PRIREDIO: Saradnik portala Poreklo Nebojša Babić
Paštrovići su pleme čije područje zahvata deo jadranske obale od granice Budve i Bečića na severozapadu do Spiča na jugoistoku, dok je u unutrašnjosti oivičena lancem Paštrovske gore (ova unutrašnja kopnena granica bila je promenljiva tokom prošlosti).
Iako su kao celina pleme, Paštrovići se dalje dele na 12 manjih „plemena“. Ona po veličini i strukturi više odgovaraju crnogorskim i brđanskim bratstvima, pa ću nadalje o njima govoriti u tom smislu.
Paštrovići su pleme heterogenog sastava po poreklu.
Prema predanju, najstariji paštrovski etnički sloj bili su Srbi i drugi Sloveni, doseljeni u ove krajeve u periodu između 6. i 10. stoleća. Od ovog sloja stanovništva do danas nije ostalo potomstva, jer su izumrli ili se iz matične oblasti iselili. Od njih su tragovi ostali uglavnom u toponimiji. Današnja paštrovska bratstva potiču od doseljenika iz 14. i 15. stoleća i kasnijih.
Stara nestala bratstva su u vreme kad je ovaj prostor jadranskog primorja bio u sastavu države Nemanjića, većinom pripadala sitnijem plemstvu i viteškom sloju.
Značajnija izumrla i iseljena bratstva iz Paštrovića
Paštrovići, po kojima je ime dobilo i pleme i cela oblast. Pod ovim imenom prvi put se pominju 1355. godine kao vlastela u službi cara Stefana Dušana. Postoje različita tumačenja naziva bratstva Paštrovića: po jednima, on potiče od vlaške reči pastro, izvedene od latinske pastor – pastir, što ukazuje na stočarsku tradiciju. Drugi, reč pastro tumače kao staroslovensku, u značenju – šaren.
Bili su jako bratstvo u 14. i 15. stoleću. Središte im je bila Stara Lastava (Petrovac). Tokom nemirnog 15. stoleća, zbog sukoba Primoraca (najviše Grbljana, a i drugih) sa Mlecima, kao i turskih upada, mnogo stanovništva se iz ovih oblasti iselilo na sever, u Dalmaciju i Italiju. Paštrović se kao bratstveno ime od 16. stoleća više ne pominje u crnogorskom primorju, ali se sreće u Dalmaciji i Veneciji, a kasnije i u Južnoj Ugarskoj kod bačkih Bunjevaca (nije jasno da li ovi Bunjevci imaju veze sa crnogorskim Paštrovićima ili je istoventnost patronima kod ove dve populacije slučajna).
Buljarevići, po kojima je nazvano mesto Buljarica, gde im je bilo sedište. Izumrli su tokom 17. stoleća.
Kanjoši, znamenit starinački vojvodski rod u Buljarici. Od njih je čuveni Kanjoš Macedonović iz 15. stoleća. Sredinom 17. stoleća, vojvodstvo su im preoteli Junkovići (Suđići), a od kraja istog stoleća, Kanjoši se više ne pominju u paštrovskoj oblasti, jer su se do tada iselili. Od njih potiču Pejakovići u Riječkoj nahiji, a po predanju jedini njihov preostali ogranak su Kaloštri iz Reževića (premda, o Kaloštrima postoji i druga verzija, što će biti navedeno kasnije).
Paštrovska plemena
- Bečići
Rodovi: Bečići, Čučuci (jedn: Čučuk), Gracuni, Klapavice. Svi slave Nikoljdan.
Sedišta bratstva su u Bečićima i Čelobrdu.
Prvi put se pominju početkom 15. stoleća. Potiču iz Zete (Skadarski kraj) odakle se najpre naseljavaju u Crmnicu, a potom u Paštroviće. Izumrli bečićki rod su Mušuni. Za Klapavice se govori da su starinci (možda izvorni Paštrovići?) koji su se pribratili Bečićima. Među Bečićima su živeli i Štiljanovići, o kojima će biti reči kasnije.
- Kalađurđevići
(ranije se navode i kao: Kalođurđevići)
Celo bratstvo nosi isto prezime. Pretka su zvali Kalođurđe – „lepi Đurđe“ (grč. kalos – lep). Slave Nikoljdan. Sedište bratstva je u mestu Podbabac. Potiču iz Zete (Skadarski kraj) odakle su se doselili u Paštroviće verovatno još u 14. stoleću, s obzirom da su još početkom 15. stoleća bili jako i brojno bratstvo u Paštrovićima.
- Dabkovići
Rodovi: Kažanegre, Kuljače, Kentere, Balići. Izvorna slava im je Nikoljdan, koji i danas slave Kažanegre i Kuljače. Kenetere i Balići su uzeli da slave Mitrovdan, s obzirom da žive u Mitrovićima, te su uzeli i njihovo krsno ime. Sedišta bratstva su u mestima Dabkovići i Kuljače. Deo je živeo i na Svetom Stefanu.
Rodonačelnik svih Dabkovića je Novak Crnac koji se doselio iz Pipera, najpre u Cetinje, a potom njegov potomak Dabko u Paštroviće. O Novaku Crncu biće reči kasnije.
Za Baliće postoji pretpostavka i da oni nisu Dabkovići, već pribraćeni potomci starijeg bratstva Đenaša (ili Đonaša).
Ogranak bratstva koji nosi prezime Dabković, iselio se iz Paštrovića do početka 20. stoleća (većinom u Ameriku), kao i Franovići, dok su Marojevići izumrli u 18. stoleću.
Među Dabkovićima su živeli i rodovi Tarnuti (verovatno staro paštrovsko bratstvo) i Pavlovići koji su nosili i ime Berišani. Nepoznato je da li imaju veze sa albanskim fisom Beriša (ali veoma moguće da imaju).
- Mitrovići
Rodovi: Mitrovići, Grlomani, Anđusi, Đuraševići, Sankovići, Jovanovići, Rađenovići, Luketići, Vojnići, Rafailovići, Markićevići, Goliši. Slava im je Mitrovdan. Sedišta bratstva su: Pržno, Podličak, Vrba, Tudorovići, Divanovići, Vrijesno, Slavonjina, Andričići, Rafailovići, Đenaši, a bilo ih je i na Svetom Stefanu (Mitrovići).
Iseljeni rodovi Mitrovića su: Bući (jedn: Buća), Donkovići i Bjeljaci (u 18. stoleću), Laškovići (u 19. stoleću) i Radovići – Nobili (poslednji muški izdanak se iselio u Banat 1937. godine).
Svi rodovi Mitrovića su srodni i, prema predanju, potiču od zajedničkog pretka Dmitra koji se doselio odnekud iz Stare Srbije. U Paštrovićima se prvi put pominju početkom 15. stoleća.
Među Mitrovićima žive i nesrodni Divanovići, koji su starinci u Paštrovićima. Slave Mratindan, odnosno Svetog Stefana Dečanskog. Njihovo starije prezime je Buran / Buranović.
Stjepan Mitrov Ljubiša Ljubiše
Rodovi: Ljubiše i Niklanovići. Slave Mitrovdan. Sedište bratstva je u Blizikućama, a Ljubiše su živeli i na Svetom Stefanu.
Prvi put se pominju u 14. stoleću, kao Blizikuće. Po predanju, potiču iz Hercegovine, odakle su došli oko 1300. godine.
Sa Ljubišama žive i Kruti (jedn: Kruta) koji nisu istog porekla, već su došljaci iz Skadarskog kraja u 16. stoleću. Kruta ima i u Grblju, istog porekla.
- Baroči
Baroči su malo bratstvo, paštrovsko „pleme“ koje je izumrlo u 19. stoleću. U bratstvu su bila dva prezimena: Baroči i Nikolići. Središte im je bilo u Pozdoču u paštrovskoj planini koju su 1830-ih Crmničani oteli od Paštrovića, te su se Baroči preselili u Vrbu. Poslednji se spominje Jovan Baroč 1846. godine.
7. Reževići
Reževići su heterogenog sastava. Postojalo je staro bratstvo Reževića (verovatno pravo paštrovsko) koje je izumrlo, ali su kasniji doseljenici preuzimali njihovo ime. Po bratstvu Reževića naziv je poneo i manastir Svetog Stefana, kao i jedina paštrovska reka – Rijeka Reževića.
