Sombor i okolna sela

43 komentara

1. 6. jul 2017. u 10:59

   vojislav ananić

   ZGRADA ŽUPANIJE U SOMBORU

   Sombor je grad u čijem se istorijskom jezgru nalaze mnoge velelepne građevine. Zgrada upravnog i administrativnog sedišta Bačko-bodroške županije ima veliku istorijsku i arhitektonsku vrednost. Prvobitni oblik zgrade nastao je između 1805. i 1808. godine prema projektu koji je 1802. godine izradio arhitekta Jozef Bauer. Ta barokna građevina je prerađena i dograđena 1882. godine po nacrtu arhitekte rodom iz Apatina, Đule Partoša. Monumentalno dvospratno zdanje, raskošno oblikovano u stilu eklektike, udahnulo je Somboru novu urbanističku vizuru. U Svečanoj sali županijske zgrade nalazi se monumentalna slika Bitka kod Sente slikara Franca Ajzenhuta. Na tavanici sale su grbovi zemalja koje su bile pod jurisdikcijom Ugarske monarhije. U sredini je grb slobodnog kraljevskog grada Sombora. U sali su postavljene u drvetu izrađene skulpture boginje Atine (boginja mudrosti, zaštitnica gradova i vojnih utvrđenja) i Justicije (boginja pravde). Najveći gradski park je nastao oko županijske zgrade krajem 19. veka.

   IZVOR: koliko se poznajemo, iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini, IX izdanje, Novi Sad, 2014. god.

   Odgovori

2. 14. avgust 2017. u 12:03

   vojislav ananić

   SOMBOR

   Opština Sombor zauzima severozapadni deo Bačke ravnice. Na zapadu tok Dunava deli opštinu od Hrvatske, a na severu se opština graniči sa Mađarskom.
   U pravcu jugoistoka Sombor je od Beograda udaljen 175 km, a u pravcu severa od Budimpešte 220 km. Sombor je mesto bogate kulturne i sportske tradicije, i jedan od najpoznatijih gradova Evrope i sveta po bogatstvu zelenila.
   Turističke privlačnosti Sombora su u bogatim ribolovnim vodama na Dunavu i njegovim rukavcima, i najboljim lovištima na podunavske jelene i drugu divljač u šumama od Bezdana do Apatina.
   Sombor je 1786. godine proglašen za stalno sedište Bačko-bodroške županije. Za potrebe narasle županijske administracije 1808. godine izgrađena je zgrada koja odlike eklektizma dobija 1882. godine kada su dograđeni bočni tornjevi i začelje. Krovna kupola podseća na kupolu venecijanske crkve Santa Maria della Salute. Kada je 1975. godine izvršeno renoviranje zgrade, postojala je 201. prostorija zajedno sa Svečanom salom u kojoj se nalazi najveće ulje na platnu u našoj zemlji, rad Ferenca Ajzenhuta ”Bitka kod Sente” i Salom grbova u kojoj se nalaze znamenja plemićkih porodica iz okoline. Zgrada je okružena parkom koji je uređen krajem XIX veka sa dominantnim stablima tise, bođoša i platana. Danas je zgrada sedište Skupštine opštine.
   Na 1.178 km² sa gradom se smestilo i 16 naselja, posebna osobenost ovoga kraja:
   AleksaŠantić,BačkiBreg,BačkiMonoštor, Bezdan, Čonoplja, Doroslovo, Gakovo, Kljajićevo, Kolut, Rastina, Riđica, Stanišić, SvetozarMiletić, Stapar i Telečka.

   Odgovori

3. 21. avgust 2017. u 13:38

   vojislav ananić

   BEZDAN

   Bezdan je bačko naselje na severozapadu Vojvodine.
   Popularno se naziva “vodeno naselje” jer je okruženo vodenim tokovima i do njega se može stići jedino preko mostova. Jedno je od većih seoskih naselja u Bačkoj. Uz Sombor i Kljajićevo među najvećima je u somborskoj opštini. Po najnovijem popisu iz 2002. godine u Bezdanu živi 5.263 stanovnika. Bezdan je multinacionalno naselje u kome živi 25 nacionalnosti. Većinu čine Mađari. Poljoprivreda je najvažnija privredna grana. Posebno se ističu pošumljene površine (više od 10% teritorija), što nije karakteristično za vojvođanska naselja.
   Bezdan je staro vojvođansko naselje. Prvi put je spomenut 1305. godine pod nazivom Battyan. Godine 1341. naziv je promijenjen u Berčan. Naselje je uništeno u XIV. stoljeću pod najezdom Turaka. U XV stoljeću spominje se kao malo ribarsko mjesto. Protjerivanjem Turaka počinje neorganizirano naseljavanje Dunavom. Prvi stanovnici bili su Poljaci, Česi, Nijemci i pripadnici nekih drugih slavenskih narodq. Godine 1762. počinje planska kolonizacija i građenje naselja, dok je 1755. godine izgrađena prva crkva. Današnja crkva je izgrađena 1846. godine i od tada se naselje razvija u pravcu istoka.
   Bezdan je jedno od većih mesta u severo-zapadnoj Bačkoj. Leži na levoj obali Dunava, u blizini srpsko – mađarske, odnosno srpsko – hrvatske državne granice. Udaljen je 18 km od Sombora. To je naselje u ravnici, na 90 metara nadmorske visine.
   Tokom viševekovnog migracionog procesa, Bezdan je postao etnički šarolik, ali sa pretežno mađarskim stanovništvom. Po popisu iz 2002.g. broj stanovnika je 5263, od čega je 2983 mađarske nacionalnosti ( 56,68% ). Do 1918.g. Bezdan je pripadao Mađarskoj, od 1918.g. Kraljevini SHS, od 1929.g. Kraljevini Jugoslaviji, od 1941.g. Mađarskoj, a od 1944.g. opet Jugoslaviji ( FNRJ, SFRJ, SRJ, SCG ).
   Povoljan geografski položaj, prirodne lepote i značajni istorijski događaji veoma su povoljno uticali na privredni, kulturni i turistički razvoj Bezdana.
   Arheološka nalazišta u Bezdanu i okolini govore o tome da se čovek ovde nastanio pre 6000 godina. Najstarije nalazište je Zelena humka. Na lokalitetima u južnom delu naselja ( Cigánygödör ) i kod Zelene humke otkrivena su pod zemljom naselja sa raznim građevinskim objektima, posuđe od pečene zemlje, kao i alatke od uglačanog kamena.
   Krajem IX veka, doseljavanjem Mađara, nastale su velike društveno-ekonomske promene na području današnjeg Bezdana. Na višim predelima, na obalama Dunava, Vajaša, Mostonge, Seka ( Kiđoša ), između kojih je bilo mnogo močvara, stajaćih voda, potoka, jezera, pašnjaka, šuma i oranica, formiralo se nekoliko naselja: Bodrog, Hajsentlerinc ( 1173 ), Kenđ ( 1189 ), Udvard, Seleš ( 1255 ), Paka ( 1280 ), Bortanj ( 1263, vlasništvo porodice Buljan od Kuluda – danas kolut ) i Baćan ( 1305 ). Baćan se nalazio severno od Bodroga i istočno od Bortanja, pa proizilazi da se selo nalazilo između današnjeg Koluta i Bačkog Monoštora, na mestu današnjeg Bezdana.
   Nakon Mohačke bitke ( 1526 ) mađarsko stanovništvo se povuklo severnije, a na njihovo mesto su s juga došli Srbi.
   Bezdan se u pisanim dokumentima prvi put pominje 1579.g. Tada je u selu živelo 10 porodica. Naselje su, verovatno, 1593.g. uništili Tatari. Narednih decenija ovaj kraj pominje se kao pustara Bezdan.
   Početkom XVIII veka, 2 km južnije od današnjeg Bezdana, doseljenici srpske i hrvatske nacionalnosti osnivaju Štrbac. Oni su se pretežno bavili gajenjem ovaca. Jedne godine im je od nekog oboljenja uginuo veliki broj ovaca. Stanovnici su tada dali zavet, ukoliko se oslobode ove nesreće, da će podići kapelu. Nesreća je prošla i oni su ( između 1710. i 1720.g. ) podigli Kapelu Svete trojice ( danas na uglu Puste ulice i Somborskog puta, pored Doma kulture ). Ova kapela je najstariji sačuvani rimokatolički spomenik u Vojvodini koji je podigao narod.
   Na pustaru Bezdan tridesetih godina XVIII veka doselili su se ribari iz županija Šomođ i Zala, a zatečenu kapelu su koristili kao bogomolju.
   Posle proterivanja Turaka ( 1687 ) županija Bodrog je započela izgradnju nasipnog puta od Bezdana do Šebešfoka, sa mostom preko rečice Bezdan. Pisani dokumenti bezdansku skelu na Dunavu pominju prvi put 1738.g. Radila je do 1974.g. kada je završena izgradnja Mosta 51. divizije.
   Mađarska Kraljevska komora u jesen 1742.g., posredstvom Lošonci Jožefa, naseljava na bezdanskoj pustari 60 mađarskih rimokatoličkih porodica iz županija Tolna, Baranja, Vesprem i Šomođ. Prve kuće su napravili na uzvišici pored rečice Bezdan i puta koji je povezivao Kolut sa Bačkim Monoštorom. Tako su nastale prve ulice, koje su se zvale: Glavna ulica, Kolutska ulica i Stara ulica. Zidovi prvih kuća su od trske i pruća, oblepljeni blatom, a krov je od trske. Prva crkva, koja se srušila ili je izgorela 1755.g, bila je od istog materijala. Naredne godine tu je podignuta druga crkva, ali od tvrdog materijala.
   1743.g. izabrano je poglavarstvo sela. Andraš Kiralj je izabran za kantora-učitelja, dok je Pal Hazi ( administrator u župnom uredu ) počeo da vodi matične knjige. O zdravstvenom stanju doseljenika su brinuli hirurg – Peter Nemet, i babica – Tereza Cizek.
   Prvi popis stanovništva je obavljen 1746.g. U selu je bilo ukupno 172 kuće. Selo je imalo paroha, beležnika, učitelja, mesara, krčmara i crkvenog slugu. 1748.g. Bezdan ima 1492 stanovnika.
   Pedesetih godina XVIII veka zidane su prve zgrade od cigle. Izgrađene su Carinska zgrada, Čarda kod pristaništa-skele i Vlastelinka krčma. Prve vodenice na Dunavu pojavile su se oko 1760.g. ( nestale su posle II svetskog rata ).
   Selo je podiglo školu od tvrdog materijala i sastojala se od dve prostorije ( učionice i odaje za učitelja ). Nalazila se na uglu današnje Crkvene ulice i Ulice žrtava fašizma ( do nedavno zgrada banke ). Radila je cele godine, sem u vreme žetve i berbe.
   1751.g. je bila velika poplava: vodeni talasi Dunava stigli su čak do sela.
   1763.g. selo ima 2368 stanovnika. U selo se naseljava značajan broj Čeha, Moravaca, Slovaka i Nemaca.
   10. aprila 1772.g. carica Marija Terezija potpisuje povelju slobodne varošice Bezdan. Među ostalim pravima Bezdan je dobio pravo na održavanje četiri godišnja vašara. Na čelu varošice bio je Magistrat sa 12 senatora.
   1791.g. varošica ima 3440 stanovnika.
   Stanovnici su prve mrtve sahranjivali oko kapele Svete trojice ( sve do izgradnje prve crkve ). Od 1743, ugledajući se na običaje, doseljenici mrtve počinju da sahranjuju oko crkve. Oba groblja su potpuno iščezla do 1810.g.
   1794.g. otvorena su dva nova groblja izvan Bezdana: Istočno i Južno groblje. Oba groblja su zatvorena 1850, a potpuno uništena 1900.g. Današnje Gornje groblje je začeto 1848, a Donje groblje 1844.g.
   21. avgusta 1794.g. izbio je velik požar koji je zahvatio centar mesta. Izgorelo je 56 objekata, Opštinska kuća, škola i crkva.

