Poreklo prezimena, Donja Gušterica (Lipljan)

Poreklo stanovništva sela Donja Gušterica, opština Lipljan (Kosovo i Metohija). Prema studiji „Kosovo“ Atanasija Uroševića. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić.

Selo je u ravnici, na Oklapskoj reci, oko 5 km severoistočno od Lipljana. Kroz selo prolazi stari put Priština-Kačanik.

Zbijenog je tipa. Deli se na Gornju mahalu, Donju mahalu, Jaz i Sokače. Gornja mahala je na istočnoj, Donja na zapadnoj strani sela. Jaz čini severozapadni, a Sokače jugoistočni deo.

Srednjovekovni pomeni Gušterice odnose se, izgleda, na Gornju Guštericu, jer se iz predanja zna da su Donju Guštericu osnovali Dogandžići. Pomeni iz turskog vremena, iz 18. veka, u vezi sa sokolarstvom, odnose se na ovu (Donju) Guštericu, jer su to sokolarstvo obavljali ti Dogandžići, po čemu im je došlo i prezime (soko turski: togan). Samo su ti Dogandžići imali svoju zemlju u selu, što je sigurno došlo od privilegije koju su imali kao sokolari, jer su bili dužni da sokolove šalju na dvor; ostali rodovi su bili čifčije u Džinića iz Prištine.

Rodovi:

– Dogandžići (32 k., Sv. Jovan). Upravo imaju dve slave, jer, pored stare slave Sv. Jovana, zaveli docnije i slavu Sv. Nikole. Stari su doseljenici i osnivači sela. Doselili se od Tetova da izbegnu osvetu, jer su „poubijali aramije u svojoj kući”. Doseljenje im je starije od onih pomena sokolarstva u ovom selu sredinom 18. veka.

– Škurtovi (3 k., Sv. Nikola) i – Stalići (1 k., Đurđic), doseljenici nepoznatog porekla.

– Aladanci (5 k., Sv. Nikola). Doseljeni iz Gnjilanske Morave krajem 18. veka.

– Terzići (6 k., Sv. Nikola). Doseljeni iz Poneša (Novobrdska Kriva reka) krajem 18. veka.

– Živančići (7 k., Sv. Nikola). Doselili se iz Ibarskog Kolašina početkom 19. veka.

– Bakšićani (6 k., Sv. Janićije Devički). Preseljeni iz Bakšije početkom 19. veka.

– Podrimci (4 k., Sv. Nikola). Izbegli oko 1830. iz Muovljana u Podrimi da izbegnu krvnu osvetu, jer su ubili nekog Arbanasa što je hteo da im otme volove.

– Grbićovi (6 k., Sv. Nikola). Preseljeni iz Grebnje oko 1830.

– Kukuregdžići (5 k., Sv. Nikola). Preseljeni iz Gumno Sela oko 1830.

– Sojevci (12 k., Đurđic). Doseljeni oko 1820. iz Sojeva u Gornjoj Moravi. Isti su rod sa Sojevcima u Topličanu.

– Šubarići (10 k., Mitrovdan). Preseljeni iz Plešine posle Sojevaca.

– Jerci ili Jerčići (1 k., Sv. Arhanđeo). Preseljeni sredinom 19. veka iz istoimenog roda u G. Gušterici.

– Dekići (2 k., Sv. Arhanđeo). Preseljeni iz G. Brnjice oko 1870. – Sirinićani (1 k., Vavedenje). Doseljeni iz Sušića u Siriniću 1916.

Ciganski rodovi:

– Pavini (1 k., ranije Sv. Vasilije, po balkanskom ratu Sv. Nikola). Preseljeni iz Enca oko 1900. Dalja starina im je u Drenici.

– Veličković (1 k., Sv. Nikola). Preseljen iz Gračanice oko 1910.

– Arslanovići (2 k.). Kao nadničari „šetali svuda” po Kosovu.

Ovde zaseljeni oko 1910. Sa islama prešli na pravoslavlje 1930. Za slavu su uzeli dan sv. Nikole.

U porodici Zake Filića Dogandžića je 1932. kao zet živeo Milan Feratović. Rodom je iz Mramora, a muslimansko mu je ime bilo Bahtijar. Na pravoslavlje je prešao 1922. po ženidbi (1928) zvanično se počeo zvati Milan Zake Filić po imenu i prezimenu svoga tasta.

