbolje su obrađene. Uzev u cjelini, srednja udaljenost od kuća je oranica i livada do 1,5, brstišta i lovišta do 1,8 i šume i branjevina do 2,5 km.
Mještani su ranije najviše trgovali– y primorskim mjestima, pogotovo u Risnu i Orahovcu. Nosili su na prodaju češće na malo, ili, rijeđe na veliko, putem ortakluka- suvo meso, naročito kozji but, sir, skorup, kožu, krompir, ćumur, drva, viš i dr.
Sa Krivošijama su održavali dobre odnose, a preko granice su često uskakali i radi otimačine. Smatralo se to i „vrlinom“, jer se otimalo sa one strane granice, tj. iz „druge države“.
Na kraju, radi sticanja što jasnije predstave o prirodnim odlikama čitavog područja Donje i Gornje Zaljuti navešćemo katastarske podatke o strukturi njegovih korišćenih površina y 1960. godini. Prema njima je ukupna površina iznosila 2421 ha, od kojih su poljoprivredna 1.274, odnosno obradiva 44 (oranice i bašte 36 i livade 9), pašnjaci 1.188, bare 43, šume 4-50 i neplodno zemljište 697 hektara.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)