Poreklo stanovništva sela Ljubanci, opština Butel, grad Skoplje, Severna Makedonija. Prema knjizi Dr Jovana F. Trifunoskog „Skopska Crna Gora“, izdanje Skoplje 1971. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan
Položaj sela i vode.
Kuće ovog velikog sela leže u dolini Ljubanačke reke, na granici između planinske padine na severu i nižeg zemljišta na jugu. Stoga atar naselja po svojoj prirodi namenjen je za različitu eksploataciju –— više zemljište za stočarstvo i šumarstvo, a niže zemljište za zemljoradnju.
Stanovnici se služe vodom sa izvora ozidanih u česme. Glavniji izvori u selu cy: Čauševac, Dolna češma, Gorna češma i Mlaka. Voda sa izvora Mlaka pokreće vodenicu.
Zemlje i šume.
Potesi na planinskom delu atara su: Pupljak, Crn kamen, Čuka, Orniče, Dubrava, Jadriovci, Jazvinje, Kapištec, Bosilkovac, Tijanovac, Ljubanski kamen, Popova mlaka, Ostri kamen, Utovec, Kula, Lapčina, Mačišta, Cigarevac, Prisoji (ima ih tri), Graiška čuka, Govedarnik, Bel kamen, Vuča rupa, Studeno, Rajkovi livadi, Bundova livada, Garina, Livadišta (na karg: Zdravac — 1573. m), Sokolovec, Kitka, Virovi, Zgurovci, Zdravči kamen, Maristtena, Manastirski osoj, Kasanovac. Seljaci kažu da je Sokolovec najviši vrh na planini Crnoj gori.
Potesi na nižem delu atara, južno od sela, su: Delba, Straišta, Padina, Golema njiva, Lopušane, Crkvište, Radiški rid, Koritnica, Orlovac, Pobuška reka ili Jankov rid, Asanova mlaka, Požarnica, Manastirište ili Manastir Sv. Đorđe, Markova češma, Ramna njiva.
Tip sela.
Ljubanci je zbijenog tipa. Ima devet mahala čija su imena po glavnijim rodovima. Mahale su: Ninićeva, Rajova, Kojčićeva, Šamanska, Šišmanska, Donja ili Nova, Pešterska, Terzinska i Cocovska. Donja mahala je najmlađa. Postala je preseljavanjem porodica iz starijih mahala.
Svega Ljubanci ima 203 domaćinstva.
Prošlost i starine.
Prema onome što sam video i čuo, izgleda da u Ljubancu i na ataru ima ostataka raznih kulturnih epoha. Osobito stare grobove seljaci su povremeno iskopavali na mestima Grebište, Delba, Sv. Jovan i drugim. Ti grobovi pripadali su stanovnicima koji su ovde živeli pre postojanja današnjeg sela. Na mestu Grebište iskopane su i stare pare. Starina ima i na mestu Kasanovac. Tamo su ruševine crkve Sv. Dimitrija. Ranije je bilo i grobova.
Međutim, mnogi podaci govore da je i današnje Ljubance osobito staro selo — kao Ljuboten, Mirkovci i druga skopsko-crnogorska naselja. Sigurno je postojalo još u srednjem veku jer u njemu živi veća grupa starinaca. Ima i doseljenika, naročito iz dva okolna sela koja sada ne postoje — Lopušana i Zgurovca.
Ime sela mogućno potiče od ličnog imena nekog čoveka.
Pomenuta slovensko-hrišćanska sela Lopušane i Zgurovci ležala su na današnjem ataru ljubanca. Lopušane je bilo na nižem zemljištu, oko 3 km južno od Ljubanca. Zgurovce se nalazilo na planinskoj padini, neposredno iznad Ljubanca.
Lopušane je poticalo iz srednjeg veka. To se vidi iz istorijskih izvora u kojima se ono navodi između 1302. i 1308. g. u darovnici kralja Milutina kao selo vlastelinstva poznatog skopsko–crnogorskog manastira Sv. Nikite. Pomenuta sela imala su i crkve: u Lopušanu bila je crkva Sv. Petke, a u Zgurovcu crkva Sv. Ilije.
