Zrenjanin i okolna sela

36 komentara

1. 25. decembar 2019. u 06:40

   Vojislav Ananić

   PETROVGRAD (VELIKI BEČKEREK)

   Mileker navodi da je kralj Sigmund oko godine 1404. predao despotu Stefanu Lazareviću sa ostalim gradovima i Bečkerek, i da je despot postao nasledni veliki župan Torontalske županije. Čedomilj Mijatović, pak, navodeći jednu listinu iz godine 1411, kojom Sigmund daje despotu Stefanu u baštinu gradove Satmar i Nemet, kaže da će ovakih listina s vremenom još više naći, jer, bez sumnje, najveći deo baština koje ćemo malo poznije videti da Đurađ Branković u Ugarskoj drži, još je Stefan Lazarević u raznim prilikama od kralja Sigmunda bio dobio. Za vreme ratova Bečkerek je mnogo patio, kako od Turaka, tako i od austro–ugarske vojske. Kao ključ za dalja nadiranja, bio je i meta svih onih koji su ma u kom smeru nadirali prema Banatu, a teško zemlji kojom vojska prođe, jer ona, pa ma i prijateljska bila, u ratu pustoši. Za vreme tih ratova, naravi ljudske su podivljale, hajdučije, krađe, ubistva i svi zločini su se množili. Goli život nikada nije bio siguran, a imetak još manje. To je bio drugi razlog zašto su doseljeni Nemci, koji su izbegli smrt od bolesti, i pored svih pogodnosti koje im je država davala, bežali iz ovih krajeva, te i time usporavali množenje Nemaca. O kulturi u Bečkereku, odmah posle oslobođenja od Turaka, teško je govoriti, jer je tada u Bečkereku skoro nije ni bilo. Srbi su se bavili najviše stočarstvom i trgovinom stoke. Bečkerek je, već posle oslobođenja od Turaka, postao sresko mesto. 1745. godine podignuta je jedna pivara, osim toga bilo je već tada više mlinova. 1769. godine Bečkerek je postao varošica i po diplomi od 6. juna 1769. stanovnici su mu slobodni građani. Varošica može birati senat od 8 članova, među njima je jedan knez. Za senatore treba dva člana predložiti komesaru. Od ovih jedan treba da je pravoslavan a drugi katolik, s obzirom da je manji broj stanovnika katoličke vere, tri senatora treba da su katolici a ostali pravoslavni. Knez se bira svake godine, naizmenično po verama. Senatori sa knezom svakog ponedeljnika i petka drže sednice. Varošica je prve četiri godine plaćala po 5222 for. i 44 kr. godišnje poreze. Bečkerek je uz naplatu od godišnjih 82 for. bio oslobođen kuluka. Porez i opštinski prirez razrezuje se po imetku. Poreze ubira poglavarstvo i u određeno vreme predaje ih državnoj blagajni. Bečkerečani su dužni davati vojsci stan u prirodi i pobrinuti se za jeftinu zapregu i pratioce. Cena mesa mora biti saobražena ceni u Temišvaru, cene hleba i brašna s vremena na vreme određuje varoško poglavarstvo sa državnim komesarom. Osim nedeljnog vašara, koji se održava subotom, mogu biti još dva godišnja vašara, jedan o srpskom Uskrsu, drugi 1. oktobra po starom kalendaru. Kod prodaja kuća, varošica može ubirati od svake forinte pola krajcare. Uprava ima svoj pečat, na kome je izobraženo vaznesenje Bogorodice i u krugu napisano: „Pečat slobodne varoši Bečkereka“. Varoška uprava u manjim krivicama, po tužbama i policiskim prijavama, rešava u prvome stepenu, ali je obavezna da žalbe podnosi nadležnoj vlasti. U prve četiri godine plata knezu je 100 frt., senatoru 25, pisaru 100 i slugi 50 frt. 1779. godine na teritoriji od Bečkereka severno do Moriša uspostavljena je Torontalska županija, pa je Bečkerek postao njeno sedište. 30. avgusta 1807. godine požar je skoro uništio Bečkerek. Vatra se pojavila na opovačkoj strani, na obali Begeja, kod pivare. Brzo je zahvatila drveni most na Begeju, zatim ostale zgrade. Izgorela je tada gradska zgrada, županija i sve javne zgrade osim pravoslavne i katoličke crkve. Tada su izgorele razne arhive, tako da o Bečkereku imamo podataka tek od 1807. godine. Usled vetra vatra se istodobno pojavljivala na više strana, tako da je samo mali broj privatnih zgrada spašen. Izgorela su mnoga gazdinstva i, navodno, više dece i žena. Te godine u više mahova pojavljivala se vatra u raznim krajevima Bečkereka. Po tadanjoj proceni, šteta od požara iznosila je oko 5,000.000 frt. Kako je izgorela i županiska zgrada, sedište županije bilo je privremeno premešteno iz Bečkereka u Vel. Semikluš i tek 1820. godine vraćeno u Bečkerek, kada je sazidana nova županiska zgrada. Oko 1830. godine bio je parcelisan i izidan veći deo Američke četvrti. U mađarskoj buni, 1848–1849. godine, Bečkerek