Reževići žive u mestima: Drobnići, Krstac i Katun.
Rodovi:
U Drobnićima žive Đedovići, Sklenderi i Radovići, koji su srodni, potiču od doseljenika iz Pipera iz 15. stoleća. Slave Veliku Gospođu (Uspenje Presvete Bogorodice).
U Krscu: Vukovići i Pavlovići su doseljeni iz Stare Crne Gore u 14. stoleću; Kaloštri (jedn: Kaloštro) po jednoj verziji potiču od paštrovskih Kanjoša iz Buljarice, a po drugoj su starinom iz Stare Srbije ili Makedonije (što možda potvrđuje ime Kanjoš Macedonović, a možda i ukazuje na makedonsku starinu svih Paštrovića?); Zenovići po predanju potiču iz Stare Srbije ili Makedonije, a doseljeni su veoma davno, u 13. ili 14. stoleću; Đakonovići su iz Pobora, doseljeni zbog krvi u 17. stoleću. Svi krstački rodovi slave Svetog Stefana.
U Katunu: Perazići, potiču iz Klimenata, odakle je predak došao u Primorje u 16. stoleću. Ova seoba se podudara sa dolaskom Klimenata u Ceklin, pa može biti deo iste seobe. Ovih Perazića ima i u Krajini i Mrkojevićima, koji su najvećim delom islamizirani. Bogovići, Bosnići i Franovići su srodni, potiču od doseljenika iz Stare Srbije iz 15. stoleća. Franićevići su ogranak bratstva Medina (o njima kasnije) od pretka koji se tu doselio u 18. stoleću. Sva katunski rodovi slave Svetog Stefana.
Manastir u Reževićima zasnovao je kralj Stefan Prvovenčani 1226. godine, na mestu razvaline najpre paganskog, a zatim hrišćanskog hrama još iz vremena Rimljana. Car Stefan Dušan je, 1354. godine, tu podigao hram Svetog Stefana. Današnji hram Svete Trojice i manastir, danas poznatiji kao Reževići, zasnovan je u 18. stoleću. Bratstvo Reževići dalo je veliki broj igumana ovog manastira, od kojih je najpoznatiji arhimandrit Dimitrije Perazić, polovinom 19. stoleća.
- Srzentići
Celo bratstvo nosi isto prezime. Slave Nikoljdan. Sedište bratstva je u planinskom selu Brda. Ovo bratstvo se isprva zvalo Bulgarovići, pa je krajem 14. stoleća prozvano Ćuda. Ime Srzentić dobili su po jednom bratstveniku koji je bio sergente u mletačkoj vojsci, krajem 17. stoleća. Po jednoj verziji, Ćude / Srzentići su od plemena Nikšića, koje je u jednom periodu katunovalo u ovoj oblasti (što se može povezati sa nikšićkim predanjem o starini u Grblju). Izumrli rod Ćuda su Nikošići, a Zanovići su se odselili u Budvu, pokatoličili i kasnije iselili u Dalmaciju. Pero Radovanov Ćuda se poturčio i napredovao u turskoj vojnoj službi, tako da je početkom 16. stoleća postao paša u Kairu, imenom Mustafa-paša.
- Davidovići
Rodovi: Mikovići, Davidovići, Gregovići, Androvići, Medigovići (prezime su uzeli potomci Stevana Mikovića koji je bio lekar – medigo). Slave Svetog Iliju. Žive u Čelobrdu, Novoselju, Kaludercu i Žukovici.
Po predanju su iz Stare Srbije odakle su se u 13. stoleću doselili najpre u Crmnicu, gde su im preci bili neka niža vlastela. Živeli su u mestu koje se i danas zove Mikovići. Od početka 15. stoleća, pod pritiskom novih doseljenika, postepeno se sele preko planine u Primorje, da bi se do kraja 17. stoleća gotovo svi iselili iz Crmnice (od nešto malo preostalih potiče današnje crmničko bratstvo Đalci u plemenu Podgor, koji slave Nikoljdan). Bratstvo se zvalo Mikovići do sredine 18. stoleća, a onda su prozvani Davidovići po najjačem i najbrojnijem rodu.
Izumrli i iseljeni davidovićki rodovi: Markićevići (izumrli u 18. stoleću), Pašići (poslednji muški se iselio 1911. godine) i Džamonje (poslednji umro 1953. godine).
Pribraćeni Davidovićima u bratstvu su: Radanovići (doseljeni iz Stare Crne Gore u 16. stoleću), slave Svetog Iliju; Šoljage (doseljeni iz Spiča u 16. stoleću zbog krvi, a potiču od ceklinskih Šoljaga), slave Đurđevdan; Vukotići (predak od Bjeloša iz Katunske nahije se doselio početkom 18. stoleća), slave Svetog Iliju.
Među testiranima na Srbskom DNK projektu upisan je i jedan Gregović kao nosilac haplogrupe I2 M223.
Prezime Gregović može se povezati sa nadimkom Grego, izvedenog od imena Gregor, Grgur, Grigorije. Ali, zanimljivo tumačenje daje crnogorski istoričar Radoslav Rotković koji u knjizi „Sazdanje Cetinja“ kaže: povezuje ovo sa talijanskim Greco – Greko, lokalno – Grego, Grk. “U ovom zapisu iz 1468. pominje se prepošteni i premudri Božidar Grk, logotet, a to znači šef kancelarije. Pretpostavljalo se da bi to mogao biti mladi Božidar Vuković, docniji vojvoda i štampar u Mlecima… To što se Božidar naziva Grkom ne treba da zbunjuje jer tako na jednom mjestu stoji i za Nikolu “logoteta gospodina Ivana”. Grk je sinonim za pravoslavnog. Pošto je Nikola nosio monašku odjeću, on je za kotorskog notara bio greco ili grego (odatle prezime Gregović), to jest pravoslavni, pripadnik grčko-istočne crkve (chiesa greco-orientale).”
- Suđići
Celo bratstvo nosi isto prezime. Žive u Petrovcu. Jedan njihov ogranak, Andrići, živi u Buljarici. Slave Petrovdan.
Po predanju, potiču iz Stare Srbije, odakle su se doselili u 14. stoleću. Isprva su se zvali Glavoči (15-16. st.), pa zatim Junkovići (16-18. st.), a od prelaska u Kastel-Lastvu (Petrovac) oko 1800. godine, prozvani su Suđići po bratstveniku Marku Junkoviću – Suđi, koji je bio sudija („suđa“) i vrlo ugledan građanin.
Među testiranima na Srbskom DNK projektu upisan je i jedan Suđić kao nosilac haplogrupe G2a L497.
- Midžori
Rodovi: Midžori i Todorice. Slave Svete Vrače, a ranije su slavili Nokoljdan. Sedište bratstva je u Buljaricama – Midžorov krš.
Predanja o poreklu Midžora su različita. Po jednoj verziji, oni su iz Dukađina i srodni Bjelopavlićima, a u Paštroviće su se doselili oko 1400. godine. Po drugoj, oni su ogranak bratstva Armenko (videti kasnije). Do 18. stoleća zvali su se Butaci (jedn: Butak), zatim Nikolićevići, i konačno Midžori. Prema Jovanu Vukmanoviću, ime Midžor je iz druge polovine 18. stoleća. Međutim, u Manastiru Gradište iznad Buljarice, postoji njihova porodična grobnica sa mramorom na kojem stoji natpis „grobnica Midžorah 1721“. Dakle, prezime Midžor postoji još u prvoj četvrti 18. stoleća. Postoji mogućnost veze prezimena Midžor sa istoimenom planinom na srbsko-bugarskoj granici.
- Armenko
Celo bratstvo nosi isto prezime. Slave Nikoljdan. Žive u Buljarici.
