Poreklo prezimena, selo Kočane (Doljevac)

Poreklo stanovništva sela Kočane (obuhvata Gornji Ribnjak i Donji Ribnjak),  opština Doljevac – Nišavski okrug. Prema knjizi Jovana V. Jovanovića „Leskovačko Polje i Babička Gora“ nastaloj na osnovu prikupljenih podataka 1977. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Selo Kočane se zaselilo na istočnim padinama Kočanske reke ili „Golog rida“ delimično, a delom u aluvijalnoj ravni Južne Morave, na severnom delu oblasti. Njegovi severni delovi se dodiruju sa južnim delovima Novog Doljevca, sa kojim čini naseobinsku simbiozu.

Tip sela

Kočane je selo zijenog tipa.

Ime sela.

U narodu je živa legenda koju je nekadašnji upravitelj kočanske i pukovačke crkve Nikola Spirić, sveštenik iz Leskovca, zabeležio u Letopisu crkve pukovačke. Po legendi, selo je dobilo ime po nekom Turčinu Kočanliji, čije se mesto rođenja u Turskoj, odakle  je došao, zvalo sličnim imenom, pa na uspomenu na svoje zavičajno selo, taj Turčin je selu, čiji je spahija postao, nazvao Kočanom. Istorijska je, međutim, činjenica da se Kočane nalazi i u sumarnom turskom popisu sela nahije Dubočica iz početka XVI veka kao Kočan, pa je najverovatnije ovo ime imalo i pre dolaska Turaka u ove krajeve. Od imena Kočan, lako je postalo Kočane.

Vode.I pored toga što kroz njegov atar protiču reke Leskovačke Kotline: Južna Morava, Pusta Reka i Toplica, Kočane ne dodiruje ni jedna od ovih tekućica, već sve teku ispod njega; Južna Morava i Pusta Reka na istoku a Toplica sa severne strane. Postoji još jedna povremena tekućica. To je Jocin Potok, koji sprovodi atmosfersku vodu u Pustu Reku. Na teritoriji Kočana nema kladenaca. Selo se za svoje potrebe služi bunarskom vodom. Dubina bunara iznosi od 6 do 12 metara. Oko 30% domaćinstava se služe hidroforima i tako su uvela vodu u svoje kuće.

Zemlje i šume.

Kočane ima atar prostran 818 hektara. Od ove površine njive i bašte zahvataju 613 hektara, voćnjaci 18, vinogradi 39, livade 27, pašnjaci 9, šuma 3 i neplodno je 110 hektara.

Zemlja nosi ove nazive: Pavlov Vir ili Pavlova Rupa, Goli Rid, Rujnik, Potok, Vrbak, Lađište, Kuka, Selište, Slanište, Paraspur, Gornje Dupljane, Donje Dupljane, Pašina Livada, Musun Bres, Perkin Jaz, Dimčino Dupčalo, Čečanke, Durmišovica, Sitno Trnje, Kalarovica, Krivo Bresje, Šonjska Korija, Jankovo Vrbče i Vučkova Ćuprija.

Postanak sela i prošlost.

Kočane je staro srpsko selo zaseljeno verovatno u vreme kada su se naši daleki slovenski preci počeli stalno naseljavati na ovim prostranstvima…

Prvi pismeni pomen Kočana nalazi se u turskom defteru sa početka XVI veka. U njemu je zabeleženo, pored drugih timarskih sela, i selo Kočane.

