O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (8. deo)

DURMITOR – DROBNJAK

Durmitor je još jedan rasadnik neobičnih imena i prezimena. U jednom od ranijih članaka, prilikom obrade prezimena Leovac[1], navedeno je koliko neobičnih prezimena nalazimo kako u drobnjačkom predanju i rodoslovima, tako i u ranim osmanskim defterima. Pitanje je može li se to povezati sa davnijim poreklom Drobnjaka, koje mi danas znamo, s obzirom da je kod onog glavnog dela drobnjačkog plemena, tzv. „Novljana“, utvrđena genetika koja se vezuje za srednjevekovne Normane.

Ostaje upitno do kog trenutka su preci Novljana imali normanski identitet (ako su ga uopšte imali, a postoje i takva mišljenja[2]), a kada je sasvim prevladao slovenski. Jasnije bi bilo kada bismo mogli saznati kada i na koji način su preci Novljana došli u naše krajeve. Najbolji kandidat za taj događaj je normansko prisustvo na zapadnom Balkanu krajem 11. veka, kada su Normani Roberta Gviskarda (u francuskom izgovoru – Rober Giskar) od Vizantije osvojili (današnju) albansku obalu.

Evo šta o tom pohodu piše Peter Bartl u knjizi “Albanci”[3]: „Normani su pod Robertom Gviskardom od sredine 11. veka pod svoju vlast pripojili celu južnu Italiju: osvajanjem Barija 1071. godine njima u ruke pada poslednje grčko uporište, a 1072. godine je osvajanjem Palerma završeno zauzimanje arabijske Sicilije. Kada je 1074. godine longobardska kneževina Salerno postala normanska za Gviskarda i njegove ljude to je značilo kraj širenja u Italiji. Zato se oni sada okreću na Istok, gde im je cilj bio ništa manje nego osvajanje Vizantije. Vizantija je tada bila u slabljenju, a gotovo cela Mala Azija je već bila pod turskom (seldžučkom) vlašću. Kao baza za kretanje na Vizantiju trebalo je da posluži Albanija. Marta 1081. godine Robert Gviskard šalje svoga sina Beomunda u Albaniju. Njegov zadatak bio je da osvoji obalski pojas oko Valone, što mu je i uspelo. U maju kreće i sam Gviskard. Brodove za ekspediciju stavili su mu na raspolaganje Dubrovnik i ostali dalmatinski obalski gradovi. Normani osvajaju Krf i okreću se zatim protiv Drača koji je trebalo da bude polazna tačka za osvajanje Vizantije. Opsadu grada sa  mora i kopna počeli su 17. juna 1081. godine. Novi vizantijski car Aleksije I Komnin je hteo da Drač, koji su branili njegovi saveznici Mlečani, oslobodi sa kopna, ali je doživeo katastrofalan poraz. Drač osvajaju Normani januara 1082, međutim Venecijanci ga ponovo preuzimaju već godinu dana kasnije. Robert Gviskard se već 1082. godine vraća u Italiju gde su Vizantinci inscenirali ustanak protiv njega. Tek 1084. godine on ponovo preuzima borbu u Albaniji, ali 17. jula 1085. umire za vreme epidemije. Normanske trupe se nakon toga užurbano vraćaju u Italiju. Tako je propao prvi pokušaj u postantičkom vremenu da se iz Italije zauzme Albanija. Ni Gviskardov sin nije imao uspeha: on je dve godine (1107-1108) bezuspešno opsedao Drač, ne osvojivši ga.“

Ima i ovaj dodatak o ljudstvu sa kojim je Gviskard krenuo u osvajanje Albanije (sa Vikipedije): „Robert Gviskard je sanjao da zauzme deo Vizantije. On se iskrcava 1081. u Valoni na području dračkog temata sa 16.000 ljudi“[4].

Srednjevekovni Normani su bili ratničko pleme i jedno od osnovnih zanimanja bilo im je iznajmljivanje ljudstva – bili su plaćenici koji su često menjali gazde. Verovatno je neki broj ovih Normana koje je Gviskard poveo u pohod, posle poraza promenio “dres” i ostao na našem terenu, pa nije isključeno da su neki od njih kasnije završili i u gardi Nemanjića – poznato je da je car Dušan imao brojnu gardu, na čelu sa Palmanom Brahtom – Alemanom. Treba navesti član 173. Dušanovog Zakonika: „Vlastela i vlasteličići, koji dolaze na dvor carev, ili Grk, ili Nemac ili Srbin, ili vlastelin i drugi koji bilo, ako dovede sa sobom razbojnika ili lopova, da se onaj gospodar kazni kao lopov i razbojnik“[5]. Dakle, bilo je vlastele, više i niže, te običnog stanovništva (pre svega rudara) koji su bili germanskog porekla.

Jedan genetički rezultat veoma blizak rezultatima naših I1 P109 haplotipova je izvesni Italijan sa Sicilije sa poreklom u okolini Katanije na Siciliji. Sicilija i Katanija na njoj, bili su glavna normanska uporišta na Mediteranu. Sa ovim nalazom ova normanska teorija o poreklu naših I1 P109 dobija još jednu mogućnu potvrdu.

Postoji mogućnost da je naš I1 P109 na ove prostore došao u vreme dukljanskog kralja Mihaila Vojislavljevića i njegovog sina Bodina. Bodinova žena Jakvinta verovatno je bila Normanka, kćerka vojvode Arhiriza, koji je bio vođa normanske stranke u Bariju. Izvori ne kažu izričito da je Arhiriz bio Norman, već vođa njihove stranke. Duklja je u to vreme i dalje bila u vazalnom odnosu prema Vizantiji, ali su i Mihailo i Bodin održavali veoma žive veze s Normanima. Nije isključeno da je na njihovom dvoru bilo Jakvintinih rođaka, prijatelja, a možda i normanske garde.

Haplogrupa I1 P109 među Srbima do sada je uglavnom utvrđena među pripadnicima plemena Drobnjaka. I većina preostalih I1 P109 kod Srba (kao i nekoliko testiranih Hrvata i bosanskih muslimana) i genetski i istorijski može se povezati sa Visokom Hercegovinom kao maticom. Prema dosadašnjim saznanjima, procena vremena kada je živeo zajednički predak svih I1 P109 podgrana FGC22045 – genetički rod Drobnjaka, kod Srba je 13. vek[6].

Nakon nekoliko dokumentovanih ličnih imena iz Drobnjaka iz 13. i 14. veka, prvi potpun popis Drobnjaka imamo iz 1477. godine (osmanski defter za hercegovački sandžak[7]), u kojem postoji jedan broj zaista neobičnih imena za naše podneblje. Od vremena u kojem su neki Normani mogli doći u područje srednjevekovne Zete ili Bosne, pa do tog popisa prošlo je isuviše mnogo vremena da bi se moglo poverovati da su Novljani gajili neki germanski identitet, te da bi davali imena koja su u osnovi germanska. Moguće je da su takva imena davana iz pomodarstva, ali ne treba isključiti ni mogućnost da su neka imena u rodoslovlju prosto ostala, stalnim ponavljanjem tipa – đed-unuk, ali su, u međuvremenu, izgubila svoju izvornu zvučnost, pa ih nalazimo u obliku koji je prilagođen slovenskom govoru. Konačno, videćemo da neka drobnjačka prezimena, iako na prvi pogled neobična, imaju slovensko poreklo jasne etimologije.

ĐURJANOVIĆ

Jedno od takvih imena je Đurjan, koje navodi drobnjačko predanje i od njega kasnije nastalo prezime jednog ogranka Novljana – Đurjanović. Predanje navodi da se vojvoda zvao Đurjan (Kosovčić)[8], dok u defteru iz 1477. godine nalazimo starešinu jednog džemata u nahiji Komarnica, Nikolu, čiji otac je upisan kao Đuran[9]. Nije pouzdano da se radi o istoj osobi. Prema rekonstrukciji rodoslova ogranaka Kosovčića, vojvoda Đurjan je živeo u drugoj polovini 16. veka[10], međutim, nije isključeno da se radi o istom imenu koje se ponavlja u rodoslovu.