je, kao najveće mesto u Banatu, igrao važnu ulogu. Nekadanju svoju strategisku ulogu izgubio je, jer više nije bilo grada, močvare su bile uglavnom isušene, a kako je sada oružje bilo modernije nego za vreme Turaka, to otvorena varošica nije mogla davati veliki otpor. Kada srpski izaslanici, 8. aprila 1848. godine, nisu mogli da se sporazumeju sa Košutom, koji Srbima nije hteo da prizna po privilegijama pripadajuća prava, nego je rekao: „Sablja će sve rešiti“, pobunili su se Srbi svuda, pa i u Bečkereku. Srbi su ušli u crkve, pocepali protokole, koje su sveštenici, po naredbi mađarske vlade, počeli voditi na mađarskom jeziku. Navalili su na opštinsku zgradu, da pocepaju mađarsku zastavu, od čega su odustali samo na molbu Lazara Hadžića, opštinskog kneza, ali su zbacili staru opštinsku upravu, te su Srbi sebi izabrali novu upravu. Zbog ovih pobuna mađarska vlada poslala je u Bečkerek svoga komesara Petra Čarnojevića i objavila opsadno stanje. 23. juna u Bečkerek je došao konjički pukovnik Ernest Kiš sa 2500 vojnika, da čuva Bečkerek od srpske vojske, koja je bila skoncentrisana u okolini Perleza. 15. jula srpska vojska je napala bečkerečku mađarsku vojsku, ali Kiša nisu mogli isterati iz Bečkereka. Kada, kasnije, Kiš sa svojom vojskom nije mogao da pokaže uspeha protiv Srba, opozvan je iz Bečkereka i Bečkerek su 16. januara 1849. zauzeli Srbi. Mađari i Nemci pobegli su iz Bečkereka, ali Srbi, koji su računali da će Bečkerek u budućoj njihovoj Vojvodini igrati glavnu ulogu, nisu pustošili po Bečkereku. 29. aprila 1849. godine zauzeo je Bečkerek general Percel Mor, ali ga je već 14. avgusta morao predati banu Jelačiću, koji je u njemu boravio dva dana. Iste godine bavio se u Bečkereku i patrijarh Rajačić, koji je odavde hteo da utiče na Stratimirovića i na vođenje vojnih operacija. 1850. godine Bečkerek je dobio pokrajinski sud, 1853. okružni sud, zatim finansisku direkciju i žandarmeriju. 1856. dobio je Bečkerek telegrafsku stanicu. Od 22—25. avgusta 1868. godine održan je u Bečkereku znameniti zbor ujedinjene omladine srpske, na kojem je donesen ustav te organizacije. Ujedinjena omladina, iako se po svojim statutima nije bavila politikom, ustvari je imala kako tada, tako i u daljoj budućnosti, u pogledu političkom, prosvetnom i privrednom, u srpskom narodu vrlo veliki uticaj. Iako statuti zabranjuju politiziranje, na sednici od 24. avgusta rekao je Laza Kostić da ima jedan slučaj kada ne samo da ne bi zazirao od toga da zadruga omladinska prestane, nego bi se tome još i radovao i želeo da do toga što skorije dođe. Taj slučaj bio bi državno ujedinjenje srpskoga naroda. Ceo rad ujedinjene omladine imao je pred očima dobro celoga srpstva. Na tome zboru pretsedavao je Antonije Hadžić, a tajnik je bio Gliša Gerišić. Na toj skupštini od Bečkerečana istakli su se: Joca Krstić, Aleksandar Trifunac, T. Dimitrijević, dr. Borđe Pejić, Pera Vukov i Aleksandar Sandić. Na skupštini su bili i u među Ilija Vučetić, Zmaj Jovan Jovanović, Laza Kostić, Ilija Ognjanović, Vlajko Majinski, ličnosti koje su svojim radom na održanju i unapređenju srpstva stekle velikih zasluga. 1872. god. Bečkerek je postao varoš sa uređenim magistratom. 10. decembra 1872. godine izabrano je prvo činovništvo. Da pomenemo glavnije: Mihajlo Štefulić, gradonačelnik, Petar Jovanović, vel. beležnik, Jovan Nedić, kapetan, Ludvig Kulifai i Jeftimije Nikiforović, senatori, Elek Keler, odvetnik, dr Silard Plehl, lekar, Haniš, blagajnik, Jovan Ristić, knjigovođa, Nikola Smederevac, arhivar. 1883. godine dobio je Bečkerek železnicu. 1888. god. naseljena je Gornja Mužlja sa 400 mađarskih porodica, kojima je iz bečkerečkog atara dodeljeno 4000 a zatim još 6795 kat. jutara erarne zemlje. Mužlja je naseljena, da bi pri gradskim izborima, pomoću tamošnjih glasova, Mađari uvek nadglasavali Srbe, ali Mađarima iz Gornje Mužlje mnogo je bilo da plaćaju velike gradske prireze, pa su se već 1905. godine otcepili od Bečkereka i osnovali zasebnu opštinu. Bečkereku je tada ostalo 22 893 kat. jutara zemlje, od čega preko 3500 jutara zauzima sama varoš. 