Po predanju, doselili su se iz Stare Srbije sredinom 14. stoleća. Sve do 19. stoleća, bratstveni naziv bio je – Tomići, dok naziv Armenko, koji je bio nešto kao njihov porodični nadimak, počinje da se koristi kao bratstveno ime. Prema predanju, ime Armenko dobili su po jednom pretku Tomiću koji je (h)ramao, dok po nekim mišljenjima ono potiče od latinskog armentarius – govedar, stočar, po zanimanju „vlaha“ – armentara. Možda se ovo ime može dovesti i u vezi sa Jermenima / Armenima. Ili sa grčkim rodom Armenis sa Krfa (testirani kao R1b) o kojem je diskutovano na forumu Porekla:
http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=56.msg9830#msg9830
Ostala bratstva u Paštrovićima
Štiljanovići su u Paštroviće došli iz Crmnice gde su imali posed u mestu Zabes, u današnjem plemenu Boljevići. Štiljanovići su u Crmnicu doseljeni u 13. stoleću u vreme Nemanjića i bili su vlastela. Bili su orođeni sa Crnojevićima. Moguće je da su srodni vlasteoskim rodovima Bečića, Kalođurđevića, Mikovića, Glavoča, Kanjoša i dr, ali njihovo poreklo je nepoznato. Samo prezime je izvedeno od patronima Stilijan – Štiljan, grčke etimologije (zanimljivo i možda bitno za poreklo ovog roda je da lično ime Stilijan i danas postoji među Makedoncima i Bugarima). Glavni deo Štiljanovića je u 15. stoleću napustio Crmnicu i naselio se u Paštrovićima. Oni koji su ostali u Zabesu bili su vrlo ugledni i imućni, i nosili su starešinska zvanja. Poslednji koji se istakao po čuvenju bio je knez Stanko Štiljanović početkom 19. stoleća. Od 1830-ih, bratstvo počinje da opada, da bi poslednji muški izdanak u Crmnici, Stevo Štiljanović umro 1941. godine. Nakon preseljenja u Paštroviće, Štiljanovići su se naselili u Bečićima gde su, zbog plemenitog porekla, prihvaćeni kao glavari. Poslednji paštrovski knez bio je Stefan Štiljanović, koji se krajem 15. stoleća iselio za Srem i tamo postao despot srbski. Sobom je poveo i jedan broj svojih srodnika, kao i Paštrovića.
Medini ne pripadaju ni jednom paštrovskom plemenu. Njihova posebnost se ogleda u poreklu, po tome što su oduvek živeli u Lastvi, koja je imala poseban status u odnosu na Paštrovsku opštinu, kao i zbog toga što su jedno vreme svi bili katoličke veroispovesti, te su se držali odvojeno od svojih paštrovskih suseda (koji su na njih, pre svega zbog vere, nerado gledali). Po predanju, Medini su potomci jednog španskog viteza pomorca, prezimenom Medina, koji je početkom 14. stoleća bio plaćenik u vojsci kralja Milutina. Njegov potomak, verovatno sin, možda i unuk, koji je već bio pravoslavne vere, dobio je od cara Dušana posede u Baru, Crmnici i Lastvi. U 17. stoleću, u vreme jake unijatske propagande, celo bratstvo Medina prešlo je u rimokatoličku veru i podiglo sebi crkvu zapadnog obreda u Kastel Lastvi. Zato je Paštrovski zbor doneo odluku da se sa njima ni jedan paštrovski rod ne ženi. Zbog ove mere, veći deo bratstva Medina vratio se u pravoslavnu veru, a oni koji htedoše da ostanu katolici, iseliše se za Budvu. Danas ima u Budvi i Boki katoličkih Medina koji slave Svetog Luku, dok pravoslavni Medini žive u Medinskom kršu (deo Petrovca) i slave svoje staro krsno ime Svetog Tomu.
„Furešti“ (iskvar. talij. – šumari, gorštaci) po poreklu ne pripadaju paštrovskom plemenu, već su potomci raznorodnih doseljenika u Paštroviće iz Stare Crne Gore i Hercegovine, većinom u 18. i 19. stoleću. Doseljni su zbog raznih razloga – nemaštine, krvi, ili ženidbom kao domazeti. Oni su većinom doseljeni u Buljaricu i okolna mesta. Veći rodovi su: Milutinovići, Draškovići, Vulićevići, Radače, Vučićevići, Barovići, Mainići, Bjelice, Radulovići, itd.
Primetno je da kod većine paštrovskih plemena postoji predanje o poreklu iz Stare Srbije i Makedonije (u različitim periodima, uglavnom 13. i 14. stoleće), a tu su i upečatljivi bratstveni nazivi Macedonović i Bulgarović, zatim prezimena Štiljanović, Midžor i Armenko. Osim toga, među starijim paštrovskim plemenima, kao najčešća, primećuje se krsna slava Nikoljdan, što ukazuje na moguće blisko poreklo tih nikoljštačkih rodova. Možda sve ovo ukazuje na talas doseljenih „vlaških“ katuna tokom 13. i 14. stoleća, čiji pomen nalazimo u mnogim dokumentima Kotora i Dubrovnika, kojem bi, eventualno, mogli pripadati i Paštrovići.
*
Analizom predanja i istorijskih činjenica dolazi se do sledećih slojeva stanovništva u Paštrovićima:
- Najstariji sloj (verovatno od slovenski doseljenika 6-10. stoleća), tu spadaju najstarija, uglavnom izumrla ili iseljena bratstva: Paštrovići, Buljarevići, Baroči, Stari Reževići, Tarnuti, itd.
- Doseljenici iz Stare Srbije / Makedonije (13-14. st): Kanjoši, Mitrovići, Zenovići, Bulgarovići (Ćude – Srzentići), Mikovići – Davidovići, Glavoči (Junkovići – Suđići), Midžori, Armenci – Tomići, Blizikuće, reževićki Bogovići, Bosnići i Franovići.
- Blizikuće imaju predanje o poreklu iz Hercegovine, a Srzentići (Bulgarovići, Ćude) da su od plemena Nikšića. Upečatljivo je i prezime Bosnić. Moguć je pravac seobe: Stara Srbija / Makedonija – istočna Hercegovina – Primorje.
- Doseljenici iz Pipera sa početka 15. stoleća: Dabkovići i reževićki Đedovići, Sklenderi i Radovići.
- Doseljenici iz Zete, Skadarskog kraja i Malesije s kraja srednjeg veka, verovatno pod uticajem turske najezde: Bečići, Kalađurđevići, Đenaši (?), Berišani (?), Perazići.
- Medini, zapadnog porekla (?).
Sveti Stefan Štiljanović
Jedan od najpoznatijih Paštrovića je knez Stefan Štiljanović.
Nakon propasti Srpskog carstva i despotovine, 1459. godine, Srbi u Srbiji su potpali pod tursku, a Srbi preko Save i Dunava pod austro-ugarsku vlast. Kada je izumrla despotska loza Brankovića, srbsko despotsko dostojanstvo u Sremu i Slavoniji preuzima paštrovski knez Stefan Štiljanović, na poziv svoje rođake despotice Jelene Branković. Stefan je bio odgojen u plemićkoj porodici utemeljenoj na hrišćanskim vrednostima, bio je obrazovan i vrlo dobro obučen u vojničkim veštinama. Narodna tradicija prikazuje kneza Stefana kao jednog od naših najuzornijih vladara, poznatog po plemenitim delima, izrazitoj pravdoljubivosti, hrišćanskim vrlinama i junačkoj borbi protiv Turaka.
U Sremu je od Ugara dobio na upravu posed sa sedištem u Moroviću. Istakavši se u borbama protiv Turaka i održavajući dobre odnose sa ugarskom vlastelom, dobio je i druge oblasti na upravu. Turci su tada bili na vrhuncu vojne moći, zauzeli su Budim i opkolili Beč. Tokom ovih teških godina Stefan je mudro vodio svoj narod i hrabro se borio protiv Turaka. Vladala je glad, pa je despot Stefan Štiljanović sopstvenim sredstvima prehranjivao narod, pomagao je Srbsku crkvu, i zato je bio voljen i poštovan vladar.
Ne zna se tačna godina njegovog upokojenja, veruje se da je to bilo oko 1543. godine. Supruga Jelena i njegov verni narod sahranili su ga na brdu Đuntir u Sremu. Sklanjajući se od turske najezde, Jelena se povukla u Nemačku.