Ono što je kod ovog imena upadljivo je nastak -jan, koji nije baš čest u našim imenima. Đuran pa i nešto arhaičnije Đuren, mogu se prihvatiti kao imena sa našom tipičnom konstrukcijom (poput Milan, Milen, ili Radan, Raden), dok Đurjan po zvučnosti podseća na skandinavsko ime Jørgen, koje Šveđani izgovaraju kao Joerjen. Ime je skandinavski oblik imena Georgije, pa kada dodamo veoma jak kult Svetog Đorđa (ratnika – mučenika) među Normanima, ali i među Drobnjacima, mogli bi se izvući svakakvi zaključci. Osim kod Drobnjaka, nisam nigde drugde naišao na oblik imena Đurjan. Celovita konstrukcija tog imena je neuobičajena za naš jezik, a sličnost po zvučnosti sa skandinavskim imenom postoji.

Još bliže navedenom skandinavskom imenu po zvučnosti stoji ime Đurjen, koje nalazimo u Riđanima u 15. veku (1421)[11].

BALOTIĆ

Još jedno neobično drobnjačko prezime je Balotić (16. vek). Svakako potiče od ličnog imena Balota. Prema drobnjačkom predanju, knez Balota Ivanov Kaluđerović živeo je u drugoj polovini 15. i početkom 16. veka, i iz Banjana preselio u Komarnicu (Dubrovsko). Postoje mišljenja da je prezime drobnjačkih Balotića starije i da je postojalo tokom 15. veka[12], što znači da je predak imenom Balota živeo ranije. Prezime Balotić je kasnije, početkom 18. veka, zamrlo, a potomci kneza Balote su današnja drobnjačka bratstva Tomići, Seratlići i Zarubice.

U prošlosti, prezime Balotić nalazimo i u Zavođu u Hercegovini (između Trebinja i Bileće). Tamošnji Đedovići potiču od Balotića sa Grahova. Prezime je postojalo u 16. veku, a kasnije se rod razgranao na Matejeviće (Đedoviće) i Tomiće[13].

Takođe u 16. veku (1568) prezime Balotić nalazimo u Sremu, u Popincima, gde je od strane osmanskih vlasti kao seoski knez popisan Vukašin Balotić[14]. U isto doba, među Srbima u Banatu nalazimo jednog popisanog imenom Balota u Turuždi (1579), kao i dvojica Balotića – Radosava i Đurđa, u selu Orašac kod današnjeg Zrenjanina[15].

Balota je i jedno od ranijih prezimena bratstva Batrićevića iz Očinića (Cetinje)[16].

U rožajskom kraju postoji selo Balotiće, zasnovano od istoimenog muslimanskog bratstva, koje potiče od pretka tu doseljenom iz Klimenata, a koji je bio rimokatolik. Postoji i drugo predanje, prema kojem su oni Kuči[17]. Možda je ovo drugo predanje osnovanije, s obzirom da je u Kučima, na Kosoru, postojalo bratstvo Balotića, čije prezime datira još iz 15-16. veka[18]. Od ovih Balotića su Balote u selu Purće kod Novog Pazara[19].

Svi ovi podaci ukazuju da je upravo u 16. veku ime Balota bilo prilično zastupljeno među Srbima. Ono bi moglo doći od italijanske reči balota (ballotta) „lopta, kugla; metak, zrno (puščano, topovsko)“[20]. Blizina crnogorskih i hercegovačkih krajeva područjima koji su u to vreme bili u mletačkom posedu objašnjava ovaj jezički uticaj. Upitno je otkud ovo ime među Srbima u Sremu i Banatu.

U našim primorskim krajevima balotom se naziva i glasački listić. Ovo dolazi po starijem načinu glasanja, kada su se umesto listića koristile kuglice (balote), koje su ubacivane u glasačku kutiju i posle prebrojavane. Vidimo da među Balotama iz prošlosti ima nekoliko kneževa – Balota Kaluđerović, Vukašin Balotić, a i Balotići sa Grahova su davali kneževe. Možda su ovo ime (ili nadimak?) dobijali ljudi koji su bili „balotani“, odnosno izabrani da budu na čelu svojih knežina?

U beloruskom i ukrajinskom jeziku balota znači močvara. Reč potiče od protoslovenskog bolto, ruski boloto – blato. Međutim, teško je poverovati da lično ime potiče od ove reči. Takođe, balota je pogrdni naziv za nezrelog mladog čoveka – balavca. U Ukrajini postoji prezime Balota. Pitanje je da li je ono izvorno iz te oblasti ili se, možda, radi o potomcima Srba tu doseljenih u prošlosti tokom velikih seoba.

ANDESILIĆ

Predanje komarničkih Andesilića kaže da prezime dolazi po nekoj prababi Ani, ženi Milana Laketića, koja je podigla trojicu sinova koji su bili dobri junaci. S obzirom da su sinovi učestvovali u borbama protiv paše Miljevine 1812. godine[21], možemo zaključiti da je Ana živela u drugoj polovini 18. veka i možda početkom 19. veka. Nelogičnost u vezivanju imena Ana i prezimena Andesilić predanje objašnjava kovanicom „silni Anini sinovi“, koja je vremenom uprošćena u Andesilini, pa po tome i prezime Andesilić[22]. Ne treba biti mnogo upućen u etimološka pitanja pa zaključiti da je ovo samo dovijanje da se objasni nejasno prezime. Postoji još jedna verzija predanja, gde prezime dolazi od iste pretkinje, koji su zvali „Anđe silna“[23].

U korenu prezimena je, svakako, žensko ime – Andesila[24]. Nije nemoguće da se pretkinja tako i zvala, a da su je zvali skraćeno – Ana. Andesila je jedna od vila iz naše mitologije, drugarica Raviojle, Jerisavlje i drugih. Poznata je po narodnoj pesmi o Zmaj Ognjenom Vuku (despot Vuk Branković), gde kao kolovođa vila omamljuje Vuka vinom sa čarobnim travama. Komentarišući ovu pesmu Natko Nodilo[25] piše: „Dovle nagjosmo tri lična imena, pridjenuta vilama: Ravijojla, Andesila, Jerisavlja. Jesu li ta imena nastala samovoljom pjevača, ili su od nekud uzeta, ja ne znam reći“.

Andesila bi moglo biti u govoru redukovano starije strano muško ime Vandesil (Vandesil), koje srećemo kod Francuza. Moguće je da je strano ime uzeto iz pomodarstva i uticalo da se da mitološkom biću – vili. Redukcija je slična kao kod Vandaluzija – Andaluzija. Paralelu bismo mogli napraviti sa imenom Sanvila (po predanju – ime Kosovke devojke), koje je pomodno ime iz srednjeg veka, a nastalo od muškog francuskog imena Sanvil (Sanvil), premda ima mišljenja i da je ono složenica od reči san i vila. I ime vile Ravijojle nije nasumično dato, s obzirom da se radi o modifikovanom ženskom obliku arhanđelskog imena Rafailo (Rafaila, Rafaela). Vile u našoj mitologiji često imaju anđelska imena, što nije neobično, s obzirom na sličnosti u natprirodnim osobinama vila sa hrišćanskim anđelima. Tako, pored Ravijojle imamo i vile Angelinu, Anđeliju i Nadanojlu[26] (od hebr. Natanail, koji je jedan od arhanđela). U tom smislu, možda bi se ime Andesil(a) moglo takođe vezati za neko starozavetno anđelsko ime, naročito imajući u vidu nastavak -il koji se sreće kod svih imena poznatih arhanđela (Mihail, Gavril, Rafail, Uril, itd), a koje u tim složenim imenima označava Boga. Po negde ime vile Andesile nalazimo u obliku Andresila.

KEKER

Još jedan novljanski rod sa neobičnim prezimenom su Kekeri. Oni su ogranak Grgurovića-Zlatnopojasovića.  Sami Kekeri ne znaju po kome nose ovakvo prezime. U literaturi nisam našao objašnjenje šta bi mogao biti koren prezimena, niti njegovo značenje. Jedno objašnjenje je za rod Kekerovića iz Visoke kod Arilja. Navodno, keker znači čuperak, pa po toj nečijoj osobini i nadimak, a od njega kasnije i prezime. Postoje nadimci Kekera, Kekeran, Kekerica. Ovo drobnjačko prezime nije baš usamljeno. Osim pomenutih visočkih Kekerovića, postoje i: Kekeri u Podibru (Ribnica, Kovači), Kekerići u Gokčanici, Kekeri-Obradovići u Dobračama kod Arilja. Ovi poslednji slave Đurđevdan, a u Dobrače su došli iz novovaroškog kraja. Krsna slava i pravac doseljenja bi možda mogli ukazati na vezu sa drobnjačkim Kekerima. Nadalje, tu su i Kekerovići u Korićanima kod Travnika, Kekerevci – rod u selu Gornji Jelovac u Makedoniji (Gornji Polog), Kekerovci – rod u selu Donje Orizare kod Bitolja, kao i slovenački Kekeri u Birnoj Vasi, opština Sevnica.