1896. godine podignuta je električna centrala. Otkada je Bečkerek postao, u njemu su u glavnom stanovali Sloveni; otkada su ti Sloveni primili hrišćanstvo, oni su Srbi pravoslavne vere. Duže vremena u Bečkereku drugih stanovnika nije bilo, nego samo pravoslavnih Srba. Prema tome nije bilo ni drugih bogomolja. Prva pravoslavna bogomolja bila je manastir y Gradnulici, na mestu današnje gradnuličke pravoslavne crkve. Istorija pominje kaluđera Rafaila, koji je tu živeo kraj šume i kome su se pravoslavni Srbi obraćali pri duhovnim potrebama. Tu je bila u početku crkvica pletera, pored nje kapelica, koja se i danas pored crkve nalazi. Srednja varoška crkva sazidana je 1744. g. Današnja gradnulička crkva sazidana je 1770. godine, za vreme Turaka. Turci su imali svoje džamije. Katolika u Bečkereku pre Turaka bilo je s vremena na vreme, i to pomalo, tako da su u crkvenom pogledu potpadali često pod strane parohije i retko imali svoga dušebrižnika. 1723. godine katolici Nemci su dobili samostalnog sveštenika, a 1762/3. god. sazidana im je crkva. Katolici su u početku bili samo Nemci doseljeni iz Nemačke i tek kasnije, dolaskom Mađara, i Mađari su potpali pod tu crkvu. Otuda je za katoličku crkvu u Bečkereku, do današnjih dana održan naziv švapska crkva. Ostale veroispovesti su se kasnije pejavile u Bečkereku, pa su im i bogomolje kasnije zidane. Kao što su pravoslavni Srbi prvi imali u Bečkereku svoju bogomolju, tako su isto oni imali i prvi svoje srpske škole. Prve srpske škole nisu bile kao današnje škole. Kao svuda, tako i u Bečkereku, u početku su škole biče privatne; njihovo pohađanje nije bilo obavezno. U školama decu su poučavali kaluđeri, sveštenici i pojedini pismeniji ljudi Već za vremena Marije Terezije, koja je vladala od 1740—1780. godine, ustanovljene su u Bečkereku, kao i u celoj Vojvodini, redovne škole. Srbi su u to doba dobili za glavne školske upravitelje Todora Jankovića Mirijevskog i, kasnije, Uroša Nestorovića, koji su mnogo doprineli razvijanju škola kod nas. Već 1808. god. imaju Srbi u Bečkereku tri školske zgrade, i to jednu pored srednje varoške crkve, jednu u blizini gradnuličke srpske crkve i jednu, jednorazrednu, u današnjoj Miletićevoj ulici. Učitelji u ovim školama sada nisu bili samo pismeniji ljudi, nego ljudi, iako ne stručno spremni, ali visoke inteligencije, koji su kasnije u životu često doterali do najviših zvanja među Srbima. Nekoji od ovih učitelja kasnije su postali vladike, kao Jeftimije Jovanović i Emilijan Kenđelac; drugi su postali profesori, kao David Rajić, a neki, kao svršeni pravnici, kasnije su postali visoki činovnici. Srbi ni na poziv ugarske vlade nisu hteli svoje škole predati opštini niti državi, nego su ih zadržali i sve do oslobođenja sami izdržavali. Mađari, Nemci i Slovaci nisu imali svojih veroispovednih škola, nego je za njih škole izdržavala opština, tako da su to bile opštinske škole. Tek od 1836. godine imamo podataka o tim opštinskim školama. Tada je postojala nemačka opštinska škola u nemačkoj četvrti, kod kasarne, u zgradi gimnazije, i ženska škola na mestu gde je današnja katolička eparhija. Slovačka škola je bila iza njihove crkve na zemljištu porte, a mađarska, sa samo jednim odeljenjem, pored današnje reformatske crkve. U slovačkoj školi nastavni jezik bio je slovački, a u nemačkim nemački. Tek posle 1870. godine, dakle, 44 godine pre svetskog rata, počeli su u tim školama učiti 2 časa nedeljno mađarski jezik, i to kao i druge predmete. Nemačka, slovačka i mađarska škola, po rešenju opštinske uprave od 24. marta 1870. godine, zvanično su postale opštinske škole. 1882. godine grad je sazideo za opštinsku školu zgradu preko puta od današnje poreske uprave. 21. aprila 1902. godine opštinske škole postale su državne. Otkako su škole postale zvanično opštinske, počelo se u njima mađarizirati, a kada su postale državne, postale su potpuno mađarske, bez obzira kakve su narodnosti deca koja su ih pohađala. Otuda ono naglo mađariziranje Nemaca i Slovaka, koji više nisu imali svojih narodnosnih škola. Pored navedenih osnovnih škola, i Jevreji su imali jevrejsku školu, koja se pominje još 1822. god. Oni su održali svoju školu do 1902, kada su je predali državi, ali je u njoj već od osamdesetih godina nestavni jezik bio mađarski. U svim školama najbolje su bili naplaćeni jevrejski učitelji, zatim opštinski, a najmanje veroispovedni srpski. Međutim, sudeći po rezultatima, najbolji su bili srpski učitelji, jer su tako vaspitavali svoje pitomce, da su ovi, i pored ogromnih materijalnih žrtava, održali srpske veroispovedne škole i spasli Srbe od mađarizacije.