   Odgovori

4. 21. avgust 2017. u 13:40

   vojislav ananić

   2. deo

   1804.g. je nastavljena gradnja odbrambenog nasipa od Šebešfoka do Dunava. Na ovom delu nasipa napravljena su još tri mosta. Te godine građen je i nasip Kolut-Bezdan-Bački Monoštor.
   1806.g. na mestu stare škole izgrađena je nova. Sastojala se od učionice, prostorije za stan učitelja i prostorije za stan kantora. Bila je pokrivena trskom.
   1822.g. prilikom visokog vodostaja Dunava, došlo je do probijanja nasipa kod Bačkog Monoštora. Uništen je ulaz u Francov kanal, čija je izgradnja trajala od 1793. do 1802.g.
   1828.g. županija je mobilisala stanovništvo za izgradnju prve odbrambene linije od poplave Dunava.
   1829.g. stanovnici su podigli spomenik Svetog trojstva.
   1831.g. je harala kolera, od koje je obolelo 700-800 ljudi, a umrlo 350. Janoš Volf, apotekar, otvara prvu apoteku ( na mestu današnje ).
   Zbog velikog broja dece, 1841.g. je ,pored zavetne kapele, podignuta i druga škola. 1845. postoji sirotinjski dom, izgrađen dobrovoljnim prilozima stanovništva.Nasipni put od Bezdana do Šebešfoka popločan je ciglom. To je tada bio najsavremeniji put u Bačkoj.
   Početkom 1837. počelo se razmišljati o gradnji nove crkve, na mestu stare. Gradnja je počela aprila 1846. a završena decembra 1847.g. Građena je u romanskom stilu i ima tri lađe. Toranj je visok 38 metara.
   1848.g. počeo je da radi dr Ferenc Čihaš, najpre kao hirurg, a kasnije kao lekar. Od 1852.g. u matičnim knjigama su počeli ubeležavati uzroke smrti ( na latinskom jeziku).
   U leto 1850.g. počelo je isušivanje močvara na teritoriji Bezdana. U decembru su selo opkolili vukovi; poslednji put u istoriji ovog kraja pojavili su se u većem broju. Organizovana je hajka za njihovo uništavanje.
   15. aprila 1851.g. izbio je požar blizu crkve, u kojem je izgorelo devet kuća.
   Jula 1853.g. bila je velika poplava. Dunav je probio nasip Santovo-Bezdan. Pored puta Dunav-Sombor 1854. su zasađene mladice dudova.
   Između 1854. i 1856.g. gradi se ”Šlajz” na Dunavu. Ovde je prvi put u Evropi korišćen beton za gradnju objekata na vodi i u vodi. Cement je pečen na licu mesta. Završetkom ovog objekta i novog kraka Francovog kanala, od Dunava do ”Češkog mosta”, ulaz u kanal premešten je iz Bačkog Monoštora u Bezdan. Objekat je rađen prema projektu Ferenca Mihalika, a izgradnju su pratili stručnjaci iz cele Evrope.
   Parobrodsko pristanište na Dunavu izgrađeno je 1858.g.
   1856.g. porušena je stara Centralna škola i podignuta nova sa tri učionice. 1864.g. pošta je opremljena telegrafom.
   1865.g. ilegalno je oformljeno Katoličko momačko udruženje, a otvorena je Građanska čitaonica. 1869. se osniva Bezdansko pevačko društvo, 1870. Bezdansko fortunsko udruženje, 1871. Bezdansko kasino udruženje, 1872. Prvo bezdansko pogrebno udruženje, 1873. Bezdanski pučki krug, 1879. Bezdansko vatrogasno udruženje, 1880. Bezdansko momačko udruženje, 1896. Bezdanska čitaonica, 1898. Bezdansko građansko udruženje itd.
   1870.g. donet je Zakon o školstvu. Prema njemu, školom je upravljao školski odbor, a neposredni rukovodilac postao je direktor škole. Škola je 1874. postala opštinska, a od 1911. državna. Od 1875. prvi direktor-učitelj bio je Ferenc Molnar.
   1879.g. učenici škole organizuju predstavu, a od čistog prihoda predstave osnivaju školsku biblioteku, dajući pomoć i Bezdanskoj čitaonici.
   1884.g. otvara se škola za šegrte, a 1894.g. za 259 dece otvaraju se dva zabavišta. 1910.g. na periferiji su izgrađena tri nova zabavišta.
   Između 1866. i 1870.g. izgrađen je put od Dunava do Sombora. Put je obložen ciglom.
   1872.g. počeo je putnički saobraćaj na Francovom kanalu.
   1871.g. doselio se u Bezdan Janoš Šmit, umetnički tkač. Tada su bezdanski tkači napustili rad sa kudeljom i lanom i počeli tkanje uvoznog, specijalno obrađenog lana iz Češke i Engleske, za izradu damasta.
   Radi unapređivanja svilarstva, 1878. Endre Štahuljak osniva rasadnik za dudove: pored puteva sadi se samo ovo drveće. Ipak, najveći podvig E. Štahuljaka je to što je 1876.g., kada je Dunav probio nasip kod Baje a voda stigla do mosta na Šebešfoku, kružnim nasipom odbranio ustavu i tako spasio od poplave celu severozapadnu Bačku. Za to je i odlikovan.
   Tokom leta 1873.g. harala je epidemija kolere. Te godine je umro svaki osmi stanovnik Bezdana.
   1881.g. otvara se žandarmerijska stanica, a 1883. se osniva Vodna zajednica za Veliko ostrvo.
   1890.g. Bezdan ima najveći broj stanovnika u svojoj istoriji, ukupno 8366.
   1891.g. osniva se Udruženje zanatlija, 1890. Karolj Gutman otvara mlekaru, a na gornjem plandištu se grade peći za pečenje cigle; Erne Šneler otvara knjigoveznicu i izdaje prve razglednice o gradu; 1891. osniva se Prva bezdanska štedionica; 1894. otvaraju se dve tvornice soda-vode; 1895. Karolj Rohem osniva ugljaru; 1899. uvodi se telefon u objekte francovog kanala i na liniji Bezdan-Dunav ( 1901 ).
   28. februara 1899.g. veliki požar u Novoj ulici uništio je 30 kuća i 60 drugih objekata.
   1902-1903.g. izvršena je komasacija u Bezdanu.
   1910.g. Jožeg Gas otvara štampariju i trgovinu papirom; Ferenc Bošnjak i ortaci izgradili su prvu ciglanu ( 1907 ), električnu centralu ( 1911 ) i prvi parni mlin ( 1909 ).
   1912.g. završena je železnička pruga Baja-Sombor. Makadamski put od današnje državne granice do Bezdana izgrađen je 1913.g. Iste godine je izbušen i prvi arteški bunar.
   Za vreme I svetskog rata menja se život u Bezdanu. Rat je prekinuo privredni i kulturni razvoj. Osniva se Crveni krst, a dobrovoljnim prilozima stanovništvo oprema ratnu bolnicu sa 100 kreveta. 1917.g. stanovništvo je već gladovalo. U opštini je bilo 468 nezbrinutih porodica.
   Krajem 1918.g. nastalo je dvovlašće. Naredbe i uputstva su stizala i iz Budimpešte i iz komande Srpske kraljevske vojske. Januara 1919.g. obaveštava se stanovništvo da je Velika narodna skupština u Novom Sadu priključila Bačku, Banat i Baranju Kraljevini SHS.
   1913.g. mr ph. Šandor Slavik otvara drugu apoteku u Bezdanu. Dr Imre Kalman i dr Nandor Poper otvaraju privatne ordinacije. 1923. počeo je da radi prvi zubar u opštini, Andraš Keteleš.
   Oživljava i privreda. 1919. počela je s radom ciglana. Osniva se preduzeće za izradu kutija i nalepnica. Električna centrala redovno isporučuje el. energiju stanovništvu. Jožef Vajs dobija dozvolu za uspostavljanje omnibuskog saobraćaja između Sombora i Bezdana. 1921. je proradila železnica. U mesnom saobraćaju koristi se 10 fijakera, 7 kola sa oprugama, a ima i dva automobila.
   Od 1920.g. ( Trijanonski ugovor ) matične knjige se vode na srpskom jeziku.
   1927.g. pominje se bioskop u Bezdanu.
   1929.g. put Dunav-Sombor dobija makadamsku košuljicu.
   U opštini su bila 7793 stanovnika: 5130 Mađara, 2448 Nemaca, 115 Jevreja, 98 Jugoslovena i dva ostala.
   1938.g. završena je izgradnja carinarnice na Dunavu, makadamskog puta preko Ostrva ( 1939 ), a 1940.g. opštinskog lekovitog kupatila iz kojeg se narednih decenija razvila bolnička ustanova fizikalne medicine i rehabilitacije.
   11. aprila 1941.g. Bezdan su napustili i poslednji državni službenici, učitelji i žandari, koji nisu bili starosedeoci. U noći između 11. i 12. aprila povlače se s granice poslednje jugoslovenske vojne jedinice. Oko 5 časova izjutra čule su se eksplozije. Srušeni su most Dora i železnička stanica.
   Za vreme okupacije, Bezdansko sportsko udruženje postiže izuzetne rezultate. 1941.g. osvaja prvenstvo okupirane teritorije odigrano po kup sistemu.Najtežu sudbinu su doživeli Jevreji. Više od 60 Jevreja je odvedeno u logore 1944.g. gde je većina stradala. Nemačko stanovništvo polako napušta mesto. Bezdan je napustilo 1000 lica.
   1944.g. u Batinskoj bici poginulo je oko 5000 jugoslovenskih, sovjetskih, mađarskih i nemačkih vojnika.
   21. oktobra oslobođen je Sombor. Još istog dana prethodnica Crvene armije stigla je do Bezdana.
   24. oktobra iz Sombora je stiglo 20 partizana i uspostavili su vojnu partizansku stanicu.
   1945.g. 605 članova 109 dalmatinskih, kordunaških, ličkih, hercegovačkih i dr. porodica se nastanilo u napuštenim nemačkim kućama.
   Između 1945. i 1947.g. , s optužbom da nisu ispunili svoje obaveze, zemljoradnicima je oduzeta imovina i primorani su da se udruže u zadruge.
   1947.g. osnovano je Bezdansko mađarsko kulturnoumetničko društvo. U drugoj polovini veka, kao glumci i reditelji, istakli su se Pfaf Ana, njen sin dr Pfaf Mihalj, kao i Nađ Jožef.
   Umesto pozorišne dvorane koja je izgorela 1968, 1979.g. je podignuta nova zgrada pozorišta koja je primala 280 posetilaca.
   Televizija je ušla u domove 1959.g.
   1963.g. izgrađena je ustava na kanalu Dunav-Tisa-Dunav, 1974.g. most 51. divizije na Dunavu, 1979.g. je otvorena nova škola, 1980.g. su asfaltirane ulice u selu, 1981.g. je otvoren terapijski blok u lekovitoj banji i Muzej batinske bitke na Dunavu, 1988.g. je izgrađen vodotoranj, 1990.g. mrtvačnica na Donjem groblju, 1993.g. silos ZZ ”Bezdan”, 1995.g. restoran ”Kenđija” itd.
   Bezdanskih autori su od 1990.g. objavili više od 15 knjiga u vezi sa Bezdanom.
   Nacionalna struktuta stanovništva Bezdana ponovo se promenila raspadom Jugoslavije. Od početka 90-ih godina, iz Like, Korduna, zapadne Slavonije i Baranje, do 17. januara 2000.g. nastanilo se 819 izbeglica, pretežno Srba. Istovremeno mesto je napustilo 300-350 stanovnika mađarske nacionalnosti, uglavnom iz ekonomskih razloga.
   Bezdan se može pohvaliti mnogim prirodnim lepotama. Osim reke Dunav, koji protiče blizu našeg mesta, Bezdan ulepšavaju i kanali, koji su raj za ribolovce i kupače. Izgradnja sistema za odbranu od poplava doprinela je većoj popularnosti vikend naselja u okolini Bezdana. Čim stignu topliji prolećni dani, vlasnici vikendica na obali Dunava, u Baračkoj, na Francovom kanalu, na Bajskom kanalu, Korlatošu i Kenđiji, počinju sa velikim spremanjem i pripremom za novu sezonu. Ovo su savršena mesta za odmor, šetnju, pecanje, kupanje, sportove na vodi …
   Sva ova mesta lako se mogu obići i biciklima. Nakon lagane vožnje ili šetnje, putnici se mogu odmoriti u nekoj od čardi gde se, osim osveženja, nude i riblji specijaliteti.
   Postojanje lekovite vode na ovom prostoru otkriven je 1912. godine bušenjem bunara. U roku od dve godine vodeni uzorci su analizirani tri puta i utvrđeno je da voda iz bezdanske banje pripada redu alkalno-murijatičnih voda bogatih jodom. Jedan litar vode sadrži 2,84 miligrama joda.
   Izgradnja banjsko-lečilišnog kompleksa tekla je u više navrata. Prvo su uređeni bunar i njegova okolina 1934. godine. Četiri godine kasnije izgrađeni su kupatilo i čarda na Dunavu, te je iste godine zvanično Banja počela sa radom. Godine 1954. Banja Bezdan proglašena je za prirodno lečilište.
   Danas Banja raspolaže sa 95 bolesničkih kreveta nameštenih u trokrevetne, četvorokrevetne i šestokrevetne sobe. U okolnim, privatnim kućama, bolesnici mogu da koriste još dodatnih sto kreveta. Banja Bezdan danas nema turističku, već čisto lečilišnu funkciju.
   Veliki bački kanal – Kišov kanal: Povezuje Dunav i Tisu, od Bačkog Monoštora do bačkog Gradišta. Izgrađen je u periodu od 1793-1802. godine. zavrčen je krajem juna 1801. godine, kada je njima potekla Dunavska voda. Prva plovidba izvedena je 02. maja 1802. godine. U to doba skraćivao je plovidbu između Beča i Budimpešte i doprineo odvođenju suvišnih voda sa plodnih polja srednje Bačke. Za trasu kanala iskorišćeno je korito Palzovića (5 km) i Mostonge (2,5 km).
   Za dvadeset pet godina svog postojanja, kroz kanal se vratilo sve uloženo.
   Izvor: Internet