Od toponima, u Pivskoj planini postoji više lokaliteta koji imaju predznak „kekerski“, što možda ukazuje da su drobnjački Kekeri tu imali neke posede, ili su izdizali stoku.
Postoje i Kekerinci, zaselak sela Musulj kod Bosilegrada na srbsko-bugarskoj granici.

Opet u beloruskom i ukrajinskom, kao i ruskom jeziku nalazimo reč keker, kako se tamo kaže za jednu vrstu kolača. Prezime Keker postoji u Rusiji. Međutim, radi se o jevrejskom rodu koji je starinom iz Holandije, i imao je prezime Koker[27], koje je u Rusiji unekoliko izmenjeno. Biće da je reč keker turcizam, jer i na turskom jeziku keker znači kolač. Možda i od turcizma kekeme – mucavac. Sa druge strane, prezime Keker postoji i kod Nemaca.

ODOVIĆ

Prema podacima koje su prikupili braća Miljanići[28], na području današnje Crne Gore prezime Odović nalazimo kod tri roda: najpre Odovići u Drobnjaku – oni su ogranak  Grbovića – Novljana (prezime dobili po pretku imenom Odo Grbović), zatim bratstvo Odovića iz Zagrada u Župi Nikšićkoj, i konačno prezime Odović nosi jedan ogranak vasojevičkog bratstva Miloševića – Lopaćana. Postoje još jedni Odovići, u Gornjem Polju kod Nikšića, koji su plemenski Ozrinići. Odović je takođe i ranije prezime jednog ogranka šekularskih Rmuša, kasnije iseljenih u Toplicu[29].

Prezime je nastalo od ličnog imena Odo. Prema Milici Grković[30], ovo je uprošćeni oblik od imena Hodo, a koje je izvedeno od nekog od starijih složenih slovenskih imena sa osnovom hod- : Hodivoj, Hodimir, Hodina, Hodislav, Hodiša, Hodoj. Osnova je slovenska sa značenjem vezanim za kretanje, okretnost, brzinu, a u prenesenom značenju i sposobnost, preduzetnost (npr. ruski pridev: hodovoй).

U jednom hrvatskom dokumentu iz 1232. godine pominje se plemić imenom Hodoš. Prema nekim mišljenjima[31], ovo ime je kraći oblik izveden od imena Hodimir, Hodislav ili Hodivit, kao i druga imena sa istom osnovom: Hodak, Hodan, Hodin, Hodiša, Hodo i Hodoje, kao i prezimena Hodač, Hodanović, Hodimirić, Hodivojević Hodislaljić, Hodnik, Hodojević. Sva su sa istom osnovom hod, od infinitiva hoditi. U dokumentu iz 1470. godine, pominje se u Dubrovniku knez Radivoj Hodivojević[32]. Ovde treba svakako svrstati i dva srpska prezimena, u kojima je došlo do gubljenja početnog H – Odović i Odanović.

Osnovu hod- nalazimo i kod drugih slovenskih naroda, kako u onomastici, tako i u toponimiji. Sačuvana su stara ruska imena Hodko, Hodota, Hoduta, ukrajinska Hodika, Hodko, beloruska Hodok, Hodika, poljska Chodal, Chodek, Chodisz. U Češkoj postoji jedna etnička zajednica koja se naziva Hodi (Chody)[33]. Navešćemo i primere iz toponimije sa istom osnovom: u Bosni postoji uzvišenje Hodidjed sa istoimenom srednjevekovnom tvrđavom na Bulozima između Pala i Sarajeva. U Hercegovini postoje naseljena mesta Hodbina, Hodenić, Hodovo, a u dubrovačkom području Hodilje, itd.

Narodno dovijanje u objašnjenju imena ide u drugom pravcu. Tako romanijski Odovići (o kojima će biti još pomena) svoje prezime objašnjavaju time što je neki njihov predak, Jovan Šćepanović, mnogo „odao po čitlucima“[34], te je od tog „odanja“ ostalo prezime njegovim potomcima.

Lično ime Odo i od njega izvedeno prezime Odović nalazimo i kod muslimanskog stanovništva naših krajeva, no, ono je različite etimologije od slovenskog prezimena Odović. Muslimansko ime Odo može biti izvedeno od čina turske vojske – odobaša (zapovednik janičarske jednice – voda), ili, verovatnije, od turskog ličnog imena Hodaver(di). Ime Hodaverdi, na primer, nalazimo više od 10 puta (moguća su ponavljanja, gde se radi o istom licu koje ima više poseda) u defteru[35] za Bosanski sandžak iz 1604. godine. Poznat je, za Crnogorce po zlu, pećki i sakadarski Hodaverdi-paša Mahmutbegović, koji je predvodio tursku kaznenu vojsku protiv Crnogoraca u više navrata tokom prve polovine 18. veka. Početkom 20. veka zabeleženo je i nasilje novopazarskog age Jonuza Mula-Odovića prema nekim srbskim porodicama u oblasti Stare Raške (tada još uvek u turskoj granici), koje je proterivao sa njihovih poseda[36]. Postoji još nekoliko muslimanskih rodova sa prezimenom Odović.

Osim navedenih rodova crnogorskih Odovića, prezime Odović nalazimo i u podromanijskom kraju, u selu Bandin Odžak na Glasincu, kod Sokolca. Prema onome što je zabeležio Jovo Krsmanović[37], oni su potomci pomenutog Jovana koji je „odao po čitlucima“. Jovan, rodonačelnik Odovića, je potomak doseljenika iz crnogorskih Brda, iz plemena Rovca, od tamošnjeg bratstva Šćepanovića – Gojakovića. U prilog ovim podacima ide i slava glasinačkih Odovića – Sveti Luka, što je slava rovačkih Gojakovića, kao i celog plemena Nikšića čiji su Gojakovići ogranak.

Posebnih Odovića ima i u Imotskoj Krajini (južnodalmatinsko zagorje) u selu Crnogorci. Većina pravoslavnih rodova Imotske Krajine tu je doseljena iz Hercegovine 1719. godine u velikom organizovanom preseljenju na čelu sa vladikom Savom Ljubibratićem, kao prebezi iz turske granice. U Zemljišniku iz 1725. godine, u selu Crnogorci kod Imotskog popisan je Gruica Odović sa sedmoro čeljadi. Odovića je u Crnogorcima bilo i po popisu iz 1990. godine, a danas u naselju Kamenmost kod Imotskog. Sam naziv sela – Crnogorci, verovatno dovoljno govori o poreklu doseljenika. Među stanovništvom koje se početkom 18. veka masovno preselilo na mletačku teritoriju, svakako je bilo i Crnogoraca, odnosno stanovništva iz krajeva koji su pripadali Hercegovačkom sandžaku, a koji gravitiraju Crnoj Gori (Rudine, Grahovo, Nikšić, itd).

Iako su postojala neka povezivanja nekih od rodova Odovića u Crnoj Gori (npr. Odovića iz Nikšiće Župe i onih u Gornjem Polju), genetika je pokazala da ovi rodovi nemaju veze jedni s drugima. Drobnjački Odovići su haplogrupa I1 P109, oni iz Nikšićke Župe I2a PH908, kao i Odovići iz Gornjeg Polja, ali sa jako udaljenim haplotipovima, dok su vasojevički haplogrupa E V13[38].

