O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (6. deo)

ZATARJE, DONJE POLIMLJE I STARI VLAH (6)

FURTULA

Furtule su ogranak Moračana Bogićevaca, i to velikog i razgranatog bratstva Medenica, Neki ogranci Medenica su se iz Morače iselili u Rovca, a tokom 19. veka u mojkovački kraj – Polja i Dobrilovinu[1]. Od Medenica su i Jaćimići i Dožići u Morači i Rovcima, Ivanovići y Morači i još neka bratstva. Moračani Bogićevci su poreklom iz Malesije, iz oblasti plemena Hota. Njihov rodonačelnik Bogić bio je vojvoda hotski, pa je zbog sukoba sa Grudama prešao na sever, u Moraču[2]. Po predanju samih Moračana, Bogić je došao u Moraču 1574, a poginuo u sukobu s Vasojevićima 1587. godine. „Istoričari vjeruju da je predanje izvedeno iz stvarnih događaja ali imaju različite procjene o vremenu Bogićevog dolaska u Moraču. Kažu da je to moglo biti u trinaestom (A. Jovićević), petnaestom (B. Đurđev), šesnaestom (P. Šobajić) i sedamnaestom vijeku (S. Dobričanin)“[3].

Furtula ima u bjelopoljskom kraju, u Vranešu – u mestima Pavino Polje, Stožer, Bliškovo, Sokolac[4]. I oni, po predanju, potiču od Bogićevaca, premda ima i drugačijih mišljenja. Tako je Grigorije Božović 1930-ih zabeležio za vraneške (Pavino Polje) Furtule da su starinci u tom kraju[5].

Iz Polja kod Mojkovca neki Furtule su se iselili u Zatarje, u Kalušiće, Kotlaiće i Odžak[6]. A iz Vraneša, jedna iseljenička struja otišla je u sjenički kraj. Mileševski pomenik pominje ih u Krajinovićima, Uvcu, Sjenici, Koritima, Boljarima (1873) i Krupicama (1884)[7]. Takođe, i u Višnjevi[8], odakle su se u novije vreme preselili u Sjenicu. Za višnjevske Furtule smatra se da su tu došli iz Stranjana, i da su poreklom iz Donje Morače, od Radovića[9]. Za poreklo ovih sjeničkih Furtula postoje i drugačija mišljenja, tako da im je „starina u Starom Vlahu“, pa „čak ima pretpostavki da su daljim poreklom iz Dalmacije“[10].

Ipak, najbrojnija zajednica Furtula je u istočnim delovima Bosne, gde rodove sa ovim prezimenom nalazimo u Sarajevskom Polju i Glasincu. Ipak, moguće je da oni nisu međusobno srodni. Rodovi iz Sarajevskog Polja svoje poreklu vezuju za Furtule iz crnogorskih Brda, dok oni sa Glasinca kažu da su se tako prozvali „po nekom muslimaninu u Drini, kod kog su bili zaostali, a inače im je staro prezime Vukovići ili Kablari“[11]. Jedan deo glasinačkih Furtula nosi prezime Furdilović[12], koje bi moglo biti stariji oblik prezimena. Za Furtule na Palama se kaže da su od onih iz Vraneša (Pavino Polje)[13].

Od sarajevskih Furtula je naš poznati fudbaler Mladen Furtula, nekadašnji golman „Partizana“, a zatim i internacionalac.

Genetički rezultati su doneli jedno iznenađenje vezano za Furtule. Naime, testirana su dvojica pripadnika rodova sa ovim prezimenom, koji bi, prema onome što beleži etnografska građa, trebalo da su istog porekla, a njihov rezultat bi trebalo da bude reprezent za čitavo bratstvo. Naime, Furtule iz Vraneša za sebe kažu da potiču od rovačkih Furtula, odnosno ogranak su Medenica. Od istih vraneških Furtula bi trebalo da potiču Furtule na Palama. Testirana su upravo ta dva ogranka. Za Furtulu sa Pala (Miošići) utvrđeno je da pripada haplogrupi R1b, i to upravo onoj grani koja je utvrđena kod do sada testiranih pripadnika bratstva Bogićevaca[14]. Sa druge strane, kod vraneškog Furtule utvrđeno je da je nosilac haplogrupe I1 P109, koja je tipična za Drobnjake „Novljane“[15]. Ovde na snazi dobija pomenuti podatak koji je zabeležio Grigorije Božović, da su vraneški Furtule starinci u tom kraju. S obzirom na utvrđenu haplogrupu, po svemu sudeći radi se o nekom starom doseljenju iz Drobnjaka u Vraneš, koje je vremenom zaboravljeno. Ostaje otvoreno pitanje – otkud im onda prezime Furtula? Da li je ono nastalo nezavisno od moračkih Furtula, ili se radi o nekom slučaju pribraćivanja nekog starijeg roda doseljenim Furtulama, gde su oni uzeli i prezime kasnijih doseljenika? Svakako bi testiranje još nekog pripadnika bratstva Furtula iz bjelopoljskog kraja dovelo do jasnijeg odgovora. Takođe, bilo bi zanimljivo testiranje glasinačkih Furtula, čime bi se utvrdilo jesu li srodni ostalim Furtulama ili su poseban rod, kako govori njihovo predanje.

Što se tiče etimologije ovog prezimena, većina autora smatra da je prezime Furtula izvedeno od rumunske (vlaške) reči furtul – krađa, od latinskog furtivus – ukraden, pokraden[16]. Postoji i zanimljivo mišljenje da ovo prezime najevrovatnije dolazi od nemačke reči „furt što znači uvek, neprestano“[17]. S obzirom da je prezime nastalo u središnjem delu crnogorskih Brda, teško je prihvatiti nemačko porekla prezimena, dok romanska etimologija zvuči daleko uverljivije, imajući u vidu značajan predslovenski etnički krug koji je naseljavao ovo područje i ostavio trag u toponimiji i govoru ovog kraja.

RMANDIĆ

Rmandići su rod iz Polja kod Mojkovca. Tu su došli iz Drobnjaka (Šavnik)[18]. Međutim, matica ovog roda nije u Drobnjaku, već nešto južnije, u Gornjoj Morači i pripadaju ranijem većem bratstvu Tomića, moračkih starosedelaca. Smatra se da su najstariji rod u Gornjoj Morači. Prema predanju, njihovi preci su tu živeli još u vreme Nemanjića, a na imanju jednog bratstvenika, sveštenika, izgrađen je Manastir Morača, dok su Tomići zauzvrat dobili posed u Starču[19]. Zbog sukoba sa moračkim Dulovićima, veći deo Tomića se raselio iz Morače. Većina je otišla u Drobnjak, a odatle su se neki njihovi ogranci dalje raselili. Zajedničko im je da su očuvali svoju izvornu slavu Petrovdan. Ovom rodu pripadaju Tomići u Starču, Đedovići, Stijepovići i Ćirovići u Drobnjaku (u uskočkom kraju), Sošići u bjelopoljskom kraju (Ravna Rijeka, Pripčići), Tripkovići u Prijepolju i okolini i Rmandići u Poljima[20].

Jedan rezultat[21] ukazuje da su ovi rodovi nosioci haplogrupe E V13 i da pripadaju genetičkom rodu Vasojevića. Ukoliko bismo predanje o starini Tomića u Morači uzeli za verodostojno, onda bi se mogao nametnuti zaključak da su Vasojevići nastali u okviru ovog roda, s obzirom da se Vasojevići prvi put pominju bezmalo dva stoleća nakon Tomića (odnosno, nakon podizanja Manastira Morača)[22]. Treba reći i da u Krajini postoji grupa rodova koji slave Petrovdan i pripada genetičkom rodu Vasojevića. Oni bi mogli biti neki davni iseljenici iz Brda, po svemu sudeći istog porekla kao Tomići i Vasojevići.

Rmandići su, kako je rečeno, kao rod nastali u Drobnjaku, da bi se tokom vremena odnade preselili najpre u Polja, a potom i drugde, uglavnom u Polimlje. Ima ih u Stožeru kod Bijelog Polja, Draškovini (Pavino Polje), odatle u Iveziće kod Brodareva (1926) i Kolovrat i Prijepolje pred Drugi svetski rat[23]. Rmandića ima u Ivanjici, tu doseljeni iz Bukovika kod Nove Varoši u novije vreme[24].

Rman je pokrajinski naziv za hajdučku travu. Kaže se još i rmanj i rmanac[25]. Teško je reći da li je prezime Rmandić izvedeno od ove reči. Ono što je izvesno je da je nastalo od ličnog imena ili pre nadimka – Rmanda. Nije isključeno da je iste etimologije kao i prezime Romandić, o kojem je pisano ranije. No, iako je koren imena možda isti, ne treba povezivati ova dva roda po poreklu, s obzirom da su Romandići starosedeoci područja severno od Pljevalja i da slave Đurđevdan.