   Odgovori

5. 22. avgust 2017. u 09:58

   vojislav ananić

   SOMBOR

   U XIV veku na imanju ugarske porodice Cobor počela je ubrzanije da se razvija naseobina, nastala još pre njihovog dolaska. Tom prilikom mesto dobija ime po ovoj familiji, slično nekim vojvođanskim naseljima. Prvi pomen ove porodice potiče iz 1364. godine. Vremenom se posed uvećavao, a takođe se uvećavao broj domova i žetelja oko dvorca, što je Coborima pogodovalo jer su tako bili moćniji u međusobnim veleposedničkim obračunima. Ime se spontano menja u Sombor još pre dolaska Turaka u XVI veku.

   Odgovori

6. 30. avgust 2017. u 16:39

   vojislav ananić

   SOMBOR

   U XIV veku, na vlastelinskom imanju ugarske porodice Cobor, razvija se malo mesto, koje je bilo u vlasništvu vlastelina Cobor Sent-Mihalja. Po ovom vlastelinu je i današnji grad Sombor dobio ime. Cobor Sent-Mihalj brzo se uvećavao i napredovao, što najbolje potvrđuje činjenica da su se u njemu povremeno održavala skupštinska zasedanja Bodroške županije.
   Godine 1541. Cobor Sent-Mihalj zauzimaju Turci. Turci u svojim defterima umesto imena Cobor Sent-Mihalj 1543. godine navode ime Sombor.
   U vreme turskog zauzimanja, Sombor je bio velika varoš, sa gradskom citadelom i puno kojundžijskih dućana. Postojalo je oko 2000 kuća i Sombor je važio za veliku i bogatu varoš. Većina stanovništva bili su Vlasi-hrišćani (Srbi), a bilo je i Mađara.
   Godine 1554. Sombor postaje nahijsko sedište Segedinskog sandžaka, kojem je pripadalo 46 naselja, a on sam je bio vojni, upravni, sudski, privredni i verski centar za širu okolinu. Tada je Sombor imao dve medrese za učenike i tekije za derviše, 6 osnovnih škola, 2 hana za putnike namernike i 1 hamam (tursko kupatilo).
   12. septembra 1687. godine, Sombor osvajaju Austrijanci. Godine 1687. Sombor naseljava 5000 Bunjevaca, a 1690. godine Sombor naseljavaju Srbi pod vođstvom Arsenija Trećeg Čarnojevića. Tada Sombor postaje graničarski grad i svojim vojnim odredom pomagaće bitke kod Slankamena 1691. godine i Sente 11. septembra 1697. Zahvaljujući ovim bitkama, Sombor stiče dobar glas i postaje sedište sreza Bačke županije. Godine 1702. Sombor dobija novi status i postaje „oppidum fossatum“ u okviru Habzburške carevine. Godine 1717. Sombor postaje „oppidum militare“, a prvi kapetan vojničke varoši postaje grof Jovan Branković. Iste godine otvorena je u Somboru prva Veroispovedna pravoslavna škola, a 1722. godine Rimokatolička osnovna škola. Godine 1716.Somborci pod vođstvom kapetana Brankovića pomažu pri osvajanju Petrovaradina, a 1717. godine Beograda. Kasnije su, na strani Habzburške monarhije, stradali u Poljskoj, Turskoj i na raznim bojištima Evrope. Tada je 2/3 somborskog stanovništva bilo pravoslavne vere.
   Za veliku odanost, Austrijska carevina će Somboru darivati zemljišne posede, a Somborci će biti oslobođeni poreza carevini. Prema položaju koji su zauzimali, Austrijska carevina je somborske vojnike nagrađivala posedima. Običan pešadinac dobijao je 18 jutara obradive zemlje, kaplar i konjanik 24 jutra, narednik pešadije 31 jutro, a narednik konjice 46 jutara, barjaktari pešadije 61 jutro, barjaktari konjice 96 jutara, poručnici 112, a kapetani 192 jutra. Veliki kapetan bio je izuzetno privilegovan i dobijao je 354 jutra obradivog zemljišta.
   Kada je prestala opasnost od Osmanlija, prestale su i privilegije somborskih militara (vojnika). Na ovome je insistirala županijska vlast i ugarske aristokrate. Bečki dvor je bio protiv ovih promena, ali pritisci na caricu Mariju Tereziju bili su veliki, i ona, 1741. godine potpisuje XVIII zakonski član, kojim se vojničke varoši potčinjavaju pod županijsku nadležnost, a odred militara se rasformirao. Tada će Sombor biti uključen u sastav Bačke županije i predat na upravu Ugarskoj dvorskoj komori. Ovo je Somborcima značilo gubitak svih privilegija. Ali, Somborci su bili svesni šta sve gube tako da se okupljaju 18.11.1745. godine na trgu ispred Velike pravoslavne Svetogeorgijevske crkve na dogovor na kom odlučuju da istraju u očuvanju svog privilegovanog statusa. Uspeli su da sačuvaju svoj status, ali će zbog toga platiti veoma visoku cenu. 150000 rajnskih forinti u zlatu je uplaćeno u carske trezore. 17.02.1749. godine, carica Marija Terezija je potpisala povelju kojom se Sombor uzdiže u rang slobodnih i kraljevskih gradova.
   Uprkos visoko plaćenoj ceni, Sombor je veoma mnogo dobio. Gradu je pripalo 11 pustara na kojima su vremenom zasnovana salaška naselja koja su, uglavnom, i danas zadržala raniji naziv: Bukovac, Čičovi, Gradina, Ivanovo Selo, Šaponje, Bilić, Nenadić, Karakorija, Rančevo, Bračevac i Pipereš.
   Godine 1759. Srpska pravoslavna crkvena opština otvara četvororazrednu Gramatikalnu školu, zatim se osniva Latinska škola kojom rukovode franjevci, Avram Mrazović otvara Normu i ovim se udaraju temelji za školovanje učitelja kod Srba i drugih južnoslovenskih naroda na ovim prostorima.
   Godine 1786. Sombor postaje stalno sedište velike Bačko-bodroške županije. Bačko-bodroška županija, kao druga po veličini u Ugarskoj, zahvata ceo prostor između Dunava i Tise, na severu joj je granica išla ispod Kaloče, a u njenom sastavu su bili i Subotica i Novi Sad.
   U Somboru se osnivaju sve brojnije kulturne, obrazovne i bankarske ustanove, a kasnije i sportske društvene organizacije. Sombor postaje važan administrativni, trgovački, zanatski, saobraćajni i kulturno-obrazovni centar. 1869. godine stiže prva železnica. Već postojeće rastinje se veoma proširuje i ono će Sombor pretvoriti u zelenu oazu. 12. oktobra 1850. godine Karolj Biterman otvara prvu štampariju i javljaju se prvi listovi i časopisi.