Jedne noći, Turci na mestu Stefanovog groba ugledaše svetlost, pa pojuriše na to mesto, misleći da je tu zakopano blago. Pronađoše njegove mošti netruleže kako blistaju, a iz njih se širio divan miris. Oni odnesoše mošti svom starešini Amiru (ili Amurat-begu), poreklom hrišćaninu, janičaru. Na molbu sremskih monaha, Amir im preda mošti kneza Stefana, pa ih ovi prenesoše u manastir Šišatovac na Fruškoj Gori. Na ovu vest, supruga Jelena vrati se u zemlju, pokloni se svetim moštima i zamonaši se kao Jelisaveta. Nakon tri godine, i ona se upokojila, a njene mošti pohranjene su, takođe, u manastiru Šišatovac. Mnoštvo vernih dolazilo je na poklonjenje Svetom Stefanu, a Patrijarh srpski Pajsije sastavio je njegovo žitije. U Paštrovićima podignuta je crkva Svetog Stefana Štiljanovića i osvećena 1875. godine.
Tokom Drugog svetskog rata, 1942. godine, ustaška NDH je pljačkala sremske manastire i skrnavila mošti svetitelja. Kada je za to saznao dr Radoslav Grujić, istoričar, teolog i upravnik Muzeja SPC, odmah se za pomoć obratio nemačkom baronu Rajsvicu za pomoć. Baron je izišao u susret uglednom profesoru Grujiću. Lično je s njim krenuo u Srem da spase svete mošti, uz pratnju nemačke vojne jedinice. Iz manastira Jazak su uzeli mošti Svetog cara Uroša, iz Šišatovca mošti Svetog kneza Stefana Štiljanovića, a iz Ravanice fruškogorske mošti Svetog kneza Lazara. Mošti su prebačene za Beograd, gde ih je dočekao brojni narod. U litiji kroz grad prenete su u Sabornu crkvu u Beogradu, 14. aprila 1942. godine.
Mošti Svetog kneza Stefana Štiljanovića i danas počivaju u Sabornoj crkvi u Beogradu. Molitvena pomoć njemu se upućuje naročito tokom ratova, teških vremena, napada neprijatelja. Spomen na ovog velikog svetitelja proslavlja se 17. oktobra.
Paštrovsko poreklo patriarha srbskog Arsenija Čarnojevića
Prema nekim mišljenjima, patriarh srbski iz 17. veka, vođa velike seobe Srba na sever, Arsenije III Čarnojević (1633-1706) poreklom je iz plemena Paštrovića.
Videli smo da među Paštrovićima jedan broj bratstava potiče iz plemena Pipera, i to „pleme“ Dabkovići i tri bratstva iz Reževića (Đedovići, Sklenderi i Radovići). Njihovo poreklo je od lužanskog bratstva Crnaca. U više srednjevekovnih tekstova rečju „crnac“ obeleževa se kaluđer – crnorizac. Moguće je da je predak bratstva bio neki razkaluđer ili je bio važna ličnost, glavar ili sl, ostavio je potomstvo a zatim zakaluđerio, te su potomstvo nazvali Crncima (paralela sa prezimenom Kaluđerović). Nije isključeno ni neko drugačije poreklo ovog bratstvenog imena.
Od Novaka Crnca, koji se iz matičnog bratstva iselio krajem 15. veka (što se poklapa sa jačanjem Pipera, ali i nemirnih vremena uspostavljanja turske vlasti), tačnije od njegovog potomka Dabka potiče paštrovsko „pleme“ Dabkovići, čiji su rodovi: Kažanegre, Kuljače, Kentere i Balići – oni i danas žive u Paštrovićima; Dabkovići i Franovići su se sasvim iselili (poglavito u Ameriku), dok su Marojevići izumrli (Jovan Vukmanović – „Paštrovići“). Dalje, u „plemenu“ Reževići, selo Drobnići, rodovi Đedovići, Sklenderi i Radovići su takođe iz Pipera, čiji predak se doselio u isto vreme kad i Novak Crnac, što upućuje na moguće isto poreklo (isti izvor). Prema paštrovskom predanju, srodni Dabkovićima su i Stanjevići i Savovići u Budvi, koji potiču od Stanka Andrije Crnca. Stanjevići su u Budvu sišli iz plemena Pobora. Po ovom bratstvu je ime dobio i čuveni manastir. U Poborima prezime Stanjević nije se održalo, jer se rod podelio na dva ogranka sa novim prezimenima: Kapisode, koji su ostali u Donjim Poborima, i Škanate koji su predigli za Gornje Pobore.
Evo šta kažu izvori o poreklu patriarha Arsenija Čarnokevića:
Katolički biskup Andrija Zmajević, koji je lično poznavao Arsenija, u svom radu „Država sveta“ navodi da je patriarhovo mesto rođenja Cetinje.
Sima Milutinović Sarajlija („Istorija“) takođe piše da je patriarh sa Cetinja, iz plemena Bajica.
Ilarion Ruvarac, opet, navodi da je patriarh bio rodom iz Primorja iz plemena Paštrovića.
Jovan Erdeljanović navodi bajičko predanje po kojem je patriarh rođen u Bajicama i često je dolazio u Bajice kao u svoje rodno mesto.
Savo Nakićenović navodi da je patriarh iz Duljeva u Paštrovićima.
Ukratko, Nakićenović smatra da su preci Arsenijevi iz piperskih Crnaca (Černi, Crni, Crnokući). Delu familije u Paštrovićima Mlečani su preveli prezime y Kažanegra (Casanegra), koje prezime i danas postoji. Crnci od kojih potiču Dabkovići (Kažanegre i ostali), kao i patriarh Arsenije, srodnici su crnačkih Milaševića, o čemu znaju i jedni i drugi. Činjenica da je Arsenije bio rođen u Bajicama, možda ukazuje na pravac doseljenja iz Pipera najpre u Bajice, a zatim u Primorje, ili se radi o nekim rodbinskim vezama između paštrovskih Crnaca i Bajica. Prema Nakićenoviću, poreklo od bratstva Crnaca je možda inspirisalo patriarha da uzme sebi prezime Čarnojević, premda postoje i mišljenja da je tim prezimenom hteo da dovede svoje poreklo u vezu s Crnojevićima, čime bi stekao veći ugled (a time i korist za svoj narod) među evropskom vlastelom onog vremena.
Vidimo da izvori međusobno nisu oprečni, a mišljenje Nakićenovića kao i narodno predanje ih upotpunjuju u najcelovitiju sliku.
Zaključak je da se ne može sa sigurnošću reći da patriarh Arsenije potiče iz Paštrovića. Mogao bi biti od bratstva Kažanegra, ali ono što se pouzdanije može reći je da je on izdanak bratstva Crnaca, i to onog njegovog dela iseljenog u Staru Crnu Goru i Priomorje, koje ima svoje ogranke i u plemenu Paštrovića, i na taj način postoji određena veza između Paštrovića i Arsenija Čarnojevića.
Jedan detalj o srbstvu Paštrovića
Kad je proglašena Kraljevina Crno Gora, 1910. godine, grupa paštrovski iseljenika u Ameriku, iz države Arizone, koji su se potpisali kao „Srbi Paštrovići“, poslali su na dar kralju Nikoli pozlaćenu sablju sa ugraviranim stihovima:
„Čestita ti kruna bila,
Djelima ti okićena!
Paštrovići to ti žele
Preko burnog okeana!
Primi ovu sablju britku
Američkog novog kova.
Bog ti s njome maha dao,
Pravo tamo put Kosova!
A kad zgodni časak kucne,
Na mig tvoj smo, kralju, prvi
Sve za Srbstvo žrtvovati,
I potonju kaplju krvi.“
O Paštrovićima, njihovom poreklu i rezultatima genetskih ispitivanja, diskutovano je na forumu Porekla, na sledećim temama:
http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=1061.0
http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=391.0
http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=771.msg11379;topicseen#msg11379
http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=391.msg7473;topicseen#msg7473
IZVORI:
Jovan Vukmanović „Paštrovići“ (1960)
Jovan Erdeljanović „Stara Crna Gora“ (1910)
Savo Nakićenović „Boka“ (1913)
Radoslav Rotković „Sazdanje Cetinja“ (1984)
Đorđe Gregović „O Paštrovićima“
Žitije Svetog pravednog kneza Stefana Štiljanovića
3. maj 2019. u 19:53
Nebojša Babić
Potvrda za Gregoviće, testirani na 23andMe:
Gregović, Ilindan, Paštrovići, Crna Gora, I2 M223 P78 S25733
https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=1193.msg114355;topicseen#msg114355
4. maj 2019. u 19:12
Vojislav Ananić
PRESELJENJE SRPSKOG PATRIJARHA ARSENIJA 3.ČARNOJEVIĆA, IZ SRBIJE U ĆESAREVINU 1690.