Zanimljivo tumačenje toponima Rman-dolina (na Lovćenu u Njegušima) daje Erdeljanović u svom kapitalnom radu „Stara Crna Gora“[26]: „U imenu Rman-doline ili Hrman doline reč Rman, odnosno Hrman, je svakako istovetna sa HrƄmanƄ u „Srpskim

pomenicima“ Stojana Novakovića (s. 150), gde označava ime sada pustoga manastira i kule na sastavu Une i Unca. Oni se u Vukovu Rječniku pominju pod imenom Hrmanj, kod F. Jukića pod imenom Hrmanija, u opisu Bosne i Hercegovine kao Rmanja, a u mnogim zapisima svuda kao Hrmanj, odnosno Rmanj. Daničić kaže za hrmanj: „ako nije tuđa, mogla bi biti od korijena, od kojeg je hrom“ (tj. od korena sram sa značenjem padati). U Rječnik-y zagrebačke Akademije nema za Hrmanj objašnjenja; ali se dalje navode: prezime Hrmčejić; reč hrmestavac, kao ime mesu što hrušće pod zubima; Hrmotine, ime selu u Hrvatskoj, i hrmza, ime jednog minerala. Ovim bi primerima možda trebalo dodati prezime jednog srpskog pravoslavnog brastva u Šekularu i u Plavu, koje glasi Rmuši ili

Rmuš (dakle Hrmuši i Hrmuš). Verovatno, da su ili sve ili bar neke od ovih reči postale od istog korena, od kojeg i ime HrƄmanƄ, a da je značenje toga korena još održano u navedenoj reči hrmestavac: u nekom gruskanju, prštanju ili lomljenju, drobljenju i sl. – dakle da je onomatopejsko. U svakom slučaju i oblici, koje imamo u našem narodu od osnove hrƄm- (Hrmanj, Hrman-doline itd.) svedoče, da je ta osnova srpskog porekla, bilo da je postala načinom, koji je pokazao Daničić, bilo da je onomatopejskog postanka. Prema navedenim primerima moglo bi se šta više verovati, da je kod našeg naroda bilo ličnih imena od osnove Hrm- (Hrman, Hrmota, Hrmča, Hrmuš?)“.

Dakle, nadimak (H)Rmanda mogao je dobiti čovek koji je hramao ili koji je, možda, govorio nerazgovetno kao da nešto hrušće.

ĆUZOVIĆ

Ćuzovići su rod iz Otilovića kod Pljevalja, gde su davno došli iz Zabrdnjih Tolaca u Donjem Polimlju (na polovini puta između Prijepolja i Priboja). U Otilovićima su među najstarijim rodovima, stariji su od drugih rodova koji su tu došli posle Velike seobe 1690. godine[27]. Bratstveno predanje govori da su se u Toce doselili iz Morače i da potiču od tamošnjih Radulovića. Činjenica da su se još u Tocima ovi Radulovići razgranali na Ćuzoviće i Pejatoviće, govori da su i tu živeli nekoliko generacija, što ukazuje da je doseljenje iz Morače bilo znatno davnije, početkom 17. ili još u 16. veku, iako predanje jednog dela Pejatovića koji su se iz Tolaca preselili u Rasnu kod Nove Varoši govori da je dolazak o Toce bio krajem 17. veka[28]. Prezime Pejatović je zapravo naziv za jedan deo Ćuzovića koji potiču od pretka Pejata. Da su oni ogranak Ćuzovića, govori podatak da su se neki Pejatovići, oni iz Otilovića, zvali Ćuzi sve do 1945. godine[29]. Od otilovićkih Pejatovića je naš poznati geograf, pripadnik Cvijićeve škole, Atanasije Pejatović (1875-1903)[30], koji je napisao poznati etnografski rad „Srednje Polimlje i Potarje“ (1898). Oba ova bratstva, odnosno ogranka starijeg roda, slave Đurđevdan[31].

Dvojica bratstvenika Ćuzovića, Ratomir i Milanko, objavili su 2012. godine rodoslovnu knjigu o svom bratstvu[32]. Pravac seobe, prema ovom rodoslovu, je: Kanjon Morače – Toci – Ograde – Crljenice, Zagrad – Otilovići – Polje[33]. Rodoslov navodi još jednu granu otilovićkih Ćuzovića – Markoviće[34].

I ovo prezime nalazimo u prošlosti u dva oblika, sa i bez nastavka -ić. Reklo bi se da je Ćuzo stariji oblik, takav navodi i Pejatović (u množini: Ćuzi)[35], iako u mileševskom Pomeniku nalazimo oba oblika, pa tako Ćuzović (1864) ranije nego Ćuzo (1884) – i jedni i drugi su iz Otilovića. Verovatno je Ćuzo najpre bilo nadimak rodonačelnika, koje su kasnije potomci uzeli za prezime.

Prezimena sa osnovom ćuz- nalazimo na zapadnom Balkanu i kod Srba i kod Hrvata. Tako imamo prezimena Ćuzulan u Popovu (Orašje; slave Jovanjdan)[36], Ćuza u selu Bočac kod Banjaluke (Sveti Stefan)[37], kao i rimokatoličke rodove Ćuz u Zgališću kod Vrbovca u Hrvatskoj i Ćuzela u Tijesnom kod Šibenika[38].

Prva asocijacija pri pomenu ove prezimenske osnove je reč ćuza – zatvor, zatvorska ćelija, od italijanskog prideva chiuso – zatvoreno, zaključano. No, postoji još nekoliko reči koje bi mogle biti koren ovog prezimena. Ćusela ili ćuzela je turcizam, naziv za štavljenu goveđu kožu od koje su nekada pravljeni đonovi za obuću[39]. Ćuzel je takođe i jedan odlik prideva na turskom, koji se češće čuje kao đuzel – lep. Ćuzi (ili džuzi) je takođe turcizam, pridev koji označava nekog malog, sitnog, neznatnog. Šta je od svega ovoga, ili pak nešto drugo, bilo osnov za nadimak pretka Ćuzovića, nije poznato.

TMUŠIĆ

Tmušići iz Zatarja i Donjeg Polimlja poreklom su od drobnjačkih Tmušića. Oni nisu stari drobnjački rod, već uskoci iz novijeg vremena. Potiču od popa Milovana Popovića – Drekalovića, koji je posle Prve razure Kuča 1774. godine prebegao u Rovaca, a zatim odatle u Prošćenje kod Mojkovca. Njegovog sina Radovana zvali su Tmuša, a njegove potomke Tmuše, a kasnije Tmušići[40]. Radovan se 1824. godine, zbog neke krvi s kolašinskim muslimanima, preselio u drobnjački Sirovac, a kasnije na Bare (Sirovačke)[41].

Od popa Milovana potiče još nekoliko rodova u Prošćenju i Uskocima – Stanići, Kotlice, Ristići i Pantovići[42]. Kao i matični Drekalovići, ovi rodovi slave Nikoljdan, a prislužuju Preobraženje[43].

Neki Tmušići su tokom 19. veka prešli u Zatarje, ima ih u Pljevljima, Podborovi[44], Maoču. U Mijakoviće, zaselak Kordovine, doselili su se 1918. godine[45]. Jedna porodica Tmušića je iz Bara najpre prešla Taru i živela kod Manastira Dovolja, a odatle su prešli na Zlatibor, u Krivu Reku[46].

U Sopotnici kod Prijepolja takođe ima Tmušića. Postoje dve verzije njihovog predanja. Prema jednoj, tu su došli iz okoline Šavnika, udova majka sa dvojicom sinova. Od jednog, Staniše, su sopotnički Tmušići[47]. Ima ih i u susednim selima Milošev Do i Drenova. Neki od njih, u Sopotnici, kasnije su uzeli nova prezimena – Vukosavljević i Veselinović[48]. Po drugoj varijanti, Tmušići su se u Sopotnicu doselili iz Bratonožića 1810. godine[49]. Takođe slave Nikoljdan, što može ukazati da su zaista nastali od drobnjačkih Tmušića, premda Nikoljdan je ujedno i bratonoška slava. S obzirom da je rodonačelnik drobnjačkih Tmušića živeo krajem 18. i u prvoj polovini 19. veka, vremenske odrednice ne idu u prilog vezi sopotničkih Tmušića s njima. Sa druge strane, prvi pisani trag o Tmušićima u Sopotnici nalazimo znatno kasnije. U mileševskom pomeniku 1873. godine[50], a zatim i u spisku Srba prebeglih iz osmanske granice u Srbiju tokom rata 1876-77. godine[51].

I ovo prezime nalazimo u starijem i novom obliku. Nadimak rodonačelnika Radovana Popovića postao je naziv i za njegovo potomstvo, koje su zvali Tmuše. Kasnije nastaje i prezimenski oblik Tmušić. U mileševskom pomeniku nalazimo oba oblika, i to 1873. kao Tmušić, 1878. kao Tmušić sa napomenom da se radi o rodu Tmuša, a 1885. i 1894. godine kao Tmuša. Svi priložnici su iz Sopotnice, dakle pripadaju istom rodu. U pomenutom spisku prebeglih u Srbiju iz 1876-77. godine, prezime je upisano u obliku Tmuša.

Na Polici kod Berana postoji rod sa istim prezimenom, po kojima se naziva i njihovo matično selo – Tmušiće[52]. Oni sami imaju predanje da potiču od moračkih Dulovića, mada ih drugi Polimci često računaju u starosedeoce ovog kraja. U istom selu ima nekoliko kuća Dulovića koji su tu doseljeni u prvoj polovini 19. veka[53], pa nije nemoguće da su se tu doselili znajući da tamo imaju srodnike. U prilog poreklu ovih Tmušića od Dulovića ide i ista slava Sveti Stefan. Od poličkih Tmušića jedan ogranak, u Beranama, nosi prezime Lakićević[54].