   Izvor: Internet

   Odgovori

7. 10. septembar 2017. u 10:15

   vojislav ananić

   SOMBOR

   Oaza na nepregledu bačke ravnice

   Tragovi praistorijskog čoveka koji se za izradu svojih oruđa i oružja, služio kamenom, pa kasnije bronzom, nađeni su i u okolini Sombora. Dosad je sistematski istraženo nalazište Doroslovo, gde je pronađena velika nekropola iz starijeg gvozdenog doba (grobovi sa urnama i prilozima). Najranijem delu istorije Sombora obeležje daje nestalnost, često smenivanje kultura, plemena, grupa i političkih organizacija, otuda nestalnost naselja, tegobe života i nesigurnost egzistencije. Bilo je potrebno dugo vremena da se ne baš gostoljubiva prirodna sredina osposobi za trajan život.
   Drugo bitno obeležje ovog prostora je njegova situiranost izvan granica Rimskog carstva, sa mnogim i dalekosežnim posledicama. Najdublja razlika je u ekološkoj situaciji, jer se na područjima izvan granica Carstva počinjalo od nulte tačke, od nedirnutog divljeg tla, pa je otuda srednji vek tu značio i početak istorije.
   Mir, relativnu stabilnost i uslove za trajan život ovde je obezbedila tek država ugarskih kraljeva od 11. veka nadalje. Ona je, naime, tu odigrala onu ulogu koju je Rimsko carstvo imalo u oblastima zapadno i južno od Dunava. Ako se izuzmu najezde Tatara (1241/42) i Kumana (1280/81), ovaj prostor nije doživeo velika pustošenja i smanjivanja stanovništva kakvih je bilo u ranijim periodima. Jer, oslanjajući se na arheološke nalaze ovde su se smenjivali Kelti, Sarmati, Jazigi, Huni, Goti, Avari, Sloveni. Prednost mesta na kome će početi uspon Sombora bila ulice 1840. je, najverovatnije, u tome što je liniju komunikacije u pravcu sever-jug sekla druga, koja je spajala županijsko sedište Bodrog i Tisu.
   Među više Sentmihalja iz kasnog srednjeg veka, javlja se onaj koji pripada mađarskoj plemićkoj porodici Coborima. Kaštel (utvđenje) u Sent Mihalju, besumnje je delo Coborovih, jer su ostali pomeni o odobrenju kralja Matije za gradnju, a sačuvana je i papska bula kojom se 1479. godine dozvoljava podizanje dominikanskog manastira u porodičnom središtu Cobor Sentmihalju. Središnje mesto u vlastelinstvu Coborovih, gospodski kaštel, dominikanski manastir, sve je to uzvisilo nekadašnje selo, dalo mu drukčiji izgled i značaj i, razumljivo uticalo na brojnost i značaj njegovih žitelja.
   Godine 1514, u Dožinoj buni naselje su osvojili pobunjeni kmetovi.
   Turci su ovde rušili 1526, i 1541, ali su, shvativši značaj ovog grada, izgradili novu tvrđavu. Njena posada brojala je 1543, pedesetak vojnika, a među tobdžijama bilo je i Srba. U utvrđenju je, po običaju, bila izgrađena i islamska bogomolja (mesdžid). U administrativnom pogledu Zdanje Sombor – u turskim izvorima javlja se samo pod tim imenom pripadao je Segedinskom sandžaku i bio sedište istoimene nahije i kadiluka.
   Najranije vesti o civilnom delu naselja datiraju iz vremena vladavine sultana Selima 2. (1566-1574). Sombor tada ima status varoši sa tri muslimanske i jednom hrišćanskom mahalom, uz džemat (skupinu) Cigana. Ili, dve stotine muslimanskih kuća (među kojima je dvadesetak procenata no- vih muslimana, odnosno konvertita) i 13 hrišćanskih “kapija”. To je tada, značajan prometni centar sa nedeljnim trgom i vašarom (panađurom). Među muslimanima ima nekoliko zanatlija, uz vojvodu, subašu, agu i ćatiba. Ovi poslednji poseduju čifluke, bašte i vinograde. Hrišćansko stanovništvo (Srbi) obrađuje zemlju i gaji stoku (svinje, ovce, pčele). Pomen dvojice imama ukazivao bi, možda na postojanje dve muslimanske bogomolje.
   Desetak godina kasnije Sombor ima status kasabe sa četiri muslimanske mahale. Uz brojne pripadnike vojničkog reda upisane su i zanatlije: trgovac, kasapin, aščija, čizmar, nalbant, halvadžija, dunđer, devedžija, bakal, krojač, sarač, sedlar, ćilimar.
   Turski svetski putnik Evlija Čelebija naziva Sombor “starom palankom”. Tu su se, kako kazuje dalje, nalazili: jedna džamija, hamam i dve stotine zanatlijskih radnji – većinom kujundžijskih (i u kasnijem vremenu ovde će biti mnogo zlatara).
   Na jugoistočnoj strani ležala je spoljna varoš okružena vinogradima i baštama. Tu treba da je bilo 2000 kuća, 14 muslimanskih bogomolja, pašin dvorac (“pravi rajski vrt Irem”), han i hamam, a impozantan broj škola svedoči da je Sombor tada bio i značajno središte turskog školstva. Većina stanovnika su trgovci, “vrlo uljudni i hrabri ljudi” – kaže dalje Evlija – „i svi nose krajiško odelo. A sva tamošnja raja nisu Mađari, nego Vlasi-hrišćani”.
   Godine 1687, Sombor je oslobođen od Turaka, a 1702, uključen u Potisku vojnu granicu. Uz Srbe i Bunjevce, kojih je bilo i u vreme Turaka, u vreme velike seobe doseljavaju se i nove mase Srba. Stižu i novi Bunjevci (1687), pod svojim kapetanima, a kasnije i “Šijaci” iz Karlovačkog generalata.
   U prvoj polovini 18. veka Sombor je vojnička varoš (inače, najmnogoljudnije naselje u Bačkoj) u kojoj dele vlast dvojica vojnih kapetana, kao predstavnici Srba i Bunjevaca. Kada je carica Marija Terezija počela da ukida Potisku vojnu granicu, ona je, uz uplatu 150.000 “rajhsforinti”, Sombor proglasila (1749) za “slobodnu kraljevsku varoš”, s pravom na korišćenje ranije stečenih poseda zemlje i drugih ekonomskih privilegija. A, prvi gradski kapetan bio je grof Jovan Branković. Novi status izaziva jače doseljavanje Srba, a nakon izbora Sombora za sedište Bačko-Bodroške županije počinje i doseljavanje Mađara u većem broju. Tokom druge polovine 18. veka kolonizuju se – po bližoj okolini Sombora – i Nemci.
   U znaku razvoja i ekonomskog napretka grada protekao je 19. vek. Prosecaju se ulice, podižu nove kuće, kopaju arteski bunari, koristi se navodnjavanje i transport na izgrađenom Velikom kanalu. Razvoju Sombora znatno doprinosi izgradnja železničke pruge (1869) preko Subotice do Segedina.
   Tokom 19. i početkom 20. veka postaje veliki žitni i stočni trg sa čuvenim vašarima. Imao je čak deset novčanih zavoda. Prvi svetski rat prekinuo je privredni i kulturni razvoj grada, čemu je doprinela i katastrofalna poplava Mostonge. Srpska vojska ušla je u Sombor 13. novembra 1918. U međuratnom periodu grad privredno stagnira, a gubi značaj i kao administrativno sedište (u korist Novog Sada).
   Od 1956, dolazi do izrazitijeg privrednog razvoja Sombora podizanjem novih industrijskih objekata (kasnije se industrijski razvoj usmerava na prehrambenu, tekstilnu i metaloprerađivačku industriju); izgradnjom kanalskog sistema Dunav-Tisa-Dunav i unapređenjem saobraćajnih veza.
   Sombor je i sada značajni regionalni kulturno-prosvetni i zdravstveno- medicinski centar severozapadne Bačke. Ima bogato kulturno nasleđe, gustu mrežu osnovnih i srednjih škola, gimnaziju “Veljko Petrović” i Pedagoški fakultet. “Sombor je” – čitamo na njegovom sajtu – „grad međuljudskog uvažavanja, uzajamnog poštovanja i tolerancije različitosti ljudi dobre volje koji su na takav način uvek negovali svoj grad, stvarajući u njemu uzvišeni spoj urbane funkcionalnosti, arhitektonske lepote i sklada, kulture življenja u ritmu sa prirodom koji diktira bujno zelenilo brojnih parkova i bogatih drvoreda, koji su od Sombora načinili neponovljivu u svojoj osobenosti, oazu na nepregledu bačke ravnice”.

   Izvor: OLGA ZIROJEVIĆ, Panonska urbana kultura, Beograd, 2015.