OTOVIĆ

Iako ga nema u samom Drobnjaku, bilo bi šteta ne pomenuti slično prezime – Otović. Imena Oto (Hoto) i Otaš (Hotaš) nemaju veze sa Hotima niti sa nemačkim imenom Otto[39], već dolaze od starijih slovenskih imena Hotilo[40], odnosno Hotimir[41]. Zanimljiva verzija je ime Hotašin (ima ga u hercegovačkom defteru iz 1477. godine u selu Donja Blizna). Ime Hotilo je koren za prezime Hotilović, kasnije Otilović, nekadašnje bratstvo, danas toponim u Zatarju. U tom smislu, veoma zanimljivo i nesrbski zvuči ime šekularskog kapetana iz balkanskih i Prvog svetskog rata, imenom – Oto Rmuš (o prezimenu Rmuš je pisano ranije[42]). Od ovih imena izvedena su ne tako retka prezimena – Otović i Otašević.

Otovića u Crnoj Gori ima u Piperima (ogranak Dragišića), u Petnjiku kod Berana (Vasojevići, ogranak Babovića), zatim na Bučima na Limu (ogranak Obradovića iz Lubnica). U Vladnima i Vranju u Zeti i Podgorici živi rod Otovića, koji su islamizirani Hoti[43]. Njihovo prezime dolazi po plemenskom imenu Hota, koje je u novoj sredini dobilo nastavak -ić, a zatim izgubilo i početni glas H, što nije tako redak slučaj kod nas. Isti je slučaj i sa pljevaljskim Otovićima (muslimanski rod), koji su poreklom Hoti. U Bijelom Polju postoji poseban rod, takođe hotskog porekla, koji nosi nepromenjeno prezime – Hotović.

Ni Otaševića nema na samom Durmitoru, ali i ovo prezime nije retko u Crnoj Gori, ima ga kod Vasojevića, u Kučima, Rovcima (ogranak Bulatovića), u Zeti (u Gostilju, iz Bjelopavlića), a jedni su u Pljevljima, potiču iz Bratonožića[44].

ĆERANIĆ

Prezime Ćeranić nalazimo u Drobnjaku, i to dva različita roda. Jedni su Novljani, ogranak šireg bratstva Đurjanovića, na Dužima i Dubrovsku[45] (slave Savindan). Drugi Ćeranići, na Malinsku, su u 18. veku uskočili u Drobnjak iz Gacka. Potiču od Đedovića iz Mioljača. Slave Jovanjdan. Ima ih u novije vreme naseljenih u Pljevljima i okolini[46]. Istog porekla, od gatačkih Đedovića, su i Mrdakovići na Malinsku. Ovih gatačkih Ćeranića ima i u Goliji i Nikšiću i okolini, istog porekla[47].

Ćeranića u Crnoj Gori ima još na Cetinju, tu se doselili iz Herceg-Novog, a tamo iz Hercegovine 1692. godine (Savina, Mokrine)[48], zatim među Vasojevićima, ogranak Miomanovića, u Bijelom Polju, Bihoru (islamizirani vasojevički Ćeranići u Zatonu), itd.

Ćeranića ima i u drugim krajevima – Hercegovini (Bobovište, oni su po predanju od drobnjačkih Cerovića), Bosni, Dalmaciji (Žagrović u Kninskoj Krajini), Lici (Gračac).

Kod većine rodova sa prezimenom Ćeranić postoji predanje o udovici Ćerani po kojoj su deca dobila prezime. Na prvi pogled, prezime bi moglo doći po nekoj „oćeranoj“ pretkinji. Konstrukcija prezimena ukazuje da je njegov osnov žensko ime. Ćerana je varijanta starijeg imena Kćerana, izvedenog od reči kćer(ka)[49]. U Moračkom pomeniku ime Kćerana je veoma često. U većini slučajeva upisano je kao Ćerana ili Kerana (čita se: Kjerana), ali na nekoliko mesta nalazimo Kćerana (Dragovoljići, Kolašin, Komani, Ravni), a među priložnicima iz Vasojevića i kao – Hćerana. Među priložnicima manastira na Cetinju i Ostrogu pored Ćerane, nalazimo i kraći oblik imena – Ćera[50].

Ima i drugačijih mišljenja o etimologiji imena Ćerana. Tako Radivoj Radić, pišući o Ani Kantakuzin, ženi Vladislava Stefanovog Kosače, navodi mišljenje starije nauke „da se upravo po kiri Ani Kantakuzini – koja se u izvorima sreće u različitim varijantama kao što su Charuna, Chiuranna ili Chieranna, čak Charava a u Dubrovniku često Chieranne u Hercegovini raširilo ime Ćerana“[51]. Dakle, koren imena Ćerana, prema ovoj varijanti, bila bi konstrukcija Kira-Ana.

Postoji i turcizam ćerana (od tur. kar-hane – radionica[52]) koji označava razne vrste radionica za preradu konoplje i pravljenje užadi, za preradu kože, za izradu sapuna, a negde i ciglana ili crepana[53]. S tim što se različito akcentuje (na drugom slogu, po čemu se vidi da je reč složena od ćer-(h)ana) u odnosu na ime Ćerana (na prvom slogu).

Postoji i muška verzija ovog imena – Ćeran. Kao prezime, nalazimo ga u Bosanskoj Krajini, u mestima oko Krupe i Dubice[54].

Pominjani su Ćeranići u Bobovištu u Herecgovini. Od njih su se neki preselili u Borač, u Obalj i Kalinovik. Predanje kaže da potiču od drobnjačkih Cerovića, što bi trebalo da potvrdi i slava Đurđevdan. Međutim, genetika ne potvrđuje ovu vezu, s obzirom da je kod Ćeranići iz Kalinovika utvrđena haplogrupa I2a Y3120 (tzv. „dinarik severni“).

CEROVIĆ

Zvuči logično da je ovo prezime izvedeno od ličnog imena Cer. Međutim, samo ime nije baš uobičajeno. Barem ja nisam nigde u literaturi naišao na lično ime – Cer. Da li je neko sinu dao ime po drvetu (pri čemu, cer baš i nije neko naročito reprezentativno drvo, osim što može narasti dosta u visinu, što je dobar za ogrev i što su njegovim žirom hranjene svinje), ili to ime Cer ima neki drugačiji koren? Predanje pominje toponim Cerovica u Rudinama, po kojem, navodno, Cerovići nose prezime. Međutim, da je prezime izvedeno od ovakvog toponima, ono bi glasilo – Cerovac, Cerov(i)čanin ili slično, a ne Cerović, koji oblik ukazuje na patronimsko prezime. Pominjući toponim kao mogući izvor ovog prezimena, ne treba isključiti ni Cernicu koja je u prošlosti bila jedno od uporišta Novljana i gde je sahranjen knez Nikola Rašković Drobnjak.

SARAVELJA

Prema predanju, pripadaju Drobnjacima – Novljanima, od šireg bratstva Đurišića. Ovaj rod je živeo u Tušini, ali ih je nestalo u Drobnjaku. 1790. godine, svi Saravelje su proterani preko Tare od strane Cerovića i Uskoka, zbog njihove saradnje s Turcima kojima su pomogli da ubiju vojvodu Rada Cerovića[55].

Na forumu Porekla pisano je o ovom neobičnom prezimenu[56], da li ima veze sa prezimenom Serravalle iz Katanije (jedna od oblasti u kojoj su Normani, svakako, ostavili svoj genetski trag), ili sa plesom „saravelji“ iz Ulcinja, ili nečim trećim. Na Siciliji se 1082. godine pominje vitez Roberto da Serravalle, kao i Baronia di Serravalle u Kataniji. Serravalle nije redak toponim u Italiji i znači „brava doline“, što bi se moglo tumačiti kao utvrđenje koje kontroliše i brani neku važnu dolinu (što odgovara našem toponimu Ključ). Po svoj prilici Roberto je bio zapovednik nekog utvrđenog grada ovog naziva.

Što se ulcinjske igre „saravelji“ tiče, ona je nastala u vreme kad je Ulcinj bio opasno gusarsko gnezdo u 17. i 18. veku. Ulcinj je bio i važan centar trgovine robljem. Gusari, većinom Arapi sa Malte, iz Tunisa i Alžira, kupovali su robove u Tripoliju, dovozili u Ulcinj i dalje preprodavali ili ih uzimali sebi za rad na brodovima i svojim imanjima. Tako je povelik broj Crnaca živeo u Ulcinju u jednom razdoblju (njihovih potomaka ima i danas). Na brdu Pinješ postoji polje koje zovu Fusha e Arapve – Arapsko Polje, na kojem su se sastajali Crnci i igrali svoje tradicionalne igre. U mešavini afričkog i ulcinjskog folklora nastao je temperamentni ples „saravelji“[57]. Međutim, sam naziv ovog plesa nije razjašnjen.

