Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“
Čuveni guslar Živan Vujić
Istražujući muzičku tradiciju u Gornjoj Jasenici, etnomuzikolog Jelena Jovanović je u kući glasovitog guslara Živana Vujića (1919-1991), od koga je zapisala više pesama, i posebno obradila njegov način izvođačke interpretacije, našla gusle koje su Živanovi preci, doselivši se sredinom XVIII veka iz Pipera u Lipovac, doneli sa sobom. Vujići u Lipovcu se prezivaju po Vuji (r. 1809), sinu Dmitra Petrovića (r. 1777), koji je u popisnim knjigama 1823-1836. godine različito upisivan – kao Dmitar Piper i Dmitar Piperin, a po dedi kao Dmitar Nikolić.
U najvećem luku koji pravi, inače kriva, reka Drina, na njenoj levoj obali se prostire planinski, i danas vrletni, sa vrlo malo puteva, kraj Osat u kojem je srpsko stanovništvo imalo vekovima prirodno utočište. Iz ovog predela, koji je u svim krvavim krajinama važio kao „mala Srbija”, priticali su u stalnom mlazu doseljenici u Srbiju. Iz zavičajnog Osata su se prebacivali preko Drine na dva mesta – kod Ljubovije i Bajine Bašte, razmeštajući se, dalje, po Sokolskoj nahiji ili krećući se ka Užicu i Valjevu, a odatle ka središnoj Šumadiji.
Uočivši ovaj deo dinarske selidbene struje, Jovan Cvijić je zapisao: „Predeo Osat, kod Srebrnice, u Bosni, tipski je primer za iseljavanje usled pečalbe. Radi zarade su išli najpre po podrinskim, valjevskim i užičkim krajevima i gradili kuće, poznate brvnare, a docnije i zidane kuće. Doprli su i u Šumadiju, sve do Morave, nije mi poznato da su prelazili i Moravu, a ako jesu to je moralo biti sasvim izuzetno. Pojedine grupe Osaćana su dolazile iz godine u godinu u naročiti kraj, selo ili varoš, srodili su se i sprijateljili s meštanima još pre nego što su se naselili. A postepeno i pojedinačno i nečujno, oni su se u toj meri naselili u podrinskim i valjevskim krajevima, da osaćanskih porodica ima sada tamo više stotina.”
Kasnija, podrobno provedena, istraživanja su potvrdila ovo Cvijićevo zapažanje. Tako su iz Osata u Valjevsku Kolubaru i Podgorinu doseljena 74 roda, koji su početkom ovog veka imali 608 domova, što znači da je u ovom predelu svaka jedanaesta kuća poreklom iz Osata. U susednoj Šumadijskoj Kolubari je postotak Osaćana već manji, i opada idući ka središtu Šumadije. U Jasenici je 26 osaćanskih rodova (1,23 odsto), u Lepenici 18 rodova (0,78 odsto), a u Gruži pet rodova (0,55 odsto), što otprilike znači da je u Jasenici svaka osamdeseta kuća poreklom iz Osata, u Lepenici svaka sto dvadeset osma, a u Gruži tek svaka sto osamdeset prva. U Resavi, pak, do tridesetih godina ovog veka nije bilo ni jedne kuće poreklom iz Osata, što potvrđuje Cvijićevo zapažanje da, u naseljavanju, Osaćani nisu prešli na desnu obalu Velike Morave.
Premda nisu tako brojni, i uprkos tome što su pojedinačno raspršeni u nizu sela, Osaćani su ipak primetni u središnoj Šumadiji. Toponomastičke potvrde o njima su najizraženije u Lepenici, gde se po njima naziva i jedno selo – Bošnjane, koje je, kako je zapisao Toša Radivojević, dobilo ime po tome što su ga zasnovali Bošnjaci, rod Tatovića, doseljenih iz Osata. U Guberevcu (danas Borci) u kraju koji je glavni deo naselja i koji se zove Selo ili Gegetaš, jedan okrajak se naziva Osaćanska ili Osaćani, kao što se, po doseljenicima iz Osata, u Gornjem kraju Kijeva jedna grupa kuća zove Osaćanska mala. I u dva jasenička sela, Baničini i Stojačku, iako su mlađi doseljenici, Osaćani imaju krajeve koji se po njima nazivaju Osaćanske male.