   Odgovori

8. 21. novembar 2017. u 11:40

   Vojislav Ananić

   Atanacković, Platon (Pavle), episkop bački, književnik, dobrotvor (Sombor, 21. VII 1788 — Novi Sad, 3. V 1867)

   Otac Petar, trgovac, poreklom iz Makedonije, majka Marija, rođena Stajić. Osnovnu i privatnu gramatikalnu školu završio je u Somboru. U Sremske Karlovce otišao je 1801. i završio šestorazrednu latinsku gimnaziju, dvogodišnju bogosloviju i polažio učiteljski ispit. U Somboru je radio kao učitelj od 1809. Oženio se Katarinom Sotinčev. Za đakona je rukopoložen 1810, katiheta i profesor srpske preparandije u Sentandreji bio je od 1812. do 1816. Predavao je pedagogiju, metodiku, svilarstvo, katihizam i crkveno pojanje. Kada je preparandija premeštena iz Sentandreje u Sombor (15. XI 1816), prešao je i on. U Somboru je bio i paroh. Kada je obudovio (1824), otišao je u man. Krušedol. Posle dužeg iskušeništva zamonašen je 4. VII 1829. Iguman je postao 1832. a ubrzo i arhimandrit man. Šišatovca. U man. Bezdin prešao je 1834. Učestvovao je na Narodno-crkvenom saboru 1837. Za episkopa budimskog izabran je 1838. a posvećen u Karlovcima 12. IX 1839. Na Narodno-crkvenom saboru u Karlovcima 1842. kandidovao se za mitropolita ali dobio je svega 3 glasa.
   Član ugarskog Državnog sabora u Požunu bio je 1837, 1843—1844, 1848. Kao poslanik branio je Srbe pozivajući se na Privilegije i Deklaratorijum, zastupao očuvanje starog kalendara i kritikovao naviku da Srbe nazivaju pogrdnim imenima. Kada su ga oklevetali da je u Saboru govorio protiv srpskih interesa, odštampao je svoje saborske besede. Neposredno pred Majsku skupštinu (1848) mitropolit Rajačić ga je poslao u Požun da bi prisustvovao Dijeti (Saboru). Za vreme Revolucije (1848— 1849) ponuđeno mu je mesto načelnika Pravoslavne crkve u mađarskom Ministarstvu prosvete, ali ovaj položaj nije prihvatio. Pod pritiskom mađarske vlade austrijski dvor je patrijarha Rajačića proglasio za izdajnika i svrgao ga s prestola, a njemu poverila nadzor nad celom Srpskom pravoslavnom crkvom u Ugarskoj i Daljskim spahilukom. Zbog nemira u Novom Sadu Petar Čarnojević, ugarski komesar, predložio je ugarskoj vladi da ga postavi za episkopa bačkog kako bi umirio narod. Odlukom cara Ferdinanda V postavljen je 2. VII 1848. za episkopa Bačke eparhije bez znanja patrijarha Josifa Rajačića, što je dovelo do sukoba. U Novi Sad je došao decembra 1848. Narod ga je primio vrlo hladno jer je vladalo mišljenje da je izdao srpske interese, te je privremeno otišao iz Novog Sada. Za vreme Revolucije u više navrata pokušavao je da ugovori sastanke između patrijarha i mađarskih vlasti ali patrijarh Rajačić nije prihvatao sastanke uz obrazloženje da Mađari ne pokazuju dovoljno volje za mir. Iz Novog Sada je ubrzo otišao u Sombor a zatim sa vojvodom Stevanom Knićaninom u Srem. Rajačić ga je 22. novembra 1849. obavestio da ga ne priznaje za episkopa bačkog i da ga smatra mađarskom pristalicom. Odgovorio je tekstom Analitika (1850) kojom opravdava svoje postupke braneći se od napada Rajačića koji ga je optuživao putem cirkulara pred svim srpskim sveštenicima. Analitiku je zajedno sa pismom poslao Rajačiću i ponudio izmirenje. Da bi ga patrijarh priznao za episkopa bačkog, morao mu je predati rukopis i svih 500 primeraka Analitike koji su potom spaljeni. Sačuvan je samo jedan primerak. U Novi Sad se vratio krajem 1851. kada je svečano dočekan i za episkopa bačkog instalisan maja 1852. Kao episkop bački susreo se sa razrušenim i oštećenim hramovima posle Revolucije. Uspeo je da obnovi mnoge crkve, radio je na reorganizaciji crkvenih opština i na prosvećivanju naroda. Kada je car Franc Jozef obilazio Novi Sad (1852), prvo je njega posetio, a kasnije patrijarha Rajačića. Učestvovao je na Blagoveštenskom saboru 1861. Organizovao je i aktivno učestvovao na proslavi stogodišnjice Save Tekelije (1861). Na Saboru 1864. ponovo se kandidovao za mitropolita. Iako je imao podršku Omladine, Svetozara Miletića i Matice srpske, dobio je samo pet glasova. Posle ovog neuspeha povukao se iz javnog života.
   Kao istaknuta ličnost i episkop budimski postao je počasni član Matice srpske 13. V 1840. Sledeće godine upisao se za redovnog člana i poklonio biblioteci 787 knjiga zajedno sa katalogom (1841), šest diploma i rukopis pesme Lukijana Mušickog (1842). Za vtorog predsedatelja Matice srpske izabran je 30.VIII 1841. Sednicama je predsedavao sa Savom Tekelijom, tadašnjim predsednikom, posle čije smrti je postao predsednik Matice srpske (24. XI 1842). Posle Tekelijine smrti vođena je parnica između njegove bivše žene i Matice srpske. Kako je parnica dugo trajala a imovina se trošila, podneo je ostavku 28. III 1844. na funkciju predsednika i sve više se udaljavao od Matice. Matici se vratio tek 1851. zalažući se za njeno preseljenje iz Pešte u Novi Sad, što je i odlučeno, ali zbog protivljenja mađarskih vlasti to tada nije učinjeno. Kada je 1864. preseljena u Novi Sad, aklamacijom je izabran za predsednika. Na tu funkciju biran je i 1865, 1866. i 1867. Zdravstveno stanje je uticalo da u Matici bude aktivan samo prve godine (1864) ali ponuđena ostavka na mesto predsednika nije prihvaćena. Bio je i član Književnog odeljenja. Matica srpska bila je smeštena u njegovoj kući koja je bila namenjena za pravnu akademiju. Bio je predsednik Odbora za donošenje novog Ustava Matice srpske i u njega uveo i Svetozara Miletića koji je i izradio nacrt. Osnovao je 1864. Novosadsku štedionicu, preteču Novosadske banke, kojom je upravljao efikasno i domaćinski tako da je ubrzo postala jedna od najjačih bankarskih ustanova na tlu današnje Vojvodine.
   Napisao je oko pedeset različitih dela, izdavao nove knjige iz veronauke, izradio srpski i nemački bukvar (1853, 1857, 1859), štampao čitanku i dve Jezikoslovene čitanke preštampavane više puta. Prevodio je sa nemačkog i ruskog. Preveo je veći deo Staroga zaveta i neke delove Novog zaveta; dve sveske istočnjačkih priča Tisuću i jedan dan (1820,1822), Učenje o dudovima i gajenju svilenih čaura, Nedostupni vođa kroz vrleti i klance života (1865). Pisao je udžbenike za veronauku, matematiku, pedagogiju. Kao profesor preparandije izdao je Prvu pedagogiju i metodiku (1814) i Predloženja i slovenskaja gramatika (1814). Od udžbenika iz veronauke za narodne škole sastavio je: Kratku sveštenu (1857), Nauku iz svetog pisma (1865), Katihizis (1854), Učilišnu i domaću bibliju (1857), Crkveni pjesni u nedeljnim i prazničnim danima (1860) , Apostoli i evangelija u praznične i nedeljne dane preko cele godine (1860). Napisao je Nemačko-srpski i srpsko-nemački rečnik (Beč 1840). Bio je poznat po sadržajnim besedama. Koristio je pseudonim starac Mirko. Bio je saradnik Letopisa Matice srpske (1826—1858), Srpskog narodnog lista (1838), Javora (1826). Kupio je štampariju 1859. od Danila Medakovića. Te godine je dobio koncesiju za izdavanje Školskog lista. Za Srpski dnevnik, oko koga je bila okupljena srpska inteligencija, položio je kauciju da bi list izlazio. U mladosti se upoznao sa Vukom Karadžićem i podržavao njegove reforme, ali u borbi oko pisma i pravopisa bio je na strani konzervativaca zbog odnosa Srpske crkve i a Save Tekelije prema novom pravopisu. Do kraja života nije koristio novi pravopis ali je sa Vukom ostao u prijateljskom odnosima i u višedecenijskoj prepisci. Za štampanje Vukovih dela priložio je 500 forinti.
   Bio je veliki dobrotvor. Podigao je crkvu na Almaškom groblju u Novom Sadu, zgradu za školu koju je opremio i inventarom, stan za učitelja i priložio novac za potrebe škole. Kupio je kuću i poklonio Novom Sadu za osnivanje pravne akademije, koja nikada nije osnovana. Kupljenu štampariju poklonio je 1860. novosadskoj gimnaziji. Bio je član patronata novosadske gimnazije. Utemeljio je fond Platoneum u Somboru za izdržavanje siromašnih učenika preparandije (1862). Novčano je pomagao crkvenu opštinu. Novosađani su u znak zahvalnosti priredili bakljadu u njegovu čast 1861. a pozdravni govor održao je Svetozar Miletić. Bio je dobrotvor Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, dao novčani prilog za osnivanje Dobrotvorne zadruge Srpkinja novosadskih i novčano pomogao i novosadsku bolnicu.
   Počasni član Društva srpske slovesnosti u Beogradu postao je kada je Društvo osnovano 11. VI 1842, a član Srpskog učenog društva 1864. Za počasnog člana Srpske čitaonice u Novom Sadu izabran je 1866. Bio je počasni član Obščestva istoriji i drevnosti Moskovskog univerziteta (1854) i češkog muzeja u Pragu. Bio je mason.
   Sahranjen je u svojoj zadužbini na Almaškom groblju u Novom Sadu.
   Imao je sina Vasu, advokata u Novom Sadu, koji je umro 1854.
   DELA: Ogledalo čovečnosti, Beč 1823; Poučete svltitelskoe novopostavlenomu ^eret, Budim 1831;
   Obodrenie na podvigĐ Katihetičeskago Nastavletn vo učilicahĐ, Budim 1842; B^bl^česka povOstĐ
   staroga zavOta za tnostĐ, Častica 1. OtĐ sozdatn svOta do careva, Budim 1843; D1etalne besOde,
   Beograd 1845; PovOstĐ rez^denc^e etskopata Budimskogo, Budim 1846; PovOstĐ kratkal i dostovOrnal
   t raskolnicOhĐ, na soblazanĐ i pozorĐ pravoslavnil našel vostočnil cerkve vĐ dA poslOdnll vremena prošibatdžgihsl, Budim 1848; PatentĐ carskš za Voivodstvo Serb^e i Temeškt BanatĐ 18-ga noemvr^a
   1849 proistekšt, poserblOnĐ, Beč 1849; Rasmotrenn sverhu sadanĐi otnošetn osobito na Čehe, Beč
   1849; Anal1tika pisma nOgovimĐ blaženstvomĐ gospodinomĐ patr^arhomĐ JosifomĐ RančičĐemĐ podĐ
   22imĐ noemvr^a 1849, Beč 1850; Cerkovnoe pOn^e, Beč 1855; PrinosĐ rodoltbivihĐ mislt na žertvenikĐ narodnoga napredka, Novi Sad 1856; Učilištna i domašt b^bl^a, Beč 1857; Arh^ereiskoe poučete na svitcO daemoe presvuteru vĐ hfotonisati PlottnomĐ, Beč 1857; Tolkovate molitve
   GospodnO Otče našĐ, Novi Sad 1860; Povtornii zapOvĐ nadĐ azbukomĐ, složenĐ StarcemĐ MirkomĐ, Novi Sad 1866; Arhijerejska pouka presviteru pri rukopoloženju, Novi Sad 1892.

