Rod Tihomira

Autor: Ivan Vukićević ([email protected])
Objavljeno: 18.3.2019.

Kratki opis roda

Tihomiri su stari srpski rod i istoimeno pleme iz srednjovekovne Zete na čijoj nekadašnjoj teritoriji je kasnije formirano albansko pleme Grude. Tihomiri su se vremenom u potpunosti raselili iz svoje matice tako da u istorijskim izvorima ima jako malo podatka o njima. Zahvaljujući prednjima koja su zabeležena u Grudama, Kučima i Zeti i rezultatima DNK testiranja, može se osnovano smatrati od Tihomira potiču Klikovci iz Zete koji pripadaju grani R1a-Z282>M458>L1029>YP417.

Ovaj tekst će biti dopunjavan kako budu pristizali rezultati DNK testiranja.

Istorijski pomeni

Tihomiri se prvi put spominju kao Tigomiri u ugovoru koja su plemena i ravničarska sela u Zeti potpisala sa Mletačkom Republikom 1455. godine. Selo Tihomir se zatim spominje u nahiji Hoti u turskim defterima iz druge polovine XV veka, a u sledećoj tabeli su navedeni podaci iz deftera o ovom selu.

Na osnovu ovih podataka se može zaključiti da je krajem XV veka došlo do ubrzanog naseljavanja ovog sela. Prema predanju Gruda, selo se nalazilo na mestu današnjeg sela Prifti koje su naselile Beriše iz severne Albanije. Ovakav nagli rast broja kuća za svega 12 godina bi se mogao objasniti doseljavanjem Beriša u ovo selo. Beriše su danas najstariji stanovnici Gruda, a pretpostavlja se da su se doselili upravo krajem XV veka ili početkom XVI veka jer su podigli crkvu u Priftima 1528. godine.

Albanski autor Selami Pulaha u svom prevodu turskiog deftera iz 1485. poimenično navodi sve popisane poreske obveznike iz sela Tihomiri te godine.

Lako se uočava da su gotovo sva imena srpska uz po neko albansko ime što ne iznađuje imajući u vidu da se radi o prelaznoj etničkoj zoni između Srba i Albanaca. Pored sela Tihomiri, na istom poreskom popisu se spominje i izvesni Andrija Tihomiri u selu Istuluš Tuz u okolini Skadra, što znači da su Tihomiri živeli i izvan svoje matice.

Predanja

O stanovništvu Zete su detaljno pisali Andrija Jovićević 20-ih godina XX veka i Pavle Radusinović i Ilija Peličić 90-ih godina XX veka, tako da će ovde biti analizirani najbitniji podaci koje su ovi autori prikupili o Tihomirima i bratstvima koja od njih najverovatnije potiču.

Tihomiri su jedno od starosedelačkih srpskih plemena iz današnje Malesije, a Jovićević u svom radu toj oblasti navodi da se među tamošnjim stanovništvom pored Tihomira sačuvalo sećanje i na još dva srpska plemena: Božnjake i Matagužane. Prema kazivanjima Malisora, Tihomiri su najstariji od ova tri plemena i bili su jako pleme koje je u svoje vreme obuhvatalo današnje Grude i znatan deo Zetskog polja. Međutim, nije se sačuvalo sećanje o tome na koji način su tačno iščezli iz Malesije. Govoreći o Priftaju, rodonačelniku Beriša iz sela Prifti u Grudama koje je po njemu nazvano, Jovićević spominje da je tamo zatekao Tihomire, a kako je predanje vrlo detaljno i sadrži zanimljive podatke, vredi ga preneti u originalu:

On je našao ovdje Tihomire, koji su u svoje vrijeme bili mnogobrojni i silni. Po predanju Gruda, Tihomiri su bili pravoslavni i odavde su se iselili u Orahovo u Kuče. Na temelju njihove crkve podignuta je današnja grudska crkva. Tihomiri su iz Orahova za dugo donosili svoje mrtvace i zakopavali pred ovom crkvom. Priča se, da je negdje davno došao jedan Tihomir iz Orahova u Grude, da za svoje krsno ime, Mitrovdan, kupi vina; dopadne mu se jedno momče od Beriša i pozove ga u Orahovo, da se njegovom krsnom imenu pobratime. Kad je Beriš pošao, pitao ga je stari otac njegova pobratima, je li živa neka loza, i kad mu je Beriš kazao, da je živa, rekao je starac: “Ja sam je, sinko, sadio mojom rukom, i niti sam je prodao, niti mi je ko oteo, no sam je sam od nevolje napustio”.