1683. godine, udariše Turci sa 250.000 vojske na Beč. Udružena hrišćanska vojska cara i kralja Leopolda 1. ne samo što srećno odbije Turke od Beča, nego ih za nekolike godine, posle ljute borbe, tako silno suzbije, da je tim maknuta turska vlast i gospodarenje sa ove strane Dunava i Save, Une i Drave. Donji Srem i Banat, od Temišvara dole, osta još za 20 godina pod Turcima, a sve ostalo, što su Turci držali u Ugarskoj, u Slavoniji, u Hrvatskoj, po Lici i po Krbavi pa i po Dalmaciji, oslobođeno je tada od Turaka. Ohrabrena carska vojska ovakvim velikim uspehom, natisne se za Turcima i s one strane Une, Save i Dunava. Carska vojska dopre 1689. godine pobedonosno mahom do Skoplja i do Štipa u Makedoniji.
Car Leopold, oduševljen još više ovim novijim napretkom svoje hrabre vojske, pomisli da je došao čas, da se sav Balkan otme od Turaka i da se Turci proteraju u Aziju. S toga car svojim proglasom od 6. aprila 1690. pozove sve narode po Albaniji, po Srbiji, po Meziji, po Bugarskoj i po Makedoniji, da svi listom ustanu na Turke radi svog spasenja, oslobođenja i “hrišćanskog zakona”, pa da se pridruže carskoj vojsci, i da slušaju njegove vojvode i generale.
Na kraju toga proglasa veli car ovako: „Obećivamo vama svim predrečenim narodima i zemljama, koje su nama kao kralju ugarskome pravno potčinjene, i koje će se zakonito potčiniti, zadržavši poglavito slobodu, povlastice i prava svoje veroispovijesti i izbora vojvode, da ćete izuzeti biti ispod svakog javnog tereta i danka, ali izuzevši stara i obična, pre svakog turskog upada, postojala prava kraljeva i gospodska, i ukinuvši u ovim svako zloupotrebljenje, uvedeno turskim gospostvom osim u slučaju ratne nužde, gde ćete za vaše vlastito spasenje i za obranu, na način dobrovoljnog danka, po mogućstvu davati nužne priloge, da se uzmognu Naše vojske držati, zemlje braniti i ratni tereti snositi. A kad se turski jaram zbaci, sve ćemo dovesti u stalan oblik i u stalan red za buduće, po želji i na vaše zadovoljstvo, i povratićemo svakome svoje pravo i slobodu u veroispovijesti, povlastice i slobodu od tereta, svim i svakome pojedinome daćemo pravicu, i svim ćemo dati najobilnija svedočanstva: milosti, blagonaklonosti, blagosti i Naše očinske zaštite. Osim toga obećavamo, poklanjamo i ustupamo svim i pojedinim slobodno, bilo pokretnih ili nepokretnih, posjedovanje dobara, koja god otmete od Turaka u svojima pokrajinama. Radite dakle za Boga, za veru, za spasenje, za slobodu i za obnovljenje vaše bezbednosti. Pređite bez straha na Naše strane, (to jest odmetniite se od Turaka, pa pristanite uz carsku vojeku) svoje kuće i poljske radnje ne ostavljajte; svoje drugove pozovite neka pođu i oni za vama, pa ovu priliku, što vam je pružena od Boga i od Nas, i koja se neće više nikada povratiti, upotrebite, ako želite dobra sebi, svojoj deci, svome dragome otačastvu i ako ste radi svome spasenju“. U to vreme sedio je na srpskom patrijarskom prestolu u Peći, patrijarh Arsenije 3. Čarnojević. U Beču su odavno znali, kolika je vlast bila u srpskim patrijarsima, a znali su i to, da Srbli svoga patrijarha, koji je imao crkvenu vlast nad 44 vladičanstva, i slušaju i poštuju. Patrijarsi su bili jedina narodna i obrana i uzdanica. S toga se car Leopold svojim pismom, od istoga dana i godine, obrati obaška srpskom patrijarhu, gde mu evo ovo poruči: „Časni, odani, ljubazni! Više puta nam je javljeno, koliko vam leži bezbednost i napredak hrišćanstva na srcu. Sa zadovoljstvom smo razumeli, da ste o tome dali izvrsne dokaze, idući na ruku vernome generalu, pokojnome Pikolominiju, dok se tamo bavio. Tome se nadamo i u napredak od osobite vernosti i revnosti, a osobito od vaše pobožnosti, ne sumnjajući da se nećete prilježno zauzeti po onome uvažavanju, koje imate kod tamošnjih naroda, a osobito kod Arbanasa i kod Srba, da ovom zgodnom, od Boga danom prilikom, zbace sa sebe turski jaram, pod kojim su dosad plačući stenjali i pridruživši se našem oružju, da potpomognu svakim načinom, da se ponizi i ugasi varvarsko tursko krvopilstvo (tiranija). Učiniće zaista delo i Bogu vrlo milo a i naše carske i kraljevske milosti dostojno, koju milost, kao što vama blagonaklono nudimo, tako isto nećemo propustiti zgodnom prilikom posvedočiti je i živim dokazima“.
Na ovakve pozive i obećanja pozove patrijarh svoj narod, da ustane na Sultana, svoga zakonitoga cara. Srbi poslušaju svoga patrijarha, iznevjere se Sultanu, pa pristanu listom uz vojsku cara Leopolda. Sve što je bilo mlaðe i za oružje, to stupi u redove carske vojske kao dobrovoljci. Ta Srbin je brz udariti na svakog neprijatelja, a kamoli na Turčina, koji mu je carevinu prevalio! Nema naroda pod suncem, koji je toliko krvi prolio i svaku muku podneo radi svoje slobode, koliko je naš srpski narod! Ali ratna sreća izneveri odjednom carsko oružje. Turci se priberu i potisnu tako silno carsku vojsku, a s njome i što kakve dobrovoljce. Ta vojska, ne samo što nije mogla dalje napredovati i osvajati, nego je morala već osvojene zemlje i gradove Turcima napuštati, pa uzmicati ispred Turaka mahom k Dunavu. A kada Turci 9. oktobra 1690. i Beograd osvoje, bace carsku vojsku sasvim s ove strane Dunava. U toj neprilici ne osta drugo i srpskome narodu, koji je ustao na Turke, nego bežati ispred Turaka, zajedno sa carskom vojskom. Samo je tako mogao izbeći turskoj osveti zbog učinjene nevere i izdaje. A Srbi su i čuli, a mnogi i videli, kako Turci upravo poklaše Arbanase, što su pristali uz ćesarsku vojsku 1689. god.
S toga patrijarh Arsenije krene s više svojih vladika, sveštenika i kaluđera i sa blizu četrdeset hiljada srpskih porodica, i u leto iste godine dopru svi do Beograda, pa se tu i zaustave u nadi da će se opet povratiti na svoja ognjišta. Kad su uvideli, da će morati i preko Dunava na ovu stranu, pre nego još pređu ovamo, pošalje patrijarh u ime svega naroda janopoljskog vladiku (u aradskoj županiji), Isaiju Ðakovića s pismom od 18. jula 1690. god. iz Beograda caru u Beč, da, s izjavom vernosti i podložnosti u ime sviju, blagodari caru, što ih je oslobodio turskog jarma. Ujedno podnese molbu caru, da im se jamči, kako se neće dirati Srbima u veru i u zakon, onda da slobodno drže svoje praznike po starome kalendaru i da mogu slobodno između sebe izborom postavljati arhiepiskopa, a taj arhiepiskop da ima vlast nad svem pravoslavnim crkvama grčkoga obreda. [Vidi: „Die freivillige Theilnahme der Serben und Kroaten, an den vier letzten ötsterreichisch-türkischen Kriegen” Wien 1854. str. 5-8.; Dr. J. H. Schvicker „ Politische Geschichte der Serben in Ungarn”. Budapest 1880. str. 1-12.; Šematizam Arhidijaceze Karlovačke za god. 1884. str. 6.]
