Poreklo stanovništva sela Prosek, Gradska opština Niška Banja, Grad Niš – Nišavski okrug. Prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Sićevačke klisure“ na osnovu proučavanja tog područje 2001. i 2002. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela i glavne geografske odlike.
Prosek se nalazi u zapadnom, znatno širem i prohodnijem, delu Sićevačke klisure sa jasno izraženom aluvijalnom ravni Nišave. Stari deo sela lociran je na levoj dolinskoj strani Nišave, u podnožju Kusače (770 m), jednog od vrhova Suve planine (1.810 m), 1 km istočno od železničke pruge i magistralnog puta Niš–Dimitrovgrad.
Novi deo sela prostorno se razvija na dolinskim stranama Nišave, s obe strane pomenutog puta i pruge, duž drumova ka Jelašnici i Malči (ranije poljski putevi). Udaljen je 6,5 km severoistočno od Niške Banje (opštinski centar) i 14 km istočno od Niša.
Vode.
Prostire se u visinskoj zoni od 220 do 260 m. U ataru Proseka nalazi se jama na mestu Dubarje i dva značajna izvora: Selište i Dubarje.
Zemlje i šume.
Obradiva zemlja se nalazi na mestima Bara, Turski brod, Arniče, Radostin, pored Nišave (kod ušća Jelašničke reke), Peskovina, Vini dol, Gabarje, Belo gabar i Vlaška šuma, od kojih se danas obrađuju prva šest mesta.
Livade i pašnjaci su na mestima Tamni dol, Vini dol i Crveni del.
Šume ima na potesu Lađište.
Utrine se nalaze na mestima Vini dol, Dubarje, Crveni del, Selište, Dlboka padina i Tamni dol. Vinograda je bilo na mestima Vini dol, Oreovica, Dragošin del, Nerezina, Konjuša, Dubarje, Rusalija, Radostin, Belo gabar i Konjarica.
Tip sela (Oblik i fizionomija).
Stari deo sela je nepravilnog trouglastog oblika, a novi izdužen duž puteva ka Jelašnici (sever–jug) i Malči (jugoistok–severozapad). Formiranjem novog fizionomskog dela, Naselja Prosek, transformisan je iz zbijenog u razbijeni fizionomski tip sela. Današnja naseobinska kompozicija objedinjuje dve celine: Selo, sa osam grupa srodničkih kuća – Gornjomalci, Jocinci, Ristinci, Penjci, Đokaci, Šakarci, Pekinci i Kocinci (poslednje dve su iseljene), i novoformirano Naselje Prosek (0,5 km južno i jugozapadno od Sela). Naselje Prosek je počelo da se formira oko raskrsnice drumova ka selima Manastir, Jelašnica i Prosek, i pored železničke postaje, gde su se do završetka Drugog svetskog rata naselila četiri domaćinstva iz Manastira. Najintenzivnije naseljavanje seoskih domaćinstava iz starijeg fizionomskog dela – Sela i susednih naselja, Kunovice i Manastira, uslediloje tokom 60–ih i 70–ih godina HH veka. Usled preseljavanja meštana iz Sela u Naselje Prosek, prvenstveno zbog dobre saobraćajne povezanosti, došlo je demografskog pražnjenja starog dela Proseka u kome je 2001. živelo 36 domaćinstava (uglavnom staračka).
Starine u selu.
Tragovi praistorijske naseljenosti evidentirani su na lokalitetu Brod („nekoliko bronzanodobskih i latenskih hrbina“ na imanju Aranđela Đorića iz Proseka). Na uzvišenju Gradac, na izlasku iz Klisure (desna strana Nišave), nalazilo se rimsko (kasnije vizantijsko) utvrđenje (pre Drugog svetskog rata pronađeni su temelji, cigle i drugi materijalni tragovi).
U njegovom podnožju – lokalitet Šanad, registrovani su delimično otkopani, izuzetno jaki temelji od rimskih cigli i kreča.218 Prilikom prokopavanja kanala tokom Drugog svetskog rata meštani su u blizini pomenutih lokaliteta, na potesu Rusalija — Stratorija (međa sa Malčom) pronašli 10–15 „grne“ (grnčarija) sa ljudskim kostima. Ostaci iz rimskog perioda pronađeni su i na lokalitetu Lađište (ruševine zgrade) i 20 m južno od Sela (meštani su 1933. god. pronašli zidanu rimsku grobnicu iz IV veka).
U ataru se nalaze dva Selišta, mesta gde se, po predanju, ranije nalazilo selo (prvi lokalitet je gotovo zaboravljen u narodu — danas to mesto zovu Nerezina). Pored ruinirane crkve Sv. Trojice nalazi se kameni krst podignut 25. januara 1919. godine.
Poreklo stanovništva.
