Balkanski ratovi – vek kasnije

5. oktobar 2012.

komentara: 5

Mediji

Ostao je nauk da je moguće realizovati nacionalne ciljeve samo onda kada se oni poklope sa strateškim vizijama velikih sila

Piše: Miša Đurković (slika levo)

U ponedeljak osmog oktobra navršava se tačno sto godina od kada je Crna Gora objavila rat Osmanskom carstvu čime je zvanično počeo Prvi balkanski rat. Pet dana kasnije uključile su se Bugarska, Grčka i Srbija. Rat je okončan tridesetog maja naredne godine velikom pobedom balkanskih saveznika. Pet vekova nakon osvajanja Balkana, Osmanska carevina bila je prinuđena da se sa njega povuče.

Današnje generacije nažalost ne mogu da shvate šta je za tadašnji naraštaj naših predaka značila ova herojska epopeja. Mala Srbija je podigla i pod oružje stavila skoro deset odsto stanovništva. Dobrovoljci su stizali iz svih srpskih krajeva, a sa oduševljenjem su se u pripremu i vođenje rata uključili svi slojevi društva, od političara preko intelektualaca do običnog sveta i naročito omladine. Ovo je, kako je primetio istoričar Dušan Bataković, verovatno bio najpopularniji rat u istoriji Srba. Lebdelo je osećanje da se posle pet vekova oslobađa Kosovo i sva stara Srbija. Ključni momenat Prvog balkanskog rata za Srbe je ostala Kumanovska bitka, vođena 23–24. oktobra. Ostalo je predanje da su neki srpski vojnici oduševljeno jurišali verujući da pred njima jaše Marko Kraljević. Nakon ove velike pobede srpska vojska je umarširala u staru prestonicu Skoplje.

Nakon sramnog Milanovog rata sa Bugarskom i poraza na Slivnici, srpska vojska je povratila svoju čast i ugled na evropskoj mapi. Iako su pred rat sve oči bile uprte u Bugarsku, „balkansku Prusku”, upravo se Srbija istakla veštinom i hrabrošću svoje vojske. Ratnim operacijama prethodila je diplomatska priprema, u kojoj su veliku ulogu imali ministri inostranih poslova Milovanović i Geršov koji su uspeli da uprkos brojnim sporovima organizuju zajednička dejstva.

Savremena istoriografija i teorija međunarodnih odnosa racionalno sagledavaju stvari i nastoje da Balkanski savez i ratove smeste u realan geopolitički okvir tadašnjih odnosa velikih sila. Tačno je zaista da je stvaranje Balkanskog saveza povezano sa interesima i posredništvom dve velike sile: najpre carske Rusije, a indirektno i Britanije. Iako je Rusija operativno najviše radila na posredovanju između četiri balkanske hrišćanske države, najvažniji faktor je ipak promena britanske politike prema Balkanu. Čitav devetnaesti vek protekao je u britanskom protivljenju upravo takvim idejama balkanskih naroda i borbi za održavanje Otomanske carevine na Balkanu. Radikalna promena dolazi nakon približavanja Turske Nemačkoj i planova o izgradnji pruge Berlin – Bagdad. Tako je 1907. sklopljen britansko-ruski savez u cilju sprečavanja nemačkog prodora ka Bosforu. Hrišćanske balkanske države su iz te perspektive dobile važnu ulogu oruđa britanske i ruske politike sprečavanja nemačkog prodora i nemačko-turske saradnje.

To sve međutim nimalo ne umanjuje veličinu srpske borbe. Štaviše, ostavilo je nauk da je moguće realizovati nacionalne ciljeve samo onda kada se oni poklope sa strateškim vizijama velikih sila.

