Poreklo prezimena, selo Donji Brčeli (Bar)

Poreklo stanovništva sela Donji Brčeli, opština Bar – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Nalaze se pored puta koji se odvaja od magistrale Titograd—Petrovac i vodi preko Crmnice za Cetinje. Sa sjevera se graniče rijekom Orahovšticom, sa istoka Mlađenovim guvnom (zaravan na kojoj je do balkanskih ratova bilo zborno mjesto gornjocrmničkog bataljona) i brdom Ostrik, sa jugoistoka i juga razgraničavaju se sa Gornjim Brčelima (linijom starog seoskog puta od Balina do Subotića brijega), a sa zapada potezom od Škorovice preko stare crkve na mjestu zvanom Pod Dubravom do Pličerbrda na cesti Virpazar–Cetinje. Van ove granice imali su kompleks privatnih posjeda u atarima Dupila i Orahova, tj. u Orahovskom polju. Tamo su zapravo bila izmiješana imanja Dupiljana, Orahovljana, Briježana i Donjebrčeljana. Sada je to svojina Agrokombinata „13 jul“ Titograd. Atar sela uglavnom zahvata niz ulegnuća koja su u cjelini terenski nagnuta prema Orahovštici. Dužinom S-J od 2,9 km i širinom I–Z od 1,2 km, zahvata površinu od 2,89 km2.

Sredina sela je na visini od 260 m.

Istorijat sela.

Brčeli (i Donji i Gornji) su staro naselje. U njima je pronađen depo rimskih amfora. Zbog svog položaja, župne klime i plodnosti bili su i u srednjem vijeku veoma privlačni, pa je u njima u doba Nemanjića i Balšića bilo značajno duhovno i teritorijalno sjedište y kome su vladari podizali zadužbine i dveri za svoj boravak. Brčeli su prema turskim defterima iz 1521. i 1523. godine (u cjelini) imali 48, odnosno 38 kuća. Po Bolici, pak, selo je imalo 51 kuću i 130 vojnika.

U poratna četiri popisa broj domaćinstava i stanovnika bio je: 1948 (48 : 138), 1953 (46 :117), 1961 (33 :84) i 1971 (23 :56). Kakav je odraz ovo smanjenje imalo na sastav domaćinstava prema njihovom broju članova, vidi se iz činjenice da je u 1961. bilo 18 samačkih, a u 1971. golini 8 takvih domaćinstava, ili da je u prvoj bilo 9 d. sa 4 i više članova, a u drugoj 5 itd. Isti odraz se zapaža i na starosnom sastavu mještana, tako da je u prvoj grupi, u grupi podmlatka, taj odnos bio 23 : 15, u drugoj, radno sposobnoj 39 : 11 i y trećoj 22 :17. U 1971. godini u selu su živjela 32 starosjedioca, a ostali su doseljeni, i to 8 prije, a 16 poslije 1945. godine. Među ovim drugim je 7 doseljenika iz grada.

Struktura stanovništva po obrazovanju.

Obrazovna obilježja mještana u zadnja dva popisa bila su: bez školske spreme 30 : 18, Odnosno žena 28 : 16, sa četvorogodišnjom školom 26 :25 (žena 14:4), sa osmogodišnjom 8:3, sa srednjom  4:3, a nepismenih 20 : 14 (žena 20 : 13)!

Prema posjedovnoj strukturi domaćinstva su tada bila: bez zemlje (4 :2), do 2 ha (4 :9), sa 2—5 ha (14 ·: 10) i sa preko 5 (11 :2), a prema izvorima prihoda: poljoprivrednih 22 :5, mješovitih 7 :2 i nepoljoprivrednih 4 : 16. Od aktivnih lica (42 :17) u poljoprivredi je bilo angažovano 26 :9, a ostali u drugim djelatnostima. Prvi su izdržavali 31 :4, a 1953. odnos između aktivnih i izdržavanih bio je 43 : 35.

Tip sela i stanovništvo.