Starosedelačke familije su:
-Jocinci (Jocići, Mirčići i Jovanovići, 11 kuća; slave Sv. Nikolu),
-Bogdanovci (Bogdanovići, 5 kuća; slave Sv. Nikolu),
-Mitkovići (Mitići i Todorovići, 3 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Zajčevi (Pavlovići i Elenkovi, 2 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Krljini (Petrovići, 1 kuća; slavi Sv. Nikolu),
Gornjomalska familija:
–(Nikolići, Brankovići, Milojkovići i Janićijevići, 8 kuća; slave Sv. Jovana) i njihovi podelci:
-Zujini (Jovanovići, 3 kuće; slave Sv. Jovana),
-Kaladžijini (Stevanovići, Stefanovići i Jovanovići, 3 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Penjci (Petrovići i Nikolići, 9 kuća; slave Sv. Stevana),
-Šakarci (Stankovići, 3 kuće; slave Sv. Ranđela),
-Pekini (Nikolići, 1 kuća; slavi Sv. Nikolu),
-Đokaci (Vukići, 7 kuća; slave Sv. Nikolu),
-Đorini (Ilići, 3 kuće; slave Sv. Jovana),
-Vukinci (Vukići i Cvetkovići, 2 kuće; slave Sv. Nikolu) i:
-Ristinci (Ristići, Đorđevići, Mitrovići i Veljkovići; 5 kuća; slave Cv. Nikolu).
Starinačka familija su bili i:
-Simonovići (2 kuće), iseljeni u Niš.
Doseljenička familija su:
-Kocini (Mladenovići i Samardžije, 4 kuće; slave Sv. Nikolu), doseljeni u drugoj polovini XIX veka iz Crnatova.
Iz Kunovice su doseljeni pripadnici familija:
-Grci (Dinići, 2 kuće; slave Sv. Spiridona),
-Ristinci (Mišići i Videnovići, 3 kuće; slave Cv. Nikolu),
-Paljini (Pavlovići, 1 kuća; slavi Sv. Nikolu),
-Đorđevići (Đorđevići, 4 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Čabuci (Mišići, 4 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Rajkovci (Damnjanovići i Bogdanovići, 4 kuće; slave Sv. Đorđa),
-Žikinci (Spasići, 1 kuća; slavi Sv. Nikolu) i:
-Stojančini (Stamenkovići, 2 kuće Slave Sv. Nikolu).
Iz Manastira su doseljeni:
-Nikolići (Nikolići, 4 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Kocići (Kocići i Radonjići, 5 kuća; slave Sv. Nikolu),
-Mladenovići (Mladenovići, 2 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Cvetkovići (5 kuća; slave Cv. Nikolu),
-Đorđevići (3 kuće; slave Sv. Nikolu),
-Savići (Savići, Stojanovići i Ranđelovići, 7 kuća; slave Sv. Nikolu),
-Živići (Živići, 6 kuća; slave Sv. Nikolu) i:
-Miljkovići (Miljkovići, 2 kuće; slave Sv. Nikolu).
U manjem obimu bilo je doseljavanja iz Jelašnice (4 kuće), Sićeva (4 kuće) i dr., a značajno je i doseljavanje domaćinstava iz Niša (20 kuća — 7 kuća je doseljeno u fizionomski deo Selo, a 13 kuća u Naselje Prosek).
Seoska slava – „litije“, je letnji Sv. Nikola. Održavala se do kraja Drugog svetskog rata, kada je slavlje trajalo dva dana, a obnovljena je 1993. godine.
Novija iseljavanja stanovništva. .
U savremenom periodu prisutno je umereno iseljavanje meštana uglavnom u Niš i njegova prigradska naselja (Brzi Brod i dr.), ali i druge gradske centre. Prema popisu stanovništva i stanova 2011. godine? u Proseku je bilo 26 napuštenih (nenastanjenih) stambenih jedinica.. Međutim, shodno tome da je Prosek naselje koje ima apsorpciono-disperzivni karakter, odnosno da je od sredine HH veka veći broj doseljenih u odnosu na broj iseljenih domaćinstva, karakteriše ga stabilan demografski razvoj sa porastom ukupne populacije za 82,6% u periodu 1961–2011. godine.
Funkcije naselja.
Prosek je ratarsko seosko naselje. Do 70–ih godina XX veka bilo je razvijeno i vinogradarstvo. Prema zastupljenosti osnovnih funkcija spada u kategoriju sela sa seoskim centrom. Od osnovnih funkcija zastupljene su: četvororazredna osnovna škola, železnička i autobuska stanica, tri kafane, ugostiteljski objekat (radi preko leta) pored kupališta kod jaza na Nišavi (postoji od turskog doba; obnovljen 1936/37. i 1962), tri dragstora, dve vodenice i dr.
Uređenje naselja.
Za potrebe vodosnabdevanja Dragiša Cvetković, nekadašnji predsednik vlade, je u starom delu sela 1934. godine izgradio tri česme (koriste vodu sa izvora Selište), od kojih su očuvane dve: Penjska česma (smatra se da je postojala i u periodu turske vladavine) i česma pored škole. Danas je vodosnabdevanje kolektivno — stari deo sela se vodom snabdeva preko seoskog vodovoda, za čije potrebe su kaptirani izvori Selište, Dubarje i deo izvora Svete Petke u susednom Manastiru, a novi preko urbanog vodovoda Niša.
Česma Šoborka, izgrađena u tursko vreme od belog mermera, stradala je u poplavi Nišave 1948. (kasnije obnovljena), kada je uništena i Jeremijina česma.
Početna elektrifikacija izvršena je pre, a savremena posle Drugog svetskog rata. Put ka Selu je asfaltiran 1976/77, a telefonske veze dobija početkom 80-ih godina HH veka.
IZVOR: Prema knjizi Marije Antić „Antropogeografska proučavanja naselja Sićevačke klisure“ na osnovu proučavanja tog područje 2001. i 2002. godine, edicija Koreni – Službeni glasnik, Beograd. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)