Prezime Saravel nalazimo u moderno doba u Sloveniji – muzičar Dario Saravel iz ljubljanske rok grupe Borghesia.

LAUŠEVIĆ

Lauševići su rod iz šireg bratstva Tepčana iz Tepaca u drobnjačkim Jezerima. Iako postoje mišljenja da su Tepčani doseljenici iz Trepče kod Nikšića[58], verovatno je taj zaključak izveden zbog sličnosti toponima Tepca i Trepča, daleko verodostojnije zvuči mišljenje po kojem su Tepčani starosedelačko bratstvo na Jezerima, koje je tu živelo pre doseljenja većeg dela današnjih Drobnjaka, takozvanih Novljana: „Selo Tepca je od davnina bilo naseljeno. Postoji predanje da su oni živjeli na području današnjih sela Ninkovića i Vrela, gdje je bio legendarni Momčilov grad, na samom ulazu u kanjon Tare ispod planine Pirlitora. Tu je bila i važna postaja na karavanskom putu koji je išao od Primorja, pa preko Tare ka Pljevljima i Raškoj. Dolaskom Turaka srpsko stanovništvo se postepeno povlačilo u kanjon rijeke Tare formirajući današnje selo Tepca“^[59]. U nekim radovima^[60] izneto je mišljenje da su Tepčani starosedeoci Župe Komarnice, navodno još od 8. veka, a najstarije ime im je – Smoljani. Naziv Tepčani dolazi otud što su ovi Smoljani u srednjevekovnoj srpskoj državi bili tepčije^[61] u tvrđavi na Jezerima ispod Pirlitora. Nakon sukoba s Turcima, verovatno sredinom 17. veka[62], od celog ovog bratstva ostali su stric Stojan Badnjar i dva njegova sinovca Staniša i Raič. Oni se presele u Kozila i zasnuju selo Tepca, sa tri zaseoka: Smoljani, u kojem se razvilo bratstvo od Stojana Badnjara, Beovina gde se zasnuje bratstvo Stanišića, i Potoci gde se zasnuje bratstvo Raičevića. Ovi ogranci Tepčana su se kasnije razrodili na uža prezimena. Lauševići su jedan od rodova iz ogranka Raičevića.

U literaturi se dosta bavilo etimologijom prezimena Laušević. Prema većini izvora, ime Lauš je srpska varijanta mađarskog imena Lajoš, koje potiče od germanskog Ludvig, a ovo od starogermanskog  Chlodowig, što znači – slavan u borbi (analogno slovenskom – Borislav). Ovo ime se javlja u kasnijim oblicima Lewis (engleski), Clovis (starofrancuski), Louis (francuski), Ludwig (nemački), Alois, Aloysius (novolatinski), Lajus, Lájos (mađarski). „Lauš (mađ. antr. Lájos): Svi primeri od ove osnove vode poreklo od mađarskog srednjovekovnog ličnog imena Lájos (Lajus, nem. Ludwig). U ovakvom obliku najstariji primer zabeležen je 1400. godine u sintagmi ,.Laušь kralь mađarski“ – ugarski kralj Ludovik I Veliki[63]. Postoje i raniji navodi ovog imena: „godine 1356. ugarski kralj Lauš prisilio bana Tvrtka, te mu se morao sasvim podložiti“[64]. Ime Lauš (Lauš Pavlov) nalazimo i kod jednog Srbina iz sela Vučjak u Nahiji Hoča u Prizrenskom sandžaku popisanog u turskom defteru iz 1571. godine[65]. U zapisima iz Manastira Dobrilovine, u kanjonu Tare, navodi se i izvesni „Lauš Malešević iz Bistrice“, 1673. godine[66]. I u Moračkom pomeniku[67] u 17. veku nalazimo jednog Lauša (Laouš) iz Luga kod Budimlje. 1685. godine u osmanskom dokumentu pominje se Sivon sin Laušev iz Mostara[68].

Prezime Laušević ne spada u prezimena koja se na našim prostorima često sreću. U 18. veku u austrijskoj Kraljevini Slavoniji nalazimo tri oblika ovog prezimena Lauš (Stanoje iz Vukovara), Laušev (Stepan iz Vukovara i Jefta iz Neradina u Sremu) i Laušević (Stanivuk u Orahovici i Nikola i Petar u Novacima kod Virovitice)[69]. Sudeći po imenima, u pitanju su Srbi, osim ovih Lauševića iz Novaka. Među Hrvatima i danas postoje prezimena Lauš, Laušin i Laušić[70].

Lauš spada u tzv. pomodarska imena davana kod nas u prošlosti, strana imena koja zvuče otmeno (Oliver, Dejan, Uroš) ili po uzoru na neke velikane stranog porekla (Aleksandar, Konstantin i sl). Lauš je, po svoj prilici, ovaj drugi slučaj. Kralj Ludovik je bio najznačajniji ugarski vladar, koji je vladao Ugarskom čitavih 40 godina (1342-82) i značajno joj proširio granice. Postavlja se samo pitanje iz kog razloga je u ne tako dalekoj prošlosti, najdalje krajem 17. veka, a verovatnije i kasnije, detetu iz durmitorskog klraja bilo dato ovakvo ime. Premda, pomen dvojice Lauša iz obližnjih krajeva – Tare i Budimlje, u 17. veku, možda ukazuje da ovo i nije bilo tako neobično ime u ta vremena.

Ime Lauš nalazimo i u toponimiji. Tako, kod Banja Luke postoji Lauš-brdo, tako nazvano po nekadašnjoj crkvici koja se nalazila na njemu, posvećenoj Svetom Laušu[71] (Sveti Ludovik, stric kralja Ludovika I). Na severu Metohije, kod Srbice, postoji selo Lauša, a u Semberiji jedan od zaselaka Popova naziva se Lauška, tako prozvan po rodu koji je nekada nosio prezime Laušević, a danas Pavlović[72]. Verovatno nemaju veze sa drobnjačkim Lauševićima, s obzirom da slave Miholjdan, a drobnjački Đurđevdan.

Za sva tri ogranka Tepčana utvrđeno je da su nosioci najčešće haplogrupe kod Srba I2a RN908. Između ostalih, testiran je i jedan Laušević. Od ovog bratstva je naš proslavljeni glumac Žarko Laušević.

ŠPANJEVIĆ

Za Španjeviće se kaže da „ne znaju po čemu su dobili ovako prezime, a to je u toliko interesantnije, što naš narod Španjima naziva prastanovnike ovih krajeva“^[73]. Prva asocijacija na prezime Španjević je da su oni potomci starog plemena Španja, za koje predanja kasnijih plemena govore da su naseljavali dolinu reke Zete (kasnije oblasti Bjelopavlića i Pješivaca) i Nikšićko polje, odakle su u davnini prognani i istrebljeni, a tek se za neke manje rodove govori da su proistekli od njih. Za Španje nije utvrđeno kakvog su porekla bili, tako da postoje razne pretpostavke. Tako se njihovo ime dovodi u vezi sa Španijom, ili sa vlasteoskim rodom Spana iz Skadarskog kraja, sa početka 15. veka^[74]. Treće mišljenje naziv Španji izvodi od „starogrčkog spanios u značenju – rijedak, go, suprotno od gust, kojim su Grci iz jadranskih emporija mogli označavati ilirske stanovnike golih, karsnih brda – “Golobrđane”^[75]. Konačno, postoji još jedno tumačenje, po kojem je ovaj plemenski naziv mogao doći od starije reči špan, koja je u oovm obliku očuvana u zapadnim južnoslovenskim jezicima i označava upravitelja feudalnih i crkvenih imanja, u hrvatskom, a u slovenačkom seoskog starešinu (kneza, kmeta). Etimološki reč je istog korena kao župan^[76]. Prema ovom tumačenju, Španjima su kasniji doseljenici u dolinu Zete i Onogošku župu mogli nazvati živalj koji je bio u feudalnoj službi ili stanovništvo potčinjeno nekom španu (županu).