IZVOR: SANU, Srpski etnografski zbornik, knjiga LXXVIII, Odeljenje društvenih nauka, Naselja i poreklo stanovništva, knjiga 39, ATANASIJE UROŠEVIĆ: KOSOVO, IU “Naučno delo“, Beograd, 1965. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić

_______________

DODATAK: Podaci prema Popisu stanovništva KiM iz 1912. Priredio saradnik portala Poreklo Dragiša Gile Živković:

Selo DONJA GUŠTERICA, izveštaj Vukadina Popovića:

Ovde je živelo samo 78 srpskih porodica. Selo se pominje još u 18. veku u vezi sa sokolarstvom koje su obavljali Dugandžići, po čemu su dobili prezime (soko turski: togan). Na kraju Turske vladavine prezimena Dugandžić nije bilo u ovom selu. U ovo vreme svoju zemlju je imalo 19 domaćinstava, od kojih je bilo 7 starosedelačkih. Dobrog imovnog stanja bilo je njih pet. Vaso Milovanović sa 5 članova i 12 dana oranja zemlje, Trajko Miljković 18/20, Mita Lazić 11, Trajko Tokić 8/20 i Velimir Vučić 5/5. Starosedeoci koji su imali svoju zemlju ali su bili slabog imovnog stanja bili su: Josif Vučić sa 6 i Trajko Filipović sa 5 članova. oba su imala zemlju od po 8 dana oranja, zatim Kosta Lazić sa 5 članova i 13 dana oranja i Nića sa 4 člana i 6 dana oranja. Od vlasnika zemlje 10 su bili došljaci. Dobrog imovnog stanja bila su domaćinstva Nićka Milaćijevića sa 7 čeljadi i 20 dana oranja, čiji su preci došli pre 200 godina iz Vučitrnske nahije, Ilije Stevića, koji je imao 6 čeljadi, a njegovi preci su došli ovde iz sela Plešine pre 200 godina, Leposave Nedeljković 3/11 i Trajka Mirića 16/18, čiji su se preci naselili ovde pre 280 godina, iz vučitrnske nahije, kada iz iste nahije, i preci Tome Mitrića, koji je imao 4 člana i zemlju od 6 dana oranja.

Slabog imovnog stanja bilo je 5 kuća. Preci Nića Stolića, koji je imao 3 člana, došli su pre 250 godina iz Kolašina. Pre 200 godina naselili su se iz Dobrotine preci Zdravka Mitića, koji je imao 4 člana, a iz Plemetine Žive Šubarića, koji je imao 5 članova. Od došljaka slabog imovnog stanja bili su: Mita Šanta, došao pre 25 godina zbog rada iz Livađa i Zeka Đentić, 5 članova i 9 dana oranja, čiji su preci došli pre 200 godina iz Vučitrnske nahije, zbog Turskog zuluma.

Četrnaest domaćinstava imala su svoju zemlju, a obrađivala su i aginu. Od kojih je samo porodica Tome ristića sa 8 čeljadi bila slabog imovnog stanja. On je imao svoju zemlju od 2 dana oranja i obrađivao zemlju Jašar-paše Džinića od 10 dana. U “orta” imovnom stanju bilo je domaćinstvo Rajka Tokića, s istim brojem članova i istom površinom zemlje, a obrađivalo je i zemlju od 12 dana oranja Šerifa Mulunja iz Janjeva. Ostala domaćinstva sa svojom i aginom zemljom bila su dobrog imovnog stanja. Čifluci su bili aga iz Prištine i Janjeva. Jašar-pašin čifluk od 20 dana oranja i svoje zemlje od 4 dana obrađivao je Cvetko Trajković sa 14 članova porodice. Čifluke Ljatif-age obrađivali su: Dana Jovanović sa 4 i Zeka sa 7 članova. Oni su imali po 5 dana svoje a toliko su obrađivali i agine zemlje. Toliko svoje zemlje imao jei Aksa ristić sa 6 članova, a agine zemlje je obrađivao 15 dana oranja. Na čiflucima Ramiza Mustafagića radili su Slavko Pavić 6 dana oranja i Petar Pavlović 7 dana. Oba su imali više svoje zemlje od agine. Prvi je sa 6 članova obrađivao zemlju od 10 dana oranja, a drugi sa 13 čeljadi 24 dana. Čifluke Šerifa-age Šiljega i Memed Alije od 6 dana oranja obrađivao je, sa svojom zemljom od 16 dana oranja i 8 čeljadi, Trajko Lazić i od 10 dana i sa 9 čeljadi Nasko Zarković. Nića Stević sa 10 članova i 5 dana oranja svoje zemlje radio je na čifluku Sadik-age od 30 dana oranja. Čifluk od 27,5 dana oranja age Nazifa Gavura obrađivao je tona Filipović, uz 2,5 dana oranja svoje zemljei sa 13 čeljadi.

Iz Janjeva su u gospodare ovog sela, sem Šerifa Murula, spadali i neki Krista, koji je bio dobrog imovnog stanja, sa čiflukom od 10 dana oranja, i Tadeja Zefović. Kristin čifluk od 10 dana oranja obrađivao je Stojan Lazić sa 9 članova i uz 16 dana oranja svoje zemlje, a Tadejin, od 8 dana oranja, Kosta Živković sa 10 članova i uz 12 dana oranja svoje zemlje.