Vek kasnije, uočljiv je izostanak želje da se ova velika srpska pobeda adekvatno proslavi. Ne postoji organizovana državna proslava Balkanskih ratova. Osim nekoliko prigodnih muzejskih izložbi postoje samo različite inicijative pojedinaca i udruženja. Studenti Pravnog fakulteta u Beogradu su organizovali obilazak srpskih znamenja i spomenika u Makedoniji, poput groblja u Bitolju i Zebrnjaka. Najveću manifestaciju organizuje opština Prijepolje u saradnji sa udruženjem srpskih domaćina. Pećka patrijaršija organizuje naučni skup. Vlada Srbije i ostale državne institucije ne najavljuju međutim bilo kakvu zvaničnu proslavu u Srbiji. Najavljeno je da će predsednik Nikolić zajedno sa predstavnicima makedonske države položiti vence na ostacima Korunovićevog spomenika na Zebrnjaku.

U Srbiji nema svečane akademije, nema sećanja na junake koji su izvojevali jednu od najvećih srpskih pobeda. Ministarstvo kulture ili RTS neće nas iznenaditi igranim ili dokumentarnim filmom, eventualno serijom koja bi se bavila ovim slavnim periodom naše istorije (važniji su valjda „Klip”, „Parada”, ili filmovi o srpskim zločincima poput „Ustaničke ulice”). Ova tema nije pobudila maštu savremenih srpskih pisaca, a jedina naučna knjiga koja se najavljuje je studija Miroslava Svirčevića, na engleskom jeziku.

Ruku na srce ni naše komšije nisu mnogo dalje otišle. U Crnoj Gori tema su parlamentarni izbori na kojima Đukanović računa na glasove manjina pa se o balkanskim ratovima i ne govori. Grčka je u ekonomsko-finansijskom kolapsu i bavi se izbegavanjem novih pobuna, dok Bugarska takođe obeležava jubilej niskim intenzitetom. Vek nakon sjajnih pobeda, naslednici se ponašaju kao da se stide. Svojih predaka ili sebe, pravo je pitanje.

Zanimljivo je svakako da je sto godina kasnije velika politička tema na Balkanu – povratak Turske.

IZVOR: Politika, 4. oktobra 2012.; Autor Miša Ćurković

Naredni članak:
Prethodni članak:

Komentari (5)

Odgovorite

5 komentara

  1. 27. avgust 2017. u 07:28

    vojislav ananić

    Dobrovoljci i npoboj Solunskog fronta

    Nešto više od polovine ukupnog sastava srpske vojske u završnim operacijama na Solunskom frontu i u njegovom proboju činili su dobrovoljci. Jer, od ukupno oko 140.000 vojnika u sastavu srpske vojske, a možda i svih 150.000 – prema nekim drugim izvorima, u proboju Solunskog fronta i u završnim operacijama za oslobođenje Srbije i Crne Gore i prekodrinskih, prekosavskih i prekodunavskih srpskih krajeva učestvovalo je najmanje 82.600 dobrovoljaca, od toga oko 76.600 izvan Kraljevine Srbije, uglavnom iz krajeva koji su se pre Velikog rata nalazili pod austrijskom i ugarskom okupacijom.
    Relativno malobrojno učešće vojnika iz Kraljevine Srbije u proboju Solunskog fronta neposredna je posledica srpskog povlačenja preko Arbanije i Crne Gore, posle vojničkog poraza u okršajima sa nemačkom, austrougarskom i bugarskom vojnom silom na samom kraju druge ratne godine.