Ova molba bude uvažena u Beču i car izda 21. avgusta 1690. god. ovu znamenitu i prvu privilegiju ili povlasticu: „Mi Leopold itd. Časnome, odanome, Nama ljubaznome Arseniju Čarnojeviću, Istočne Crkve, grčkoga obreda, arhiepiskopu grčkom, vladikama i svim ostalim crkvenim i svetskijem staležima, kapetanima i potkapetanima, i najposlije svoj opštini (to jest svim sinovima) istoga grčkoga zakona (ili obreda), a srpskoga naroda (et nationis Rascianorum): po Grčkoj, po Bugarskoj, po Raškoj, po Hercegovini, po Dalmaciji, po Podgorju, po Janopolju, po drugim pridruženim mestima i po svim ostalim oblastima, koji god budu ovo čitali, gledali ili slušali, Naša im carska i kraljevska milost i svako dobro.“ [U srpskom prevodu ove privilegije, koji se čuva u kostajničkoj crkvi, zajedno sa overenim prepisom latinskog teksta, i koji je preveden u patrijaršijskoj kancelariji negde odmah, čim je izdata ova privilegija. Reč „Podgoriam“ prevedena je sa „Crna Gora“, a „caeteraquae annexa loca prevedeno je (po): „Ugarskoj, Hrvatskoj i ostalim predelima”, a pred Janopoljem, dodato je „Bosni“. „Glas Istine“ 1888. br. 10 ]„Ne samo iz poniznog pisma, koje Nam podnese u ime vas sviju poslani k nama vladika janopoljski, Isaija Đaković, nego još jasnije iz njegovog usmenog obaveštenja najmilostivije primismo “vašu poniznu zahvalu, što smo, otevši vas iz čeljusti varvarskoga turskoga tiranstva, povratili pređašnjoj slobodi, kao i večitu obavezu, kojom ispovedate, da ste Nam vi i vaši potomci, zbog tolikog učinjenog vam dobra obvezani, istina po svojoj dužnosti, ali na Naše u toliko veće zadovoljstvo, što priznavajući tim Naše pravo, i podvrgavajući sebe u njedra milosti i blagonaklonosti Naše, kao svota gospodara i zakonitoga kralja, s pohvalnom duševnom krepošću izjavljujete: da vam od sad valja živeti i mreti pod senkom Naše zaštite. Pa uvažavajući, ne toliko ovo vaše, Nama veoma drago uveravanje i izjavu, koliko to, da se tim ova izvanredna namera udube u vaša srca; da se sinovima neprestano kazuje i da se ona u svim prilikama sve većma i većma i samim delima utvrđuje: primamo vas milostivo sve skupa i svakog posamo u Našu carsku i kraljevsku zaštitu. Očinski vas dakle pozivamo: da oružjem udarite na najžešćeg dušmanina hrišćanskog imena, a vašeg gonitelja, i to pod Našom zaštitom i pod upravom Naših vojvoda, pa da odbijete nepravde, nevolje i bede, koje su vam dosad najnepravednije i najnemilostivije nanošene. A naprotiv pak, da bi vi osetili, već na samom početku, blagost i slast Naše vlade i gospodstva, odobravajući prirođenom Nam blagošću, zaključili smo milostivo: da se po srpskome običaju slobodno držite Istočne Crkve, grčkoga obreda i po propisu staroga kalendara, i da vam kako do sada, tako i od sada ne mogu činiti nikakve dosade ni crkveni ni svetski staleži. Neka vam bude slobodno, po svojoj vlasti između sebe od svoga naroda i jezika, postavljati sebi arhiepiskopa, kojega će birati između sebe crkveni i svetski stalež (sabor), i ovaj srpski arhiepiskop neka ima slobodnu vlast upravljati sa svim istočnim crkvama, grčkoga zakona: episkope postavljati, sveštenike po manastirima uređivati, gde bude nužno, onde podizati crkve po svojoj vlasti; po varošima i po selima nameštati srpske sveštenike; jednom reči: da bude kao i do sada starešina nad crkvama grčkoga obreda i nad narodom iste vjeroispovesti, i da ima celu crkvenu samoupravu (po povlasticama, koje vam dadoše naši pređe prijestolnici, negdašnji blažene pameti ugarski kraljevi): po Grčkoj, po Raškoj, po Bugarskoj, po Dalmaciji, po Bosni, po Janopolju i po Hercegovini, kao i po Ugarskoj i po Hrvatskoj, gde ih god ima, i u koliko i dokle Nama svi skupa i posamo verni i privrženi budu. Dalje neka ostane svoja samouprava crkvenim osobama (staležu) kao: arhiepiskopu, episkopima, monasima, i svakoga reda sveštenicima grčkoga obreda, po manastirima i po crkvama tako, da niko ne može činiti kakva nasilja u predrečenim manastirima, crkvama i rezidencijama vašim, nego da budu kao i pre oslobođeni: od desetka, od danka i od vojničkih stanova; isto tako da nema niko od svetskih ljudi vlasti osim Nas, nad crkvenim staležom, nikoga zatvoriti ili zarobiti, nego arhiepiskop može crkvene ljude, koji zavise od njega, ako što skrive, kazniti ih po crkvenom ili kanoničkom zakonu. Još darivamo i potvrđujemo, da se crkve grčkoga obreda, manastiri i što k’ ovim spada; onda dobra, što pripadaju arhiepiskopu i episkopima, ma kakva ona bila, kao što su darovana od naših predaka držati ili posedovati mogu, a koje je crkve, neprijatelj hrišćanskoga imena, Turčin, oduzeo od vas, zapovedićemo, kada se osvoje, da se u vaše ruke predadu. Najposle, kada pođe arhiepiskop ili vaši episkopi, kada bude to od potrebe da pohađaju manastire i crkve po varošima ili po selima ili da poučavaju sveštenike i opštine, nećemo trpeti, da im se kakva dosada čini, ni od crkvenih niti od svetskih ljudi. Mi sebi tvrdo obećavamo, da čete vi ovu Našu najdarežljiviju i najmilostiviju dozvolu svim trudom i silama zaslužiti, i vašu vernost i privrženost neprestano sačuvati neoskvrnjenu, pa da je nikakve bure porušiti neće; u ostalom vama svima skupa potvrđujemo najmilostivije Našu carsku i kraljevsku milost“. [Privilegije su uvedene po najstarijem izdanju na latinskom i na „slaveno-srpskom“ jeziku od Hristifora Žefarovića, koji ih je štampao u Beču 1745. god. kao i J. Đorđevića u knjizi „Radnja Blagovještenskog Sabora “ 1861.]
Kada se povrati vladika Đaković sa ovakvim povlasticama od cara, pređe srpski patrijarh sa svojim narodom na ovu stranu. Narod se smesti pod šatore i pod zemunice uz među prema Turcima u nadi, da će se opet povratiti na svoja stara sedišta.
Gornja privilegija izdata je preko carske Dvorske Kancelarije u Beču, pa da bi za nju znale i one vlasti, koje su potpadale pod ugarsku krunu, isti car Leopold 1. saopšti je patentom od 11. decembra 1690. svim duhovnim, vojničkim i građanskim vlastima u Ugarskoj, razumevajući tu i pridružene kraljevine: Hrvatsku, Slavoniju i Dalmaciju, gde im se javlja, kakve su povlastice date Srbima u privilegiji od 21. avgusta 1690. god. pa se pomenutim vlastima krepko zapoveda, da srpskog arhiepiskopa, vladike i sve ostale crkvene i svetske ljude „Istočne Crkve grčkoga vakona“ sa svim porodicama, stvarima i imanjem, prema danoj im privilegiji „zbog careva obraza“ od svakih napadaja, od nemirnjaka i od štetočinja štite, brane i rukovode. Arhiepiskopu neka daju svaku pomoć, zaštitu, proputnice, pratnju kada putuje, pa i podvoz, kad bude iskao.
Ova prva privilegija ponovljena je od reči do reči godinu dana kasnije, a to dana 20. avgusta 1691. godine, pa je tada izdata preko kr. ugarske Dvorske Kancelarije; ali u toj privilegiji dodat je još ovaj dodatak: „Paštićemo se takođe na svaki način, da pobedonosnim našim oružjem, a Božjom pomoći, pomenuti srpski narod što pre ponovo uvedemo u zemlje ili sedišta, koja je pre toga imao, i prognavši odanle neprijatelje, hoćemo, da srpski narod ostane pod upravom i pod uredbama svojih rođenih vlasti, pa da uživa po svojim običajima stare povlastice, koje su mu milostivo darovane od Našega Veličanstva i da žive na miru. Osim toga odobravamo i to, ako bi kogod između njih grčkoga zakona umro bez dece ili bez srodnika, da onda ceo preostali imetak pripadne arhiepiskopu i Crkvi, a tako isto i kada umre arhiepiskop ili episkop, neka pripadne celi imatak arhiepiskopu. Najkašnje, neka svi od arhiepiskopa, kao od svog crkvenog poglavara, kako u duhovnim, tako i u svetskim stvarima, zavise — milostivo hoćemo i zapovedamo“.