Nakon što su Vasojevići počeli kolonizovati Gornje Polimlje, veliki broj starinačkih rodova se selio iz svog zavičaja, pod pritiskom jačeg plemena. Tako su se i polički Tmušići iseljavali prema Bijelom Polju i okolini (Skakavac, Bioča)[55], kao i prema Pešteru. Pred kraj 19. veka neki Tmušići su kao „krstaši“ kolonizovani u Donju Jablanicu (Gajtan). U selu Radaljica ispod Golije kod Novog Pazara, žive Tmušići sa slavom Sveti Stefan, koji kažu da su poreklom od Pipera[56]. Istog bi porekla trebalo da su muslimani Tmušići iz sela Dunišići kod Sjenice, koji znaju samo da su poreklom iz Crne Gore[57]. Sudeći po slavi golijskih Tmušića, oni su od nekog iseljenog Tmušića sa Police. U selima Brđani i Pobrđe kod Novog Pazara žive muslimani Tmušići sa predanjem da su od Kuča[58].

Vidimo da se kroz predanja provlače razna brđanska plemena, ali je područje Morače neko zajedničko mesto, kako za drobnjačke, tako i za beranske Tmušiće. Pominje se poreklo iz Morače i Pipera, boravak u Rovcima, a kao neka najdalja starina možda Kuči. Verovatnije je da su ova prezimena nastala nezavisno, pa tako i novopazarski Tmušići sa predanjem o poreklu od Kuča, ali nije isključena ni varijanta da su oni istog porekla, a da je do razdvajanja došlo uoblasti Morače, odakle su neki otišli za Prošćenje, a neki prema beranskom kraju. U ovoj verziji, prezime Tmušić bi bilo znatno starije od pominjanog Radovana Tmuše.

Ima mišljenja da su beranski Tmušići potomci Tmušića iz Morače, koji su starosedeoci ovog kraja – Macure, a da su se tu pribratili Dulovićima i sa takvim predanjem došli na Policu[59], te da nisu istog porekla. Možda ovo potvrđuje genetički rezultat starovlaškog bratstva Dramićanin. Naime, Dramićani su rod iz Moravičkog Starog Vlaha (selo Vučak kod Ivanjice), koji su prezime dobili po selu Dramiće kod Novog Pazara, odakle su prešli u Vučak početkom 19. veka. U Dramiće su došli sa Police kod Berana, i po predanju potiču upravo od Tmušića[60]. Ovo je, naravno, predanje koje bi valjalo i genetički proveriti. U prilogu mu ide činjenica da i Dramićani slave Svetog Stefana, kao i prisustvo Tmušića u novopazarskom kraju. Radaljica, gde nalazimo Tmušiće, i Dramiće, odakle su Dramićani, su sela u neposrednom susedstvu na južnim padinama Golije. Sve ovo ukazuje da je predanje Dramićana prilično uverljivo. Kod više testiranih Dramićana utvrđena je haplogrupa I2a Y3120, takozvani „dinarik sever“[61], što ukazuje na slovensko poreklo ovog roda.

Predanje Dramićana ide i još nekoliko koraka unazad u istoriju. Ono govori da je najdalja starina njihovih predaka u Hercegovini, gde su živeli u selu Mulje kod Gacka. Po tamošnjoj crkvi posvećenoj Svetom Stefanu uzeli su ovog svetitelja za krsnu slavu. Predanje čak navodi i ime najstarije pretka, imenom Jovan Bijelić. Njegovi potomci se, iz nekog razloga, verovatno zbog osmanskog pritiska, odsele nešto severnije, u Borač, selo Tmuše kod Kalinovika. Po tom selu su, nakon preseljenja u beranski kraj, dobili prezime Tmuša, pa zatim Tmušić. Navedeno predanje se kosi sa predanjem poličkih Tmušića, ali, kako je navedeno, nije isključeno da su Tmušići zajedničko poreklo s Dulovićima osmislili u novije vreme, vezujući se za veliko bratstvo i Moračko pleme koje stoji iza njega.

Kod moračkih Dulovića utvrđena je sasvim drugačija genetika – haplogrupa G2a M406[62], tako da bi testiranje nekog poličkog Tmušića dalo odgovor na ovo pitanje. Isto važi i za moguće srodstvo drobnjačkih i sopotničkih Tmušića. Haplogrupe Kuča i Bratnonožića su poznate, tako da ne bi bilo teško utvrditi da li pripadaju ovim plemenima ili jednom od njih. U svakom slučaju, veza između drobnjačkih / sopotničkih i poličkih Tmušića najverovatnije ne postoji i radi se o slučajnosti što ovi rodovi nose isto retko prezime. Stvari kod poličkih Tmušića dodatno usložnjava rezultat Magdelinića iz rožajskog sela Bogaje, koji bi, prema predanju, trebalo da su istog porekla sa Tmušićima. Imaju isto predanje da su od Dulovića[63] i slave Svetog Stefana. Kod njih je, naime, utvrđena najčešća haplogrupa kod Srba I2a RN908[64].

U selu Stančići kod Čačka postoji rod sa prezimenom Tmušić, popisani tamo još 1823. godine[65], a u ljubićkom selu Bresnica kod Mrčajevaca prezime Tmušević[66]. Nemam saznanja imaju li ovi rodovi veze s ranije navedenim Tmušićima i s kojima od njih.

Predanje Dramićana nam daje jedan mogući odgovor o etimologiji prezimena Tmušić – da je nastalo od toponima Tmuša. Reč tmuša je slovenskog porekla i označava tamu, pomrčinu, potpuni mrak. No, u nekim krajevima tmušom se naziva i mračna pećina, spilja[67]. Nije teško zaključiti po čemu bi neko mesto moglo biti nazvano – Tmuše. Ili u njegovoj blizini ima mračnih pećina, ili se nalazi na takvom mestu da do njega dopire malo svetlosti. Međutim, kod drobnjačkih Tmušića vidimo da je Tmuša bio nadimak njihovog pretka, koji nije živeo u tako velikoj davnini da to ne bi bilo zapamćeno. U tom smislu, pažnju privlači pokrajinski naziv tmušav – „koji nije zdrave pameti, smušen, budalast“[68]. Nije isključeno da je predak ovog bratstva tako prozvan zbog neke od ovih osobina, a kasnije je tako nazvana i porodica koja je iza njega ostala.

VILARET

Iako su danas Vilareti najbrojniji u Priboju i okolini, matica ovog roda je južnije u Zatarju u Prenćanima. Odatle je deo prešao u Bobovo, a kasnije se neki naseljavaju u pribojska sela Batkovići i Zabrnjica[69]. Od njih se deo preselio još severnije u Sokoloviće kod Višegrada, odakle su neki u drugoj polovini 19. veka prešli Drinu i nastanili se po tarskim selima. Sve ove seobe ukazuju da su Vilareti stari rod u Zatarju. neki njihovi ogranci su uzeli nova prezimena – Kitić, Nikitović, Tešović[70]. Svi slave Nikoljdan.

Prema prihvaćenom mišljenju, radi se samo o posrbljenoj verziji grčkog imena Filaret, pa čak neka mišljenja idu u pravcu aromanskog / cincarskog porekla ovog roda[71]. Treba pomenuti da je u nekim našim krajevima reč vilaret naziv za jednu vrstu daske, one koje se ređaju između dva stuba jedna na drugu čime se dobija drveni zid.

DŽOGAZ

Džogazi su rod iz pljevaljskog kraja, sa maticom u selu Kalušići, odakle su najpre neki naselili i u Maoče[72], pa u druga naselja u Zatarju – ima ih u Gornjoj Brvenici, Grevu, Zabrđu, Odžaku, kao i u varoši Pljevlja[73]. Neki Džogazi iz Zabrđa su, negde pre Prvog svetskog rata, na svoje prezime dodali -ić, te im je zvanično prezime Džogazović[74].

Džogazi su ogranak Bajčetića[75] o kojima je pisano ranije u odeljku o prezimenu Koruga. Prema predanju, „neki Bajčeta je bio kiridžija i terao tovar u velikoj koloni. Konj mu je prevrnuo tovar, a pošto sam nije mogao da ga ispravi, tražio je od svih drugova koji su prolazili pored njega da mu pomognu, ali niko nije hteo. Kad naiđe Turčin Džogaz, pomože mu ispraviti tovar i nastaviše put. Svi ga počeše zadirkivati i vikati da je i on Džogaz, te ih prozvaše Džogazi i tako osta do danas“[76].

Postoje i neka drugačija predanja, koja Džogaze ne vezuju za Bajčete. Džogazi iz Kalušića kao ranije mesto ranijeg porekla pominju Nikšić[77], a ima nekih predanja koja navode da su Džogazi starinom Kuči ili da su u Zatarje došli iz Hercegovine[78].

Od Džogaza iz Kalušića je Vojin Džogaz, narednik JVuO, koji je novembra 1945. godine u Austriji, zajedno sa još jednim saborcem, likvidirao crnogorskog fašistu i Pavelićevog saradnika, Sekulu Drljevića.

SLIKA VOJIN DŽOGAZ

https://borbazaistinu.rs/on-je-ubio-zacetnika-crnogorske-nacije-i-crkve-%E2%81%A3-%E2%81%A3/

U Lipovu kod Kolašina postoji rod Maksimovića koji su od zatarskih Džogaza. Potiču od jednog Džogaza, Mihajla Maksimova, čija se udovica sa sinovima vratila u očevinu. Prezime su uzeli po đedu Maksimu[79].

U Metohiji, u Svrkama ima Džogazovića, starinom iz Kuča[80], a u Bukovici kod Rožaja muslimana sa prezimenom Džogaz. U Gostinici u Užičkoj Crnoj Gori žive Radojičići čije je starije prezime Džogazović, a još ranije Džogaz. U Gostinicu su se doselili iz istočne Bosne u vreme Prvog srpskog ustanka, a daljim poreklom su iz istočne Hercegovine. Starije prezime Džogazović im je zamrlo do kraja 19. veka, tako da se danas zvanično prezivaju Radojičić[81]. S obzirom na pravac seobe, nije isključeno da su od zatarskih Džogaza.