    IZVOR: Ilija Petrović, SRPSKI DOBROVOLJCI IZ HERCEGOVINE I BOSNE 1912-1918

    Odgovori

  2. 27. avgust 2017. u 07:31

    vojislav ananić

    Poreklo i nacionalni sastav srpskih dobrovoljaca

    Od ukupnog broja svih dobrovoljaca iz prekomorskih zemalja, obuhvaćenih datom klasifikacijom (58.500), svega oko 9.200 osoba identifikovano je i njihova imena objavljena u knjizi I. Petrovića, Pomenik svetih srpskih ratnika, Novi Sad 2005. U tom Pomvniku sabrana su imena srpskih dobrovoljaca iz prekomorskih zemalja (uključujući Italiju i Francusku), prispelih na ratišta u Srbiji i Crnoj Gori (19l2-1915) i na Solunski front (1916-1918). Jedan manji deo njih, možda dve-tri stotine, stigao je u balkanske ratove, a stotinak njih dolazilo je iz Amerike dva puta, najpre u balkanske ratove, a potom u Veliki rat; svi oni nalaze se u istoj vrsti: borci, neborci, sanitetsko i tehničko osoblje u medicinskim misijama ili pojedinačno; ovi poslednji uvršteni su u Pomenik bez obzira na to iz koje su zemlje došli.
    Pošto su ispušteni dobrovoljci iz Pivkovog bataljona (709) i iz stranih medicinskih misija koje su u balkanskim ratovima (142 osobe) i Velikom ratu (561 osoba, među njima i trinaest s iskustvom iz balkanskog rata) delovale u sastavu srpske ili crnogorske vojske na nekom od njihovih ratišta, uključujući i ono na Dobrudži, obradom su obuhvaćena samo imena 7.820 srpskih dobrovoljaca, čiji je zavičaj ovde određen po regionalnom principu, azbučnim redom, kako sledi:
    Austrougarska 25
    Boka i Paštrovići 407
    Bosna 862
    Vojvodina Srpska 439
    Gornja Krajina 2676
    Italija 19
    Kosovo i Metohija 242
    Maćedonija 23
    Rumunija 38
    Rusija 42
    Sjedinjene Američke Države 13
    Slavonija 267
    Slovenija 34
    Kraljevina Srbija 101
    Hercegovina 1019
    Hrvatska 292
    Crna Gora 1038
    Neodređeno poreklo 283
    Cvega 7820

    Izračunati odnosi ne mogu se u potpunosti primeniti na celu statističku masu (sve dobrovoljce u srpskoj i crnogorskoj vojsci) ali se može smatrati izvesnim da su u srpskim oslobodilačkim ratovima 1912-1918. godine Srbi činili iznad 98,5 procenata ukupnog broja dobrovoljaca.

    IZVOR: Ilija Petrović, SRPSKI DOBROVOLJCI IZ HERCEGOVINE I BOSNE 1912-1918

    Odgovori

  3. 27. avgust 2017. u 08:34

    vojislav ananić

    SRPSKI DOBROVOLJCI IZ ISELJENIŠTVA U OSLOBODILLČKIM RATOVIMA 1912-1918.