   Izvor: PETROVGRAD (VELIKI BEČKEREK), uredio ALEKSANDAR M. STANOJLOVIć, sekretar petrovgradske trgovinsko-industriske komore u penziji, 1 9 3 8.

   Odgovori

2. 25. decembar 2019. u 09:15

   Vojislav Ananić

   Promena imena Veliki Bečkerek u Petrovgrad

   Na sednici gradskog veća grada Velikog Bečkereka, na dan 29. septembra 1934. godine, narodni poslanik i većnik gradskog veća dr Toša Rajić, podneo je predlog o promeni imena grada Velikog Bečkereka. U svom vrlo opširnom predlogu izneo je iscrpan istorijat grada Velikog Bečkereka i njegovog imena te je izložio činjenice koje su nas vekovima sprečavale da to ime otstranimo. U vezi ovoga rekao je: „1918. godine naš kraj je oslobođen i ujedinjen u nacionalnu državu, pod vođstvom nacionalne dinastije Karađorđevića. Hoćemo i želimo, kao i do sada, da ostanemo borbena severna strana, snažan bedem i hoćemo svojom borbenošću i upornošću, marljivošću i radinošću, svojim rodoljubljem i domoljubljem da najaktivnije i najkonstruktivnije učestvujemo u našem nacionalnom i državnom životu. Naš grad, koji je kroz vekove i uz ogromne žrtve vodio borbu da očuva nacionalno obeležje ovih krajeva, bio je uvek veran izražaj naših nacionalnih težnji i stremljenja. Tu svoju borbu za nacionalnu i državnu slobodu vodio je časno, ali pod imenom koje je nametnuto našem narodu i koje mu je bilo uvek strano i tuđe. To ime moglo se razumeti i tolerisati u jednoj državi u kojoj smo mi, silom istoriskih okolnosti, morali živeti, a koja je bila najizrazitiji protivnik naših nacionalnih i državnih ideala. U 1918. godini, kada smo se oslobodili i kada smo stvorili jednu jedinstvenu nacionalnu državu, mi smo dužni da našem gradu damo ime našeg Vladaoca Oslobodioca i ime nade našeg naroda, budućeg Vladara Kraljevine Jugoslavije: Petrovgrad, kao simvol naše velike nacionalne budućnosti i našeg aktivnog nacionalnog života u ovim krajevima. Uveren sam da će ova promena imena našega grada biti jedan postupak više za naš aktivan i konstruktivan nacionalni život.“ Predlog dr Toše Rajića usvojilo je gradsko veće aklamacijom, jednoglasno, uz burno klicanje „Živeo Kralj!“, a pretsedniku opštine Milošu Stefanoviću stavilo je u dužnost da o ovoj odluci izvesti nadležnog ministra i da ga umoli da kod Njegovog Veličanstva Kralja Aleksandra l ishodi odobrenje da grad može nositi ime Velikog Oslobodioca Kralja Petra |. Posle kratkog vremena izvestio je ministar unutrašnjih poslova Gradsko poglavarstvo da je odluka Gradskog veća odobrena. Tako grad Veliki Bečkerek od 18. februara 1935. godine nosi ime Petrovgrad.

