Prečanski manastiri – od Fruške gore do Dalmacije

9 komentara

1. 28. februar 2019. u 10:40

   Vojislav Ananić

   MANASTIR KRUPA NA VRBASU

   U odgovoru na anketu Letopisa Matice Srpske o jeziku, 1953. godine, Isidora Sekulić piše: „Pre nego što o tom jeziku nešto kažem ja ovde potpisana, pošteno je da priznam da je meni, žitelju iz Vojvodine, po srcu i duši zavičaj Bosna. Zašto to i otkuda? Zbog tuge od Bosne, kad iz Dubrovnika putujem i stupim u Bosnu smrači se oko mene nešto tamničko i od boga i od ljudi zaboravljeno. A šuma bosanska i vode bosanske i reke i oni vidici na sve strane strukuju i pevaju za vama i prate vas do pred džamiju, do pred katoličku crkvu, do pred pravoslavni manastir…“ Setio sam se tog Isidorinog teksta videvši oronuo kućerak s krovom na četiri vode u bašti što se spuzala do reke i džamiju na drugoj obali, pa neki uzak most potom, prvog jula ove, 2010. godine, i sestru Vesnu (V. B. Aćić) podsetio na nj, dok smo njenim brzim autom, tu, na izlazu iz Banjaluke, uranjali u nama dobro znan kanjon Vrbasa s bistrom brzom vodom s leve i strminama Manjače s desne strane krivudavog asfaltnog puta za Mrkonjić Grad, svesni da je sve to, majčinski zakriljeno bujnim zelenilom, možda samo pokušaj prirode da lepotom odgovori na surovost istorije i na tugu koju nam ta surovost useca u pamćenje, tugu pred kojom postaje svejedno jesmo li u Bosnu ušli ovim ili putem kojim se u nju stiže iz Dubrovnika.
   Tri su zidine nadnesene nad reku i drum, tri srednjevekovna grada: Zvečaj, Greben i Bočac i njihova uloga je bila da „obezbeđuju brodove, tj. prelaze, gazove preko Vrbasa. U Zvečaju je herceg Hrvoje izdao povelju o savezu sa Dubrovčanima protiv kralja Ostoje. Posle njegove smrti grad je prešao u ruke bosanskih kraljeva, tako da 1419. godine kralj Stefan Ostojić u povelji navodi: u našem gradu Zvečaj. Posle pada bosanske države, 1463. godine, u tu tvrđavu se smestio hroničar toga vremena, janičar Konstantin Mihailović, sa turskom posadom, ali je grad morao predati ugarskoj vojsci koja je u Zvečaju ostala do potpunog gubitka Jajačke banovine, 1527-1528. godine.“ Zvečaj je bio prostran grad, nepravilnog oblika, prilagođen stenovitom terenu, ali je malo toga od njega ostalo. Pamtim da sam u nekim banjalučkim novinama (Glas ili Fokus), pre dve ili tri godine, video priču po kojoj će uređenje tvrđave Zvečaj „morati da sačeka“. Greben je verovatno stariji (govori se i o kraju dvanaestog veka?), a sigurno je da se pominje u dokumentima kojim su ga „sinovi Pavla Hrvatinića, Grgur i Vladislav, predali ugarskom kralju 1357. godine u zamenu za imanje u Slavoniji“. Stradao je, kao i Zvečaj, padom Jajačke banovine 1528. godine, a kako se u turskim popisima nahije Zmijanje iz 1541. pominje varoš tvrđave Krupa, biće da je grad Greben pod Turcima promenio ime. Bilo kako bilo, danas je u ruševnom stanju i do njega se, kazaće nam kasnije jedno đače, može autom čak na samo 300 metara do tvrđave, pa ostatak uskom stazom, peške. Treći grad, Bočac, je još dalje uz Vrbas i nećemo ga videti, jer smo – zaputivši se manastiru Krupa, koji je posle Zvečaja, a pre Grebena, odnosno u podgradu mu, na zaravljenom bregu malo iznad kuća pored druma u Krupi na Vrbasu – svratili u Mlinove, kao da namerno odlažemo susret s manastirom.
   „Ostaci srednjevekovnog naselja otkriveni su i u naselju Mlinovi, na reci Krupi“, gde je danas sve prilagođeno turistima: kao da je obavezno, skoro svi se slikaju pored slapova i uz mlinove (od kojih je jedan – piše na tabli – obnovljen sredstvima neke organizejšn), a tu im se prodaje i odlično domaće kukurzno brašno, pa malo dalje tovljena „kalifornijka“, umesto izuzetno ukusne domaće pastrmke, potočare… Bilo bi zaista nerazumno mimoići priliku da se osveži na slapovima i jažama Krupe, divne, divlje reke. Na stenama nedaleko od slapova je nečije luksuzno imanje, koje po svemu odudara od prirode (kao kakav kičeraj čiodama pričvršćen na umetničku sliku), a tako je u neskladu i sa nešto niže podignutim, s leve strane u povratku: skromnim, ali lepim parohijskim domom. Krupa na Vrbasu je parohija sa 610 domova, koju čine Krmine 199, Krupa 232, Ledenice 94, Poljice 9 i Racune 76, a 1889. godine, kad je na razvalinama i crkvištu manastira Krupa podignuta i osvećena crkva Sv. Proroka Ilije, Krupska parohija je imala „sa selom Rekavica domova 341, duša 2787. m.1523, i ž. 1264; bračnih parova: složnih 547, nesložnih 1, divljih 11; rođenih 109, umrlih 89, vjenčanih 37.