    Srpsko iseljeništvo. Mada bi ce površnom čitaocu mogao učiniti nekorisnim bilo kakav razgovor o broju srpskih doseljenika na američki kontinent, posebno u Sjedinjene Američke Države, to je pitanje od izuzetnog značaja za utvrđivanje ukupnog broja srpskih dobrovoljaca u oslobodilačkim ratovima Srbije i Crne Gore od 1912. do 1918. godine i za razumevanje dobrovoljačkog pitanja u celini. S razlogom su skoro svi hrvatski autori govorili samo o ukupnom broju svih iseljenika iz Slovenije, Hrvatske, Crne Gore i srpskih krajeva pod Austrougarskom, isto kao što su se srpski autori stalno trudili da umanje broj iseljenih Srba. I jednima i drugima bio je cilj, mada iz sasvim drukčijih pobuda, da se zabašuri broj dobrovoljaca koji se pojavio u srpskoj i crnogorskoj vojsci. Hrvatska i slovenačka strana, znajući da je iz njihovih redova otišlo u rat zanemarljivo malo dobrovoljaca, i procentualno i u apsolutnom broju, nastojale su da ciframa o „jugoslovenskim” dobrovoljcima fasciniraju saveznike i da preko njih iskažu svoj navodni golemi doprinos savezničkoj pobedi nad Austrougarskom. Na srpskoj strani, i tokom rata i kasnije, naročito u vreme „jugoslovenstva”, ukupan broj dobrovoljaca svođen je na uglavnom beznačajan nivo, jer nije bilo uputno isticati njihovu vojničku ulogu u srpskom ratnom pohodu od 1912. do 1918. godine, naročito ne u proboju Solunskog fronta. Najjednostavniji način da se dođe do jedne „usmerene ravnoteže” bio je da se, koliko god se to može, suzi srpska osnova iz koje su se regrutovali dobrovoljci. A bio je u pitanju „čitav jedan narod koji… luta trbuhom za kruhom po svetskim raskrsnicama i bespućima, i koga daleke vetrometine bacaju, kao ono biblijsko seme, na kamen ili na plodno zemljište”(1, 7).
    Iseljenih Hrvata i Slovenaca bilo je mnogo, a niko, čak ni Slovenci i Hrvati, nisu poricali da je broj dobrovoljaca iz njihovih redova bio premalen, beznačajan takoreći. Ako se, sa tim u vezi, „dokaže” da je broj iseljenih Srba bio mali, potpuno će biti razumljivo što je i broj dobrovoljaca iz njihovih redova takođe morao bio mali. Otud, kad god se pisalo o srpskim iseljenicima, sa njihovim brojem licitiralo se naniže. Išlo se od pretpostavke da svi iseljenici, a možda ni svaki deseti, peti ili šesti neće dobrovoljno krenuti na ratište. Možda najlepši primer „dirigovanog” pisanja o srpskim iseljenicima nalazimo kod Bogumila Hrabaka, koji, pošto konstatuje da je početkom 1916. godine „u samom Njujorku živelo 11.000 srpskih podanika (tačnije austrougarskih podanika koji su primili srpsku zaštitu) a preko 30.000 Bosanaca prijavilo se konzulatima i drugim organima Srbije da budu pozvani pod zastavu”(2, 175), izvlači zaključak da je pred Prvi svetski rat u Sjedinjenim Američkim Državama živelo oko 40.000 Srba i 5.000 Crnogoraca. Prihvatajući savremene „jugoslovenske” ideološke podele, on dodaje da je tamo živelo i „Makedonaca bar 24.000, a Muslimana srpskohrvatskog jezika do 3.000”(3, 133-135). U tim zaključcima najneobičnije je što on potpuno zaboravlja na jedan svoj raniji iskaz da je uoči Prvog balkanskog rata bilo u Novom Svetu oko 21.000 Crnogoraca i da je to ”približno realan broj”(4, 74). O cifri od „najmanje 20.000 Crnogoraca u SAD”, pre balkanskih ratova, govore američki istoričar srpskog porekla Majkl Boro Petrović i njegov saradnik Džoel Helpern(5), a što se tiče preostalih Srba, ni Hrabaku nije bilo nepoznato da ih je tada, prema nekim drugim američkim izvorima, bilo skoro desetostruko više.