Španjevići su kao rod nastali u Prošćenju kod Mojkovca^[77]. Stariji oblik prezimena je Španjo. U literaturi se pod prezimenom Španjo navode u Đedovom Polju kod Kolašina^[78]. Iz Prošćenja neki se nastanjuju u susedne Gojakoviće^[79]. Iz Gojakovića se Milutin Lučin preselio u Šarance 1875. godine, a njegov sin Đorđije je početkom 20. veka doselio u selo Palež kod Žabljaka. Od Španjevića su Jelići u Sirovcu u drobnjačkim Uskocima^[80].

Prema predanju, Španjevići su rod koji je ogranak bratstva Dede(j)ića, potomaka kneza Dobroja (ili Dobrije) iz Dobrilovine u Tari. „Od kneza Dobroja potiču: Dedejići, Španji – Španjevići, Jelići, Zejaci, Đogovići, Mikići, Raosavljevići, Vukovići, Kalpačine, Krejovići, Krvavci, Ratkovići, Ristanovići, Topovići, Vukadinovići, Raonići, Pejovići, Ćorići, Blagojevići i Medi – Medojevići. Od Dedejića su Španji — Španjevići“^[81]. Dedejići, odnosno njihov rodonačelnik Dobroje, navodno, potiču iz Ozrinića^[82]. Knez Dobroje se odatle doselio u Dobrilovinu, a zatim prešao u susedno Prošćenje. Odatle su se rodovi od njega nastali iseljavali, većinom u Drobnjak i Zatarje.

Međutim, veza ovih bratstava je upitna. Naime, genetička testiranja su pokazala da neki od pobrojanih rodova nisu međusobno srodni. Tako je za Medojeviće (iz Prošćenja) i Vukoviće (iz Štitarice kod Mojkovca) utvrđeno da su nosioci haplogrupe J2b M205, a za Krvavce (iz okoline Pljevalja) da su I2a PH908. Možda odgovor na ovu šarolikost genetike kod bratstva Dedejića daje Luburić, koji je zabeležio: „Ove porodice nisu došle zajedno u Drobnjak, nego su se doseljavali pojedinačno i to sve kao uskoci zbog borbe s Turcima“^[83]. Jasno je da je u samom Prošćenju bilo pribraćivanja, a možda i „lažnog predstavljanja“ prilikom iseljenja u drugi kraj. Rezultati Medojevića i Vukovića bi najpre mogli biti pokazatelj genetike pravih Dedejića, dok su rodovi drugačije genetike pribraćeni tom jačem bratstvu. Osim toga, dosadašnji rezultati ukazuju da se haplogrupa J2b M205 u ovom području može povezati sa plemenom Kriča, što nameće zaključak da su pravi Dedejići zapravo starosedeoci mojkovačkog kraja, dok su rodovi drugačije genetike potomci došljaka koji su ušli u to veliko starinačko bratstvo. Što se samih Španjevića tiče, kod njih je utvrđena haplogrupa R1a Z280 podgrana Y2902.

Etimološki istog porekla, najverovatnije od reči špan, je i prezime Španović, koje nalazimo kod Srba u Bosanskoj Krajini (Pounje), odatle preseljeni u Mačvu i Banat.

SMOLOVIĆ

I iako Smolovići nemaju predanje da su srodni Španjevićima, genetika je pokazala da su ova dva roda bliskog zajedničkog porekla, a odgovor na pitanje odakle potiču daje predanje Smolovića. Postoje, doduše, neke verzije po kojima su i Smolovići pripadnici bratstva Dedejića^[84], ali predanje koje je zabeležio Luburić^[85] u prvoj polovini 20. veka govori da su drobnjački Smolovići u Jasikovcu (zaselak sela Slatina) nastali od Ivana Ivanovića iz varoši Nikšić, koji se, sa bratom Arsenijem, doselio u Drobnjak oko 1760. godine. Predanje govori i da je ovaj rod Ivanovića u Nikšiću i okolini bio brojan, te da od njih potiču današnji Petrušići u Drobnjaku i Nikšićkim Rudinama. Ivanovog sina Mata Ivanovića su zvali Smolo, pa po tome njegovi sinovi dobiju prezime Smolo, a kasnije Smolović. U radu o Drobnjaku Karadžića i Šibalića nalazimo isto predanje, s tim što se kao godina doseljenja braće Ivanovića navodi 1710. godina, te da je Mato unuk, a ne sin Ivanov. Prezime Smolović, prema ovoj verziji, datira od oko 1770. godine, a dobili su ga Matovi potomci po Matovom nadimku Smolo, koji je dobio jer je trgovao smolom^[86].

Kao i kod Španjevića, u drugoj polovini 19. veka i kod Smolovića nalazimo raniju i pozniju verziju prezimena. Tako u zbirkama izdatih pasoša i Knjaževini Crnoj Gori nalazimo prezime Smolo (Lazo, Golub i Neđeljko, 1879. godine^[87]) a naporedo i Smolović (Sekula 1867, Neđeljko 1871^[88], Pavle 1879, Savić 1881^[89]). Zanimljivo je da je ista osoba, Neđeljko iz Dobrilovine, upisan sa obe verzije prezimena. Jedan ogranak Smolovića u Drobnjaku (Timar) uzeo je prezime Tomić^[90], a jedan Vlahović^[91]. Pomenuti su Petrušići, koji, kao i Smolovići, potiču od nikšićkih Ivanovića. Tokom Druge razure Trebješana 1789. godine, Petrušići koji su živeli u varoši Nikšić, predignu u Drobnjak (Seoce u Tušini), a jedna kuća u selo Riđani u Nikšićkim Rudinama. U Drobnjaku žive u selu Strug u Uskocima^[92].

Zanimljivo je da jedan rod sa prezimenom Cerović, i to iz Tušine – matice Cerovića, iako nosi ovo prezime, zasigurno ne pripada bratstvu drobnjačkih Cerovića, koji pripadaju rodu Novljana sa haplogrupom I1 P109, s obzirom da je kod ovih Cerovića utvrđena haplogrupa R1a Z280 Y2902. Po svoj prilici, radi se o Ivanovićima (Smolovićima ili Petrušićima) pribraćenim jačem bratstvu Cerovića u Tušini.

ŠAMŠAL

Šamšali su bratstvo u Drobnjaku, na Pitominama, tu naseljeni početkom 19. veka. Inače, daljom starinom su iz Pješivaca, od Pejovića. Slava Začeće Jovana Krstitelja, tipična za Pješivce, verovatno potrđuje ovo njihovo poreklo. Prema nekim tvrdnjama, Pejovići su potomci plemena Mataruga iz Dola Pješivačkog. Ovaj stari rod davao je kneževe u Pješivcima, poznat je knez Obrad Pejović koji je živeo u vreme Ivana Crnojevića. Pejovići su bili veliko bratstvo do pred kraj 18. veka. Zbog zavade sa Bjelopavlićima, 1799. godine isele se u Nikšić, gde im osmanska vlast dozvoli da se nasele pod Trebjesu. Odatle su se vremenom raseljavali. Neki pređu u Drobnjak, gde ih prozovu Šamšalima. Predanje u Drobnjaku kaže da su prezime Šamšal su dobili po tome što je neki njihov predak „nosio šal koji je izrađen u Šamu (Damasku) i sa njim se „delijao“, pa ga po tome šalu iz Šama nazvaše Šamšal (Šam-šal), a njegove potomke Šamšali“. Ovo predanje zabeleženo je u radu o Drobnjaku Stojana Karadžića i Vuka Šibalića[93]. Sa druge strane, Luburić koji je znatno davnije u svom radu o Drobnjaku zabeležio drobnjačka predanja, ne navodi ovakvo predanje, već da „Šamšali ne znaju, po čemu im je došlo sadašnje prezime, Šamšali, samo znaju da su ga Dobili u Drobnjaku“[94].

U Drobnjaku kažu da je deo Šamšala nakon preseljenja iz Trebjese otišao u Srem, gde ih i danas ima[95]. Sredinom 19. veka u Irigu nalazimo spahijskog kancelistu Šamšalovića[96]. Šamšala ima i u Bačkoj, u Žablju, verovatno su to oni Šamšali koji se pominju  (i kao Šamšalov) u Šajkaškoj u 19. veku[97]. Prema vremenskim odrednicama, ovi vojvođanski Šamšali, Šamšalovi i Šamšalovići mogli bi biti potomci drobnjačkih Šamšala, jedino što unosi malu zabunu u ovakvom predanju je što ono kaže da su se neki Šamšali iz Trebjese iselili u Srem, dok drugi deo predanja kaže da je deo Pejovića dospelih iz Trebjese u Drobnjak tek u Drobnjaku poneo to prezime.