   – Promjene vjerozakona nije bilo. – Sjedište paroha u Krupi, pošte i brzojava u Banjaluci“. Malo iznad parohijskog doma je putokaz „Stara crkva“, pa radoznalo krećemo uz brdo, asfaltnim putem koji bi nas, ako bismo promašili skretanje, doveo do naselja Kola, gore na vrhu Zmijanja.
   Posle samo tri ili četiri kilometra skrenuli smo desno i u selu Tovilovići našli lepu, obnovljenu crkvu, novu joj zvonaru i konačić još u izgradnji. Crkva je zaključana, pa u okolnim kućama tražimo nekog ko bi možda znao može li se u nju.
   – Tu je neđe ključ, il’ je za rogom, il’ je više vrata… Vid’er, nije!?
   – govori više sebi nego nama očigledno vredna, okretna žena i brzo pokušava da ključ od crkve nađe u konačiću; ne, ni tamo ga nema.
   Oko crkve sv. Nikole, brvnare, u Tovilovićima nad Krupom, ima hrastova starih više od 200 godina, pa pomislih da je verovatno i ona (crkva brvnara) stara toliko ili koju godinu više. Zatečen saznanjem da je neću videti iznutra, čujem da je bila pokrivena limom (1979), pa je tek sada obnovljena kako valja: dobila je nova drvena vrata i nov kameni podzid, a pokrivena je (ponovo?) šimlom i to sa zasečenim uglovima.
   – Ova crkva je stara petsto godina i najprije je bila gore, vidite, na onom brdu onamo, đe je sad ona vel’ka kuća, pa je, kad su Turci pritisli narod da ne može biti crkva tu, da ne može gore u tom selu, Stančevići, onda je ona za jednu noć prenijeta na ovo mjesto, u Toviloviće. Svi smo mi ovdje Tovilovići… Ja sam, kad sam se udala i došla ’vamo, ja sam čula za tu priču kako je tome Turčinu kazano da je crkva sama preletl’a na ovo mjesto! – ispričala nam je, skoro u dahu, naša sagovornica (domaćica jedne od petnaestak kuća ovog zmijanjskog sela) na kraju nade da ćemo ipak nekako ući u crkvu brvnaru. Nismo.
   Znam legendu, imam i pesmu (Kuća, januar 2008) o tome kako je crkva brvnara – crkva Vaznesenja Hristovog, takođe ovde na Zmijanju, ali s druge strane Kola, za turskog vakta i suda (1720), kad je Zmijanjcima dodijalo da im kabadahni Turci konje i paščad uvode u hram Gospodnji kad god ih nevreme zatekne u seči drva – preletela iz Malboča u Trubajiće. Preletela je za noć, iza leđa age podmitljivog, a sada, evo, čujem da nije bila jedina. Kasnije ću na sajtu Eparhije banjalučke pročitati da je ova crkva Sv. oca Nikolaja, brvnara, u selu Tovilovići: iz 19. veka. Osim nje, u parohiji Krupa na Vrbasu filijalni hram je i u selu Krmine, Sv. Kneza Lazara (još je u izgradnji), a parohijski u manastiru Sv. Proroka Ilije (13. vek), u obnovi. V.d. paroha je sinđel Sava (Nedeljković), rođen 1954. u Lazarevcu. Bogosloviju Sv. Tri Jerarha završio je u manastiru Krka 1986. Službovao je u manastirima Gomionica i Liplje, a u manastir Krupa na Vrbasu došao je 1987. godine. Slavi Sv. Nikolu. Predaje veronauku u tri osnovne škole i ima 230 đaka.
   Oca Iliju, koji sa ocem Savom brine o tri crkve krupske parohije našli smo kod manastira: potkresuje živicu pored lipa s južne strane manastirskog hrama. Uz njega su i dva momka, koji malo pomažu njemu (odnose posečene grančice i grane), a malo majstorima koji rade u manastirskom konaku. Konak je podignut jesenas, ali se još uređuje. Osnova mu je u slovo G, pa po dužini duže strane ima šest prozora u prizemlju i toliko na spratu, a na kraćoj strani je kapela Pokrova Presvete Bogorodice, sa dva prozora na čeonoj, zapadnoj strani, jedan običan i jedan dupli na južnoj i dva, uža, na istoku, na oltarskoj apsidi, između kojih je, s unutrašnje strane, niša oblika i veličine tih prozora. Konak je zidan sedrom i još nije osveštan.