Prema kazivanjima nekih gostiničkih Džogaza, džogaz je onaj koji jaše na malom brdskom konju, ali neki vele da je džogaz u stvari mali brdski konj[82]. Koren ovog prezimena možda bismo mogli tražiti u turskoj osnovi đog (gӧk) – otvorene boje, svetle uti, plavokos, od koje je izvedena i reč đogat – konj belac[83].

Na Tari, na Kaluđerskim barama, postoji hotelčić sa nazivom „Džogazi“, poznat po filmu Emira Kusturice „Zavet“ koji je jednim delom tamo sniman.

PALDRMIĆ

Paldrmići su rod iz Vijenca kod Otilovića. Vijenac je opustošen od strane Osmanlija posle Velike seobe 1690. godine. Tek oko 1740. godine je ponovo počelo njegovo naseljavanje. Među prvima su tu došli Aničići iz obližnjeg Vrbova (kod Babina, danas u sastavu prijepoljske opštine), a za njima i njihovi srodnici Grujičići, Joksovići i Paldrmići. Paldrmići su ogranak Grujičića[84]. Ima ih i u Pljevljima[85]. Slave Nikoljdan.

Predanje Paldrmića kaže da su se prezivali Grujičić još polovinsom 19. veka, a da su novo prezime dobili „po nekoj babi Paldrmi“, koja je bila nezgodne naravi te je „tukla i sinove, iako su imali po 60 godina“. Zbog toga su je prozvali Paldrma, „što na turskom jeziku znači batina“[86].

Reč paldrm(a) u nekim našim krajevima označava deo konjske opreme – remen pričvršćen za sedlo provučen ispod konjskog repa koji zadržava sedlo da ne klizi napred prema konjskom vratu[87]. Ova reč dolazi od turskog paldum, koja označava upravo opisani konjski remen, kao i neku vrstu kožnog ili platnenog pojasa koji se nosi najčešće kako bi se stegla kila (bruh)[88]. Ali, može značiti i neku vrstu prevare, podvale, u frazi „udariti nekom paldum“ – prevarti nekoga, nekome nešto podvaliti[89]. U smislu navedenih značenja reči paldum, odnosno paldrm(a), možda bi bi prezime moglo doći po nekom kaišu kojim je ona baba tukla svoje sinove.

PRUSIĆ

Neuobičajeno prezime Prusić nalazimo u Kosatici kod Prijepolja. U mileševskom pomeniku upisan je 1894. godine Periša Prusić iz Kosatice[90]. U dokumentima možemo naći Milinka Prusića, kao svršenog gimnazijalca u Prijepolju, u školskoj 1959/60. godini[91].

O poreklu ovog roda i njihovog prezimena nisam uspeo naći ništa više od toga, pa bi bilo lepo i korisno da neko ko ima više podataka o Prusićima iste doda u komentaru.

Prezime Prusić nalazimo u labinskom kraju u Istri[92]. Ovo je stari istrijanski rod i uporedo sa verzijom Prusić nalazimo u upotrebi i italijansku varijantu ovog prezimena – Prussi[93]. Italijanski oblik ovog prezimena ukazuje na prusko poreklo roda, ali ne znamo imaju li polimski Prusići neke veze s njima.

(H)RNJAK(OVIĆ)

Prezimena Rnjak i Rnjaković nalazimo na više mesta na našem etničkom prostoru, pa tako veliki rod Rnjaka u Dalmaciji (benkovački kraj), zatim Rnjakovići (ranije Rnjak) u Guči (oni za sebe kažu da su tu došli iz Kuča), kao i zlatiborski Rnjakovići, u Rudinama i Čajetini, koji su se tu doselili iz Zvijeraca kod Nove Varoši (slave Svetog Stefana)[94].

Prezimena Hrnjak i Hrnjaković nalazimo kod Srba u Bačkoj, zatim na više mesta u Hrvatskoj (Lika, Banija, Slavonija, Dalmacija)[95] – većinom su u pitanju srbski rodovi, osim ozaljskih[96] Hrnjaka koji su Hrvati. I u Bosanskoj Krajini Hrnjak je često prezime kod Srba. Žive u više naselja u okolini Prijedora, Krupe, Novog, Dubice i Gradiške.

Najstariji zapis ličnog imena Hrnjak nalazimo u jednoj povelji iz 1418. godine u Humskoj zemlji gde se pominje svedok imenom Hrnjak Kostadinić[97]. Tri decenije kasnije nailazimo na pomen Stjepka Hrnjakovića, dubrovačkog (?) kovača (1448)[98]. Kasnije, u osmansko doba, nalazimo rod Hrnjaka – muslimana iz okoline Prozora[99].

Postoji nekoliko tumačenja etimologije ovog prezimena. S obzirom na postojanje starijeg ličnog imena Hrnjak, nameće se zaključak da je kod prezimena Rnjak(ović) došlo do gubljenja glasa H, što nije retka pojava u našem jeziku.

Za zlatiborske Rnjakoviće kaže se da prezime dolazi od nadimka Rnjak, za čoveka koji se mnogo gura – rnja[100]. (H)rnjav je pridev kojim se opisuje neko sa raspuknutim ili razrezanim usnama, od kojeg dolazi hipokoristik Hrnjo, kao i imena Hrnjko i Hrnjak [101]. Pridev dolazi od reči (h)rnja – svinjska surla, njuška[102]. Skok navodi i narodnu pesmu „Mujo od Udbine“, gde se Mujo naziva – Hrnjetina Mujo i Hrnjica Mujo[103].

Objašnjenje dodatno daju i razni toponimi koji imaju ovsnovu rnj-, kao mesto Rnje kod Rogačice, zatim Rnjakovac – u Barama (Drobnjak), izvor istog imena y Rušnju kraj Beograda, više kraćih vodotoka u Srbiji, kao i Rnjač na Jadovniku, kod Stranjana i kod Brodareva. Ovi toponimi potiču od prideva rnjavo, figurativno – razriveno mesto, sa neravninama, izbočinama, raspuknuto, razdvojeno[104]. Kod toponima Rnjakovac, Rnjakovo brdo, Rnjak breg, nalazimo antroponimsku osnovu od ličnog imena Rnjak[105].

Jedan od poznatih nosilaca ovog prezimena je Mišo Hrnjak, nekadašnji basista rok grupe Azra, iz najboljih vremena te grupe.

FILURIJA

Rod sa ovim prezimenom u 19. veku nalazimo u Vapi kod Sjenice[106], a u savremeno doba u Vrbnici u Polimlju, mestu u Kumaničkoj klisuri, poznatom po železničkom graničnom prelazu između Srbije i Crne Gore i po Manastiru Kumanica. Radi se o istom rodu, a Vrbnica verovatno i jeste njegova matica, dok po predanju potiču iz Nikšića[107]. Filurije slave Jovanjdan[108].

Filurija je bila vrsta poreza u Osmanskom carstvu koju su plaćali vlasi – stočari. Za razliku od dažbina zemljoradnika, koje su bile i u novčanom i u naturalnom obliku, filurija je bio samo novčani porez, koji se plaćao po kući ili baštini, uglavnom u razrezanom godišnjem iznosu[109]. Zbog povoljnosti po poreskog obveznika, filurija je bio veoma poželjan oblik poreza koji su stočari bez mnogo muke mogli plaćati, te je potčinjeni narod gledao da je održi, to jest da ne dopusti oblasnim osmanskim gospodarima da bude učitlučen, odnosno pretvoren u kmetove sa znatnom većim poreskim obavezama. Možemo pretpostaviti da je status filurdžija bio osnova po kojem je ovaj rod dobio prezime. Sama reč filurija je italijanskog porekla i označava zlatnik (ital. fiorino, novogrč. flouri, tur. filuri), koliko je, otprilike, iznosio ukupan zbir svih filurdžijskih dažbina[110].

Zanimljivo je da ni ovo neobično prezime nije jedinstveno, jer u Tesliću u Bosni nalazimo muslimanski rod istog prezimena[111].

DŽAGARIJA

Džagarije su mali rod iz uvačkog kraja, ima ih u Miševićima i Aljinovićima. Pretpostavlja se da se ova porodica doselila iz sjeničkog kraja. „Od kako se zna, u Miševićima je bila samo jedna porodica“[112]. Za njih se pamti da su posedovali najbolje imanje u selu, na čitluku. Međutim, zanemarili su obradu zemlje, pa ih je aga oterao sa imanja i preselio u sred sela na nešto malo zemlje, te su bili prinuđeni da žive skromno[113].

U mileševskom pomeniku nalazimo priložnike iz ovog bratstva iz oba sela u kojima su živeli (Miševići, Aljinovići) 1873, 1878. i 1884. godine. 1875. godine, kao izbeglica iz Aljinovića, u Ivanjici je zapisan Jovan Džagaran[114]. Mato Džagarija, višestruki priložnik Mileševi, iz Aljinovića je prebegao u Toplički okrug. Nije poznato ima li njegovih potomaka danas. U selu Rača u Kosanici postoji rod Novovića koji imaju porodični nadimak Džagarići (čuje se i – Džogarići). Možda bi oni mogli biti potomci Džagarija, premda oni za sebe kažu da su se tu doselili iz Metohije[115]. Neki Džagarije su se posle 1912. naselili u Sjenici i uzeli za zvanično prezime Džagarević.