   IZVORI: Šematizam Srbije, 1852—1866; Online 2004.

   LITERATURA: ŠL, 1867/IX, 8,114; RIMS, 1897/XII, 47; BG, 1904/III, knj. VI, 22—23; Ilija Ognjanović, Zanimljive priče i beleške, 3—11, Zagreb 1900; Mihovil Tomandl, Srpsko narodno pozorište 1736— 1919, I, 143; Arkadije Varađanin, Spomenica dvadesetpetogodišnjeg rada Dobrotvorne zadruge Srpskinja Novosatkinja (1880—1905), Novi Sad 1906; Jovan Grčić, Život i prosvetni rad vladike Platona Atanackovića, GIDNS, 1937, sv. 29—30, 291—312; 421—435; Božidar Kovaček, Jovan Đorđević, Novi Sad 1964; RMS, br. 9, Novi Sad 1974; Vasilije Krestić, Istorija srpske štampe u Ugarskoj 1791—1914, Novi Sad 1980; Olga Srdanović, Vladika Platon Atanacković (1788—1867), u: Teološki pogledi, 1985, 163—172; Živan Milisavac, Istorija Matice srpske, I 1826—1864, Novi Sad 1986, II 1992; Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, III, Novi Sad 1990; Zbornik radova naučnog skupa posvećenog episkopu Platonu Atanackoviću, Novi Sad 1991; Vladimir Ćorović, Istorija Srba, Beograd 1993; Biblioteka Platona Atanackovića, Novi Sad 1995; Istorija bankarstva u Vojovodini, Novi Sad 2000.

   Aleksandra Novakov

   Odgovori

9. 27. februar 2018. u 10:14

   Vojislav Ananić

   SOMBOR

   Geografski položaj

   Sombor i njegov atar su na dnu basena nekadašnjeg Panonskog mora, omeđeni na karti Evrope sa 16° 31′ i 17° 06′ 30″ istočne geografske dužine i 46° 34′ 15″ i 46° 03′ 20″ severne geografske širine. Sa istoka atar mu počinje Telečkom visijom, zapadne strane mu zapljuskuju vode Dunava, deleći ga od Hrvatske, na severu se graniči sa Mađarskom, a na jugu je otvoren prema unutrašnjosti Srbije. Sombor je lako uočljiv, jer je prosečna visina njegovog atara samo 90 m.
   Na 1178 km² sa gradom se smestilo i 16 salaških naselja, posebna osobenost ovoga kraja, i još 15 sela: Aleksa Šantić, Bački Breg, Bački Monoštor, Bezdan, Čonoplja, Doroslovo, Gakovo, Kljajićevo, Kolut, Rastina, Riđica, Stanišić, Stapar, Svetozar Miletić i Telečka.
   175 km jugoistočno od Sombora nalazi se Beograd, 220 km severno je Budimpešta, a da biste stigli do Beča, treba da putujete 400 km prema severozapadu. Pogledajte mapu Sombora.

   Stanovništvo

   Po poslednjem popisu iz 2011. godine u Somboru živi 47.485, odnosno 85.569 stanovnika uključujući okolna sela. Prvi zvanični popis stanovništva urađen je 1787. godine. Tada je gradsko naselje Sombor brojalo 13.360 stanovnika, dok je u opštini živelo 37 hiljada stanovnika. Na osnovu 18 raspoloživih popisa stanovništva po naseljima, koji obuhvataju period od preko 200 godina, od 1787. pa do 2002. godine, vidljivo je da se broj stanovnika u opštini Sombor postojano povećavao sve do 1981. godine, kada je dostigao skoro sto hiljada. Između 2002. i 2011. godine zabeležen je veliki pad broja stanovnika za oko čak 11.000, uzrokovan migracijom stanovništva ka većim gradovima.

   Sombor je 1745. godine, kada je carica Marija izdala naredbu o ukidanju somborskog graničarskog šanca, imao svega 3.000 stanovnika. Međutim, jedan od prelomnih trenutaka u razvoju grada je 1749. godina, kada Sombor dobija status slobodnog kraljevskog grada. Za samo 40 godina, od 1745. do 1785. godine, broj stanovnika Sombora je porastao za više od 4,5 puta, a 1818. godine je već bilo gotovo 6,5 puta više Somboraca nego 1745. godine. Demografski napredak je bio praćen procesom ubrzane urbanizacije. Porast broja stanovnika nastavlja se i posle popisa iz 1869. godine, samo u mnogo sporijem tempu. Za 51 godinu, od 1869. do 1910. godine, broj stanovnika se uvećao za 19,5%. Navedena demografska kretanja su refleksija prilika koje su vladale u tadašnjem Somboru. To je period u kome dolazi do snažnog razvoja privrede, komunalne izgradnje, razvoja drumske i železničke mreže, otvaranja škola i drugih kulturnih ustanova. Godine 1981. bilo je čak 44% više Somboraca u odnosu na popis iz 1953. godine. Ovakav porast je posledica osnivanja velikog broja privrednih preduzeća, koja su upošljavala veliki broj radnika. Tako je došlo do intenzivnog doseljavanja stanovništva, u najvećoj meri iz okolnih sela.

   Srednja starost stanovništva Sombora je 37,5 godina, što je neznatno manje od vojvođanskog proseka. Prema popisu stanovnika 2002. godine, u Somboru je bilo 25.999 aktivnih lica. Stanovnici Sombora su pripadnici tridesetak različitih etničkih grupacija. U etničkoj strukturi dominiraju Srbi, čiji udeo u ukupnom broju stanovnika iznosi 61,5%. Posle Srba, najbrojniji su Mađari sa 12,7%, pa Jugosloveni 5,2%, Bunjevci 2,8%, Crnogorci 0,95%…
   U Somboru je prema podacima popisa iz 2011. godine bilo 31.859 domaćinstava. Najzastupljenija su domaćinstva sa dva, tri i četiri člana, dok je prosečan broj članova domaćinstava 2,84. Ženski pol čini 52% stanovništva.

   Istorija

   Prvo pominjanje: U 14. veku na vlastelinskom imanju razgranate ugarske porodice Cobor počela ubrzanije da se razvija naseobina, nastala još pre njihovog dolaska, o kojoj dokumenti iz 1360. kazuju da je u vlasništvu vlastelina sa imenom Cobor Sent-Mihalj. Stanovnici te naseobine će se kasnije, kada je naseobina ojačala, predstavljati kao Cobori od Cobor Sent-Mihalja.
   Pod Turcima: Opasnost od Turaka će ubrzati odluku koja je od ranije sazrevala o potrebi podizanja stambenog utvrđenja i Cobori ga podižu 1478. godine. Ono im uzdiže ionako veliki ugled koji uživahu, ali kada tome vreme dođe neće odoleti turskoj ordiji. 29. Avgusta 1526. turci do nogu potukoše ugarsku vojsku i širom otvoriše vrata za nova osvajanja. Iako Cobor Sent-Mihalj od Mohačkog polja deli svega 50-ak kilometara, on će u turske ruke pasti tek nakon 15 godina, 1541. kada će ga Turskoj carevini priključiti Pertev-paša. U njemu će Turci i, povremeno, njihovi saveznici Tatari ostati punih 146 godina, kada ga bezglavo bežeći ispred austrijskih regimenti generala Veteranija, bez otpora napustiše 12. septembra 1687. godine. Dve godine po dolasku Turaka, 1543. u njihovim defterima prvi put se navodi ime Sombor za naseobinu koju osvojiše i to ime se održalo do današnjih dana. U okviru Segedinskog sandžakata Sombor je od 1554. nahijsko sedište, kojem pripada 46 naselja, a on sam je vojni upravni, sudski, privredni i verski centar za širu okolinu. U Somboru je stacioniran stalni garnizon od 50 vojnika; konjanika, pešadinaca i artiljeraca. Među artiljercima su i trojica srpskog imena Radić, Mihail, Vuk i Radovan Radosak. Tu su još po dve medrese za učenike i tekije za derviše, šest osnovnih škola, dva hana za putnike namernike i „jedan hamam koji osvežava dušu”. Dakle Sombor je pod Turcima ugledna i bogata palanka, mesto uživanja osvajača i teškog života raje, čijoj patnji su svojoj okrutnošću doprinosili i turski saveznici Tatari. Posle veka i po patnje, žitelji Sombora 12. septembra 1687. godine sa velikom radošću i oduševljenom dobrodošlicom dočekaše austrijske regimente kao oslobodioce. Ubrzo će ovde doći do naseljavanja u talasima: najpre, 1687. pod vođstvom Dominika Duje Markovića i Jure Vidakovića dođe 5.000 Bunjevaca, „Rascijana katoličke vere”, kako ih je krstio dvor, a uskoro, 1690. godine dođoše Srbi predvođeni Arsenijem III Čarnojevićem. Sombor već tada postaje graničarski grad, sa svojim kapetanima na čelu, od kojih će prvi među njima, Dujo Marković predvodeći 200 konjanika i 600 pešadinaca iz Sombora, smrtno stradati u boju kod Slankamena 1691. Somborci će imati zapaženu ulogu u Bici kod Sente 11. septembra 1697. u kojoj će njih 500 predvoditi kapetan Jajić. Svojom hrabrošću i srčanošću doprineće trijumfu austrijskog nad turskim oružjem i velikoj slavi princa Eugena Savojskog. Ovi bojevi će somborske militare i njihovu varoš izneti na dobar glas, te Sombor postaje središte sreza u Bačkoj županiji u kojem je 1699. popisano 14 naselja.