   Manastir

   Poslednja obnova manastirske crkve Sv. Proroka Ilije počela je 1987. godine, a završena (posle 22 godine) u jesen prošle, kad je i osveštana (15. oktobra 2009); kum hrama bio je ministar saobraćaja i veza u Vladi Republike Srpske g. Nedeljko Čubrilović, inače rođen ovde na Zmijanju, a od skoro je i predsednik zavičajnog društva „Zmijanje“. Čubrilović je kazao da je „ovaj manastir, koji je star više od 700 godina, u svojoj istoriji doživio razne tragedije i da sigurno pamti istoriju veću od one koja je zapisana“. Obnovljeni hram je osveštao episkop banjalučki Jefrem, a svečanosti je prisustvovao i Milorad Dodik, predsednik vlade Republike Srpske, koja je, uz verni narod Zmijanja i Krajine, obilno pomogla obnovu crkve i konaka. Starešina manastira otac Savo je tada kazao da je to veliki, istorijski dan za manastir, da su generacije čekale taj događaj i zahvalio se građanima RS, koji iz svih krajeva Srpske dolaze nedeljom u ovaj sveti manastir i traže utehu duši svojoj, dodajući da se u manastiru nalazi „dio moštiju Svete majke Matrone Moskovske, od kojih su se i u prošlosti, i danas događala mnoga čudesa i izliječenja“.
   „Prva graditeljska rekonstrukcija crkve u Krupi na Vrbasu bi mogla biti iz prve polovine 14. vijeka, što je možda vezano za neki od krupnih događaja iz prošlosti spomenika o kojem su drugi podaci izgubljeni“ Prva velika obnova ovog manastira bila je „trudom i dobrovoljnim prilozima visoke zemaljske vlade, koja dade u svrhu obnovljenja krupske crkve 6000 kr, zatim mitropolita Hadži Save Kosanovića, koji dade 100 dukata, igumana Partenije Davića, koji dade 100 dukata, jeromonaha Isaija Kostića, koji dade 50 dukata, i ostalog srpskog darežljivog naroda, koji priteče u pomoć dobrovoljnim prilozima, podignuta je 1889. god. na novo na razvalinama i temelju stare.“ To što autor te beleške u nastavku veli da je te godine obnovljena crkva (1889) „na veliku Gospojinu posvećena u slavu i čast sv. proroka Ilije, od blaženo počivšeg starca mitropolita Georgija Nikolajevića“ (koji je umro 6. februara 1896, a bio je mitropolit od 10. novembra 1885. pošto je dotadašnji, Savo Kosanović, podneo ostavku jer je došao u sukob s austrijskom vlašću tako što je ustao protiv rimske propagande u Bosni i Hercegovini ) kazuje nam, prvo, da je jedan od prvih istraživača srpskih starina u Bosni, g. Kosanović, i počeo ovu obnovu da li još dok je bio na mitropolitskom tronu (od 1881. do 1885. godine) ili ubrzo potom? – i, drugo, da je njegov tekst o manastiru u Krupi na Vrbasu, ne samo bio prvi o tome, nego je verovatno i stvorio u javnosti klimu koja je dovela do tako uspešne obnove. Evo tog teksta g. Kosanovića:
   “Krupa manastir leži južno 5 sahata od Banjaluke, na uzvišenom brežuljku, pri utoku male rijeke Krupe u Vrbas s lijeve strane i to kao u nekom polustrvu pod jednom planinom, na kojoj se još i danas vidi dobro sačuvana obrambena kula, koja zidom, a kako pričaju i tajnim prokopom stoji u svezi sa porušenom tvrđavom na uzvišenim stjenama pokraj Vrbasa s niže iste planine. Pod tvrđavom na Vrbasu bio je negda i kameni most, od kojeg se vide još noge sa obje strane vode.
   Na maloj rijeci Krupi (ovu valja razlikovati od velike Krupe na Krajini), koja izobiluje ukusnom planinskom ribom pastrmom, i koja od izvora do ušća nema ni puna 2 sata, okreću sukno valjarice hadži-Abitage Đumišića i njegova brata iz Banjaluke. Te prekrasne pitome zemlje oko manastira danas su njihova svojina, a spahije su od 200 pravoslavnijeh kuća u tome predjelu. Preko Vrbasa sdesnu stranu prema porušenom gradu Zvečaju niže utoka Krupe u Vrbas imaju nekolike prirodne pećine više Vrbasa, koje se zovu kaluđerske isposnice, gdje su se nekad pobožni podvižnici spremali za onaj svijet.
   Manastir Krupa vrlo je starodrevna, i možda potiče iz 13. vijeka. Dugačka je sa oltarom 52 aršina, a široka samo 16 aršina. Zidovi su do više prozora još uzgor masivno ozidani. Lastavica više zapadnih vrata do 40 aršina visine, ima na ćemer svedeno okruglo veliko okno, po svoj prilici radi vida u crkvi. Kameni okviri prozora svi su u cjelosti i dobro su očuvani. Dovratne pragove od zapadnih i južnih vrata, kao i jednu ploču iz crkve sa natpisom odnijeli su Turci i upotrebili pri zidanju jedne džamije.
   Od sjeverne strane na crkvi nije bilo prozora, nego uz crkveni zid podignuta je bila prostrana trpezarija sa prozorima na svodove, koji su još u cjelosti i dobro su sačuvani do kamenog korniježa od drugog sprata. U ovu su vodila jedna vrata iz oltara pokraj crkvene riznice, a ćelije su kaluđerske bile nad trpezarijom. Pored trpezarije s južne strane bio je podrum i još neke tri zgrade, od kojih se vidi mnogo kamenje sa temeljima. Zidovi, koji su još uzgor, tako su tvrdi, da bi se s velikom mukom dali porušiti, jer su sliveni s krečom kao u kakve tvrđave. Oltar je najviše stradao, ali se još u njemu vidi „gornje“ zatrapezno mjesto, gdje arhijerej sjedi za vrijeme apostola, kad služi. U crkvi od kolona nema ni traga, jer su i one raznesene kroz dugo vrijeme. Ozidana kosturnica pred časnom trapezom još se vidi sa nekolike glave i kostura, koje su putnici raskopavali tražeći blaga. Izvan crkve sa južne strane osule su se mnoge i ogromne nadgrobne ploče ili stećci, koji su obraslu u sitnu šumu. Na jednoj ploči nađosmo ove znakove: polumjesec, zvijezdu i krst.
   Hram je crkve bio sv. Prorok Ilija, na koji se dan mnogi narod sabirao i u takvoj množini, da se po prednju na jednoj njivi klalo po 70 volova radi gozbe narodne. Manastir je davno zapustio“.