    Posebnu pažnju treba obratiti na podatak Đorđa Krstonošića, jednog od dobrovoljaca sa samog početka 1915. godine, da su „naši Srbi iseljenici i ako udaljeni preko Okeana od svoje otadžbine nas na broju 20.000, mladih srpskih Sokola odazvali smo se svojoj Sokolskoj i Srpskoj dužnosti otišli smo kao Dobrovoljci iz Amerike, i kao nacionalni borci i branioci pohitali smo da odbranimo svoju otadžbinu Majku Srbiju od varvara nemačko austrijskog i mađarskog naroda, u čemu smo mi Srbi i uspeli”. Podatak o 20.000 članova srpske sokolske organizacije u Sjedinjenim Državama utoliko je značajniji što je Krstonošićev rukopis bio na ”cenzuri” (danas bi se reklo: recenziji) u Predsedništvu Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije, koje je 7. oktobra 1931. godine, „pošto su izvršene jezičke i stilske ispravke” a izvesni pasusi skraćeni, dalo saglasnost da „ovako ispravljen manuskript možete sada dati u štampu”; njima nije mogao promaći suv podatak o broju srpskih sokola iz Amerike koji su tokom ratnih godina (1914-1918) kao dobrovoljci došli u srpsku vojsku, utoliko pre što se on nalazi u Uvodu, pod naslovom Život Srba u novoj otadžbini za prvih 200. Godina(6, VII).
    Koliko je dobrovoljaca bilo. Svaki pokušaj da se do ukupnog broja dobrovoljaca iz prekomorja dođe listanjem pojedinačnih dokumenata i sabiranjem cifara sadržanih u njima (kao što je to najupornije činio Hrabak), unapred je osuđen na neuspeh. Uz napomene:
    a. Da ce kao dobrovoljci iz prekomorskih zemalja ovde računaju svi srpski dobrovoljci koji su na srpsko ili crnogorsko ratište (1912-1915) i na Solunski front (1916-1918) pristigli iz dveju Amerika, Australije, Afrike, Male Azije, iz raznih evropskih zemalja osim onih koje su se nalazile u sastavu Austrougarske, kao i borci iz Pivkovog bataljona s italijanskog fronta (kojima je priznat dobrovoljački status);
    b. Da se ovde ne računaju dobrovoljci iz reda zarobljenih austrougarskih vojnika sa balkanskog i ruskog ratišta tokom Svetskog rata;
    v. Da se najvećem delu dobrovoljaca nikada neće saznati imena, budući da oni koji su se naći u tački 1. nisu bili ,,za pamćenje”, a oni iz tačaka 3, 4, 5, 7. i 8. u rat su krenuli tajno, u vreme američke ratne neutralnosti;
    Mi predlažemo da se u tu svrhu koristi nekoliko globalnih cifara:
    1. Za vreme balkanskih ratova, Srbi iz Sjedinjenih Država, što uključuje i Crnogorce, dali su oko 13.000(7, 170; 8, 128; 9, 286; 3, 178; 10, 332), a iz Male Azije, Carigrada, Egipta i Južne Afrike oko 2.500 dobrovoljaca(11, 23);
    2. U medicinskim misijama na srpskom i crnogorskom ratištu našlo se tokom Prvog balkanskog rata najmanje 700 osoba sa strane(12, 54);
    3. Već jula 1914. godine, pošto je bilo izvesno da se rat ne može izbeći, stigla je iz Severne Amerike grupa od 150 dobrovoljaca i odmah se priključila srpskoj vojsci(13, knjiga 2. prvo izdanje, 561; 14, 219);
    4. Samo nekoliko dana po izbijanju Svetskog rata, brodovima „Zvezda” i „Evropa” krenulo je iz Amerike 5.000 dobrovoljaca, delom Crnogoraca a delom Srba iz krajeva pod austrougarskom okupacijom(15, 27. jul/9. avgust 1914);
    5. Od oktobra 1914. do okupacije Srbije koncem 1915. godine Srbi iz Amerike dali su oko 14.000 dobrovoljaca(7, 171; 9, 286);
    6. Na Badnji dan 1916. godine lađom „Brindizi” doplovilo je do Medove najmanje 534 dobrovoljca, od kojih je eksploziju i potapanje la|e preživelo bar 130 lica(16; 17; 6; 18);
    7. Nešto pre transporta iz tačke 6, krenula su iz Amerike još dva transporta od 2.000 Crnogoraca, Hercegovaca, Bokelja i Ličana; oni su iskrcani u Solunu i uključeni u srpske jedinice(13, knjiga 2. prvo izdanje, 561); biće da su to isti transporti koji se pominju u(13, knjiga 8. drugo izdanje, 787);
    8. „Treći kontigenat od 2.000 ljudi, koji je imao da krene za Crnu Goru, zadržao se zbog pada Crne Gore, koji je tada nastupio, u Sjedinjenim Državama i Kanadi, očekujući poziv za dalje kretanje… Pošto se, zbog političkih i diplomatskih motiva, nije došlo do ostvarenja logora u Frežisu (u Francuskoj, za potrebe crnogorske vojske – IP), ovaj treći kontigenat Crnogoraca iz Severne Amerike angažovao se u savezničkim vojskama”(17, 149-150; 16, 25);
    9. „Pojedinci i grupe stizali su i drugim putevima u Crnu Goru”(13, knjiga 2. prvo izdanje, 561).