Pravoslavni rod sa prezimenom istog korena – Šamšalović nalazimo u Bosanskoj Dubici, kao i kod Hrvata, dva roda, jedni iz istočne Slavonije, a drugi iz Zagreba[98]. Od prvih je poznati lingvista Gustav Šamšalović, a od drugih istoričar Miljen Šamšalović.

Postoji nekoliko tumačenja ovog prezimena. Naveli smo drobnjačko tumačenje, koje je krajnje neuverljivo. Najprihvaćenija je da se radi o turcizmu koji se u izvorima sreće u oblicima sansar, samsar, simsar, kod nas odomaćenom u obliku šamšal – trgovački posrednik, mešetar[99]. Od ove reči i – šamšarina, šamšalina – posrednička naknada. Verovatni koren ove reči dolazi još iz latinskog censualis, od koje dolazi i savremena sensal, senzal – trgovački posrednik, komisionar. Vezu između latinskog korena i turske reči, koju su Turci pozajmili iz arapskog, možda potvrđuje i mletački oblici sanser, senser, sensaro, istog značenja[100]. Za šajkaške Šamšale tumačenje prezimena ide upravo u ovom pravcu (senzal)[101].

Za hrvatske Šamšaloviće kao jedna od mogućnosti navodi se i turcizam simar – bela kuna veoma skupocenog krzna, od koje su nekada pravljeni kaputi[102]. Konačno, mogući osnov ovog prezimena nalazimo u lokalizmu „šamšala“ ili „šamšale“, kako se na Kosovu i Metohiji kaže nespretnoj ili tromoj osobi, u frazama „nemoj tako kaj šamšala, no gledaj de ideš“, ili „ako si tako kaj šamšala!“. Ova reč se izvodi od turcizma šabšal „prosut, lenj“[103].

Ostaje da nagađamo zašto su drobnjački Šamšali poneli ovo prezime, a autor članka prednost daje posredniku, pri čemu bismo mogli zamisliti da se njihov predak prilikom boravka u blizini grada Nikšića možda mogao baviti nekim senzalskim poslom, po čemu je od Turaka prozvan – Šamšalom.

[1] https://www.poreklo.rs/2020/10/23/o-nekim-neobicnim-prezimenima-kod-srba-3-deo/

[2] https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=3321.0

[3] str. 20 i 21, izdanje Clio, iz 2001

[4] Isto.

[5] Dušanov zakonik, Stara srpska književnost u 24 knjige, knjiga osma, Prosveta – Srpska književna zadruga, Beograd, 1986, str. 82.

[6] https://www.poreklo.rs/2020/11/30/haplogrupa-i1-sa-osvrtom-na-srpske-zemlje/

[7] Ahmed Aličić, Poimenični popis sandžaka vilajeta Hercegovina, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1985.

[8] Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak – porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo, Stručna knjiga, Beograd,:1997, str. 543.

[9] Aličić, 55.

[10] Karadžić, Šibalić, 528.

[11] Gligor Samardžić, Trebinje sa okolinom u radovima Bogumila Hrabaka, Život i delo akademika Bogumila Hrabaka, Univerzitet u Prištini Filozofski fakultet, Kosovska Mitrovica, 2011, str. 414.

[12] Novo Seratlić, Monografija bratstva Seratlić, Štamparija Borac Kula, Gornja Bukovica, str. 81.

[13] Neđeljko Paovica, Zavođe,: SANU, Srpski etnografski zbornik CI, Odeljenje društvenih nauka, Naselja i poreklo stanovništva Knjiga 47, Beograd, 2005, str. 136.

[14] Nebojša Šuletić, Sremski sandžak u XVI veku – doktorska disertacija, UNIVERZITET U BEOGRADU, FIPOZOFSKI FAKULTET, Beograd, 2013, str. 121.

[15] Gyula Káldy Nagy, A csanádi szandzsák 1567. és 1579. évi összeírása, Dél-Alfőldy évszázadok 15, Szeged, 2000, str. 32, 211.

[16] Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, izdanje „Slovo ljubve“, Beograd, 1978, str. 280.

[17] Miljan Jokanović, Pleme Kuči, etnička istorija, Medeon – Print, Podgorica, 2000, str. 132.

[18] Jovan Erdeljanović, Kuči, Bratonožići, Piperi, Srpska kraljevska akademija, Srpski etnografski zbornik knjiga osma, Haselja sppskix zemalja knjiga IV, Beograd, 1907, Biblioteka fototipskih izdanja, Slovo ljubve, Beograd, izdanje iz 1981, str. 119.

[19] Petar Petrović, Raška, knjiga 2, Novi Pazar, 2010, str. 176.

[20] Etimološki rečnik srpskog jezika 2, SANU, Odeljenje jezika i književnosti – Institut za srpski jezik, Beograd, 2006, str. 130.

[21] Karadžić, Šibalić, 604.

[22] Isto, 605.

[23] https://www.poreklo.rs/2013/05/12/poreklo-prezimena-andesili%C4%87/

[24] Milica Grković, Rečnik ličnih imena kod Srba, Vuk Karadžić Beograd, Biblioteka rečnika, Beograd, 1977, str. 218.

[25] Nadko Nodilo, Stara vjera Srba i Hrvata, 1884, izdanje Logos Split, 1981, str. 192.

[26] Kulišić, Petrović, Pantelić, Srpski mitološki rečnik, Nolit, Beograd, 1970, str. 68.

[27] https://toldot.ru/life/lnames/lnames_10033.html

[28] Akim i Vukota Miljanići, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007, str. 329.

[29] „Lomni Šekular“, Rade Brakočević; Beograd, 2013, ovaj rod u Toplici danas nosi prezime Vukašinović.

[30] Milica Grković, Rečnik ličnih imena kod Srba, Vuk Karadžić Beograd, Biblioteka rečnika, Beograd, 1977, str. 203.

[31] Mate Šimundić, Nepoznata osobna hrvatska imena s početka XIII stoljeća.

[32] Pavao Anđelić, Marijan Sivrić, Tomislav Anđelić, Srednjovjekovne humske župe, Zajednica izdanja Ranjeni labud knjiga 101, Biblioteka Stećak knjiga 3, Mostar, 1999, str. 195.

[33] Hodi su nekada bili krajišnici Čeha prema Bavarskoj, zbog čega su uživali privilegovan položaj u češkoj državi. Drugi naziv za ovu populaciju je Nabski Srbi, po reci Nab u čijem području žive. Sasvim je izvesno da su oni ostaci ranosrednjevekovnih Srba koji su nastanjivali ovo područje u 6. i 7. veku. O ovome će biti reči kasnije.

[34] Jovo Krsmanović, Sokolac, 2005, str. 345.

[35] Defter je turski popisni poreski dokument; riječ potiče od grčke riječi “diftera”, što znači koža (u smislu pisanja na kožnom pergamentu).

[36] Branko Peruničić, Zulumi aga i begova u Kosovskom vilajetu 1878-1913, IRO Nova knjiga, Beograd, 1989, str. 584.

[37] Krsmanović, isto.

[38] Srpski DNK projekat

[39] Ovo ime je izvedeno od starijeg germanskog skraćenog imena Audo, koje je nastalo od složenih imena sa prefiksom aud-, što znači – bogat.

[40] Zvezdana Pavlović, Oronimi Srbije, Onomatološki prilozi HHII, SANU, Odeljenje jezika i književnosti Odbor za onomastiku, Beograd, 2015, str. 363.

[41] Poznati karantanski knez Hotimir iz 8. veka.

[42] Ilija – Peko Peličić, Zapisi o Zeti, Sabor Zete, Golubovci – Beograd, 1997, str. 27.

[43] Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga druga), NIP Univerzitetska riječ Nikšić, Titograd, 1991, str. 106, 110.