Kao što kazuje gornji turski izvor, Kočane je ušlo u spahijski leno odmah od organizovanja turske vlasti u ovim krajevima. Međutim, u narodu se pominju dve ličnosti kao gospodari sela Kočana. Jedan je bio neki beg po imenu Kočanlija ili prozvan po imenu sela tim imenom. Poslednji gospodar sela Kočana zvao Selim Beg. Živeo je u Nišu kao penzionisani turski general. U Kočanu je imao u direktnom vlasništvu zemlju „Pašina livada“ a koristio je i potes „Paraspur“. Njegov pomoćnik se zvao Musa, o kome se očuvao trag u nazivu potesa „Musin Bres“. Selim Beg je imao svoj čardak u selu. Pored čardaka je bila i gospodarska kula. Ovde je bio i gospodarski jar za konje, krave, bivolice i ovce. Tu su bile i druge zgrade za smeštaj ubrane letine, to jest za smeštaj „gospodarskog desetka“ i žetve ubrane sa „paraspurske njive“. U ovom svom čardaku je Selim Beg planirao obradu zemlje.

Posle oslobođenja Kočana od Turaka u čardaku je bila prva osnovna škola i popov stan. Taj pop se zvao Pop-Spira. Verovatno je bio i prvi učitelj kočanske dece.

Čardak je bio na spratu. Porušen je 1914 ili 1915 godine.

Gospodar je zaveo običaj da, kad bi dolazio iz Niša u Kočane, svaka kuća po redu sprema jelo gospodaru. Sem toga, ta kuća je uveče imala da pošalje jedno žensko čeljade – devojku da služi gospodaru kod večere i da ostane sa njim u postelji.

Selo je pod Turcima imalo neku vrstu seoske samouprave i svog kmeta. Jedno vreme je bio na tom položaju neki Rista, koji se zvao Kodža Rista. I njegova je kuća bila dužna, kada na nju dođe red, da sprema gospodaru ručak i večeru i da pošalje devojku da dvori gospodara i provede noć sa njim. Kada je došao red na Kodža Ristu, njegovi su odneli gospodaru jelo i za ručak i za večeru, ali Rista nije dopustio da njegova kćer ide Turčinu. Sam Rista dođe u Konak umesto kćeri i iz pištolja ubije Turčina, pa iste noći sa svojima napusti Kočane, pregazi Moravu i naseli se u selu Rusni. Kodža Rista je bio iz roda Đorgovci.

Ostalo je nerazjašnjeno da li je Kodža Rista ubio poslednjeg gospodara sela Kočana ili nekog drugog Turčina.

Kočane i rid iznad ovog sela bili su pozornica dveju bitki od odsudnog značaja za naš kraj. Najpre, bila je tu borba za oslobođenje od Turaka 1877. godine. U tome ratu, za vreme opsade Niša, važno je bilo za srpsku vojsku da preseče put za pristizanje pomoći opkoljenom Nišu iz pravca Leskovca, Vranja i Skoplja. To se moglo učiniti zauzimanjem mosta na Moravi kod Čečina. Početak borbe za ovaj most je bio zauzimanje od strane Srba Kočanskog visa. Sa ovog položaja, srpski vojnici su krenuli u pravcu kočanskog mosta 8/20 decembra 1877. godine i sukobili se oko 13 časova sa turskom vojskom. Iako malobrojniji (Čečinski most je branio turski odred od 400 vojnika i dva topa), Srbi su na juriš zauzeli most i rasterali turski odred, koji se odavde povukao delimično ka Leskovcu, a delom ka Nišu. Može se smatrati da je zauzimanjem Kočanskog visa, Kočana i mosta kod Čečine bio početak oslobođenja Leskovca i cele okoline.

Drugi važan događaj se desio na kraju Prvog svetskog rata opet na Kočanskoj kosi – Rujniku.