    10. Krajem 1916. godine američka vlada odobrila je da se na teritoriji Sjedinjenih Država prikupljaju dobrovoljci za srpsku vojsku, s tim da se iz tranzitnog logora u Sen Luju savezničkim brodovima prebacuju u Evropu. Prema nepotpunim podacima, od februara 1917. godine do kraja rata, kroz prihvatni centar u Bizerti (Tunis) prošlo je oko 9.000 dobrovoljaca(13, knjiga 2, 496; 13, knjiga 8, 787);
    11. Oko 155 dobrovoljaca iz Australije, u dve grupe, stiglo je na Solunski front septembra/oktobra 1917. godine(19, dok. 197, 316; 14, 220);
    12. Iz Južne Amerike stigla je tek neka stotina dobrovoljaca, svakako ne manje od 300 njih. Po dolasku u Buenos Aires, uz pomoć francuskog konzula njima su pravljeni pasoši. „Konzul ih je potvrđivao i naređivao svim francuskim kompanijama u Buenos Airesu da upućuju transporte jugoslovenskih dobrovoljaca za srpsku vojsku svojim teretnim brodovima do francuske obale. Najviše je bilo Crnogoraca. Upućivali su svakim brodom od 30 do 40 njih. Kapetani brodova nisu smeli primati više zbog eventualnog potapanja”. I autor ove izjave upisao se u dobrovoljce u Buenos Airesu, da bi posle skoro dva meseca, 14. marta 1917. godine, sa još 33 druga krenuo preko okeana brodom „Ousant”(20, 263);
    13. Početkom septembra 1918. godine u malom depou u Tulonu našla su se 763 dobrovoljca „koji su ovih dana pristigli iz Amerike. Veliki deo ovih služio je vojsku i mole uputiti ih direktno u Solun”. Srpski poslanik u Parizu Milenko Vesnić naredio je da se odatle premeste u veliki depo u Tulonu i tamo sačekaju naređenje za prebacivanje u Solun. Podatak je hitno saopšten ministru vojnom i dobrovoljci su verovatno odmah upućeni na front, mimo Bizerte(19, dok. 208, 331-332), tako da se njihova imena nisu mogla naći u tamošnjim spiskovima;
    14. Iz Italije stiglo je na Solunski front, u nekoliko navrata, oko 1.180 dobrovoljaca:
    a. 123 čoveka oslobođeno je u Italiji i predato srpskoj vojsci od početka 1916. do kraja septembra 1917. godine(21, 136);
    b. ukupno 433 dobrovoljca uključilo se u srpsku vojsku od oktobra 1917. do aprila 1918. godine(21, 71);
    v. 314 dobrovoljaca otplovilo je prema Grčkoj (u Iteju) 26. septembra 1918. godipe(21, 126), gde ih je početkom oktobra 1918. godipe prispelo 310, u tri grupe(21, 126; 19, dok. 226, 363);
    g. još 315 dobrovoljaca čekalo je od jula 1918. godipe da im se iz Noćere Umbre odobri odlazak u srpsku vojsku, ali su puštepi tek posle propasti Austrougarske(19, dok. 221, 350-354; 14, 222);
    15. Posebap Jugoslovepski bataljop od (oko) 1.000 ljudi, pod komapdom Ljudevita Pivka iz Maribora, obrazovap je krajem 1917. godipe i u sastavu italijapske vojske borio se do kraja rata(19, dok. 223, 361; 14, 222; 13, knjiga 6, 697);
    16. Iz Francuske i Egipta stiglo je do 13. marta 1918. godipe ukuppo 2.744 dobrovoljca(13, dok. 186, 303);
    17. Ratpe operacije bile su završepe kad je u Solup stigla grupa od 2.000 dobrovoljaca iz Amerike, ,,pa su upućepi većipom” u Boku Kotorsku(22, 16); i njihova imepa ostala su van spiskova;
    18. Tokom Velikog rata, pa ratištima uz srpsku vojsku, u stranim medicipskim misijama učestvovalo je pajmanje 1.500 lica(12, 85-87): sredipom leta 1915. godipe, u medicipskim misijama u Srbiji delovalo je pajmanje 1.200 osoba, od čega pajviše u Bolpicama škotskih žena(23; 11, 87-91); posle njihovog povlačenja ili repatrijacije iz okupirape Srbije, dve pove bolpice poslate su u Odesu i pa front u Dobrudži; sa pripadpicima Srpskog dobrovoljač-kog korpusa ove bolpice stigle su u Solun, gde su se pridružile drugim medicipskim misijama;
    19. Izvestap broj srpskih dobrovoljaca iz Sjedinjepih Država ratovao je pa zapadpoevropskom ratištu u sastavu američke vojske, dok je pešto Srba iz Australije i Novog Zelapda dobrovoljno pašlo u engleskoj vojsci i s njom ratovalo pa Galipolju i drugim ratištima.