Navedenom dakle privilegijom cara i kralja Leopolda 1. od 21. avgusta 1690. god. priznata je Istočna Pravoslavna Crkva, grčkoga obreda ili zakona, u današnjoj Austro-Ugarskoj Monarhiji, po svim onim zemljama i prikrajcima, gde je tada stanovao srpski narod, dakle i ovamo po Hrvatskoj i po Slavoniji, jer u privilegji izrično i jasno stoji: toti communitati ejusdem Graeci ritus, et nationis Rascionorum in tota Graecia… nec non in Hungaria et Croatia ubi de facto existunt.
A vrhovna vlast nad tom Crkvom (pa šta više i svetska vlast nad narodom u onome dodatku u privilegiji od 21. avgusta 1691. godine), predata je potpuna i neograničena, srpskom patrijarhu Arseniju 3. i vladikama, koje on posveti i namesti. Po Hrvatskoj i po Slavoniji je bilo dosta naseljeno pravoslavnoga naroda davno pre patrijarhove seobe. U isto doba, kad je patrijarh prešao u Srem, silni naš narod prešao iz Bosne i naselio se po Hrvatskoj, čim su Turci prognati oduda. I patrijarhu Arseniju valjalo je sada zauzeti vlast nad svojom Crkvom. S toga on odmah 1690. god. pošalje ovamo svoje egzarhe, da svuda kažu srpskome narodu, kakve je povlastice dobio od cara, i da proglase: da je sam patrijarh zakoniti starešina i pravi vladika nad „svim crkvama grčkoga zakona“, i ovamo po Hrvatskoj.
S takom porukom pošalje patrijarh u Karlovački Đeneralat egzarha Hristifora, koji se ovde bavio duže vremena. U Gomirju je bio sa svojim đakonom Mihailom i 1694. god. A u Varaždinski Generalat pošalje opet iste godine egzarha Stefana, kojega patrijarh preporuči zagrebačkome biskupu. [Neštampane listine u zbirci g. R. Lopašića.] Ali odmah na prvom koraku došao je patrijarh u sukob sa unijatima i sa njihovim što kakvim pokroviteljima ovamo po Hrvatskoj. Zagrebački biskup, držeći unijatskog vladiku u Marči već napred spomenutoga Isaiju Popovića za svoga vikara, a pravoslavni narod smatrajući kao da je pounijaćen samo po tome što mu je vladika unijat, odmah stane prečiti patrijarha u vlasti nad Pravoslavnom Crkvom po Hrvatskoj. Prva je dakle neprilika bila patrijarhu sa marčanskim vladikom, kojemu je kako znamo, potčinjen bio sav pravoslavni narod iz oba krajiška generalata. U Lici i u Krbavi gde se još nije znalo ni ko pije ni ko plaća, ipak znade veæ spomenuti pop Marko Mesić pozatvarati patrijarhove egzarhe, kad su došli da oglase svome narodu za patrijarha i za privilegije. Ali i drugu nepriliku spremila je Propaganda sa zagrebačkim biskupom. Čim je očišćena od Turaka donja Slavonija i Gornji Srem gde je naš narod zaostao na svojim sedištima, potvrdi car Leopold 1. Diplomom od 30. marta 1688. god. Longina Rajića kao unijatskog vladiku „vladika vse srpskog naroda u Srijemu“, kojemu potčine sve fruškogorske manastire i parohije a isto tako i po donjoj Slavoniji. Eto kako se brzo postarala Propaganda za srpski narod čim zbaci turski jaram! [Vidi: „Beiträge zur Union der Valachen in Slavonien und Syrmien“] Nije se tu ni najmanje obziralo na srpsku patrijaršiju, koja je još za Turaka upravljala srpskim narodom i koja mu je postavljala zakonite vladike. U isto vreme bio je sremski vladika Stefan Metohijac koga je srpski patrijarh još za vreme turske uprave postavio, pa evo mu je odmah postavljen premac od rimske Propagande.
Patrijarh Arsenije, zatekao je dakle ovde dva unijatska episkopa ali nad pravoslavnim narodom. S toga udariše Jezuiti tužbu u Beč na patrijarha, „da sebi mnogo dozvoljava“ i da se meša u poslove rimskog episkopa, a povrh svega još ga ubediše da silom uzima „u Hrvatskoj od crkava, katoličkih unijata namet, i da u ove uturuje svoje kaluðere šaljući raspise, kojima teži, da naše ljude obmane i privuče ih na svoju stranu”. [Glasnik, 2. odjeljak, knjiga 6. strana 8.] Na ove tužbe poruči iz Beča 26. aprila 1692. tadašnji ugarski primas, kardinal i ministar Kolonić, srpskome patrijarhu najozbiljnije, i to u ime carevo, „da mu se ne dopada, što se patrijarh meša u poslove latinske Crkve, koji njemu ne pripadaju, i ako se u tome ne umeri, što mu se dogodi, neka sam sebi pripiše!“
Ali se patrijarh ne prepdane od ove kardinalove pretnje ni najmanje. U jesen iste 1692. godine dobije on iz Beča putne dozvole za sebe i za vladiku Đakovića. Ovoga pošalje na istok, da obiđe crkve po Srbiji, po Hercegovini, po Dalmaciji itd. a sam patrijarh pohita ovamo u Hrvatsku, da podeli perje sa unijatima.
O Božiću 1692. god. dođe patrijarh ovamo, odsedne u manastiru Lepavini i ostane tu puna dva meseca. [Swicker, Pol. Geschichte der Serben str.] Šta je tu radio patrijarh, najlepše nam on sam kaže u pismu, što ga je pisao 2. marta 1693. zagrebačkome biskupu Mikuliću. Veli tu patrijarh da je još pre tri godine kanio doći u ove krajeve, ali da je bio preprečen (nisu mu vlasti dale putnog lista), a sada je došao, da poduči kaluđere i srpske sveštenike, i da uredi sve po pravilu i po običajima Srba grčkoga obreda ili zakona. Dalje zamoli patrijarh biskupa, neka bi se postarao, da se od cara dobivene srpske povlastice proglase i po Hrvatskoj, kao što su već proglašene po Ugarskoj, a ujedno zamoli biskupa, da mu svetuje, na koji bi način valjalo proglasiti privilegije u Hrvatskoj. U istome pismu reče patrijarh za unijatskog vladiku Popovića, da „isti bude vazda slugom biskupu zagrebačkome, ali da mu valja patrijarha priznati svojim mitropolitom”. Još obeća patrijarh, da će pohoditi biskupa u Zagrebu prvom zgodom, ali da mu to sad nije bilo moguće, jer je svuda u okolini ukonačena silna nemačka vojska. Iz Lepavine ode patrijarh u Sentandreju, a Jezuiti ga odmah tuže u Beč, da je bio u Hrvatskoj, i da je naglobio do desat hiljada forinti i još mnogo volova. [Karlovac, strana 158.-159.] Ovo je već stari zanat jezuitski, da tuže i da potvaraju!
Ova jedina patrijarhova poseta bila je od neizrečene koristi, i po Srpstvo i po Pravoslavlje, na ovim stranama. I narod i sveštenstvo razabere se od onoga straha i nasilja, štono ga počini vladika Zorčić s generalom Herberštajnom pre dvadeset godina. Sve se to okrepi i oživi, kad vide svoga patrijarha, revna i neustrašiva oko svoje vjere. Odjednom puče i narodu i sveštenstvu među očima, da je i brada i mantija i štaka i mitra, na marčanskim vladikama, gola varka i šljeparija! Sa zbora, kod Svete Petke u kapetaniji križevačkoj, poruči i narod i njegovo sveštenstvo vladici Isaiji i njegovim kaluđerima u Marči, goropadnu poruku. A vladika se prepao, pa brže sve javi biskupu u Zagreb, gde mu se izjada, kako mu je narod poručio: „da se ja ostavim Zagreba i zagrebačkog biskupa, i da s njima ništa ne silazim, ja niti moji kaluđeri. Ako li se neće oni mene odvrgnuti, da se hoće Vlasi i mene i kaluđera i da hoćemo jedno jutro ostati mrtvi u Marči, i da ja pišem patrijarhu molbeni list, da mi pošalje blagoslov i dopuštenje, da bi opet kaluđeri popovali”. [Smičiklas 2. 260.]