Prezime Džagarija verovatno ima veze sa turcizmom džagara, koji se nekad upotrebljavao za učionice u manastirskim školama[116]. Možda pomenuti oblik Džagaran, koji nalazimo kod izbeglice u Ivanjici, upravo ukazuje na vezu prezimena sa džagarom. Možda je neko od predaka Džagarija bio manastirski đak koji se opismenio u džagari, te po tome poneo nadimak, kasnije prezime.

TULČEVIĆ

Ovo prezime nalazimo u mileševskom pomeniku 1873. godine[117]. Upisan je priložnik Milisav Tulčević iz Sjenice. U kasnijoj dokumentaciji ovog prezimena nema. Ali, nalazimo ga nešto ranije, u rudničkom selu Grabovica 1841. godine[118]. Nije poznato imaju li ova dva roda veze, ali nije nemoguće, s obzirom da se radi o zaista retkom, ako ne i jedinstvenom prezimenu. Verovatno je izvedeno od reči tulac, koja je jedan od oblika koji se koriste da označe kožnu torbu u kojoj su nekada nošene strele za luk ili samostrel, a naziva se još i tobolac i tulajica. Reč tulac se koristi i da označi bilo kakav predmet koji je takvog valjkastog oblika kao tulac i u kojem se može nositi nešto. U nekim krajevima (npr. u Boki) tulac je visok krut muški šešir valjkastog oblika, nešto poput cilindra, a označava uopšte deo šešira u koji ulazi glava. Konačno, tulcem se naziva i klopka za životinje cilindričnog oblika sa jednim otvorom u koji se životinja nečim namami, a otvor se zatim zatvara ili steže[119].

U Boki (Višnjeva – Grbalj) postoji slično prezime – Tučević, za koje bi se po zvučnosti moglo zaključiti da predstavlja isti oblik kod kojeg je došlo do gubljenja glasa L, Tulac – Tulčev – Tučev. Međutim, prema tradiciji, prezime Tučević je noviji oblik starijeg prezimena Tupčević[120], čija je osnova reč tupac.

RENDULIĆ

Rod sa prezimenom Rendulić nalazimo u Lučanima. Tu su došli „od Sjenice“ tokom Prvog srpskog ustanka[121], a dalje poreklo im je iz bjelopoljskog kraja[122]. U Drenovi u takovskom kraju takođe nalazimo Renduliće, koji su tu došli iz Ravni kod Užica[123]. Po svoj prilici se radi o istom rodu, samo su se tokom burnih vremena razdvojili i krenuli u seobu različitim pravcima.

Rendulići iz Srbije su malobrojan rod. Znatno veći rod istog prezimena živi u Hrvatskoj. Razvili su se u modruškom kraju odakle su se raseljavali na više strana. Za njih se kaže da nisu potekli „iz ogulinske zajednice, već iz nekog naselja „Vlaha katolika“, odakle su se doselili u 16. veku[124]. Veoma je verovatno da su tu došli iz Hercegovine, iz okoline Čapljine, gde takođe ima Rendulića. Modruški Rendulići su brojan rod i ima ih raseljenih na Kordunu, u Lici, istočnoj Slavoniji, pa sve do Srema na istok, gde ih ima u Hrtkovcima i Novom Slankamenu[125].

Za hrvatske Renduliće objašnjenje etimologije prezimena je da se radi o patronimskom prezimenu od ličnog imena Rendula, koje je „izvedenica od svetačkog imena Rendo / Rendit (talijansko podrijetlo) s nastavkom -ul (starorimski nastavak…). Rendulova djeca su Rendulići“[126]. Da je u prošlosti zaista postojalo lično ime Rendula, govori i austrijski popis Bačke iz 1720. godine, gde u mestu Lok nalazimo Rendulu Subotinog (Rendula Szubbotha)[127]. Ako je za hrvatske Renduliće ovo objašnjenje mogućno, ono je malo teže prihvatljivo za rod iz Srbije sa korenima u crnogorskom Polimlju, gde ovakvo zapadno svetačko ime ne postoji, a teško da je postojalo i u prošlosti. Nije isključeno da je Rendula nadimak koji ima veze sa glagolom rendati ili sa alatkom rendom.

Genetika nam je dala odgovor za poreklo oba ova roda. I jedni i drugi su slovenske genetike, haplogrupa I2a, s tim što su modruški Rendulići grana PH908[128], a dragačevski Y3120 (tzv. „dinarik severni“)[129]. Renduliću iz Lučana je po haplotipu veoma blizak Čvrkić iz Rožaca kod Čačka[130], koji imaju predanje da su se tu doselili iz Bratonožića. Ukoliko prihvatimo da se radi o istom rodu, pravac seobe bi mogao biti iz Bratonožića preko Donjeg Polimlja (predanje dragačevskih Rendulića o starijem poreklu iz Bijelog Polja), gde je jedna grana prešla u čačanski kraj (Čvrkići), a druga otišla u sjenički kraj, a zatim u Dragačevo.

Pominjući modruške Renduliće, bilo bi šteta ne pomenuti dvojicu poznatih pripadnika ovog roda koji su se u Drugom svetskom ratu borili na različitim stranama: Prvi, poznatiji, je general Lotar Rendulić (Lothar Rendulicz), austrougarski i nemački vojskovođa koji je ostao upamćen kao komandujući nemačkom vojskom u neuspelom Desantu na Drvar maja 1944. godine, operaciji usmerenoj na zarobljavanje komandanta jugoslovenskih partizana Josipa Broza Tita. Posle rata je osuđen na zatvorsku kaznu zbog represalija prema civilnom stanovništvu. Drugi se borio upravo u protivničkom taboru, u partizanskom pokretu, Zlatko Rendulić, pilot ratnog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije, a zatim u ratu i partizanske avijacije. Posle rata je postao general-pukovnik JNA i profesor mašinstva.

BALMAZOVIĆ

Balmazovići su iz Dubrave kod Ivanjice. Starije prezime roda bilo je Balmaz, da bi negde oko treće četvrti 19. veka počeli da se pišu kao Balmazović. Slave Nikoljdan. Za svoje ranije poreklo navode područje između Pive i Tare. U Pivi se smatra da su oni starinom Pivljani[131]. Ne znaju pouzdano kada su se doselili, ali pretpostavljaju da je to bilo u vreme Prvog srpskog ustanka[132]. Prema nekim mišljenjima Balmazovići su ogranak starog plemena Maleševaca[133]. Za njih se može čuti i verzija – Bolmaz[134].

Po osnivanju Ivanjice, Jefrem Balmaz sa porodicom se tamo naselio i popisan je u Popisu iz 1863. godine[135]. 1874. godine Milan Balmazović iz Ivanjice prešao je u Užice[136], a iz Užica jedan Balmazović u Loznicu, za zanatom (stolarskim)[137].

U Bosni, u Usori, u selu Buletić, postoji zaselak pod nazivom Balmazi, što ukazuje da je tu nekada živeo rod takvog prezimena[138]. Takođe, u Rusiji i Bugarskoj postoji prezime Balmazov.

U Mađarskoj kod Debrecina postoji pustara Balmaz i kod nje varošica Balmazujvaroš[139], a u Moldaviji naselje Balmaz.

Prezime je nejasne etimologije. Moglo bi biti slovenskog porekla, imajući u vidu reč belmuž (kaša najčešće kukuruzna sa belim smokom) čiji bi oblik moglo predstavljati, a koju nalazimo u svim krajevima istočne Evrope, u poljskom kao balmosz, ukrajinskom – balmuš, balmaš, moldavskom – balmoš, bugarskom – bяl mъž, rumunskom – balmuş, mađarskom – balmos, itd[140].

Rusko tumačenje prezimena Balmazov glasi: „Familiя Balmazov obrazovana ot prozviщa Balmaz. Po odnoй iz versiй, ego polučil vыhodec iz sela Balmaz, raspoložennogo v Novoanenskom raйone Moldavii. Soglasno drugoй gipoteze, prozviщe Balmaz voshodit k rяzanskomu dialektnomu slovu „bolmas“, čto značit „boltun, govorun“ ili „neposeda“. Sledovatelьno, tak mogli prozvatь očenь razgovorčivogo ili že aktivnogo, эnergičnogo čeloveka“[141]. Dakle, bolmas ili balmaz bi mogao biti govorljiv ili nemiran, živahan čovek. Kod Rusa postoji i prezime Bolmasov, koje svakako potiče od navedene reči – bolmas.

Sledeća mogućnost je da prezime ima koren u romanizmu balma – pećina[142].

Konačno, prezime bi moglo biti turcizam, kovanica od osnove bal- koja sa drugim rečima gradi neke oblike poput balaban – trupac, balta – sekira, balčak – rukohvat na maču, baljoz – malj, kovački čekić, i sl. i mazli – čelični[143]. Možda bi konstrukcija balmaz mogla označavati neku vrstu čeličnog oružja. A možda i oblik turske reči balyemez koja označava starinski top velikog kalibra[144], što bi figurativno moglo označavati visokog krupnog čoveka[145]. Ovaj turska reč je verovatno pozajmljenica od italijanskog palla e mezzo[146].

S obzirom na postojanje prezimena Balmazov kod Rusa i Bugara, kao najverovatnija zvuči verzija o slovenskom poreklu ovog prezimena, možda upravo od izobličene reči bolmas.

TASLAK

Prezime Taslak nalazimo u Donjem Polimlju (Caričina, Gvozd)[147], a Taslaković u Kruševici kod Raške. Radi se o istom rodu, s obzirom da su se Taslakovići u Rašku doselili iz Caričina, a nastavak -ić su dodali u novije vreme. Znaju da su starinom iz Vraneša u Donjem Kolašinu[148]. Taslaci su ogranak starog bratstva Joksimovića iz Vraneša, koji po predanju potiču iz Vučitrna i imaju neko vlasteosko poreklo, te su im i Osmanlije dali kneževski berat[149].

