Feljton: Ko su Šumadinci (72)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Potomci junaka

Garašani su rođaci vojvoda Boškovića iz Bjelopavlića

Među viđenijim Bjelopavlićima u Kočinoj krajini i Prvom srpskom ustanku je Hadži Milutin Savić Garašanin (iz Garaša), čiji sin Ilija tvorac čuvenog državničkog spisa „Načertanija”. Po Šobajiću, „Garašani su se rođakali s vojvodskom kućom Boškovića u Bjelopavlićima. Boškovići kazuju da su od njihovog pretka Petra Boškovića, u guslarskim pesmama najviše opevanog harambaše bjelopavlićkog iz kraja XVII i početka XVIII veka.”

U ranije doseljenike od Bjelopavlića spadaju Bankovići sa ogrankom Đerasimovićima u Baljkovcu, doseljeni u vremenu 1737-1787. godine. Od njih potiču Bankovići u Maloj Vrbici. Pre Prvog ustanka u Bukovik su došli od Bjelopavlića tzv. Crnogorci (današnji rodovi Ivovići, Vlajkovići i Milosavljevići), a od njih su tzv. Bukovičani u Parcanima kod Ralje (opština Sopot). Mlađi bjelopavlićki doseljenici u središnoj Šumadiji su Gvozdenovići u gružanskom Guberevcu (doseljeni oko 1860), Dajkovići u Lapovu (1877) i Vuksanovići u Badnjevcu (1878).

Plemenska slava Bjelopavlića je Sv. Petka (27. oktobra). Pada u oči da su svi doseljeni Bjelopavlići u središnoj Šumadiji, izuzev Gvozdenovića u Guberevcu, promenili slavu. U ovom trenutku ne raspolažemo razlozima te promene, koja je, kad su nevolje i seobe u pitanju, same po sebi razumljive (najčešće da se zametne trag zbog krvne osvete). Šumadiju su dobrim, pa i najpretežnijim, delom naseljavali doseljenici iz jugozapadnih srpskih krajeva, poglavito iz Stare Raške, odakle su, sa tamošnjim stanovništvom, u kojem su neko vreme prebivali, dolazili i pripadnici crnogorskih i hercegovačkih plemena. I kao što su u Valjevskoj Kolubari i Podgorini, prema ispitivanjima Ljube Pavlovića (1907), zastupljena sva plemena Hercegovine, Crne Gore i Brda, tako i u središnoj Šumadiji uočavamo istu pojavu.

Među pripadnicima tih plemena, koji su se slegli u Šumadiju, primetni su i Piperi. Pleme Pipera, nastanjeno u trouglu koji nastaje od spoja reka Zete i Morače ka severu, u tzv. piperskoj oblasti (Piperska gora i Štitovo sa Lukavicom), neveliko je, ali je vrlo značajno srpsko pleme u Crnoj Gori. Početkom ovog veka, prema ispitivanjima Jovana Erdeljanovića (1906), bilo je 984 kuće piperske, sa oko 5.900 duša. Ovo dično pleme crnogorskih Brda, prvi put se pominje pod današnjim imenom 1455. godine. Kod svih Srba Brđana, kao i među Arbanasima, opšte je poznato predanje o tome da su potomci petorice braće – Pipa, Ozra, Vasa, Krasa i Ota – nastala srodna plemena Pipera, Ozrinića, Vasojevića, Krasnića i Hota. Zahvaljujući sklonitosti piperske oblasti, u ovom plemenu je do našeg veka bilo živo sačuvano mnogo starinačkih odlika.

Iz poznatih uzroka – nerodica, zavade, krvna osveta, težnja za boljim uslovima življenja i sl., iseljavalo se i pipersko stanovništvo. Pipera doseljenih do početka ovog veka u središnu Šumadiju je bilo u sedam sela, od kojih su po tri u Jasenici (Stragari, Plaskovac, Lipovac) i Gruži (Balosave, Gledić, Ljuljaci), a jedno u Lepenici (Jabučje).