   Crkva koja je dugo, vekovima čak, bila bez krova, Kosanovićevom obnovom je, ne samo pokrivena, nego joj je dozidan i zvonik na zapadnom delu i nabaljeno zvono u Austriji, čija će ga vojska već u prvom ratu protiv Srba skinuti i pretopiti u municiju. Novo zvono nabaljeno je posle Prvog, a Drugi svetski rat je požurio da već 1941. godine ustaškom rukom zapali ikonostas i sve što je u crkvi moglo da gori, pa kad je pao krov palo je i zvono (teško 360 kg) i razbilo se. Partizani su pred kraj rata Crkvu Sv. Ilije koristili kao bunker i mitraljesko gnezdo. Deceniju posle rata narod je počeo da polako popravlja svoju crkvu, a prava obnova počela je tek 1987, posle arheoloških istraživanja godinu pre, 1986. Arheološka istraživanja su otkrila dosta grobova, praznih, iznad kojih su bile lepo klesane, ali neukrašene ploče. Zaključak je bio da je groblje starije od crkve, „što će se pouzdanije utvrditi preciznijim datovanjem grobnih ukopa. Dvije zidane grobnice se nalaze izvan crkve, istočno, na prostoru ostataka pravougaonog prezviterija“.
   Danas, crkva izgleda kao da je od novog kamena zidana, a nije; otac Savo kaže mi da je to sve stari kamen, stari zid (“sve do iznad prozora“), ali je sve nanovo fugovano. Iznad ulaza u hram je drvena nastrešnica sa gvozdenim krstom, verovatno rađena kod istog majstora kod kojeg su napravljene i drvene stepenice za zvonik i prostor za hor. Između crkve i konaka (severna strana) danas je sve zaravnjeno, uređeno, a u opisu koji je dala Ljilja Ševo čitamo: „Uz sjevernu stranu crkve u Krupi se nalaze prostrani temelji čitavog kompleksa objekata. Na osnovu njihovog rasporeda, analogija sa spomenicima savremenim crkvi Svetog Ilije i vijesti koje pružaju istorijski izvori može se pretpostaviti da se radi o temeljima i donjim dijelovima zidova manastirskih zdanja i pratećih ekonomskih objekata. U ovim temeljima je iskopavanjem nađeno nekoliko fragmenata skromno profilisanih dovratnika i doprozornika, arhitravno ili ručno riješenih.“ S istočne strane hrama i danas su dobro vidljivi ostaci starih nekropola – učini mi se kao da se sad izvlače ispod oltarske apside. Na južnoj strani manastirske porte je ogroman stećak, i danas kao u vreme kad ga je video i opisao Savo Kosanović: levo je polumesec u krugu, a desno krst, ali mi krug u sredini manje liči na zvezdu, kako je to video mitroplit, a više na rozetu. Krst na stećku ima elemenata malteškog, u gornjem, i ruskog krsta u donjem delu – kad se uporedi s kategorizacijom i crtežima koje je u knjizi „Srednjevekovni manastiri i crkve u Srbiji“ (Službeni glasnik, Beograd, 2003) dao Dušan M. Komluški. Cela južna strana porte je u hladu bogatih krošnji lipe, čijeg mirisa ne uspevam da se oslobodim, nego ga unosim u crkvu i stapam s mirisom tamjana. Unutrašnji zidovi crkve su oslikani (ne svi), plafonski svod je u drvetu, a od ikona izvan ikonostasa, posebno se lako zapazi ikona Svete majke Matrone Moskovske.