   Izvor: PETROVGRAD (VELIKI BEČKEREK), uredio ALEKSANDAR M. STANOJLOVIć, sekretar petrovgradske trgovinsko-industriske komore u penziji, 1 9 3 8.

   Odgovori

3. 10. februar 2020. u 11:17

   Vojislav Ananić

   STAJIĆEVO

   http://www.zrenjanin.rs/userfiles/file/Mesne%20zajednice/LK%20Stajicevo.pdf

   Odgovori

   • 25. mart 2022. u 07:03

     Voja

     STAJIĆEVO

     Stajićevo „Odlučivši da koloniziram svoje seljake, ja sam tražio pogodan veleposjed, i tražeći ga, došao sam do zaključka: u 18. vijeku kolonizacija nesrpskog elementa u Gornjem Banatu, potez Moriš – Ečka, obavljena je na štetu Srba starosjedilaca i njime je potisko srpstvo etnički odjeljeno od pobegejskog; sama je kolonizacija, pak, onemogućila privredni razvitak našeg naroda, tako da su nam sela, inače bogata, uslijed prenaseljenosti, postala bijedna ognjišta; ako bi se sada vršila kolonizacija domaćeg srpskog elementa na imanju grofa Čekonića (35.000 k.j.) i Altruističke banke (9.000 k.j.), dakle na potezu Džombolj–Ečka, ne samo da bi podigli nacionalni duh sada već komunističko-boljševički raspoložene sirotinje, već bi izmijenili kartu Gornjeg Banata u našu korist”, naveo je 1925. godine elemirski sveštenik S. Stajić obrazlažući u Letopisu Matice srpske u radu Kolonizacija Ečke razloge stvaranja kolonije u političkoj opštini Ečka kod Velikog Bečkereka koja je po njemu dobila ime.

     PRVI USLOV – ZDRAVI I PORODIČNI LJUDI

     Elemirski sveštenik S. Stajić za svoj projekat kolonizacije dobio je podršku dr. D. Grgina, narodnog poslanika i načelnika u Ministarstvu za agrarnu reformu, a tehnički nadzornik Županijskog agrarnog ureda u Velikom Bečkereku P. Pin uradio je tehničke pripreme za kolonizaciju. Dramatiku odlaska kolonista iz Elemira u nedaleku koloniju, 10 km. južno od Velikog Bečkereka, opisao je sveštenik S. Stajić. „Na pismenu našu molbu izaslata je komisija da presluša molioce i ispita opravdanost njihove molbe. Komisija je tri dana radila, jer su se molioci danju upisivali, a noću brisali. Sirotinji je teško pao rastanak sa selom, srodnicima i susjedima u njemu, i tako je od 150 molilaca jedva ostalo 33. Pošto mi je taj broj bio malen pozvao sam sirotinju iz Srpskog Aradca i Taraša i kada se iz ovih sela odazvalo njih 87 zamolio sam Županijski agrarni ured da otpočne rad na terenu. Pri odabiranju kolonista pazio sam da prvoredno budu primljeni zdravi i porodični ljudi, a naročito oni koji su kao bivši napoličari bili spremni zemlju odmah obrađivati.” Dana 1. oktobra 1920. godine kolonisti su primili parcele u zakup na imanju Altruističke banke u Ečkoj. Ekonomske 1920/1921. godine oni su obrađivali dobijenu zemlju iz svojih naselja i sav rod nosili u njih. Pošto je „rod bio dobar to je pokrenulo” po mišljenju S. Stajića „kolonizaciju, naročito u Melencima, Kumanima i Vranjevu čiji su se siromašni žitelji kolonizirali u koloniji Aleksandrovo, na imanje A. Čekonića”. Tokom 1921–1923. godine kolonizirano je u koloniji Ečka, 1,5 km. udaljenom od naselja Ečka, na kamenitom drumu Veliki Bečkerek– Pančevo, pored begejskog kanala, 231 kolonistička porodica iz 8 banatskih naselja, sa 1.270 članova porodice. Iz Srpskog Aradca kolonizirane su 62 porodice, iz Elemira i Farkaždina po 42, iz Ečke 26 porodica, iz Taraša 25 porodica, iz Orlovata 12 porodica, iz Kumana 9 porodica, iz Botoša 8 porodica, iz Srbije 3 porodice, iz Bosne i Slovenije po 1 porodica. Ukupna veličina dobijenog zemljišta iznosila je 2.785 k.j. U jesen 1921. godine, radi lakše obrade zemlje kolonisti su gradili kolibe koje su koristili prilikom poljskih radova.