Odavde saznajemo da su se Tihomiri iselili u Orahovo, a kako su uzeli da slave Mitrovdan, to mogu biti jedino Podgrad ili Kuti jer bratstva iz druga dva sela u Orahovu (Berova i Lazorce) slave Jesenji Jovanjdan. Pojedini podaci o kojima će ubrzo biti više reči ukazuju na to da je u pitanju selo Podgrad. Vojvoda Marko Miljanov i Jovan Erdeljanović su detaljno pisali o Kučima početkom XX veka kada su u Podgradu i Kutima su živeli isključivo Mrnjavčići, a to su Đurđevići (Vujoševići i Milići) u Podgradu i Kućani (Nikočevići i Drakulovići) u Kutima. Kako spomenuti autori uopšte ne spominju Tihomire, to znači da ih odavno nema u Kučima pod tim imenom, tako da postoje tri moguća objašnjenja: Tihomiri su izumrli (što se na osnovu DNK rezultata iseljenih Klikovaca može odbaciti), potpuno su se iselili ili su se pribratili nekom većem bratstvu.

Klikovci su jedno od nekoliko najvećih bratstava iz Zete. Miljan Jokanović u radu o Kučima za njih navodi da su prema jednom predanju od Vujoševića iz Orahova u Kučima, a prema drugom da su od Tihomira iz Gruda. Kako su se Tihomiri doselili iz Gruda u Orahovo, ta dva predanja nisu toliko kontradiktorna kao što izgleda na prvi pogled. Jovićević u svom radu o Zeti za Klikovce navodi da su potiču od trojice braće koji su “navrli na krv” u Orahovu odakle su se doselili u Podgoricu, ali su i odatle zbog jednog nesrećnog događaja kada je poginulo dete muslimana Krnjića morali da pređu u Mitroviće u Zeti. Kasnije su se raširili i na Mahalu, da bi se odatle raširili po drugim selima u Zeti. Dalje navodi da se svoje sa Podgrađanima, kao i da se u Podgradu i dalje poznaje kućište njihovih predaka. Erdeljanović je bio još precizniji, te navodi da Klikovci potiču od Vujoševića. Kako su preko Srpskog DNK projekta testirani i Vujošević iz Podgrada (pripada rodu Kuča i E-BY165837 grani) i Klikovac iz Zete (pripada R1a-YP417 grani), utvrđeno je da Klikovci nisu ogranak Vujoševića i da najverovatnije potiču od Tihomira. Od Rada Klikovca potiče uža grana Radovići, a neki od njih su se i zvanično prozvali tim prezimenom oko 1905. godine, da bi taj proces i kasnije bio nastavljen. Prema Peličićevim rečima, bilo je pokušaja da se ovaj nesporazum razreši, ali do toga nije došlo jer su umrli začetnici ove podele. Deo Radovića i u današnje vreme nosi staro prezime.

Krsna slava

Nije poznato koju su slavu slavili Tihomiri u svojoj nekadašnjoj matici, ali kao što je već spomenuto, u Orahovu su slavili Mitrovdan, slavu Mrnjavčića. Klikovci slave Đurđic, a nije poznato kada i kojim povodom su uzeli da slave tu slavu.

Porodice

Jedino bratstvo koje se može povezati sa Tihomirima su Klikovci. Prema podacima iz 1894. godine koji se čuvaju u Bogišićevom arhivu iz Cavtata, Klikovci se uže dele na Stajoviće i Radoviće. Radovići su kasnije, i to ne svi istovremeno, uže prezime uzeli za zvanično. U sledećoj tabeli je prikazan teritorijalni razmeštaj Klikovaca i Radovića prema stanju iz 1941. godine.