Nije poznato zašto je deo Joksimovića poneo ovo prezime, ali se iz mileševskog pomenika vidi da je ono postojalo naporedo sa prezimenom Joksimović. Jedno objašnjenje je da su Taslacima prozvani, jer su u Polimlje došli iz pljevaljskog kraja[150], a Pljevlja su tada nosila osmanski naziv Taslidža[151]. Međutim, pravac seobe raških Taslaka ne pominje Pljevlja niti pljevaljski kraj, već pravac Vraneš – Caričin – Kruševica, što je i logičniji pravac seobe. Osim toga, nisu Taslaci jedini rod doseljen iz pljevaljskog kraja u Polimlje, pa nije jasno zašto bi samo oni bili prozvani Taslacima (Pljevljacima), a ne i drugi odatle doseljeni rodovi. Dodatno zbunjuju i podaci o krsnoj slavi ovog roda. Dok Joksimovići u Vranešu i njihovi iseljenici u Donjem Polimlju slave Cveti[152], Taslaci u Kruševici slave Aranđelovdan[153], a Joksimovići iz Vraneša preseljeni u Zatarje (Gorice) Nikoljdan[154]. Istovremeno, iz mileševskog pomenika vidimo da su pored Taslaka priložnici manastiru bili i Joksimovići, pa i iz istog mesta (Gvozd, Caričina), koji su sa svojim prezimenom i upisani. Sve ovo bi moglo ukazati da Taslaci nisu od Joksimovića, već možda neki pribraćeni rod većem bratstvu, ili možda sasvim slučajno nose isto prezime Joksimović?

Nekoliko Taslaka (Vasilije iz Miloševa Dola, Petko iz Goračića i Vukota iz Gvozda) 1889. godine prebeglo je sa porodicama u Srbiju zbog osmanskog nasilja, a vlasti su ih naselile u toplički okrug[155].

Prezime polimskih Taslaka nije jedinstveno. U Dalmaciji nalazimo kod rimokatolika prezimena Taslak (Metković) i Taslaković (Dragovija). Ima ih i drugde po Dalmaciji i zapadnoj Hercegovini.

Reč taslak je široko rasprostranjem na srbskom govornom području. Ona označava komad neobrađenog ili grubo otesanog drveta, panj, kladu, trupac, kao i neobrađen, neotesan blok kamena[156]. Taslakom se naziva i drška od poljoprivredne alatke, zatim početni oblik grube obrade drveta za razno posuđe, kašike, kutlače, i sl, kao i donji deo gusala preko kojeg se razvlači koža i nad njom struna. Taslakom ili taslačinom se u narodu naziva tvrdoglav čovek ili čovek grub i neuglađen.

Većina naše lingvističke građe za reč taslak smatra da je u pitanju turcizam. Međutim, Đuro Škarić je 1925. godine napisao kraći članak upravo o ovoj reči[157], gde iznosi tezu da je njen koren slovenski i da je istog porekla kao i reči tesati i tesla, pri čemu bi taslak bio komad građe (drveta, kamena) namenjen daljoj obradi (tesanju). Škarić smatra da ideja da se radi o turcizmu potiče od Vuka Karadžića, jer je on prvi tako zapisao u svom Rječniku, a svi nakon njega su bezrezervno to prihvatili.

Na savremenom turskom jeziku reč taslak označava nacrt, skicu, koncept, šemu, crtež, maketu, a može biti i pridev – tobožnji, takozvani, prividan[158]. Možda sva ova značenja ove turske reči imaju sličnu sadržinu koju nalazimo i u našoj reči taslak koja označava materijal od kojeg će nešto biti napravljeno. Sa druge strane, Škarić prilično ubedljivo objašnjava etimološku vezu sa tesanjem. U prilog njegovom mišljenju ide i pomen imena ili zanimanja (?) Taslak 1525. godine u zapadnoj Srbiji. Naime, u osmanskom Sumarnom popisu Smederevskog sandžaka, u selu Cvetan Brod u nahiji Morava (prema rasporedu naselja, to bi moglo biti današnje selo Cvetke na sever od Kraljeva) popisan je Vuk sin Taslaka[159]. Ako je 1525. godine Vuk odrastao čovek i poreski obveznik, njegov otac je mogao biti rođen oko sredine 15. veka, dakle u vreme kada turcizmi još nisu bili zaživeli u našem jeziku.

STAROVLAH

Priču o prezimenima Zatarja, Donjeg Polimlja i Starog Vlaha završavam upravo sa ovim poslednjim područjem i prezimenom nastalom po njemu – Starovlah.

Zatarski Starovlasi su poreklom od Nove Varoši. Neki njihov predak ubio je Turčina i pobegao na Vrbicu. Ne pamte prezime koje su nosili u Starom Vlahu, ali su im u novoj sredini prema zavičaju nadenuli prezime Starovlah[160]. Kad su se na Vrbici umnožili, naselili su se i u druga mesta u Zatarju – Odžak, Glibaće[161], Gradac, Ljuće, Radosavac[162], Pljevlja[163]. Novak Starovlah je prešao u Vraneš i od njega su tamošnji Starovlasi[164]. Od Starovlaha sa Vrbice su Laketići u Pliješevini i Delići u Glibaćima[165]. Slava zatarskih Starovlaha je Nikoljdan[166]. Postoje mišljenja da je njihovo davnije poreklo iz Pive.

Prezime vrbičkih Starovlaha nije jedinstveno. Naravno, mnogi rodovi koji vuku poreklo iz Starog Vlaha nosili su i nose ovo prezime. U samom Zatarju postoji, u Kričku, još jedan rod sa ovim prezimenom. Oni slave Đurđevdan[167]. Prezime Starovlah nalazimo i na Zlatiboru, u Šljivovica i Dobrodolu (Lunovo Selo), koji takođe slave Nikoljdan, zatim na Mokroj Gori i Dobrodolu (Lunovo Selo), sa slavom Đurđevdan, i u Staparima (kasnije su uzeli prezime Antonijević)[168]. U Polomu u Takovu bilo je Starovlaha, koji su kasnije uzeli prezime Despotović, tu su došli iz Komarana (slave Aranđelovdan)[169]. U Kneževcu u Gruži, Starovlasi su kasnije prozvani Nikitovići (slave Svetog Stefana)[170]. I Starovlasi u Kačeru, u selu Kozelj, u novoj sredini su dobili novo prezime – Petrović, a kasnije su se razgranali na druga uža prezimena (slave Jovanjdan)[171]. Starovlaha ima i u Buču u Raškoj, oni slave Svetog Pantelejmona, kao i u Polokcu na Goliji[172]. Zatim i u Bosni, u Mokrom kod Sarajeva (Mratindan), u Sarajevu (Nikoljdan) i u Sokolovićima kod Višegrada[173].

Od sarajevskih Starovlaha je naš poznati fudbalski igrač i trener Nenad Starovlah (1955)[174].

U Hrvatskoj Kostajnici postoji savremeno prezime Starovlašić[175].

Jasno je da prezime potiče od oblasti iz koje su se neki rodovi raselili (osim, možda, u slučaju hrvatskih Starovlašića) i u novoj sredini prozvani po Starom Vlahu odakle potiču. O nastanku naziva Stari Vlah za područje na istok od Drine i Lima, značajan rad napisao je Petar Ž. Petrović 1961. godine[176].

Slika: oblast Starog Vlaha (mapa iz navedenog Petrovićevog rada, str. 27)

Nije sasvim tačno utvrđeno kada se ova oblast počinje nazivati Starim Vlahom. Nepouzdan je pomen Starog Vlaha u Studeničkoj povelji Stefana Nemanje iz 1196. godine, iz razloga što je dokazano da je nama poznata povelja pisana ili prepisana u 18. veku, tako da se ne može znati koliko je njena sadržina verodostojna. U drugoj polovini 16. veka u osmanskim dokumentima pominje se oblast Stari Vlah (Istar Iflah) i novoformirani Starovlaški kadiluk, što znači da je ovaj naziv postojao i ranije. Ovo potvrđuje i pomen prezimena izvedenog od naziva oblasti u 15. veku, u dubrovačkim dokumentima: 1443. pominje se Miloš Starovlah[177], a 1466. Pavao Starovlahović. Prema Petrovićevom mišljenju, Naziv Stari Vlah ukazuje da je slovensko stanovništvo njime htelo da izvrši razlikovanje između Vlaha koji su u toj oblasti živeli ranije – Starih Vlaha, od onih koji su se počeli masovno spuštati iz Albanije i Grčke prema severu u 14. veku.

Bogumil Hrabak u svom radu „Stari Vlah od HV do početka HIH veka“[178] ističe da su ovi Stari Vlasi na Lim dospeli još krajem 10. veka, u vreme makedonskog vladara Samuila koji ih je tokom osvajanja poveo iz Tesalije u unutrašnjost svoje države. Ovi Vlasi su na Limu bili veoma brojni i u 13. i 14. veku, kada tu počinje da se doseljava novi talas vlaha sa juga. U odnosu na ove „nove“ Vlahe, oni su bili Stari Vlasi, i po njima je prozvana i oblast.