     ULOGA SVEŠTENIKA STAJIĆA

     Uslijed intervencije sveštenika S. Stajića kod Županijskog agrarnog ureda u Velikom Bečkereku 26. jula 1922. godine kolonisti su dobili potkućnice čime je počela gradnja novog naselja. U Letopisu Srpske pravoslavne crkvene opštine Ečka 1923. godine ostavljen je zapis o osnivanju kolonije u blizini sela: „Naseobina Stajićevo osnovana je 1923. godine. Pošto su ovdašnje porodice, osim 5–6 kuća, dobile tamo zemlju, morale su se preseliti tamo.” Na području Velikog Bečkereka i Velike Kikinde 1918–1921. godine trajalo je intezivno socijalno vrenje pod uticajem komunističkih ideja prenesenih od strane povratnika iz Rusije bivših austrougarskih vojnika ratnih zarobljenika. U seoskim naseljima u periodu 1918–1921. godine došlo je do stihijskog pokreta seoskog stanovništva u cilju preraspodjele zemlje po ugledu na boljševičku revoluciju u Rusiji. Nosioci nemira u ovim banatskim selima bili su i biviši dobrovoljci dobrudžani koji su tokom disidentskog pokreta u Dobrovoljačkom korpusu Srba, Hrvata i Slovenaca u proljeće–ljeto 1917. godine napustili dobrovoljačke jedinice i poslije rata nisu dobili status dobrovoljca kao dobrovoljci sa Solunskog fronta. Uskraćeni za status dobrovoljca dobrudžani koji su bili brojni u ovim banatskim naseljima bili su značajan izvor neprekidnog vrenja. J. Bogdanov, veliki župan i vladin komesar Torontalsko-tamiške županije, ocijenio je 1920. godine stanje na prostoru Banata, pogotovo u okolini Velikog Bečkereka: „Tako se isti bune protiv ovog pokreta i čestiti naši dobrovoljci sa Solunskog fronta… Izaslanici dobrovoljaca izjaviše mi da ukoliko nadležna vlast ne napravi reda napraviće ga oni sami svojeručno. Bojati se da će dobrovoljci iz Dobrudže, koji su ovdje i u okolini u velikom broju (znatno većem no oni sa Solunskog fronta) pristupiti komunističkoj organizaciji, jer se dobrudžanima ne daju one povlastice kojima se nagrađuju solunci… Komunistički pokret postoji u centrumu Banata i to u seoskim opštinama u kojima nema fabričkih radnika, pa se komunisti regrutuju iz redova srpskih radenika kao npr. u opštinama Melenci, Elemir, Kumane, Bašaid, Kovačica, Opovo, Bavanište, Starčevo.” „ U našem velikobečkerečkom srezu su najnemirnije opštine Perlez i Srpski Elemir, pa bi dobro bilo kada bi se i u ovim dvjema opštinama, Elemiru i Perlezu, pokazao jedan vod redovne vojske tih dana oko 1. maja što bi izgleda bilo dovoljno, da se nezadovoljni elementi zadrže od svojih napada i javnih nemira i demonstracija”, istakao je 24. aprila 1920. godine župan Torontalsko-tamiške županije dr J. Bogdanov. Pošto je u Elemiru bilo stanovništvo uzburkano agrarnim vrenjem i uslijed nemogućnosti da se sa dovoljno kvalitetne zemlje nadjele seljaci iz Elemira (360 porodica) tokom 1919–1920. godine elemirski sveštenik S. Stajić „odlučio je da kolonizira svoje seljane”. Elemirskim seljacima 1919. godine nadjeljeno je 2.500 k.j. zemlje (5,5 k.j. po porodici). Međutim, 1920. godine sprovedena je djelimična revizija u korist stvaranja maksimuma za četiri veleposjednika pa su stanovnici sela ostali samo na 1.000 k.j. nadjeljenog zemljišta.