Po vremenu doseljavanja je najranije prisustvo Osaćana u Lepenici. Najpre se, posle Druge seobe (1737), iz Osata naseljavaju u Grošnicu Milosavljevići (čiji su ogranci Minići, Pavlovići ili Sretenovići i Jakovljevići). U ovom selu se oni nastanjuju uz starije doseljenike iz Bosne, Aleksiće zvane Bošnjakoviće, koji su se doselili posle Velike seobe 1690. godine i jedan su od tri osnivačka roda u Grošnici (uz Jankoviće i Boškoviće). Po svoj prilici su i Aleksići (Bošnjakovići) iz Osata, kao što će se 1815. godine iz Osata doseliti i rod Osaćana (Jovanovića i Petrovića), po pravilu da se doseljenici najradije nastanjuju uz srodnike ili ljude iz starog zavičaja.
Oko Kočine krajine (1788) u Lepenicu dolazi pet osaćanskih rodova. Najbrojniji su Tatovići, koji zasnivaju selo Bošnjane. Tatovića, čiji su ogranci Obradovići, Nenadići, Vučetići, Mićkovići, Vaskovići, Mališići, Miloševići, Novičići, Todorovići, Vuletići, Novićevići, Glišovići, Gosići ili Todorovići, Lazarevići, Milići, Milosavljevići, Petrovići i Srećkovići, bilo je 1903. godine 49 kuća. U isto vreme dolazi u Malo Krčmare, takođe brojan (1903. godine 46 kuća), rod Maksimovića, čiji su ogranci Adžići ili Vasići, Milići, Milutinovići, Petrovići, Srećkovići, Milosavljevići, Ostojići, Uroševići, Damnjanovići, Đurići, Miloševići, Mladenovići i Vladisavljevići. S njima su tad, takođe iz Osata, došli i Radojičići. U Poskuricama su istovremeno nastanjeni Radisavljevići, a u Guberevcu tzv. Osaćani (Savići i Simići).
U Prvom ustanku
Za vreme Karađorđa (1804-1813), kada je Srbija bila veliko gradilište, u Gornje Grbice se iz Osata naseljavaju Obradovići i Milanovići, srodnici čije je staro prezime Ivanovići, a sa njima i Pašići. Staro prezime Pašića je takođe Ivanovići, a sudeći po poreklu i starom prezimenu biće da su jedan rod sa Obradovićima i Milanovićima. Predak Pašića je Nikola Ivanović (r. 1777), koji je ovde došao sa sinom Milojem (r. 1802), a po Milojevom sinu Radosavu (r. 1823) Pašići se prezivaju Radosavljevići. Zajednički predak Obradovića i Milanovića je Dmitar Ivanović (r. 1792), po čijim se sinovima Milanu (r. 1822) i Obradu (r. 1823) ove dve familije prezivaju.
U Čumić za vreme Karađorđa iz Osata dolaze Milići, Nikolići (drugo prezime Trifunovići) i Prodanovići (Simići). Čumićki Nikolići imaju srodnike Nikoliće u Čestinu, koji su od njih otišli tamo. Za jedan naraštaj kasnije, uz svoje zemljake u Čumiću nastaniće se iz Osata Obradovići i Prodići 1841. godine. Osaćanskih porodica ima u Malom Šenju – Uroševići (doseljeni 1823), Prnjavoru – Ivanovići (doseljeni 1831) i Kijevu – tzv. Osaćani (Filipovići i Radovanovići, doseljeni 1836. godine). Među poslednjima će se iz Osata u prošlom veku nastaniti Dimitrijevići, koji su došli 1894. godine u Resnik.
Danas, ili vek kasnije, s obzirom na sve što se u tek završenom ratu u Bosni zbivalo oko Srebrnice i u Osatu, kao i na čuveno stradanje naših sunarodnika u Bratuncu, moguć je novi talas izbeglih Osaćana u Šumadiju, što će najnovija istraživanja pokazati.
IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 27. maj 2001. godine
Komentari (0)