Život stanovnika u Zgurovcu i Lopušanu za vreme turske vladavine bio je težak. Na njih su napadali muslimanski Arbanasi na planini sa severa i Turci čiflik-sahibije sa juga. Stoga su se oni prikupljali u podplaninsko veće selo Ljubanci. Tako su se hrišćani mogli lakše braniti od nasilja pomenutih muslimana.
Na mestu Kula na planinskom masivu nekada je boravio vojni odred koji se starao o bezbednosti. Poznaju se zidovi u ruševinama, široki oko 1 m. U tom planinskom kraju je i mesto Muratica ili Muratovo džade. Tamo je vodio put pravca Barjak — Pupljak – Bilo – Ramno – Korbulić — Kosovo.
U sredini Ljubanca je crkva Sv. Nikole. Narodna tradicija navodi da je sagrađena u isto doba kada i poznata Jahja–pašina džamija u Skoplju. Za građenje crkve zaslugu je imao jedan predak od današnjeg roda Ninićevci; odobrenje za podizanje crkve on je dobio od pomenutog Jahja–paše. Zatim je crkva ponovo popravljena i živopisana 1881. g.
Severno od Ljubanca na planinskoj padini je manastir Sv. Nikola ljubanečki, obnovljen 1847. g. Seljaci kažu da su ga sagradili isti majstori i zugrafi koji su gradili sabornu crkvu Sv. Bogorodice u Skoplju. Manastirski hram je relativno mali, sa dva konaka oko njega. Tokom 19. i početkom 20. veka i u ovom manastiru, kao značajnoj žiži, skupljalo se brojno podjarmljeno stanovništvo svake godine na dan 22. maja. Manastirski sabor održava se i sada.
Ljubanački manastir posetio sam 14. aprila 1970. g. U njemu sam video brojne stare knjige. Međutim, o manastiru se niko ne brine: konaci su polurazrušeni, hram neobezbeđen, tako da preti opasnost od potpunog propadanja. U manastiru je i grob poslednjeg igumana Serafima Bozduhina, koji je umro 1960. g. (živeo je 78 godina).
Kraj sela je crkvica Sv. Bogorodica „balaklija“, sagrađena na starim ruševinama 1920. g. Tamo je seosko groblje. Zapadno od Ljubanca na zaravni je kapela–manastirić Sv. Merkuli j e (kažu i „manastir“). Sagrađena je iza drugog svetskog rata. Prva škola u Ljubancu otvorena je 1853. g. Sada postoji osmogodišnja škola sa učenicima još iz Brodeca i Ljubotena.
Severno od Ljubanca je potes Karapandžovac. Tamo postoje lokaliteti Markovo koleno i Markov zagr. Imena su po Marku Kraljeviću. Kaže se: „Marko tue ripnal“ sa brda Pupunčevac.
Stanovnici Ljubanca imaju atar podesan za stočarstvo, šumarstvo i zemljoradnju. To su privredne grane koje se dopunjuju.
Takva komplementarna zemljišna osnova stvorena je kao jedna geografska celina oko naselja. Ipak stočarstvo je bilo najviše razvijeno. Stočarski stanovi nalazili su se na mestima Zgurovci, Jadriovci i drugim. Preko leta u njima boravilo je više čeljadi zbog stočarstva i zemljoradnje. A preko zime tamo su ostajali samo oni koji su hranili stoku — pretežno koze i goveda.
Stanovnici su živeli u većim kućnim zadrugama. One karakterišu život Ljubančana sve do kraja drugog svetskog rata.
Poznatije zadruge zvale su se: Kostencovi, Spasencovi, Rajevi, Šarkovi itd. One su bile i najimućnije sa stokom. Međutim, iza Drugog svetskog rata stočarstvo je naglo opalo i kućne zadruge iščezle. Pašnjaci na planini ostali su neiskorišćeni.