   Austrijsko doba: Odmah po ustanovljenju vojnih šančeva, utvrđenih mesta Austrije na granici sa Turskom, Sombor dobija nov status i 1702. postaje oppidum fossatum u sastavu Potisko-pomoriške vojne krajine, a njegovi žitelji u velikoj većini se opredeliše za vojnički poziv. Godine 1717. Sombor se uzdiže u oppidum militare, a prvi kapetan vojničke varoši postaće grof Jovan Branković. Te godine u Somboru će biti otvorena i prva Veroispovedna pravoslavna osnovna škola, a pet godina kasnije i Rimokatolička osnovna skola (1722). Težak život Somborskih militara, prepun opasnosti, Austrijska carevina će ublažavati darivanjem zemljišnih potpisa i neplaćanjem poreza na prihode sa njih. Pošto neposredna opasnost od Osmanlija minu, sve te privilegije somborskih militara dođoše u pitanje. Naime, tada otpoče veliki pritisak županijskih vlasti i ugarske aristokratije da budu ukinute vojničke varoši i privilegije njihovih žitelja, da oni budu pretvoreni u paoriju ili da se isele u druge gradove, bliže doticaju s Turcima. Dvor nije bio sklon ovim promenama, ali pritisci behu veliki. Konačno, nevoljno, carica Marija Terezija, 1741. godine potpisuje XVIII zakonski član, kojim se vojničke varoši potčinjavaju pod županijsku nadležnost, a odred militara, „carskih sinova”, kako ih nazivahu zbog privilegija koje zaslužiše braneći carevinu, rasformirala se. Međutim, Somborci se neće prepustiti sudbini. Svesni šta gube i u koji položaj dolaze, somborski militari 244 domaćina i 3 varoška eskuta „zakleta službenika”: Veselin Vlaškalić, Radivoj Konjović i Nikola Kulić, dve trećine Srba i jedna trećina Bunjevaca, okupljaju se 18. novembra 1745. na trgu ispred velike pravoslavne Svetogeorgijske crkve na dogovor, sa kojeg se razilaze čvrsto rešeni da istraju u očuvanju svog privilegovanog statusa: krenuće u dugu neizvesnu borbu za elibertaciju svoje varoši. Za vođenje pregovora izabraće svoje deputivce Stefana Radojevića, Atanasija Stojšića i Nikolu Parčetića. Kasnije će od njih za Beč poći samo Atanasije Stojšić, dok će drugu dvojicu zameniti Martin Parčetić i Mihajlo Bokerović, koji će se, iako somborski militari već 60 godina verno služe interesima dvora, suočiti sa brojnim teškoćama u nastojanjima da grad sa okolinom ne potpadne pod upravu županijskih vlasti. U tome će i uspeti nakon istrajne borbe i uz veliku cenu: 150.000 rajnskih forinti u zlatu je uplaćeno u carske trezore, što je sa pratećim taksama i prispelim kamatama teško opteretilo dugovima grad, koji će otplatiti tek 1766.

   Slobodan grad: Nakon što je uplata izvršena, a pravoslavni i rimokatolici 1. jula 1748. između sebe ugovorili način biranja sudija, tzv. ALTERNATIVU, carica Marija Terezija je 17. februara 1749. godine potpisala povelju kojom se Sombor uzdiže u rang Slobodnih i kraljevskih gradova. Povelja će na svečan način biti Somborcima predata 24. aprila 1749. godine, kada su izvršeni i prvi izbori za organe varoške uprave. Veliki podsticaj za napredak Sombor je dobio 1786. godine kada postaje stalno sedište velike Bačko-bodroške županije. Županije su još od 11. veka bile verske i upravno-administrativne teritorijalne jedinice ugarske vlasti. Bačko-bodroška županija, kao druga po veličini u Ugarskoj zahvataće ceo prostor između Dunava i Tise, na severu granica joj je išla ispod Kaloče, a u njenom sastavu su uz ostale varoši bili i Subotica i Novi Sad. – „Naš grad se uvek razlikovao od drugih i odlikovala ga je miroljubivost i dobri građani. Sve što je kod nas urađeno, svojstveno je i sve što se važno desilo, postignuto je mirnim putem” – Petar Konjović (22.05.1848) Zasnivanje stalnog sedišta Bačko-bodroške županije u Somboru dovešće do povećanja činovničkog staleža, koji je već brojan i ugledan još od ustanovljenja Magistrata somborskog. Upravo tada zbio se događaj istorijske važnosti koji je iz temelja uzdrmao do tada stabilnu Austrijsku carevinu, pa i čitavu Evropu. Reč je o revolucionarnim zbivanjima 1848/49. godine, koja su započela 13. marta podizanjem barikada u Beču, da bi se dva dana kasnije prenela i u Peštu. Glas o nemirima dospeo je i u Sombor 20. marta 1848. u trenutku kada je zasedala županijska skupština. Vest nije ostavila dubljeg traga na život Sombora koji je uglavnom tekao u svojim tokovima, te je i redovna restauracija Magistrata održana 22. maja. Za sve vreme trajanja revolucije, prelaska grada iz jednih u druge ruke, za razliku od brojnih vojvođanskih mesta, Sombor nije postradao. Na grad su ispaljena svega tri topovska đuleta koja ne pričinivši nikakvo oštećenje i danas vidljivo stoje na zgradi Staparski put br. 6. Napredak Sombora će potrajati do razmeđa prošlog i XX veka kada, bez obzira što 1905. grad dobija i električnu struju, ubrzano se elektrificirajući, počinju da se javljaju prvi znaci stagnacije, koja će se umnožiti nakon Prvog svetskog rata i kulminirati podelom Kraljevine Jugoslavije na banovine, kada se ukidaju županije, a Sombor ulazi u sastav Dunavske banovine. Centar banovine se seli u Novi Sad, a time i sve značajnije upravne, sudske i županijske ustanove. Sombor, koji je oduvek građen da bude centar, odjednom se našao u nepovoljnom zaleđu, van magistralnih pravaca, sa nikad jakom privredom, čije bogato kulturno nasleđe ostade kao odblesak negdanje slavne prošlosti i preveliko opterećenje za smanjene materijalne mogućnosti. Sve to dovodi do povećanja nezaposlenosti i nemogućnosti da se održi visok nivo kulturnog, prosvetnog i ostalog neprivrednog nasleđa.

   Ratno doba: Bilo je podne 12. aprila 1941. godine kada su hortijevci bez otpora umarširali u Sombor. Kako se takav razvoj događaja nije uklapao u nastojanja mađarske Vrhovne komande da stvori sliku o „heroizmu” i „teškim” borbama nakon kojih je mađarska soldateska osvojila ove krajeve, gradom je prostrujala izmišljena vest da su u njemu viđeni „četnici”, što je bio povod za odmazdu. Do nje će doći sutradan kada je otvorena vatra po gradskim ulicama, a veći broj je i streljan, te je samo do 16. aprila pobijeno 85 nedužnih Somboraca. Ubrzo će uslediti progon svih Srba dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata u logore širom Mađarske. Najviše će postradati sela Aleksa Šantić i Rastina, čiji će sav živalj biti pokrenut sa svojih ognjišta, ponajviše u Sarvar i Barc. Progon Jevreja u nemačke koncentracione logore će u najvećoj meri uslediti pred kraj rata. U njima će zauvek ostati 964 Somborca jevrejske narodnosti. Sombor sa okolinom će svoju slobodu platiti sa 1.195 žrtava. Sloboda je na somborske ulice došla 21. oktobra 1944. godine.

   Početak: Tih posleratnih godina povećan je broj žitelja grada, a umnogome je izmenjena i njegova etnička struktura. Kraj rata Sombor je dočekao sa 25.950 stanovnika, dok je već 1948. godine u Somboru živelo 33.613 ljudi, u mnogome kolonisti iz Like, Dalmacije, Korduna, Banije… U gradu danas obitava 51.000 žitelja u uslovima primerenim vremenu, sa savremenim komunalijama i neophodnom infrastrukturom, čija je industrija izmeštena u posebnu zonu, dovoljno udaljenu od grada. Sombor je danas moderan grad koji je očuvao patinu i šarm prošlosti; zelena oaza bođoša na njegovim sokacima i vencima zadržala je nasleđeni hladoviti perivoj kojim i danas promiče fijaker, čuvajući legendu o Somboru, Ravangradu i Zelengradu, kao o mitskom staništu čija je lepota pesmom ispričana, kao preporuka, a ponajviše kao dobrodošlica:
   U tom Somboru,
   svega na volju,
   ko kroz njega jednom prođe,
   taj će opet da nam dođe,
   zavoleće ga.