Po lokaciji, rasporedu kuća i njihovoj pretežnoj i mjestimično većoj grupisanosti selo se može uvrstiti u tip zbijenih naselja. U stvari sačinjavaju ga 4 grupe kuća y prosjeku međusobno udaljenih 100–150 m. Nazivaju se:

-Gojnići sa 16,

-Jovanovići sa 19,

-Kopitovići sa 7 i:

-Ljeverde sa 4 kuće.

Gojnići se nalaze na podinastom prostoru između Brijega i Gornjih Brčela i Jovanovića; tu sada Živi 6 d. Gojnića povremeno dolazi 6 (po dva iz Beograda, Titograda i Bara). Uoči zadnjeg rata bilo je 19 d. Sada su 3 kuće zapuštene.

Jovanovići su locirani između Donjeg manastira, Šćepanove skalice (tu je u doba Šćepana Malog bio zatvor), Međica, Muline i Kopitovića. Ovdje živi 9 d. Jovanovića (1941. bila 23 d.), a povremeno dolazi 7 d. (iz Beograda 2, Zagreba 1 i Titograda 3).

Kopitovići su smješteni pri Bijeloj glavici; imaju 5 d. Kopitovića (uoči rata 8 d.), a povremeno dolazi 5 d. (iz Banja–Luke 1, iz Titograda 3 i iz Cetinja 1).

Ljeverde se nalaze na Ljeverdinom brijegu, imaju 2 d., a 1 povremeno dolazi iz Beograda. U selu ima 18 iskopanih (?) domaćinstava. U zadnjem ratu poginulo je 39 lica. Ovdje su bili četnička komanda za Crmnicu i zatvor. Podatke smo izložili radi isticanja činilaca ratnog perioda i njihovih reperkusija na promjene i poratni život sela y cjelini.

Kuće.

Popisom 1971. godine u selu su evidentirana 23 stana sa 1.350 m2, od kojih je 10 dvosobnih, 6 trosobnih, 6 jednosobnih i 1 ,četvorosoban. Prema starosti su 4 iz prvog, 5 iz drugog, 6 iz trećeg i 8 iz četvrtog perioda. Svi su izgrađeni od tvrdog materijala; sa električnim instalacijama je 20, a sa otvorenim ognjištem 6.

Vode.

Selo se snabdijeva vodom sa izvora: Kraguj, Do, Čupanjica, Joševik, Jofa, Sjenokos i Počivala, koji su razmješteni u samom selu. U istočnom dijelu atara kod Mlađenova gumna je još Urlana voda. Toliko izvora pruža dovoljno mogućnosti za vodovodno korišćenje y stanovima kao i za navodnjavanje.

Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.

S obzirom na to da Donji Brčeli nijesu imali planinu, potreba za podizanjem većih štala za sitnu stoku nije postojala, poglavito se držala krupnija stoka. Svako domaćinstvo je imalo po par volova ili rjeđe jednoga, koga su sparivali sa volom drugog vlasnika, radi zajedničkog rada. Domaćinstva ranije nijesu mogla opstojati bez konja, mazge ili magareta.

Mnogo toga se moralo prenijeti od kuće do imanja i obrnuto i od kuće do drugih mjesta, posebno gradskih središta – Virpazara, Rijeke Crnojevića, Cetinja, Bara i Petrovca. Crmničko vino je na glacy; ranije se mnogo prodavalo. Vinogradarstvo je bilo najunosnije zanimanje. I ovdje je, kao više-manje u čitavoj Crmnici, zastupljeno na terasastim ekspozicijama.

Ostave za vino (čabrovi, bačve, dimidžane) bezmalo su smatrane sastavnim dijelovima pokućstva. Majstorstvo seoskih bačvara se veoma cijenilo. Sada ih ne samo ovdje nego uopšte u Staroj Crnoj Gori ima veoma malo.

Tovarnih i vučnih životinja je sada takođe vrlo malo. Ovo selo je u ljeto 1972. god. imalo samo par volova, jednu mazgu i 8 magaradi. Raniji način. transporta rapidno se zamjenjuje novim.

Saobraćajne veze uveliko su poboljšane. Od Titograda do Brčela (36 km) uvedena je svakocnevna autobuska veza. Osim toga u selu od 1962. god. radi mješovita prodavnica koja opslužuje okolna naselja.

IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.