Život stanovništva Ljubanca do oslobođenja od turske vlasti bio je dosta težak. Na njih su napadali muslimanski Arbanasi poglavito iz dva sela: iz susednog Ljubotena na istoku i iz Bresta na planinskom masivu na severu. Zbog toga pojedini muškarci iz ovog crnogorskog sela počeli su ići u pečalbu. Radili su kao pekari, manje kao bozadžije.
Poreklo rodova.
Ljubanci spada u ona sela Skopske Crne gore u kojima je očuvan znatan broj starinačkih domaćinstava – 113. Osim toga, kako je i napred rečeno, ima i dosta doseljenika iz drugih bližih i udaljenijih naselja – svega 90 k.
Starinci.
-Ninićevi (25 k, Vavedenje), kuće su im u posebnoj rodovskoj mahali. Za njih se kaže: „Najstari se vo seloto“.
-Šamanci (18 k, Vavedenje), i njihove su kuće u posebnoj mahali. Dele se na manje grane:
-Kozarovi,
-Kostencovi i dr.
-Šišmanci (20 k, Sv. Nikola), imaju posebnu rodovsku mahalu. Starije ime bilo im je:
-Kalovi.
-Cocovi (22 k, Vavedenje), imaju posebnu rodovsku mahalu. Dele se na manje grane:
-Andasarci i drugi.
-Pešterci (26 k, Sv. Nikola), imaju posebnu rodovsku mahalu. Pravo ime im je:
-Surlovi.
Doseljenici poznatog porekla:
-Kojčićevi (20 k, Vavedenje), kuće su im u posebnoj rodovskoj mahali. Dele se na manje grane;
-Merdžanovi,
-Ćosevi i drugi. Njihovo je poreklo iz sada raseljenog sela Zgurovca. To selo, kako je pomenuto, ležalo je na planinskom masivu severno od Ljubanca.
-Rajovi (21 k. Vavedenje) i:
-Kikenovi (5 k, „Sv. Đorđe posen – po Mitrovden“), doseljeni iz sada raseljenog sela Lopušana. U prvom rodu u 19. veku bio je poznat predak Sokol Rajev. Pred kraj turske vladavine Rajovi su dali nekoliko poznatih seljaka-domaćina. Kikenovi ranije su se zvali:
-Čurukovi.
-Utkovi (6 k), grana od roda Rajevi. Kuće su im u Donjoj mahali.
-Terzini (13 k), poreklom iz Sirinića u Kosovskoj oblasti. Doselio se njihov predak koji je bio terzija,
-Tarčugovi (8 k), kuće su im u Donjoj mahali. Doseljeni su iz skopskog sela Nersza na planini Vodnu.
-Petkinčovi (1 k, Sv. Petka), poreklo im je iz Mirkovca. Odatle su prešli u Jazirce, koje sada ne postoji, potom u današnje selo.
-Bačvarovi (1 k), potiču od domazeta doseljenog iz Poreča.
Doseljenici nepoznatog porekla:
-Rajkovi (10 k) i:
-Popadini (4 k). Kuće su im y Donjoj mahali. Možda su grana nekih napred pomenutih rodova.
Postoji i jedna kuća muslimanskih Cigana-Roma:
-Ismailovci. Ovde žive od turskog doba. To su kovači.
Iseljenici.
U Ljubancu nema dovoljno prirodnih i privrednih uslova za život brojnog stanovništva. Stoga su se mnoga domaćinstva iselila u Skoplje i u pojedina naselja Skopske kotline. U Skoplju ima oko sto ljubanačkih domaćinstava. Najviše su grupisana u skopskom delu zvanom Butelj (40 kuća).
Prilikom proučavanja skopskog sela Bujkovca tamo sam našao ove iseljenike iz Ljubanca:
-Simonoski (5 k),
-Kanevski (2 k),
-Kostovski (2 k),
-Acevi (1 k),
-Šerkovi (1 k) i:
-Spaseski (1 k). Iza prvog svetskog rata oni su tamo kupili zemlju „od beglari“.
Krajem 1969. g. jedno ljubanačko domaćinstvo iselilo se u Australiju.
IZVOR: Prema knjizi Dr Jovana F. Trifunoskog „Skopska Crna Gora“, izdanje Skoplje 1971. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)