Hercegovina kao matica krajiških rodova (Haplogrupa I2-Y3120)

MIGRACIJE

Hercegovina je srpska oblast koja je, uz Crnu Goru, dala najviše iseljenika dinarskim krajevima. Iz Hercegovine se stanovništvo vekovima iseljavalo ka Zapadnoj Srbiji, Šumadiji, Podrinju, Semberiji, Krajini…

Čuvena je izreka “Hercegovina svijet naseli, sebe ne raseli”.

Seobe iz Hercegovine ka nekim oblastima su, uslovno rečeno, novijeg datuma (period 18 – 20. veka), dok u nekim krajevima sežu u daleku prošlost. Toliko daleku, da više i nisu u narodnom sećanju, ili jesu samo kroz neka maglovita predanja (Krajina).

Treba uzeti u obzir da je ovde reč o Hercegovini u svojim starim granicama (15. vek). Ta stara Hercegovina obuhvatala je prostor današnje Hercegovine, zatim zapadne Crne Gore (tzv. Crnogorska, ili Stara Hercegovina), kao i najveći deo Donjeg Polimlja.

Za razliku od pojedinih oblasti u Zapadnoj Srbiji i Istočnoj Bosni, seobe ka Krajini odvijale su se mahom tokom 16. veka i bile su etapnog karaktera. Zabeležene su neke još ranije seobe iz Hercegovine ka Dalmaciji (14. vek), ali one konkretno za ovu priču nisu od prevelikog značaja.

“U ispitanoj oblasti ima doseljenika iz Raške, crnogorske i južne Hercegovine, Primorja i Makedonije. Pred navalom Turaka oni su napuštali svoj kraj i naseljavali se po Dalmaciji oko Knina, u Bukovici i Ravnim Kotarima, pa su otuda prelazili u Pounje.”

“Čini se dosta verovatnim da je velika većina celog stanovništva u ovoj oblasti dalekom starinom iz Hercegovine i Crne Gore. U tome slučaju i Dalmacija i Lika, Livno i Grahovo, Glamoč i Unac bile bi za sve doseljenike samo prelazne a ne izvorne oblasti. Lako je razumeti, što tek tako mali broj porodica pamti do danas to svoje poreklo.”

Oblast prostiranja istočnohercegovačkog dijalekta pokazuje otprilike dokle su sezale ove seobe kroz istoriju. “Hercegovaca” ima i van ovih oblasti (Vojvodina, Kosovo i Metohija), a razlog za to je uglavnom kolonizacija s početka 20. veka.

“Izgleda kao da su pravoslavni starinci i rasno i etnički isto sa islamizovanim delom starinaca i sa katolicima starincima u srednjoj Bosni. Sudeći po mnogim ikavskim rečima kod pravoslavnog stanovništva u okolini Jajca, čini se da su i ovi pravoslavni starinci govorili ikavski, pa su ih nadjačali doseljenici od Hercegovine i Raške, koji su preko severne Dalmacije i Zmijanja dospeli u Pounje.”

GENETIKA

Genetički rezultati danas uglavnom daju potvrdu ovih seoba. Praktično iste podgrane određenih haplogrupa pronalazimo u Hercegovini (u širem smislu), Zapadnoj Srbiji i Krajini. Neretko ovi rezultati imaju potvrdu i u vidu predanja. Konkretno u Krajini je prilično zastupljena i struja iz Crnogorske (Stare) Hercegovine, ali su ti rezultati već obrađeni u tekstu “Genetičke veze Krajine i Crne Gore” (https://www.poreklo.rs/2021/03/27/geneticke-veze-krajine-i-crne-gore/). Ovde ćemo se više fokusirati na rodove sa prostora današnje Istočne Hercegovine i njihovu genetičku vezu sa rodovima iz Krajine.

Kod određenih haplogrupa Hercegovina može biti i samo etapna stanica, budući da iste podgrane nekada nalazimo i na jugu Srbije, istoku Balkana, itd. Međutim, reč je uglavnom o nešto daljim genetičkim rođacima, pa to zahteva posebnu analizu. Uzevši u obzir da je stanovništvo Hercegovine najvećim delom “starosedelačko”, kao i da ove seobe traju od 16. veka, pa do današnjih dana, možemo uzeti da je matica većeg broja ovih iseljenika upravo na prostoru stare Hercegovine.