Govoreći o Radovićima iz Goričana, Jovićević pogrešno navodi da su oni rod sa Radovićima iz Lajkovića koji su poreklom Bjelopavlići, umesto sa Radovićima iz Mahale. Iako navodi da se Radovići iz Goričana rođakaju sa Klikovcima i da kao i oni slave Đurđic, promaklo mu je da se grana Klikovaca iz Mahale uže preziva Radović (a ne samo iseljenici u Matagužima), a to prezime su nešto kasnije delom i zvanično uzeli, te su 1941. tako i popisani u Mahali.

Geografska prisutnost roda

Na osnovu dosadašnjih DNK rezultata, prisutnost ovog roda je potvrđena jedino u Zeti. Postoji mogućnost da zaostalih pripadnika ovog roda ima i u Podgradu, a da su se pribratili Vujoševićima, ali među do sada testiranim Vujoševićima nema pripadnika grane R1a-YP417.

Radusinović navodi neke pojedinosti o migracijama Klikovaca. U Mahalu su se prema predanju koje je zabeležio u Ponarima doselili oko 1640. godine, a u Ponare su odatle prešli nakon oslobođenja Zete od Turaka 1878. godine. U Bijelo Polje su se doselili iz Mahale oko 1870. godine, a u Lajkoviće iz istog mesta oko 1880. godine, da bi kasnije iz Lajkovića prešli i u Mitroviće. U Berislavce su prešli iz Mahale 1900. Godine. Ovi podaci se donekle razlikuju od onih koje navodi Jovićević jer su prema njemu Klikovaca nema u Berislavcima, Lajkovićima i Matagužima, dok za one u Mitrovićima ne navodi da se radi o povratnoj migraciji iz Mahale preko Lajkovića. Kako je Radusinović znatno detaljnije obradio migracije rodova, njegovi podaci se svakako mogu uzeti kao merodavniji. Radovići su 1914. godine kupili zemlju u Goričanima, ali njihovo poslednje domaćinstvo iz tog zetskog sela se iselilo na Cetinje 1947. godine. Klikovci su se oko 1920. godine doselili iz Mahale i u Mataguže. Na osnovu svega navedenog, jasno je da je matica Klikovaca u Mahali, a da su se odatle raširili po svim ostalim zetskim selima.

Na sledećoj karti je prikaz teritorijalni razmeštaj ovog roda 1941. godine.

Genetski profil roda

Tihomiri pripadaju grani R1a haplogrupe čiji je filogenetski niz sledeći:
R1a-Z282>PF6155>M458>PF7521>Y2604>CTS11962>L1029>YP417

Pripadnost R1a haplogrupi nedvosmisleno potvrđue da su Tihomiri rod slovenskog porekla, što nije iznenađenje imajući u vidu da je Tihomir slovensko lično ime. Kada je u pitanju dalje poreklo, predačka grana M458 je pretežno zastupljena kod Zapadnih Slovena, međutim njena podgrana YP417 je prisutna kod svih slovenskih naroda.

Starost ove grane je na YFull stablu procenjena između 1900 i 2000 godina. Do sada je potvrđeno da ovoj grani među Srbima pripada veći broj bratstava sa srpskog etničkog prostora, a najsličniji haplotip imaju Blagojevići i Zekovići iz Pive i Uskoka i Markovljani, grupa bratstava iz Šipačnog u Nikšićkoj oblasti i Kazanaca u Goliji koja su poreklom iz Markovine u Ozrinićima.

U sledećoj tabeli je prikazan modalni haplotip ovog roda na 111 markera, među kojima više od polovina još uvek nije testirana, prema FTDNA redosledu.