A da je ovo bila prava zbilja, i da se Srbi nisu šalili, posvedočava i podđenerao varaždinski, baron Makar, koji savetovaše vladici u pismu od 7. juna 1693. da treba pisati patrijarhu „Ne zbog obedijencije (pokornosti), nego zbog puka, jer se nije nikada tako bilo zburkalo kako sad, a stanovito ako ne bude kakva god utišenja ljudstva naskorom hoćemo vsi ali izginuti ali se presipati.” [Lopašić, Karlovac str. 159. — Smičiklas, 2. str. 260.] Jasno je dakle kao sunce, koliko su se Jezuiti morali ljutiti na srpskog patrijarha, kad im je evo odjednom pomrsio sasvim konce oko unije u Varaždinskom Đeneralatu, kao u sedištu unijatskih vladika. Amo u Karlovački Đeneralat nije patrijarh ni dolazio, jer je znao da ni tuda nisu bile proglašene srpske privilegije, te s toga ovdašnje državne vlasti niti su znale za patrijarha ni za njegovu vlast nad pravoslavnim narodom. A morao je patrijarh i to saznati, da su državne vlasti zatvorile u Lici meseca decembra 1690. dva pravoslavna sveštenika, koje je patrijarh tamo poslao, da objave narodu za privilegije od 1690. Vlasti ih obediše da obilaze sela po Lici i da s narodom drže tajne sastanke. Po Hrvatskoj i po Slavoniji dakle, državne vlasti ne htedoše ni čuti za srpskog patrijarha. Međutim, imao je patrijarh pune šake posla i oko drugih narodnih neprilika, i on je na sve to dospevao. Tako kad je video, da su slabi izgledi, da će se onaj narod što je s njime prešao, povratiti natrag na svoja ognjišta, nastane za tim, da se onaj narod stalno smesti i razredi, jer je eto već u četvrtu godinu živeo onako od dan do dan bez reda, po šatorima i po jamama. Taj je posao izvršen pod jesen 1694. god. A kad je to uređeno, pristupi patrijarh, da i crkvenu upravu već jednom uspostavi i uredi na ovim stranama u Ćesarevini.
U jesen (27. oktobra) 1706. umre u Beču blaženi patrijarh Arsenije 3. Čarnojević, ponevši sa sobom na onaj svet bar tu utehu, kod svih mnogobrojnih nevolja što je dobio pre smrti od cara Josifa 1. onu znatnu potvrdu narodnih privilegija, i što je Pravoslavnu Crkvu u Hrvatskoj i u Slavoniji upravo oteo iz unijatskih čeljusti. Pronelo se po narodu, a ušlo je i u knjigu, da su ga oni i otrovali u Beču. [Glasnik 35. 75.-66.] Ko nam jednom uspiše pravu istoriju Pravoslavne Crkve ovamo u Ćesarevini, taj će nam i to bolje osvetliti, a taj će imati posebno da oceni velike zasluge patrijarha Arsenija 3. koje je stekao za Pravoslavlje, a s tim i za Srpstvo u Hrvatskoj.
(Iz “Karlovačkog Vladičanstva”, Manojla Grbića, štampanog 1891.godine)
4. maj 2019. u 23:05
Nebojša Babić
Tumačenje naziva “furešti” koji Paštrovići (i drugi Primorci) koriste za doseljenike iz planinskih krajeva Crne Gore:
“… u latinskom pridjevu foritanus, a znači »onoga koji je vani«, odnosno u talijanskom foretano, koja riječ od XIV. st. dolazi u značenju »onaj koji stanuje izvan gradskih zidina« … Ista je osnova i latinskom fore(n)sis, talijanskom fore(n)se »zemljoradnik«, »seljak«, … Iz istoga je korijena u tim krajevima imenica forést/ furéšt »stranac«, »onaj koji je došao izvana«, vjerojatno od mletačkog foresto, a sve iz latinskog foras »što je vani, napolju”.
(Petar Šimunović, “Naša prezimena”)
11. februar 2020. u 13:43
Nebojša Babić
Još jedna potvrda za pleme Davidovića:
Miković I2 M223
https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=1193.msg129751;topicseen#msg129751
30. jul 2020. u 15:23
Nebojša Babić
1837. godine Vuk Vrčević dostavlja Vuku Karadžiću prevod mletačkog dokumenta iz prve polovine 15. veka, sa imenima tadašnjih paštrovskih glavara. Vrčević je uz njihova imena dao i napomene o kojem tadašnjem plemenu se radi:
Radič Miković = Davidovići
Ivaniš Ružić = Bečići
Petar Glavoč = Suđići
Zuvan (?) Kalađurđević = Kalađurđevići
Novak Crnac = Kažanegre (kasnije Dabkovići)
Šojak Buranović = Mitrovići
Karivoj Novaković – istražili se
Kanjoš Macedonović = Armenko (kod Vrčevića – Ermenko)
Dragoje Todorović = Reževići
Bližanak Vazata (?) = Ljubiše
Bogdan Bulgarović = Srzentići, Ćude i Zanovići (pleme Srzentić)
Novak Tomić = Midžori
Iako vidimo neka starija prezimena, kod većine plemena podaci se uklapaju u plemesko predanje i istorijske podatke.
Kao glavara kasnijih Mitrovića vidimo Buranovića, koji su stariji rod od Mitrovića (danas se prezivaju Divanović), koji su kasnije preuzeli prvenstvo u plemenu.
Vrčević vezuje Novaka Tomića za današnje Midžore. Međutim, Tomić je starije prezime plemena Armenko. No, ovde na značaju dobija predanje koje kaže da su Midžori u stvari odeljeni deo Tomića – Armenka.
Ono što najviše zbunjuje je vezivanje plemena Armenko i Kanjoša Macedonovića. Mogući odvor na ovo je što Kanjoša u Patrovićima više nema (ili je od njih opstao samo jedan manji rod – Kaloštri u Reževićima), dok su se Armenci umnožili. Oba bratstva su iz Buljarice, pa ih je Vrčević možda zbog toga povezao.
Ime Zuvan kako glavara Kalađurđevića prevodi Vrčević, verovatno je mletački ispis Zuane, kako često možemo naći u onovremenim mletačkim dokumentima, a zapravo je u pitanju ime Jovan. Takođe je zbunjujuće i ime glavara potonjih Ljubiša – Bližanak Vazata. Jedino što bi se eventualno moglo povezati je imenska osnova bliž-, bliz-, za nekadašnji naziv ovog plemena – Blizikuće (i danas postoji istoimeno selo u gori iznad Svetog Stefana).
6. avgust 2020. u 20:46
Nebojša Babić
Neki rezultati Paštrovića sa 23andMe:
Zenović, Mratindan, Budva, E V13
Kentera, R1b L23
Anđus, R1b L23
Dabković, R1b Z2103 CTS9219
Franović, J2a L26 L70
Medigović, I2 M223 P78
Miković, I2 M223 P78
Gregović, I2 M223 P78 S25733
https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=835.260
Zenovići iz Budve bi trebalo da su od paštrovskih Zenovića, iz Krsca, pleme Režević. Jedino je upitna slava, jer bi reževićki Zenovići trebalo da slave Svetog Stefana, a istu slavu je i za budvanske Zenoviće zabeležio Nakićenović („Boka“).
Kentere – još jedan rod plemena Dabkovića, piperskog porekla.
Anđus – ovo nam je prvi rezultat za paštrovsko pleme Mitrovića.
7. decembar 2021. u 21:38
Goran
Poštovanje svima. Dali neko možda zna koji je razlog preseljenja Sankovića iz Bajica u Paštroviće 1712g. i koje je njihovo novo prezime posle toga? Unapred hvala.
22. januar 2023. u 22:29
Nebojša Babić
Evo potvrde i za Kažanegre (R1b-CTS9219):
https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=1193.4360