Haplogrupa I2-Y3120 je najzastupljenija haplogrupa kod Srba (35%). Prisutna je uglavnom kroz podgranu I2-PH908, ali nekih 10% odlazi i na različite podgrane nizvodno od I2-Y3120 (I2-PH908-). Pre svega I2-Z17855 i I2-Y4882. Najveće procente kod nas beleži na prostoru Hercegovine (+45%), a nešto je zastupljenija još u Starom Vlahu i severoistočnoj Bosni. U Krajini je zastupljena u granicama srpskog proseka. Čini se više u Severnoj Dalmaciji i Visokoj krajini, a manje u Lici i Srednjem Pounju.

Mirilovići I2-Y3120>Z17855>PH3414

Krajina:

Mirilo (Jovanjdan), Žegar, Severna Dalmacija; Glumac (Jovanjdan), Lika; Čvokić (Jovanjdan), Glamoč; Jerković (Jovanjdan), Divoselo, Lika; Vasović, ranije Tatić (Jovanjdan), Slavonija; Popović (Jovanjdan), Bistrica, Banja Luka. Toponimi i prezimena koja upućuju na Miriloviće se još u 17. veku javljaju u Dalmaciji (Ivan Mirilović iz Posedarja i Mirilović Polje kraj Drniša).

Hercegovina:

Kapor (Jovanjdan), Mirilovići, Bileća; Mihić (Jovanjdan) Čapljina, Ravno;

Mirilovići se kao katun veoma rano javljaju na prostoru Hercegovine (14. vek). Matica im je u Mirilovićima kraj Bileće. Ogranci Mirilovića su: Kapori, Rajkovići, Dželetovići, Đoge i drugi. Pojedini pripadnici ovog hercegovačkog roda imaju maglovita predanja o Makedoniji kao starijoj matici.

Rod I2-Y3120>S17250>A1328

Krajina:

Rodić (Aranđelovdan), Drvar; Budimir (Aranđelovdan), Gračac; Šijan (Aranđelovdan), Gračac; Branković (Aranđelovdan), Bjelajsko polje; Milanović, Aranđelovdan, Suvaja, Bosanski Petrovac; Dimić, Aranđelovdan, Gračac.

Rodići, često u literaturi nazivani Rodići–Stojisavljevići, spadaju u jedan od najrazgranatijih krajiških rodova. Matica im je u Lici, tačnije u okolini Gračaca (Zrmanja, Velika Popina). Od Rodića su poreklom Stojisavljevići, Novakovići, Đumići, Tadići, Vajagići, Malbašići, Tomazevići, Makivići, Milanovići, Budimiri, Sučevići, Tomčići, Lukići, Umićevići, Stupari, Vukelići i Starčevići. Svi slave Aranđelovdan, mada je važno napomenuti da ne pripadaju sve porodice sa ovog spiska istoj haplogrupi (nisu povezane po muškoj liniji). Rodići imaju predanje o daljem poreklu iz Hercegovine, pa se čini da je genetika samo potvrdila priču o poreklu roda. Prema jednom drugom predanju, još dalja starina Rodića je Makedonija (“Crna Voda” kod Prilepa). Ovo predanje je upitno budući da se podgrana I2-A1328 veoma retko sreće u tim krajevima.

Jedna poveća grupa krajiških porodica, sa retkom slavom Sv. Pantelija, takođe pripada ovoj podgrani I2-Y3120.

Ćirić (Pantelijevdan), Marićka, Prijedor; Vukojević (Pantelijevdan), Podgrmeč; Buvač (Pantelijevdan), Omarska, Prijedor; Rudić (Pantelijevdan), Gornji Klasnić, Glina.

Hercegovina:

Janjić, Aranđelovdan, Nevesinje.

Janjići iz ovog kraja neguju predanje o poreklu “iz Crne Gore”, gde je takođe prisutan ovaj klaster I2-Y3120. Rezultat jedne porodice iz Hercegovine (Ravno, slava Aranđelovdan), koji se nalazi u sklopu neobjavljenog istraživanja, još više učvršćuje vezu Rodića sa Hercegovinom.

Zubci I2-Y3120>S17250>PH908

Krajina:

Milunović (Đurđevdan), Maglajani, Laktaši. Milunovići su, prema predanju, doseljeni “od Grahova” negde u 19. veku. Važno je napomenuti da se ovaj klaster I2-PH908 ne javlja u zapadnim krajiškim oblastima.

Hercegovina:

Đurić (Đurđevdan), Konjsko, Trebinje; Vico (Đurđevdan), Ograde, Trebinje; Krstović (Đurđevdan), Pridvorci, Trebinje. Zubci su hercegovačko pleme iz okoline Trebinja. Slave pretežno Đurđevdan. Pripadaju mu bratstva: Danilovići, Vukalovići, Spajići, Vici i dr.