   Podaci korišćeni iz knjige „Sombor – Ilustrovana hronika”, Milana Vojnovića

   Izvor: SOINFO.ORG

   Odgovori

10. 10. mart 2018. u 12:31

    Vojislav Ananić

    Santovo 1810. godine

    Razmaknuti povijesni mrak svoga naselja, uroniti u prošlost svojih predaka nepresušna je želja i mojih suseljana. Ovaj put ćemo zaviriti u prošlost sela Santova, osobito njegovih stanovnika prije ravno dvjesta godina. O selidbama stanovništva, natalitetu (rodnosti) i mortalitetu (smrtnosti) te drugim podacima jedan od najboljih pisanih izvora jesu matične knjige krštenih (rođenih), vjenčanih i umrlih. Spomenute matične knjige u Santovačkoj se župi vode od 1715. godine, na latinskom jeziku. Zahvaljujući savjesnim zapisivačima, franjevcima i svjetovnim svećenicima, pruža nam se vjerodostojna slika i o stanju 1810. godine. Tada su se iz Santovačke župe već poodavna izdvojili, osamostalili susjedni Bereg i Kolut, a od početka 1806. (sve do 1918. g.) Santovu, kao filijala (podružnica), pripada susjedna pustara Rastina (danas u Vojvodini).
    Otvorimo li pozamašnu matičnu knjigu rođenih s početka 19. st., na njezinim požutjelim stranicama i kod 1810. godine naći ćemo mnoštvo zapisa pisanih guščjim perom i smeđom tintom, koji svjedoče o tome da se te godine u santovačkoj rimokatoličkoj crkvi krstilo 130 djece, 78 djevojčica i 52 dječaka. Bila je to nimalo iznimna godina, dapače, manje „plodna”, ta u prijašnjoj (1809-oj) godini rođeno je 136, a u 1808-oj čak 153 djece. Kao i ostalih godina u tom razdoblju, i 1810. najviše djece rođeno je u rujnu (18), a najmanje u travnju (4). Od 130 djece petero su s Rastine.
    Glede narodnosne pripadnosti, kod santovačke djece nalazimo 101 Hrvata (Šok-ca), 16 Madžara, 6 Slovaka (Benda, Gajdoš, Gavlik, Mačik, Orešanski 2), jednog Ciganina (prezime Maksimović, grkoistočne je vjere) i jednog Nijemca (Bürger). Kod Madžara troje su djeca činovnika, državnih dužnosnika, a 13 su djeca onih roditelja koji u Santovu već otprije stanuju (Bognár, Horváth, Kovács, Nagy 2, Markovics, Németh 2, Túri 2, Varga 2 i Vörös).
    Kod Hrvata ima 56 ženske i 45 muške djece. Đuki Đuretiću i supruzi Anici Dugalin, Fili Pejaku i supruzi Marici Vorgić te Andriji Jeliću i supruzi Evi Filaković spomenute godine rodili su se blizanci (dvojci), a Ivanu Nikolinu i supruzi Anici Lipokatić trojci.
    Prezimena hrvatske djece jesu: Andrin, Andrinčin (3), Arijan (2), Balatinac (2), Benić, Blažetin (3), Blažev (2), Božić (3), Buligović, Crnić, Čizmin (2), Ćatić (2), Daražac (2), Desečar, Đuretić (3), Đurić (6), Filaković (4), Fucin (2), Gabrin (2), Gazibarin, Györfi (Hrvat je unatoč madžarskom prezimenu), Janković (2), Jelić (5), Kovač, Kovačev, Lipokatić, Lučanski, Mandić (3), Matizev (3), Martinkov, Mučalov, Nikolin (4), Pejak (3), Prodan (9), Sabovljev (4), Sotinac, Srakić (3), Stipanov, Tadić, Tomašev, Tucaković, Umić, Velin (4), Vorgić i Žužić (3). Do našega vremena broj prezimena znatno se smanjio.
    Najviše djevojčica dobilo je ime Đula (8), zatim Eva i Janja (po 7), Anica, Kata i Stana (po 4), Klara, Marija i Ruža (po 3), Luca, Manda, Marta, Oliva i Pavka (po 2), a po jedno Jela, Tonka i Verka. U matičnoj knjizi ne razlikuju se imena Marija i Marica (u Santovu su posebna imena), nego se podjednako bilježe u obliku Maria.
    Muškoj su djeci nadjenuli jedno od ovih imena: Antun (7), Marin (5), Matija i Pava (po 4), Andrija, Mika i Pera (po 3), Adam, Ilija, Stipan i Šima (po 2), a po jedno Domin, Đuka, Joza, Kuzma, Laza, Marko, Martin i Tadija. Djeci su nadijevali najčešće ime njihovih djedova, odnosno baka, kuma ili kume, a nerijetko su se pri tome ravnali prema kalendaru, pa su primjerice dječacima rođenim potkraj veljače nadjenuli ime Matija (24. II. se slavio Matija apostol), a djevojčica rođena 13. prosinca dobila je ime Luca.
    Matična knjiga vjenčanih svjedoči o tome da je 1810. godine u santovačkoj crkvi bilo 18 vjenčanja, od toga 11 hrvatskih, po tri slovačka i madžarska i jedno njemačko. (Prethodne dvije godine bilo je 34, odnosno 24 vjenčanja.) Po tadašnjim pravilima vjenčanje je uvijek u mladinu selu. Među mladoženjama nalazimo samo jednog udovca (32 godine). Većina ostalih mladoženja ima 18, po jedan 18, 19 i 20, a dvojica 25 godina; mladenke pak 16-18, jedna pak 20 godina.
    Kod svih hrvatskih parova mladenci su Hrvati. Četvorica mladoženja su iz Santova, trojica iz Berega, dvojica iz Monoštora (Bački Monoštor), po jedan iz Koluta i Subotice. Kod madžarskih mladoženja dvojica su iz Dautova, jedan iz Santova, kod slovačkih iz Santova, Kaćmara i s Rastine, a Nijemac potječe iz „gornje Njemačke”. Poput ostalih godina, i ovdje se većina Hrvata ženila u studenom, i to utorkom odnosno srijedom, jer su se ti dani smatrali najsretnijima. Kod pripadnika ostalih naroda tog običaja nema.
    Matična knjiga umrlih otkriva nam žalosnu sliku: o golemoj smrtnosti djece i kratkome životnom vijeku većine odraslih ljudi. Te godine santovačko je groblje na vječni počinak primilo 95 upokojenih osoba, od toga četiri Rastinca. (Prijašnje dvije godine umrlo je 85, odnosno 90 ljudi.) Kao što je bivalo gotovo do kraja 19. stoljeća, smrtnost djece u najnježnijoj dobi stravično je visoka. Od 91 umrle osobe (51 ženska i 40 muških) 18 dojenčadi živjelo je tek oko tjedan dana, a tri mjeseca svoga života nije dočekalo daljnjih devetero djece. Godinu dana imalo je devetero, dvije godine 14-ero, tri godine šestero, četiri godine osmero, šest godina dvoje, a osam godina jedno dijete. Neki su roditelji (Prodani, Arijani, Jelići) te godine izgubili i po dvoje djece, tako Antunu Arijanu i supruzi Marici Kovačev u ožujku je umro 10-mjesečni Mika, a u kolovozu četverogodišnji Stipan.
    Zajedno kupajući se u Dunavu, jedna 18-godišnja djevojka i njezin 20-godišnji mladić utopili su se. Preminula je i jedna 26-godišnja djevojka koja potječe iz Hrvatske („ex Croatia oriunda”). Između 30 i 40 godina umrlo je pet, između 40 i 50 tri osobe. U 55. godini svog života preminulo je dvije, a u 60. godini četiri osobe. Sedamdesetu godinu svog života nije doživjelo tri osobe. U 70. godini života umrle su dugogodišnja santovačka babica Manda Galić i Marica Tomašević-Božić, a najdulje, 72 godine, živjeli su Antun Vorgić i Luka Balatinac. Najviše (po 15) umrlo ih je u travnju i svibnju, a najmanje (po troje) u kolovozu i listopadu.
    Dakle od ukupnog broja umrlih maloljetnika je 67, što je umalo 74%.
    Prosjek života maloljetnika je 1,63 godine, a punoljetnika 49,79 godina. Pogledamo li 91 preminulu osobu, prosjek života iznosi svega 14,33 godine.
    Smrt prerano kosi ne samo ratare nego i imućnije osobe, primjerice u 30. godini preminuo je tadašnji seoski bilježnik Đuro Vuković, a županovo dijete umrlo je prije druge godine svog života. Naglo, ne dobivši posljednju pomast, umrlo je (osim dvoje utopljenika) dvije osobe: 60-godišnji Petar Gazibarić i 62-godišnja Anica Jelić.
    Kada je svećenik izbivao iz sela, ukop je obavio kantor-učitelj. Škola je tada u ulici zvanoj Ilinkovac (današnje pučko ime Žućin sokak, službeno Á. Gábor), na mjestu kuće pod brojem 14.
    Iz kanonske vizitacije obavljene 4. listopada 1810. godine, doznajemo da je tadašnji santovački župnik bio 48-godišnji Antun Daraži (u Santovu je župnikovao od 1800. do 1822. godine), podrijetlom iz Sombora, komu je hrvatski materinski jezik, madžarski zna dobro, a njemački osrednje. Kapelan je 29-godišnji Emerik Krajačić, podrijetlom iz Baje. Zna hrvatski, madžarski i osrednje njemački. U Santovu je tri godine.
    Oko crkve nema drveća, porta je lijepa, ali nije ograđena. Zvonik (toranj) je visok i širok, u njemu ima tri zvona; najveći teži šest, srednji tri metrička centa, a manji 70 funti. Manje zvono posvetio je biskup Gabrijel Patačić (biskupovao je 1733-1745), a veći Ladislav Kolonić (biskupovao je od 1787. do 1817. g.).
    Groblje već nije oko crkve, nego izvan naselja (na današnjemu mjestu), opkoljeno je rovom (jendekom), na sredini mu je drveni križ sa Spasiteljevim likom.
    Kantor-učitelj je 42-godišnji Mihajlo Sekereš iz Baranje. Hrvatski zna vrlo dobro, madžarski dobro, njemački osrednje; u Santovu je 14 godina. Marljivo obavlja svoju dužnost. Za krštenje učitelju se plaća osam groša, za veliki ukop jedna florena, za mali ukop deset groša. Godišnje prima 90 florena i 32 požunske mjerice pšenice.
    Zvonar je Mika Vorgić (kojemu su i otac i djed bili zvonari). Knez je Mika Gazibarin, pravedan i ćudoredan čovjek.
    Vjernici su Hrvati i Madžari, katolici. Ćudoredni su i radeni. U selu ima 2312 stanovnika; u braku je 470 osoba; pričešćivati se može 1501 čovjek, a prvu pričest još nije primilo 811 djece. Na Rastini ima 105 katolika.
    Nove su babice Barbara Pap i Marta, supruga Nikole Jemrića. Selo ima obrtnika (zanatliju) Györgya Horvátha. Pandur (oružani stražar) je Josephus Reus.
    Saznajemo o ovim nadnicama: tesari i zidari dobivaju jednu florenu i 45 groša, nadničari 48, žene 36, djevojke i djeca 24 groša. Cijene nekih namirnica: govedina 7-9, teletina 9, ovčetina 7, dimljena slanina 32, mast 45, polić maslaca 36 groša.
    U odnosu na prvu polovicu 18. stoljeća, kada je Santovo imalo svega 55 kuća (Betlem, Bodolja i šor u Ulici Á. Gábora do broja 18), selo ima već oko 280 kuća, dakle u jednoj kući, u prosjeku, stanuje više nego osam ljudi. U odnosu na današnje stanje selo je znatno manje: Tocka (Ulica oslobođenja) postoji samo do Surduka, Daraž (K. Mikes) još je livada, Obornjača (dio Kossuthove) pruža se samo do Šlavonice (Ul. Crvene armije), a Malog Berega (južni dio Dózsine), Jamačina sokaka (Rákóczieva) i jugoistočnih ulica još nema. Zbog jeftine zemlje, u Santovo će se tijekom 19. stoljeća doseliti mnogi iz obližnjih naselja, pretežito Madžari, tako Santovo 1828. g. ima već 310, 1960. g. 468, a u današnje vrijeme, pribrojivši ovamo i pripadajuće naseobine Budžak, Karapandžu i Debrinu, čak 1149 domova, ali razmjerno malo, 2275, stanovnika, manje nego prije dvjesta godina.
    Završavam hod kroz povijest sela Santova u nadi da sam donekle uspio dočarati duh vremena naših predaka, koji su se u znatno težim okolnostima probijali kroza život.

    Živko Mandić

    Odgovori