[44] Milorad Joknić, Stanovništvo u pljevaljskom kraju, “Proleter” AD Bečej, Pljevlja, 2006, str. 115.

[45] Karadžić, Šibalić, 546, 547.

[46] Joknić, 127.

[47] Miljanići, 444.

[48] Erdeljanović, Stara Crna Gora, 328.

[49] Grković, 268, 316

[50] Petar Pejović, Ozrinići pleme Stare Crne Gore, Beograd, 2004, str. 132.

[51] Radivoj Radić, Ana Kantakuzina – vizantijska nevesta u kući Kosača, Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine 2, SANU, Odbor za istoriju Bosne i Hercegovine, Beograd, 1997, str. 136.

[52] Gliša Elezović, Turski spomenici, Srpska akademija nauka, Zbornik za istočnjačku istorisku i književnu gradju Odeljenje društvenih nauka

Serija prva Knjiga I, Beograd,. 1952, 413

[53] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika 6, Matica srpska, Novi Sad,:1976, str. 360.

[54] Đorđe Janjatović, Prezimena Srba u Bosni, Prosveta-Trgovina, Sombor, 1993, str. 373.

[55] Andrija Luburić, Drobnjaci, pleme u Hercegovini, Beograd, 1930, str. 131-133.

[56]https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=472.msg9606#msg9606

[57]http://www.ulqini.de/Srpski/PomorstvoUlcinja.htm

[58] Andrija Luburić, Drobnjaci, pleme u Hercegovini, Beograd, 1930, str. 111.

^[59] Tomaš Ćorović, Jedan osvrt na pisanje Tomića i Luburića o strukturi najstarijeg stanovništva u Drobnjaku, Zbornik radova sa VII naučnog skupa „Na izvoru Vukova jezika“, 2012, str. 299-310.

^[60] Karadžić, Šibalić, str. 624-626,  Batrić Badnjar, Tepca.

^[61] Tepčija je u srednjevekovnoj Srbiji bio oblasni upravitelj na kraljevskom posedu.

[62] Karadžić, Šibalić, 625.

[63] Velimir Mihajlović, Srpski prezimenik, Aurora, Novi Sad, 2002, str. 675.

[64] „Glasnik zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini“, 1892 (3), str. 210

[65] Tatjana Katić, Opširni popis Prizrenskog sandžaka iz 1571. godine, Istorijski institut, Posebna izdanja knjiga 58, Beograd, 2010, str. 165.

[66] Božidar Šekularac, Dobrilovina i Dobrilovinski Katastik, Mojkovac, 1988, str. 63.

[67] Pomenik je jedna od retkih knjiga Manastira Morača koja je, igrom slučaja, izbegla komunističku paljevinu 1952. godine, upriličenu povodom sedam stoleća Manastira. Tom prilikom, razulareni komunisti spalili su sve od manastirskih knjiga što su u Manastiru zatekli. Tako je uništeno neprocenjivo istorijsko blago… Pomenik se u tom trenutku nalazio kod neke osobe van Manastira. Dugo je nakon toga stajao sakriven na nekom tavanu u Podgorici, da bi krajem 1980-ih bio pronađen i vraćen Crkvi. Prema nekim procenama, Pomenik je započet u 14. veku i pisan u narednim stolećima. Najkasniji ispisi bi mogli biti i iz 19. veka. Ono što je pouzdano je da je Pomenik povezan i ukoričen 1645. godine, jer tako i piše u samoj knjizi. Lično, mislim da je Pomenik započet znatno kasnije, sredinom 16. veka. Naime, početni deo Pomenika je uredno pripremljen sa ispisanim kolonama uz koje su kasnije dopisivana imena. Kolone su podeljene na: mitropolite, kraljeve, igumane, jeromonahe, monahe, monahinje, itd, itd. Kasnije idu i mirjani – knezovi i obični rabi Božji. Činjenica da su upisani i Nemanjići ili pripadnici despotskih domova Lazarevića i Brankovića, ili neki raniji mitropoliti, ne mora nužno značiti da je Pomenik postojao u njihovo vreme, već su monasi tu odmah po započinjanju ovog pisanija upisali znamenite srbske vladare i crkvene velikodostojnike iz prošlosti. Zašto zaključujem da je pomenik iz sredine 16. veka: među knezovima prvi je upisan Vukić (Vučetin), čijom zaslugom je Manastir Morača obnovljen sredinom 16. veka (između 1565. i 1574). Verujem da bi, da Pomenik zaista potiče iz ranijih vremena, već neki knez bio upisan pre Vukića.

[68] Hivzija Hasandedić, Sidžil mostarskog kadije (1632-1634. godine), Arhiv HNK, Mostar, 2011, str. 56.

[69] Ive Mažuran, Stanovništvo i vlastelinstva u Slavoniji 1736. godine i njihova ekonomska podloga, Academia scientiarum et artium Slavorum meridiolanium, Osijek, 1993.

[70] Leksik prezimena SR Hrvatske, Institut za jezik, Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1976, str. 359.

[71] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 2, JAZU, Zagreb, 1972, str. 58.

[72] Radmila Kajmaković, Semberija, Glasnik Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine, Etnologija, Nova serija sveska XXIX. Sarajevo, 1974, str. 27, 28.

^[73] Luburić, 215.

^[74] Spani se pominju u mletačkom Skadarskom zemljišniku iz 1416. godine, i to feudalni gospodar (ser) Andrija Span i njegovi sinovi Stafan (takođe ser) i Nikola, i pronijar Petar Span (Skadarski zemljišnik od god. 1416. Priobćio S. Ljubić, „Starine“, JAZU; Knjiga XIV, Zagreb 1882).

^[75] Špiro Kulišić, O etnogenezi Crnogoraca, „Pobjeda“, Titograd, 1980.

^[76] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 3, JAZU; Zagreb, 1973, str. 355, 687.

^[77] Luburić, 215.

^[78] Svetozar Tomić, Drobnjak, antropogeografska ispitivanja, Srpski etnografski zbornik knjiga IV, Naselja srpskih zemalja knjiga I, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1902, str. 496.

^[79] Karadžić, Šibalić, 779.

^[80] Žarko Leković, Drobnjak od 1850. do 1918. godine, Matica srpska – Društvo članova u Crnoj Gori, Odjeljenje za istoriju, Posebna izdanja, Knjiga 2, Nikšić, 2011, str. 573.

^[81] Savo Mikić, Sirovac i Bare, uskočka sela u Crnoj Gori, Grafo Crna Gora, Podgorica, 2011, str. 460.

^[82] Željko Ostojić, Ozrinići, Novi Sad, 2017, str. 225.

^[83] Luburić, 212.

^[84]  Rajko Raosavljević, Morača, Rovca, Kolašin, Skupština Opštine Kolašin, Beograd, 1989, str. 302.

^[85] Luburić, 176.

^[86] Karadžić, Šibalić, 688.

^[87] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1879-1883), Edicija Pasoške knjige Knjaževine Crne Gore, Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2014.

^[88] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1866-1878), Edicija Pasoške knjige Knjaževine Crne Gore, Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2014.

^[89] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1879-1883), Edicija Pasoške knjige Knjaževine Crne Gore, Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2014.

^[90] Tomić, 496.

^[91] Isto.

^[92] Luburić, 204.

[93] Karadžić, Šibalić, 696, 697.

[94] Luburić, 208

[95] Karadžić, Šibalić, 696, 697

[96] Slavko Gavrilović, Irig (trgovište u Sremu 1687 – 1849), Biblioteka Istorija, Prometej Novi Sad – Srpska čitaonica Irig, 1994, str. 76.

[97] Ljiljana Nedeljkov, Gordana Vuković, Rečnik prezimena Šajkaške (XVIII i XIX vek), Filozofski fakultet u Novom Sadu, Institut za juzknoslovenske jezike, Novi Sad, 1983, str. 46.

[98] Petar Šimunović, Naša prezimena, Nakladni zavod Matice Hrvatske, Knjižnica Monografije, Studije, Kritike, Zagreb 1985, str. 119.

[99] Skok 3, 221.

[100] Isto.

[101] Nedeljkov, Vuković, isto.

[102] Šimunović, isto.

[103] Gliša Elezović, Rečnik kosovsko-metohijskog dijalekta sveska 2, Srpski dijapektopoški zbornik knjiga V, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1935, str. 471.