Osobine roda

Jovićević za Klikovce piše da su hrabri i nemirne naravi zbog čega su se krvili skoro više nego ijedno drugo bratstvo u Zeti. Sukobljavali su se sa pravoslavnim Popovićima i Kračkovićima, kao i muslimanima Begovićima, Mujakićima, Tužanjima i Seknićima. Radovići su se među Klikovcima najviše isticali po borbama. Klikovci su aktivno učestvovali u oslobođenju Zete od turske okupacije, a zabeležen je slučaj opsedanja Žabljaka Crnojevića kada je trgovac Simo Nešov Klikovac tajno dopremao prah i olovo crnogorskoj vojsci u Dodšima.

Fotografije područja matičnog predela roda

Istaknuti pripadnici roda

Tomica Nešov Klikovac – komandant Zetskog bataljona narodne vojske. Bio je u odličnim odnosima sa crnogorskim dvorom. Zabeleženo je da mu je kralj Nikola u više navrata dolazio u posetu.

Simo Nešov Klikovac – trgovac. Simo je bio brat spomenutog Tomice i bavio se trgovinom. Išao je u Skadar 1862. godine gde je nabavljao prah i olovo koje je tajno prenosio lađama u Dodoše gde je robu preuzimao serdar pop Joko Kusovac. Potpomognut Zećanima, lagumisao je džamiju u Golubovcima, kao osvetu Turcima za zulum nad srpskim stanovništvom Zete.

Zaključna razmatranja

Iako ne postoji nesumnjivi dokaz da Klikovci zaista potiču od srednjevekovnog roda Tihomira, niti će verovatno ikada postojati, predanja o migracijama i poreklu Tihomira i Klikovaca ukazuju na to da se radi o istom rodu.

Na sledećoj karti je prikazan pravac migracija Tihomira i Klikovaca od poznog srednjeg veka zaključno sa prvom polovinom XX veka.

Utvrđivanjem genetskog porekla Tihomira ujedno je i potvrđeno da su na području današnjeg plemena Grude Srbi bili starosedeoci, a da su albanski doseljenici noviji sloj stanovništva, kako i glasi predanje u Grudama.

Na mnoga pitanja kada su u pitanju Tihomiri, poput toga koja je stara slava Tihomira ili od koga su Klikovci preuzeli slavu Đurđic, nije moguće dati odgovor na osnovu dosadašnjih saznanja. Ostaje i da se utvrdi da li pored Klikovaca ima još bratstava koja potiču od Tihomira. S obzirom na to da su Tihomiri bili veliko pleme za vreme srpske sredovekovne države, za očekivati da od njih potiču još neka starosedelačka bratstva u Zeti. Odgovor na tu dilemu mogu dati rezultati budućih DNK testiranja stanovništva u Crnoj Gori.

Izvori podataka

DNK rezultati:

• Srpski DNK projekat
• YFull (R-YP417)

Literatura:

• Andrija Jovićević, Zeta i Lješkopolje, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 23), Srpski etnografski zbornik (knjiga 38), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1926.
• Andrija Jovićević, Malesija, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 15), Srpski etnografski zbornik (knjiga 27), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1923.
• Branislav Đurđev, Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena, Posebni radovi (knjiga 4), Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, Titograd, 1984.
• Vukota Miljanić, Akim Miljanić, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007.
• Ilija Peko J. Peličić, Zapisi o Zeti, Sabor Zete, Golubovci/Beograd, 1997,
• Jovan Erdeljanović, Kuči, Naselja srpskih zemalja (knjiga 4), Srpski etnografski zbornik (knjiga 8), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1907.
• Marko Miljanov Popović, Pleme Kuči u narodnoj priči i pjesmi, Zadužbina Ilije M. Kolarca, Beograd, 1904.
• Miljan Jokanović, Pleme Kuči – etnička istorija (2. izdanje), Medeon / Print, Podgorica, 2000.
• Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga prva), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
• Pavle Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba (knjiga druga), NIP “Univerzizetska riječ” / Istorijski institut SR Crne Gore, Beograd, 1991.
• Robert Elsie, The Tribes of Albania – History, Society and Culture, I.B. Tauris & Co. Ltd, London / New York, 2015.
• Selami Pulaha, Defteri i regijstrimit të sanxhakut të Shkodrës i vitit 1485, Shtypshkronja “Mihal Duri”, Tiranë, 1974.