U 18. veku u austrijskim popisima nalazimo prezime Strarovlašanin na više mesta u tadašnjoj Južnoj Ugarskoj: 1702. godine kao stanovnik Ledinaca popisan je Grigorije Starovlašanin, a u Slankamenu Jerotija Starovlašanin[179]. 1728. godine u Futogu su popisani Gligorije i Arsenije Starovlašani[180]. Prezime Starovlašanin nalazimo i u Metohiji (Velika Hoča) sredinom 19. veka[181]. U Donjoj Gorevnici kod Čačka postojalo je prezime Starovlašić, po Dimitriju koji se tu doselio iz Starog Vlaha, te je prozvan Starovlašić (kasnije je ovaj rod uzeo prezime Lukić)[182]. Isto prezime nalazimo u popisu Srbije iz 1863. godine u selu Rajac kod Čačka[183]. S obzirom na bliznu Gorevnice i Rajca, nije isključeno da se radi o istom rodu.

– NASTAVIĆE SE –

[1] Akim i Vukota Miljanići, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007, str. 456.

[2] „Sličnost folklora kod Arbanasa i Crnogoraca“, Savo Orović, “Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji” – Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa, Cetinje, 1990, internet izdanje.

[3] „Vojvoda Bogić Moračanin – pleme Morača / Moračani“, Miodrag Perović:

[4] Isto.

[5] Grigorije Božović, Po Crnoj Gori,NUB Ivo Andrić, Beograd 2007, str. 269.

[6] Slobodan Mišović, Stanovništvo pljevaljskog kraja, Zavičajni muzej u Pljevljima, Pljevlja, 2013, str. 293.

[7] Malešić, Pisanija Manastira Mileševe.

[8] Mila Pavlović, Sela sjeničkog kraja, Univerzitet u Beogradu Geografski fakultet, Beograd, 2009, str. 77.

[9] Salih Selimović, Prezimena i njihovo poreklo na Sjeničko-pešterskoj visoravni, Grafičar, Užice, 2017, str. 344, 345.

[10] Isto.

[11] Milenko Filipović, Glasinac antropogeografsko-etnološka rasprava, SANU, Srpski etnografski zbornik, knjiga LX, biblioteka Naselja i poreklo stanovništva, knjiga HHH||, Beograd, 1951, str. 258.

[12] Isto.

[13] Pop Stjepo i Vladimir Trifković, „Sarajevska okolina“, Srpski etnografski zbornik, knjiga XI, biblioteka, Naselja srpskih zemalja, knjiga V, Srpska kraljevska akademija Beograd, 1908, str. 114.

[14] Srpski DNK projekat.

[15] Isto.

[16] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 3, JAZU, Zagreb,1973, str. 541.

[17] Salih Selimović, Prezimena i njihovo poreklo na Sjeničko-pešterskoj visoravni, Grafičar, Užice, 2017, str. 344, 345.

[18] Milovan Jevrić, Stanovništvo opštine Mojkovac, Posebna izdanja Srpskog geografskog društva Sveska 59, Srpsko geografsko društvo, Beograd, 1984, str. 42.

[19]https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=5692.msg146573#msg146573

[20] Isto; Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak – porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo, Stručna knjiga, Beograd,:1997, str. 686.

[21] Rezultat je deo poduhvata Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“ koji je u toku, te još uvek ne može biti javno objavljen.

[22] Prvi pomen Vasojevića je iz 1444. godine, a Manastir Morača je izgrađen 1252. godine.

[23] Zoran Malešić, Pravoslavna bratstva koja žive u Prijepolju, rukopis, str. 54.

[24] Ljubomir Marković, Svetislav Marković, Stanovništvo Moravičkog Starog Vlaha, SANU, Geografski institut Jovan Cvijić, Posebna izdanja knjiga 57, Beograd, 2002, str. 320.

[25] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika knjiga peta, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1973, str. 544.

[26] Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, izdanje „Slovo ljubve“, Beograd, 1978, str. 365.

[27] Mileta Vojinović, Pljevaljski kraj – prošlost i poreklo stanovništva, Pljevlja 1997, str, 168.

[28] Diko Pejatović, Bistrica kroz vreme, Kulturno prosvetna zajednica Srbije, Nova Varoš, 2004, str. 39.

[29] Vojinović, 168.

[30] Vikipedija.

[31] Tanasije Pejatović, Srednje Polimlje i Potarje, Pljevlja, izdanje iz 1986, str. 128.

[32] Ratomir Ćuzović, Milanko Ćuzović, Ćuzi iz Otilovića, SVEN Niš, Pljevlja – Niš, 2012.

[33] Ćuzovići, 262.

[34] Ćuzovići, 256.

[35] Pejatović, 128.

[36] Risto Milićević, Hercegovačka prezimena, Biblioteka Baština, Beograd, 2005, str. 298.

[37] Đorđe Janjatović, Prezimena Srba u Bosni, Prosveta-Trgovina, Sombor, 1993, str. 375.

[38] [38] Leksik prezimena SR Hrvatske (1976), Institut za jezik,Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1976, str. 120.

[39] Abdulah Škaljić, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1966, str. 201.

[40] Savo Mikić, Sirovac i Bare uskočka sela u Crnoj Gori, Grafo Crna Gora, Biblioteka Krajevi i ljudi, Podgorica, 2011, str. 532.

[41] Karadžić, Šibalić, 826.

[42] Mikić, isto.

[43] Karadžić, Šibalić, isto.

[44] Mišović, 294, 304.

[45] Bidoje Despotović, Naša sela, Informativni centar Pljevlja, 2003, str. 103, 106, 107, 114.

[46] Danilo Stanojević, Stanovništvo Zlatibora u XVIII i prvoj polovini XIX veka, 2013, str. 41, 42; Ljubomir Mićić, Zlatibor, Srpska kraljevska akademija, Srpski etnografski zbornik, knjiga XXXIV, Biblioteka Naselja i poreklo stanovništva, knjiga HIH, Zemun,1925, str. 450.

[47] Malešić, Pravoslavna bratstva…, 60, 61.

[48] Isto.

[49] Isto.

[50] Malešić, Pisanija.

[51] Pero Pećinar, Seobe kroz Užički okrug u 19. veku (od Babinske bune zaključno sa 1900. godinom) knjiga 2, Užice, 2012, str. 114.

[52] Kroz razna dokumenta i građu, ovo selo se navodi i kao Tmuša, Tmušić, Tmušići.

[53] Rajko Raosavljević, Morača, Rovca, Kolašin, Skupština Opštine Kolašin – Stručna knjiga Beograd, Beograd,1989, str. 216.

[54] Isto.

[55] Milisav Lutovac, Bihor i Korita, SANU, Srpski etnografski zbornik LXXXI, Naselja i poreklo ctanovništva, knjiga 40, str. 91, 92.

[56] Petar Petrović, Raška knjiga 2, Novi Pazar, 2010, str. 177.

[57] Pavlović, Sela sjeničkog kraja, 167.

[58] Fikret Sebečevac, Selim Šaćirović, Naselja novopazarskog kraja, Mrlješ, Beograd, 1995, str. 36.

[59] http://www.poreklo.rs/2012/03/16/poreklo-prezimena-tmusic/

[60] https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=2007.msg51369#msg51369

[61] Srpski DNK projekat.

[62] Srpski DNK projekat.

[63] Raosavljević, 216.

[64] Srpski DNK projekat.

[65] Radoš Madžarević, Tevter čibučki za Nahiju Rudničku od 10. marta 1823. godine, Apxiv Srbije, Ministarstvo finansija Kraljevine Srbije, Zbirka teftera, inv.br.279, 1987, str. 26.

[66] Radomir Ilić, O ljubićskim selima, Srpska kraljevska akademija, Srpski etnografski zbornik knjiga V, biblioteka Naselja srpskih zemalja, knjiga II, Beograd, 1903, str. 61.

[67] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika knjiga šesta, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1976, str. 226, 227.

[68] Isto.

[69] Jednog od zabrnjičkih Vilareta nalazimo 1864. u mileševskom Pomeniku.

[70] Pejatović, 105.

[71] Radomir Rakić, Vera Stanisavljević Rakić, Koreni – Poreklo srpskih porodica i prezimena, Portal Srpska dijaspora – Internet novine serbske, str. 186, 187.

[72] Naša sela, 187

[73] Mišović.

[74] Isto.

[75] Vojinović, 213.

[76] Vojinović, 226, 227.

[77] Naša sela, 187.

[78] Milorad Joknić, Stanovništvo u pljevaljskom kraju, “Proleter” AD Bečej, Pljevlja, 2006, str. 132.

[79] Raosavljević, 309

[80] Danilo Stijović, Onomastika dela severne Metohije, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi XIV, Beograd, 1998, str. 252.

[81] Rade Poznanović, Gostinica prošlost i stanovništvo, Zavod za proučavanje kultudnog razvoje Srbije – Odbor za proučavanje sela SANU – Institut za ekonomiku poljoprivrede, Biblioteka Hronika sela, Titovo Užice, 1991, str. 266.

[82] Isto.

[83] Škaljić, 251, 252.

[84] Vojinović, 165, 166, 167.

[85] Mišović, 302.

[86] Isto.

[87] Škaljić, 508.

[88] Isto.

[89] Isto.

[90] Malešić, Pisanija.

[91] Ljubomir Šuljagić, Hadžo Mušović, Prijepoljska gimnazija 1913-2013, Prijepoljska gimnazija, Prijepolje, 2016, str. 728.

[92] Leksik prezimena SR Hrvatske.

[93] Cadastre National de L’Istrie, Nakladni zavod Hrvatske, Institut Adriatique, Sušak, 1946, str. 202.

[94] Stanojević, 40.

[95] Leksik prezimena SR Hrvatske.