Najraniji doseljenici iz Pipera u ovom delu Šumadije su Rajići, velika i znatna familija u Stragarima, koji su ovde došli iz Guče u Dragačevu, možda neposredno posle velike Seobe 1690. godine, ali svakako najkasnije početkom XVIII veka. Od ovog roda je Tanasko Rajić, Karađorđev barjaktar (poginuo slavno na Ljubiću 1815. godine) i pesnik Velimir Rajić (1879-1915). Na žalost, stara porodica Rajića u Stragarima je zamela svoje poreklo, ali njihovi srodnici u drugim mestima su sačuvali porodično predanje. Tako Rajići u Glediću pamte da je njihov predak Milić Rajić došao sa sedam sinova iz Pipera u Velenje kod Novog Pazara, a odatle pre Prvog srpskog ustanka u Kulinu kod Vitkovca, pa posle kraćeg prebivanja u Drlupi (Gruža) sklone se „zbog Turaka” u Gledić.

Premda Rajići u Glediću, koji se dele na tri roda (Petrovići, Pavlovići i Todorovići), ne slave Đurđic, kao Rajići u Stragarima, već Sv. arh. Mihaila, sačuvali su svest da su srodnici Rajića u Stragarima. Borivoje M. Drobnjaković je došao do podatka da su Rajići u Banjici (opština Čačak) došli tu iz Guče (Dragačevo) početkom XVIII veka, a u Guču iz Kosatice kod Nove Varoši. Rajići u Guči, koji takođe slave Đurđic, „pričaju da su od njih odseljeni Rajići u Stragarima”. Od stragarskih Rajića su Milići u Ljuljacima i Rajići u Plaskovcu.

Milići u Ljuljacima (slava Đurđic – preslava Đurđevdan), kojih je po Dragićevom zapisu oko Prvog svetskog rata bilo jedanaest kuća, pamte da se njihov predak Rade kao vodeničar tu doselio pre Prvog srpskog ustanka iz Stragara od tamošnjih Rajića, što potvrđuje i ista kućanska slava. Rajići u Plaskovcu (tri kuće) slave Đurđevdan, a njihov predak je došao ovde kao domazet sredinom prošlog veka od stragarčakih Rajića.

Mlađem sloju piperskih doseljenika pripada rod tzv. Pipera (Đorđevići i Pantići) u lepeničkom selu Jabučju. Doseljeni su posle Kočine krajine (1788-1803) i smatraju se osnivačima ovog sela. Potiču od braće Đorđa i Stevana. Po porodičnom predanju, prvi se doselio Đorđe Piperac, koji se najmio da ovde jednom kragujevačkom Turčinu čuva jabučar. Po ovom jabučaru je kasnije selo dobilo ime. Od Đorđeve loze su Đorđevići, čiji je predak Milutin Đorđević (r. 1780) upisan kao kmet 1831. godine, a imao je sinove Stevana (r. 1805) i Jovana (r. 1815). Staro prezime Pantića je Stevanovići, kako se prezivao njihov rodonačelnik Pantelija Stevanović (r. 1799), koji je imao sina Miloša (r. 1826).

Poput Pipera u Jabučju, rod Lukovića se smatra osnivačkim rodom sela Balosave u Gruži. Lukovići slove kao starinci, jer su najstariji živući rod u ovom selu, ali pamte da su doseljeni iz Pipera – najverovatnije kad i Rajići u Stragare, posle Velike seobe 1690. godine. Lukovići su nastanjeni u zaseoku Brđanima, a njihovi ogranci Tomovići i Marjanovići u zaseoku Dubljacima i Milosavljevići u zaseoku Glavici u istom selu. Dvadesetih godina je Lukovića i njihovih srodnika bilo 12 kuća, a sve su slavile pipersku plemensku slavu Sv. arh. Mihaila, kao i Piperi u Jabučju.

Poreklom iz Pipera je i rod Vujića u jaseničkom selu Lipovcu, kod Topole. Dok Piperi slave Sv. arh. Mihaila, a Piperi-Lužani Đurđic i Đurđevdan, Vujići za razliku od njih slave Sv. Jeremiju, ali kako je i kada došlo do promene slave nije nam poznato. No, zato, Vujići čuvaju snažnu pipersku tradiciju.

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 26. maj 2001. godine