Posle gubitka Leskovca, nemačka vojska u povlačenju je nameravala da zaustavi brzo srpsko napredovanje na liniji Pasjača – Seličevica. Na ovim položajima Nemci su bili koncentrisali velike snage. Prema njima je stajala Prva srpska armija, čiji je štab bio smešten u Leskovcu. I ovog puta su Srbi bili brojčano i po naoružanju slabiji ali moralno jači od Nemaca. Bitka je počela 9 oktobra 1918. godine na Rujniku, koji su Nemci bili zaposeli jakim snagama. Srpska artiljerija je bila smeštena na Dobroj Glavi i odatle obasipala neprijatelja ubitačnom vatrom. Pošla je pešadija u napad. Rujnik su Srbi zauzimali i gubili u više navrata toga dana dok ga nisu konačno osvojili i primorali Nemce na povlačenje prema levoj obali Toplice. Nemačke vojnike u povlačenju, srpski vojnici su, zaklonjeni železničkim nasipom, kosili iz mitraljeza. Kada se završio ovaj deo bitke, na polju između Rujnika i Toplice nađen je veliki broj leševa nemačkih vojnika. U borbi za Kočanski Vis su pali i mnogi srpski vojnici u jurišanju. U stvari, ovaj okršaj je bio najteži u toku bitke za osvajanje prolaza koji su Nemci napustili posle veštog manevra srpske vojske preko vrha slabo posednute Seličevice i prodora Nemcima iza leđa. Ovom bitkom rešena je i sudbina Niša koji su Nemci evakuisali bez borbe.

Poreklo stanovništva.

Kočane spada u veća seooska naselja ove oblasti. Prema popisu stanovništva iz 1953. godine unjemu je bilo 280 kuća i 1547 stanovnika a 1971. godine u njemu je popisano 394 domaćinstava i 1594 stanovnika. Za ovaj period od 18 godina broj domova se uvećao sa 114 a broj stanovnika samo za 47, što znači da Kočane učestvuje u migracijama selo-grad

Dosta Kočančana se preselilo u susedni Doljevac koji poprima oblik urbanog naselja.

U Kočanu žive ovi rodovi:

1. Devinci, ss doseljeni iz Starog Sela 6k,
2. Momirčiki – Momirovci, iz Barbeša 30k,
3. Šonjci, iz Pasi Poljane 30k,
4. Parelinci, iz Dubova 15k,
5. Velojci, iz Granice (Pusta Reka) 13k,
6. Grgurci, iz Voljčinca (Toplički kraj) 20k,
7. Mirčinci, iz Crna Trave 30k,
8. Kaplarci starosedeoci 5k,
9. Đorgovci starinci 20k,
10. Mestanjci, starosedeoci 15k,
11. Jovčinci starosedeoci 20k,
12. Petkovički, starosedeoci 25k,
13. Pavlovci, starosedeoci 50k,

Romi:

1. Osmanovići, doseljeni za vreme Turaka iz Vranjske Banje 15k,
2. Ramići, iz Kosaničke Rače, 20k,
3. Mahmutovići, čergari, zvani „Burgijaši“, kovači i svirači, taj posao i sada obavljaju 2k.

Zanimanje stanovništva.

Zemljoradnja je osnovno zanimanje. Seju pšenicu i kukuruz. Gaje povrće ali se ne ističu kao povrtari. Imaju vinograde za sopstvene potrebe. Sade bostan za prodaju. Bave se proizvodnjom duvana ali znatno manje od susednog Pukovca. Od voća gaje šljive i jabuke, naročito po dvorištima. Neki se bave pčelarstvom. Viškove svojih poljoprivrednih proizvoda plasiraju u Nišu i susednoj pukovačkoj pijaci.

Od stoke čuvaju krave za mleko i vuču, mada su se mehanizovali, oru traktorima i vršaj obavljaju kombajnima.

Kočančani su oduvek kao dopunsko zanimanje imali po nekog radnika na železnici, gde su bivali zaposleni kao pružni radnici a i na drugim poslovima. Neki su od toga stekli penzije.

Omladina danas, posle školovanja usmerava svoj život van poljoprivrede, ili stiču visoko obrazovanje ili izučava razne zanate i zapošljavaju se, najčešće u Nišu.

IZVOR: Prema knjizi Jovana V. Jovanovića „Leskovačko Polje i Babička Gora“ nastaloj na osnovu prikupljenih podataka 1977. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.