[96] Ozalj je naselje na sever od Karlovca.

[97] Pavao Anđelić, Marijan Sivrić, Tomislav Anđelić, Srednjovjekovne humske župe, ZIRAL – Zajednica izdanja Ranjeni labud Knjiga 101, Biblioteka Stećak Knjiga 3, Mostar, 1999, str. 65.

[98] Desanka Kojić-Kovačević, Arhivsko-istorijska istraživanja gornj eg podrinja, Naše starine XIV – XV, Zavod za zaštitu spomenika kulture, prirodnih znamenitosti i rijetkosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1981, 122

[99] Milićević, 382.

[100] Stanojević, 97.

[101] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika knjiga prva, JAZU; Zagreb, 1971, str. 688.

[102] Isto.

[103] Isto.

[104] Zvezdana Pavlović, Oronimi Srbije, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi XXIII, Beograd, 2016, str. 149.

[105] Isto.

[106] U mileševskom pomeniku zapisan je Veličko Filurija, 1873. godine.

[107] Pavlović, Sela sjeničkog kraja, 83.

[108] Isto.

[109] Miomir Dašić, Šekular i Šekularci od pomena do 1941. godine, CANU, Podgorica, 2006, str. 80.

[110] Tatjana Katić, Opširni popis Prizrenskog sandžaka iz 1571. godine, ISTORIJSKI INSTITUT, Posebna izdanja knjiga 58, Beograd, 2010, str. 605.

[111] Telefonski pretplatnici mrežne grupe 074 Doboj, 1991, str. 358.

[112] Desimir Bojović, Miševići kod Nove Varoši, Biblioteka Hronika sela, Kulturno–prosvetna zajednica Srbije, Nova Varoš, 2005, str. 320

[113] Isto.

[114] Pećinar, Seobe 2, 135.

[115] Jašović, Onomastika sliva reke Kosanice, Filozofski fakultet Kosovska Mitrovica, 2018, str. 337, 340.

[116] Rečnik SH književnog jezika 6, 909.

[117] Malepić, Pisanija.

[118] Mihailo Milovanović, Brusnica pod Rudnikom, Biblioteka Hronike sela, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Srbije – Kulturno-prosvetna zajednica Srbije, Gornji Milanovac, 2000, str. 150.

[119] Rečnik SH književnog jezika 6, 332.

[120] Miljanići, 441, 442

[121] Jovan Erdeljanović, Donje Dragačevo, 1902, str. 106.

[122] Miljanići, 394.

[123] Milenko Filipović, Takovo, Srpski etnografski zbornik knjiga LXXV, Biblioteka

Naselja i poreklo stanovništva knjiga XXXVII, Srpska akademija nauka, Beograd, 1960, str. 189.

[124] Vojin Dabić, Knezovi u Vojnoj krajini u Hrvatskoj i Slavoniji do polovine XVIII veka, Zbornik o Srbima u Hrvatskoj 6, SANU, Odbor za istoriju Srba u Hrvatskoj, Beograd, 2007, str. 31.

[125] Hrvoje Salopek, Ogulinsko – modruški rodovi, Matica hrvatska Ogulin – Hrvatska matica iseljenika – Hrvatsko rodoslovno društvo Pavao Ritter Vitezović, Zagreb, 2007, str. 415, 416.

[126] Isto.

[127] Živan Sečanski, Popisi stanovništva Bačke tokom osamnaestog veka, Posebni: izdanja Srpske akademije nauka, knj. SHSIII, Etnografski institut knj. 3, Beograd, 1952, str. 74;

[128] FamilyTreeDNA.

[129] Srpski DNK projekat.

[130] Isto.

[131] Svetozar Tomić, Piva i Pivljani, SANU, Odeljenje društvenih nauka, iz Srpskog etnografskog zbornika knj. LIX, Naselja i poreklo stanovništva knj. 31, Beograd, 1949, str. 464.

[132] Dragoljub M. Vujović, Prilike, Dubrava i Radaljevo, Biblioteka Poznanstva Knjiga 1, Čačak, 2002, str. 616.

[133] http://malesevci.rs/bratstva-porodice-cir/opsti-pregled-cir

[134] Tomić, 464.

[135] Dragutin Radivojević, Moravičani u prvom potpunom popisu posle oslobođenja od Turaka, Litopapir Čačak, Ivanjica, 1993, str. 68.

[136] Pećinar, Seobe 2, 34.

[137] Borivoje Milojević, Rađevina i Jadar, Srpski etnografski zbornik knjiga HH, biblioteka Naselja srpskih zemalja, knjiga IH, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1913, str. 751.

[138] Aleksa Kasapović, Pravoslavlje u Usorskom kraju – istorijski pregled, Eparhija zvorničko-tuzlanska, Zvornik, 216, str. 297.

[139] Aleksandar Krstić, Dokumenti o ugarskim posedima Despota Đurđa datim u zalog Jovanu Hunjadiju 1444. godine, mešovita građa, Miscellanea, Nova serija knj. HHHII, Ictopijcki institut, Beograd, 2011, str. 144, 145.

[140] Etimološki rečnik srpskog jezika 3, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Institut za srpski jezik, Beograd,:2008, STR. 111.

[141] https://names.neolove.ru/last_names/1/ba/balmazov.html

[142] Skok 1, 554.

[143] Škaljić Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku; Grupa autora, Tursko-srpski rečnik, Ataturk kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu, Turk Dil Kurumu: Ankara 1997.

[144] Tursko-srpski rečnik, 108.

[145] Etimološki rečnik srpskog jezika 2, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Institut za srpski jezik, Beograd,:2006, str. 138.

[146] Isto, 139.

[147] Malešić, Pisanija.

[148] Dragoljub Korićanac, Nadibar 2 – Naselja u Rudničkoj Moravi i Ibru, Filozofski fakultet Beograd, Odenjenje za etnologiju, Etnološki problemi, Monografije. knj. 21, Beograd, 1995, str. 170.

[149] Malešić, Pravoslavna bratstva, 27.

[150] Isto.

[151] U doslovnom prevodu Taslidža znači – Kamenica.

[152] Malešić, Pravoslavna bratstva, 27.

[153] Korićanac, isto.

[154] Pejatović, 113.

[155] Branko Peruničić, Zulumi aga i begova u Kosovskom vilajetu (1878 – 1913.), IPO ,,HOBA KNJIGA“, Beograd, 1989, str. 70.

[156] Rečnik SH književnog jezika 6, 151

[157] Srpskohrvatska riječ taslak, Đuro Škarić, Južnoslovenski filolog Knjiga V, Beograd, 1926, str 183, 184.

[158] Tursko-srpski rečnik, 941.

[159] Ahmed Aličić, Turski katastarski popisi nekih područja zapadne Srbije, XV i XVI vek, knjiga, ČAČAK, 1984, str. 437.

[160] Vojinović, 213

[161] Isto.

[162] Mišović.

[163] Joknić.

[164] Vojinović, 213

[165] Vojinović, 142, 213

[166] Pejatović, 125

[167] Pejatović, 125

[168] Stanojević, 74, 104.

[169] Milenko Filipović, Takovo, Srpski etnografski zbornik knjiga LXXV, Biblioteka Naselja i poreklo stanovništva knjiga XXXVII, Srpska akademija nauka, Beograd, 1960, str. 173.

[170] Mihailo Dragić, Gruža, Srpski etnografski zbornik, knjiga HH|, biblioteka Naselja i poreklo stanovništva, knjiga H, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1921, str. 274.

[171] Miloje Rakić, Kačer, Srpski etnografski zbornik, knjiga VI, biblioteka Naselja srpskih zemalja, knjiga III, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1905, str. 808.

[172] Oni su se u novije vrme iselili u Kraljevo (Fikret Sebečevac, Selim Šaćirović Naselja novopazarskog kraja, MRLJEŠ, Beograd, 1995, str. 265).

[173] Janjatović, 344.

[174] https://sr.wikipedia.org/sr-ec/%D0%9D%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%85

[175] Leksik prezimena SR Hrvatske, 612.

[176] Stari Vlah etnička prošlost, ime u položaj predela, Glasnik etnografskog muzeja knjiga 24, Beograd, 1961, str. 25-46

[177] Prema nekim mišljenjima, isti Miloš Starovlah, poznati razbojnik, pominje se i ranije, 1440. godine, kao žitelj Korita kod Gacka u Hercegovini (Radmilo Pekić, Cernica u doba Kosača, Filozofski fakultet u Kosovskoj Mitrovici, Hercegovina broj 3, 2017, str. 81).

[178] Novopazarski zbornik 23, Novi Pazar, 1999.

[179] Tade Smičiklas, Dvijestogodišnjica oslobođenja Slavonije – drugi dio: Spomenici u Slavoniji u XVII vijeku (1640 – 1702), JAZU, Zgreb, 1891, str. 291

[180] Dušan Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, SANU, Beograd, 1990, str. 240.

[181] Borisav Čeliković, Velika Hoča, biser Metohije, MNEMOSYNE, Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije, Beograd, 2003, str. 83.

[182] Radul Marković, Donja Gorevnica (zemlja i ljudi), Biblioteka Hronika sela, Odbor za proučavanje sela SANU – Institut za ekonomiku poljoprivrede – Zavod za proučavanje kulturnog razvoja Srbije, Beograd, 1996, str. 17.

[183] Mladen Stefanović, Hronika Ježevice, Banjice, Lipnice i Rajca (u Opštini Čačak), Biblioteka Hronike sela, Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva Srbije – Kulturno-prosvetna zajednica Srbije, Beograd, 1998, str. 362, 370.