     KOLONISTI IZ OKOLINE VELIKOG BEČKEREKA

     Novo naselje Stajićevo, čije su koloniste činili naseljenici iz pet banatskih naselja iz okoline Velikog Bečkereka, sagrađeno je 1,5 km. od starog naselja Ečke, na kamenitom drumu Veliki Bečkerek–Perlez, pored Begeja, na kome se kod treće ustave nalazilo parobrodsko pristanište. Oblik sela bio je kvadrat sa jednom uzdužnom i četiri poprečne ulice. Ulice su bile 30 m. širine i 80 m. dužine. Na sredini novog naselja ostavljen je plac od 4 k.j. za park i gradnju javnih zgrada. Pod uticajem sveštenika S. Stajića iz Elemira gradnja kuća bila je organizovana pa se 26. jula 1922. godine pristupilo izdavanju gradilišta. Kolonisti su gradili kuće u naselju u periodu 1922–1925. godine, ali i 1930. godine za gradnju pomoćnih zgrada u koloniju je stigla građa za 29 naseljenika. Naseljenici u Stajićevu nabavljali su ciglu i crijep u „cigljani i građevinskom preduzeću d.d. u Velikom Bečkereku, a građu za kuće u Pilani d.d u Titelu”. Za izgradnju kuća kolonisti su potrošili 200.000 dinara (10.000 dinara po kući) i dosta su se zadužili. Da bi došli do sredstava za gradnju kuća kolonisti u Stajićevu 1923. godine, kada je bila u jeku gradnja novog naselja, rasprodavali su stoku. Tako je u odnosu na 1922. godinu broj krava smanjen za 21 grlo, broj ovaca za 1.767 komada, a svinja za 53 komada. Naselje je relativno brzo izgrađeno jer je organizaciju gradnje naselja vodio sveštenik S. Stajić koji je organizovao koloniju i koja je po njemu i dobila ime. Kolonija Stajićevo kod Velikog Bečkereka bila je primjer dobro izvedene kolonizacije i pokazivana je strancima. Tako je „jednog Engleza kroz koloniju pratio Sava Stajić, paroh elemirski, a on se čudio kako siromašni ljudi mogu takav usjev proizvesti”, pisao je 1924. godine M. Jakšić. Gradnja kuća i naseljavanje u koloniji Stajićevo u četvrtoj deceniji 20. vijeka imali su sporadičan karakter, jer je selo dobilo svoju strukturu u prvim godinama kolonizacije. Tako je doseljenik iz Crne Gore M. Martinović 14. februara 1941. godine tražio od opštinskih vlasti da mu odobri plac za kuću. Dobra organizacija kolonizacije u Stajićevu i autoritet sveštenika Stajića uticali su na razvitak naselja. Godine 1923. počela je gradnja nove školske zgrade, a nova školska zgrada sa jednom učionicom i školskom dvoranom osveštana je 5. oktobra 1924. godine kada je 84 djece u selu bilo doraslo za školu. „Velika je težnja za gradnjom crkve na samoj koloniji”, zapisao je sveštenik S. Stajić u svom djelu Kolonizacija Ečke iz 1925. godine o želji kolonista u Stajićevu da izgrade hram. Temelji crkve u Stajićevu osvećeni su 1. decembra 1934. godine, a Crkva Uspenja Bogorodice u koloniji svečano je osvećena u jesen 1935. godine. Kolonija Stajićevo, nastala je u političkoj opštini Ečka naseljenoj rumunskim i njemačkim stanovništvom. Organizovanost kolonizacije, koja je naseljavana pod vođstvom elemirskog sveštenika S. Stajića, uticala je na brz razvitak kolonije i želju da se izdvoji u zasebnu političku opštinu. U opštini Ečka kolonija Stajićevo imala je funkciju potkneza što je trebalo da obezbijedi interese kolonista. Tako je 2. oktobra 1929. godine T. Aracki iz Stajićeva podnio ostavku na mjesto potkneza u opštini Ečka, a 14. juna 1930. godine na njegovo mjesto postavljen je Ž. Davidovac „s obzirom na osjetljivost i raspoloženje naroda u koloniji” kako je navelo opštinsko poglavarstvo Ečka što je vjerovatno bilo refleksija stanovništva koje je naseljeno da bi bilo pacifikovano od komunističkih uticaja. Međutim, kolonisti su na neposredan način osjećali zahtjeve opštine Ečka i smatrali su da bi njihova opština na drugačiji način postupala sa njima. Tako je opština Ečka 31. maja 1931. godine izdala naredbu da se za porez od 249 poreskih obveznika kolonije Stajićevo zaplijeni 20 metara žita i odnese u opštinske magacine. Mjesec dana kasnije, 30. juna 1931. godine, u izvještaju agrarne zajednice iz sela Savezu agrarnih zajednica za Banat napisano je da „mještani nisu htjeli da vrše žito, jer bi im izvršni organi opštine odnijeli žito za dug.” Kolonija Stajićevo 1935. godine postala je samostalna politička opština i 18. decembra 1935. godine imala je svoju opštinsku zgradu. Opštinski odbor opštine Stajićevo sastojao se od 18 odbornika. Bez obzira na dobru organizaciju kolonizacije u naselju Stajićevo kolonisti su bili u teškoj materijalnoj situaciji. „Kolonija Staji- » Hram Uspenja Presvete Bogorodice u Stajićevu i osnivač kolonije sveštenik Sava Stajić, Stajićevo vrlo je siromašna”, navedeno je u izvještaju velikobečkerečkog sreza Oblasnom odboru Dunavske banovine od 15. maja 1929. godine. „Ništa ne radi u ovo vrijeme. Vremena su teška”, napisao je M. Markov predsjednik Svinjogojske zadruge Stajićevo 22. februara 1933. godine u dopisu Upravi Dunavske banovine. „Gospodo žito nije rodilo, kukuruz odnijeli za porez, a seljak ostao bez igdje ičega. Kako će ovaj narod zimu privesti kraju. Ne znamo kako ćemo ljeto dočekati, brašno skupo, žita nemamo, a mi siromašna kolonija… Ja sa 20 lanaca usjeva sam otišao u Pančevo dva mjeseca i radio i zaradio da kupim sjeme i malo leba.”