Maleševci I2-Y3120>S17250>PH908

Krajina:

Kočić (Ignjatijevdan), Stričići, Banja Luka; Treskanica, Igratijevdan, Slavonija.

Kao i u slučaju Zubaca, klaster Maleševaca se pojavljuje više u istočnim delovima Bosanske krajine. Nešto daljih genetičkih rođaka, sa istom slavom (Sv. Ignjatije), ima u okolini Prnjavora i Čelinca (Šipragići, Cvijanovići, Ostići i Tomaši).

Hercegovina:

Aleksić (Ignjatijevdan), Vidne, Nikšić; Dedijer (Ignjatijevdan), Bileća.

Maleševci su staro srpsko pleme iz Istočne Hercegovine. Boravili su na dosta dugom i širokom prostoru od Ljubomira do Volujaka. Od njihovih staništa pominju se: Malina, Žudojevići, Čepelica, Počekovići, Vidne, Korita, Dulići, Rudo Polje i Izgori. U dokumentima dubrovačkog arhiva vlasi Maleševci se prvi put pominju krajem 14. veka.

Rod D I2-Y3120>S17250>PH908

Krajina:

Ćalić (Jovanjdan), Kupirovo, Gračac; Paskaš (Jovanjdan), Donji Lapac

Hercegovina:

Pripadnici ovog genetičkog roda (u projektu rod D) imaju bliska genetička poklapanja na prostoru Hercegovine (potez Čapljina-Mostar). Nema spiska porodica iz Hercegovine, pošto su one testirane u sklopu jednog neobjavljenog istraživanja.

Rod E I2-Y3120>S17250>PH908

Krajina:

Čanković (Jovanjdan), Udbina, Lika; Vujičić (Nikoljdan), Slunj, Kordun; Janjatović (Đurđevdan), Plaški; Šumonja (Ignjatijevdan), Plaški. Pripadnici ovog genetičkog roda u Krajini nešto su zastupljeniji na prostoru Like i Korduna.

Hercegovina:

Višnjevac (Nikoljdan), Višnjevo, Gacko; Skoko (Đurđevdan), Jugovići, Gacko; Kljajić (Nikoljdan), Bratač, Nevesinje. Porodice koje pripadaju ovom genetičkom rodu u Hercegovini mogu se povezati sa srednjovekovnim vlasima Predojevićima (matica okolina Bileće, najraniji pomen 14. vek).

Rod I2-Y3120>PH908>Y56203

Krajina:

Polić (Nikoljdan), Srbac; Čalakić (Trivunjdan), Radmanići, Zmijanje.

Hercegovina:

Bejat (Nikoljdan), Poplat, Stolac; Terzić (Aranđelovdan), Bratač, Nevesinje.

Rod I2-Y3120>PH908>Z16983

Krajina:

Petković (Jovanjdan), Unac; Škrbić (Jovanjdan), Unac; Trkulja (Jovanjdan), Severna Dalmacija; Đurić (Jovanjdan), Slavonija. Za pripadnike ovog roda u Krajini (Unac) postoji predanje o poreklu iz Hercegovine. Srodni su im još Čegari, Agići i Škorići. Svi slave Jovanjdan.

Hercegovina:

Ova podgrana I2-PH908 je značajnije zastupljena u Hercegovini, Srednjoj Bosni i Krajini. Čini se da mnogima može biti matica upravo na prostoru istočne Hercegovine. Tamo ovoj podgrani pripadaju Drapići (Miholjdan i Jovanjdan) iz okoline Ljubinja i Trebinja.

Postoji još testiranih porodica iz Krajine čija bi se matica, na osnovu genetičkih rezultata, mogla tražiti na prostoru Hercegovine. O njima možda bude više reči drugi put. Ovo su rodovi čija je veza sa Hercegovinom, na osnovu genetike/predanja/slave, prilično očigledna.

Izvori:

– Petar Rađenović, Bjelajsko Polje i Bravsko, 1925
– Milan Karanović, Pounje u Bosanskoj Krajini, 1925
– Miloš Okuka, Srpski dijalekti, 2008
– Novak Mandić Studo, Srpske porodice vojvodstva Svetog Save, 2000
– Rajko Pantov Vukašinović, Zupci pod Orjenom u Hercegovini, 2006
– Srpski DNK projekat
– 23andMe

Autor: Nebojša Novaković