Potpunih čifčija u ovom selu bilo je 45. Za Jašar-pašu radilo je 30 domaćinstava. Većina ih je bila slabog imovnog stanja. Dobrog imovnog stanja bio je Jovan Arsić sa 7 članova, koji je obrađivao aginu zemlju od 15 dana oranja, Milovan Živković 17/30, Živa Stanković 10/34, Stojan Marković 11/30, i Nala Marinković 11/21. Nića Đorđević sa 14 čeljadi radio je 36 dana oranja, Deka Stević 11/20, Blaga Joksimović 5/16, a dosenjeni su bili iz Bakšije. Nekoliko domaćina je bilo “orta” imovnog stanja: Kuza Mitrović sa 9 članova i 20 dana oranja agine zemlje, Maka Arsić 6/16, Vitko Milosavljević 5/13, Grbić Mladen 4/17 i Tanasko 7/15, Lazar Stojković 16/25, Mladen Acić 5/12, Mita Milovanović 9/24, Serafim Takić 7/25 i Zdravko Jovanović sa 4 člana i 18 dana oranja.

Jašar-pašine čifčijeslabog imovnog stanja bili su: Zdravko Jovanović 5 članova i 12 dana oranja, Daka Arsić nepoznat broj čeljadi i 14 dana oranja, Jovan Živić 4/10, Deka Tomić 3/9, Trajko Stanojević 6/4, Joksim Cvejić 5/14, Toda Filipović 7/20, Zaka Stolić 6/11, Bojko Milovanović 5/15, Mada Stanković 10/25, Zafir Fihić 4/20 i Milenko Milić 6/10.

U age dobrog imovnog stanja spadao je Ad. i Ponorac. Njegov čifčija Stanoje Stolić sa 6 čeljadi i 7 dana oranja bio je slabog imovnog stanja, a pPetković Živko sa 10 članova i 24 dana oranja i Stanomir sa 9/16 bili su dobrog imovnog stanja. Imućan je bio i aga Adži Atem. Njegov čifčija Nisa Stanojević sa 3 člana i 15 dna oranja io je “orta” imovnog stanja. Aljil-aga imao je čifčije “orta” imovnog stanja: Zafira Popovića 5/20, Aziz-aga Gagu Sojevića 10/20. Ovaj aga je bio imućan. Istog imovnog stanja bio je i čifčija Vasa Korić (?) sa 13 čeljadi i 28 dana oranja zemlje Jusufa Feta. Atem-begove čifčije dobrog imovnog stanja bile su Nasta Milošević 11 članova i Traja Nićić 6 koji su obrađivali svoju zemlju od po 2 dana oranja i begovu od po 20 dana, dok je Zdravko Mitić sa 8 članova radio na čifluku od 10 dana oranja.

Age iz Prištine slabog imovnog stanja bile su: Atem, Anit i Amelj Ljopa. Čifčija Jovanče Nedeljković stajao je dobro. Imao je 18 članova, a obrađivao je zemlju od 40 dana oranja. Slabog imovnog stanja bio je i aga Mehmedalija. Njegov čifčija “orta” imovnog stanja bio je Mihailo Petković sa 6 članova i zemljom od 18 dana oranja.

Janjevac Beća Imer bio je imućan, a njegov čifčija Deka Pavić sa 6 članova i 12 dana oranja, “orta” imovnog stanja. Odličnog imovnog stanja bio je i vlasnik čifluka Milan Vučić iz Lipljana. Njegov čifluk od 13 dana oranja obrađivao je Petar Gudžić sa 7 članova, koji je bio “orta” imovnog stanja.

Za domaćinstvo Zafira Filića u dokumentaciji nije naveden aga, a zaveden je u grupi čifčija Jašar-paše, ali se prikazuje da je aga dobrog imovnog stanja. Poznato je da je Jašar-paša bio veoma imućan. Sam Filić bio je labog imovnog stanja. Imao je 4 člana porodice i obrađivao je zemlju od 20 dana oranja.

Za čifčije ovog sela godina 1887. je bila preloman u pogledu njihovih obaveza, jer se tada prešlo s petine na četvrtinu, a age su od tada plaćale porez. Između aga i čifčija nije bilo ugovora, izuzev Rajka Stolića i age Šerifa Murula iz Janjeva.

Većina čifčija znala je kad su njihovi preci došli u ovo selo. Od “starine” su bili ovde Slavko Pavić i Petar Pavlović, sveštenik, Aksa i Toma Ristić, Tona Filipović, Mala Marinković i Zafir Filjić. Oni su imali svoje kuće i dvorište, kao i svi starinci. Od davnina ovde su bili i Dane i Zaka Jovanović. Oni su se začifčili pre 5 godina. Trajko Lazić, Nasko Zdravković i Kosta Živković pre 15, Stojan Lazić pre 20, a Nića Stević pre 6 godina.