     BROJNE SPECIFIČNOSTI

     Novo naselje Stajićevo nastalo je na posjedu Altruističke banke iz Budimpešte, u većinskoj njemačko-rumunskoj opštini Ečka, na 7 km. udaljeno od Velikog Bečkereka, na oblasnom putu Veliki Bečkerek–Perlez–Beograd. Naseljavanje kolonista iz okolnih banatskih naselja organizovao je elemirski sveštenik S. Stajić i naselje je nastalo i razvijalo se pod njegovim vođstvom i autoritetom. Nesporni autoritet sveštenika Stajića, kao i činjenica da su naselje osnovali isključivo banatski kolonisti, doprinosili su razvitku i oblikovanju kolonije tako da je kolonija predstavljana, čak i strancima, kao ogledni model razvitka kolonija i primjer da je proces kolonizacije u Banatu u potpunosti uspio. Blizina grada Velikog Bečkereka (Petrovgrada) i dobre veze sa njim takođe su doprinosili razvoju kolonije. Naseljenici u koloniji Banaćani čiji je mentalitet bio različit u nijansama od sela do sela koja su osnovala koloniju nisu imali probleme međusobnog sučeljavanja zavičajnih grupa, a takođe nisu prolazili proces akulturacije kao dinarski kolonisti što je omogućavalo kolonistima da izgrade svoje naselje bez opterećenja koja su imala naselja sastavljena od dinarskih kolonista ili mješavine ravničarskih i dinarskih naseljenika. Svoj identitet kolonija Stajićevo gradila je u odnosu na političku opštinu Ečka kojoj su pripadali i osamostaljenje kolonije 1935. godine bilo je rezultat već oformljenog identiteta naselja. Relativna brojnost kolonije koja je 1931. godine imala 1.098 stanovnika, a 1939. godine 1.297 takođe je bila činilac koji je omogućavao koloniji znatan napredak (gradnja dvije školske zgrade, crkve, razvitak zadrugarstva u naselju itd.) Ipak, kolonija je fizički bila izolovana od drugih srednjebanatskih kolonija; njeno stanovništvo je bilo isključivo banatskog zavičajnog porijekla i kao takva, iako dobar primjer kolonizacije, nije mogla da utiče na razvitak drugih kolonija jer sa njima nije imala znatnijeg dodira.

     Izvor: KOLONISTIČKA NASELJA (1920-1941)
     „SRPSKO KOLO“, broj 72, januar 2022.
     Piše: dr Milan Micić

     Odgovori