    Na ospovu podataka datih u prethodpim tačkama, nedvosmislepo se može zaključiti da je tokom oslobodilačkih ratova od 1912. do 1918. godipe u srpsku i crpogorsku vojsku krepulo pajmanje 58.500 dobrovoljaca iz prekomorskih zemalja. Od toga, treba računati da je bilo približpo 2.200 lica izvan prostora prethodnih dveju Jugoslavija (uključujući ovde i medicinsko osoblje), pe više od 600 Hrvata i Slovepaca, a svi ostali bili su Srbi iz svih srpskih krajeva pod austrougarskom okupacijom i iz Crpe Gore. Izuzmemo li oko 400 pogipulih u medovskoj katastrofi, približno 1.000 pripadpika Pivkovog bataljopa, 315 zarobljepika oslobođepih iz Noćere Umbre, 2.000 dobrovoljaca koji su posle pada Crpe Gore uključepi u savezpičke vojske i 2.000 dobrovoljaca pristiglih u Solun posle propasti Austrougarske, pa srpskom i crnogorskom ratištu tokom oslobodilačkih ratova 1912-1918. godine pojavilo se najmanje 52.800 lica iz prekomorskih zemalja. Bez 16.200 onih koji su došli u balkanske ratove (uključujući i medicinsko osoblje) i oko 1.500 osoba iz stranih medicinskih misija, u Prvom svetskom ratu našlo se, dakle, oko 40.800 dobrovoljaca iz iseljeništva u Americi, Australiji i Novom Zelandu, Francuskoj, Maloj Aziji, Carigradu, Južnoj Africi i Egiptu, najvećim delom, i u manjem broju iz zarobljeništva u Italiji i Francuskoj(12, 278-287). Na samom kraju 1917. godine, prema izjavi Milenka Vesnića, vrlo kvalifikovanog da pruži takvu informaciju, na Solunskom frontu nalazilo se oko 20.000 dobrovoljaca iz Amerike(24, 43-44), me|u njima, van svake sumnje, i jedan neodređeno velik broj Crnogoraca. Pridruže li se tom broju dobrovoljci iz Italije, Egipta i Francuske, njih oko 3.900 iz tačaka 14. i 16. i, po prilici, 6.600 dobrovoljaca iz Amerike koji su kroz Bizertu prošli tokom poslednjih dvanaest ratnih meseci (do kraja 1917. godine pukovnik srpske vojske Milan Pribićević, šef srpske misije u Sjedinjenim Američkim Državama, otpremio je ukupno 2.405 dobrovoljaca – 19, dok. 139, 231), proizilazi da je u proboju Solunskog fronta učestvovalo preko 30.000 dobrovoljaca iz prekomorskih zemalja.
    Poreklo i nacionalni sastav prispelih dobrovoljaca. Od ukupnog broja svih dobrovoljaca obuhvaćenih datom klasifikacijom (58.500), uspeli smo da svega 9.219 osoba identifikujemo i da njihova imena pripremimo za objavljivanje u Pomeniku svvtih srpskih ratnika. U tom Pomeniku biće sabrana imena srpskih dobrovoljaca iz prekomorskih zemalja (uključujući Italiju, Francusku i druge evropske zemlje, osim onih koje su bile u sastavu Austrou- garske), prispelih na ratišta u Srbiji i Crnoj Gori (1912-1915) i na Solunski front (1916-1918). Jedan manji deo njih, možda dve- -tri stotine, stigao je u balkanske ratove, a stotinak njih dolazilo je iz Amerike dva puta, najpre u balkanske ratove, a potom u Veliki rat; svi oni naći će se u istoj vrsti: borci, neborci, sanitetsko i tehničko osoblje u medicinskim misijama ili pojedinačno; ovi poslednji biće uvršteni u Pomenik bez obzira na to iz koje su zemlje došli.
    Osnovu Pomenika čini 5.659 imena preuzetih iz Glavnog spiska JuGoslovenskih dobrovoljaca došavših iz Amerike od 6. februara 1917. do 30. oktobra 1918. Godine i po azbučnom redu ličnih imena (kako su u Srba nekad vođeni spiskovi) popisanih u prvoj i drugoj knjizi Arhiva Vojske Jugoslavije, fond broj 5.
    U ovom radu neće se tretirati zavičaj i nacionalni sastav popisanih dobrovoljaca iz Pivkovog bataljona (709) i iz stranih medicinskih misija koje su u balkanskim ratovima (142 osobe) i Velikom ratu (561 osoba, među njima i trinaest s iskustvom iz balkanskog rata) delovale u sastavu srpske ili crnogorske vojske na nekom od njihovih ratišta, uključujući i ono na Dobrudži.
    Drugim rečima, bavićemo se samo imenima 7.820 srpskih dobrovoljaca, čiji zavičaj ovde određujemo po regionalnom principu, azbučnim redom.
    Zbog toga što se do svih ovde datih podataka došlo pojedinačnim prebrojavanjem, lako je moguće da neki od njih sadrže i pokoju grešku; ovo se naročito tiče nacionalnog sastava, gde je kao Srbin mogao proći i neki Hrvat s imenom i prezimenom čisto srpskim i iz srpskog naselja, ili obrnuto, ukoliko je neki dobro- voljac s možda neobičnijim prezimenom poticao iz nekog nase- lja označenog kao hrvatsko.

    A da ce ne bi pomislilo da je ta računica rađena na štetu bivše „jugoslovenske” braće, valja znati da Hrvati uopšte nisu bili zainteresovani za bilo kakvo ratovanje u srpskoj vojsci, ponajmanje dobrovoljno; hrvatski Jugoslovenski odbor počeo je da o dobrovoljcima razmišlja tek 24. januara 1915. godine, kada se moglo učiniti da je vojni i politički položaj Auctrougarcke ozbiljno uzdrman i da srpske pozicije naspram nje stoje vrlo kvalitetno.
    U svakom slučaju, treba smatrati da se izračunati odnosi ne mogu u potpunosti primeniti na celu statističku masu (oko 55.500 dobrovoljaca, bez pripadnika stranih medicinskih misija i Pivkovog bataljona), ali se može smatrati izvesnim, zbog većeg broja Čeha, Rusa, Italijana i Ostalih u ovom korišćenom uzorku, da su u srpskim oslobodilačkim ratovima 1912-1918. godine Srbi činili iznad 98,5 procenata ukupnog broja dobrovo- ljaca iz iseljeništva.

    IZVOR: Ilija Petronić, SA SVIH S TRANA SRPSKI D0BR0V0LJCI 1 912-1918, Novi Sad, 2005.

    Odgovori