   Jezik, naš jezik

   Silazimo prema putu Mrkonjić Grad – Banjaluka s osećanjem da smo nešto zaboravili. Da stanemo? Da se vratimo? Da li su to podaci o popisu iz 1991. godine kad je u mestu Krupa na Vrbasu bilo 1858 stanovnika; 1826 Srba (98,27%), sedam Hrvata, 1 musliman, 14 Jugoslovena i 10 „ostali i nepoznato“? Da nije geografski položaj ovog lepog mesta: 44° 37′ 12“ SGŠ, 17° 08′ 24“ IGD? Ne, nije. Kad izađosmo na drum osvrnem se i s prvim pogledom na zmijanjska brda i planine setim se: „Upeklo sunce – sažeže sve. Došlo nebo modro kao čivit. Izvedrilo se, nigdje oblačka da opaziš. Daleko tamo – daleko oko Osmače i Lunjevca uhvatila se plavičasta timorina, pa treperi i dršće pod uzavrelim sunčevim zracima…“

   Isidora Sekulić u nastavku onog odgovora na anketu Letopisa Matice srpske veli: „Mračajski proto, Simeun đak, seljak Štrbac, to je ravno Gorskom vijencu, to, to, to! Pustite me da dreknem da se bar do Bosne čuje. I uvek jezik! Kad bi mogao jezik jednoga čoveka postati književni jezik, ja bih glasala za Kočićev jezik, koji stil, koji zvuk, koja muzika transcendenta!“

   Smenjivali su se i smenjuju gospodari nad Bosnom i svaki je po svemu ili samo po nečemu različit, poseban, ali svi se u jednom posve slično, ama, jednako ponašaju: svi istim sredstvima i na isti način pokušavaju da nam jezik naš razbiju, da razvale, kako bi nam lakše svoj nametnuli, i crkve i manastire papinom papučom pritisnuli.

   Iz Banjaluke sam u Beograd stigao 2. jula i ne vidim da je, bar kad su nam jezik, crkve i manastiri, kad su nam jezik i vera u pitanju, išta drukčije nego u Bosni i Hercegovini, u Šumadiji, Vojvodini, Raškoj oblasti, Crnoj Gori…

   Duško M. Petrović

   Izvor: DRUŠTVO „SVETI SAVA“, BRATSTVO XIV, Beograd,2010.

   Odgovori

2. 5. maj 2019. u 05:24

   Vojislav Ananić

   MARČA i LEPAVINA

   M A R Č A je udaljena 13 kilometara od Ivanić Grada, u smeru Vrbovca i Bjelovara. Iz Zagreba je najbrže doći putem Zagreb – Slavonski Brod i izaći na prvom izlazu, Ivanić Grad. Manastir MARČA, kao hramovnu slavu, ima Svetog arhangela Gavrila. O Manastiru MARČA, treba pročitati u knjizi dr Dušana Kašića „Srpski manastiri u Hrvatskoj i Slavoniji“, od 316 – 342. strane, kao i u knjizi „Otpor marčanskoj uniji“ (u kojoj se govori o borbi protiv unije do spaljivanja Marče 1739, zatim o obnovi Marče i borbi protiv unije. Spajanje Lepavinsko – Severinske eparhije sa KOSTAJNIČKO – Zrinopoljskom je bilo 1750, otmica manastira Marče 1753, a ukidanje Kostajničko – Zrinopoljske eparhije i pripajanje bivše Lepavinsko – Severinske eparhije Pakračkoj). Episkop Simeon Filipović je umro u zatvoru u Koprivnici 16. marta 1743. godine. Po sačuvanoj kopiji iz 1775. manastirska crkva Marče je mnogo ličila na crkvu manastira Hopovo. Najstarije manastirske starine, potiču iz manastira Rmlja, a u njega iz naših strih manastira na jugu, možda baš i iz same Mileševe.
   Počeci manastira L E P A V I N A sežu u polovinu 16. veka, kada u krajeve severne Hrvatske, nekadašnju Gornju Slavoniju, dolaze prve grupe pravoslavnih Srba u većem broju. Tačnije, 1555. godine hilandarski monah Jefrem Vukodabović počinje gradnju drvene crkve, koja se u narednim vekovima dograđuje i menja. Manastir Lepavina smešten je na otprilike kilometar i po puta od željezničke stanice Lepavina, na pruzi Križevci – Koporivnica. U proteklim vekovima manastir je gotovo permanentno bio izložen raznim nedaćama, kako od turske neposredne opasnosti u 16. i 17. veku, tako i od stalnih pokušaja katoličke crkve da ga podvrgnu jurisdikciji Rima, tj. da u njemu instaliraju Uniju. Unijaćenje je imalo za cilj da pravoslavne Srbe tog područja potčini posredno katoličkoj crkvi. No, monasi mnastira LEPAVINA nisu poklekli u svojoj veri, a u čemu je izuzetan doprinos dao patrijarh Arsenije 3. Čarnojević priliokom svoje posete manastiru 1692 – 1693. godine. Prilikom propasti manastira MARČE, u Lepavinu se seli znatan deo arhiva i ostalih vrednosti, kao i kaluđeri iz Marče. No, uprkos svim teškoćama toga vremena, manastir se dograđuje i proširuje, a današnji izgled dobija u 18. veku. Izuzetno teške dane manastir doživljava za vreme carice Marije Terezije, kada ga nakratko preuzimaju unijati. No, taj pokušaj ostaje bezuspešan jer pravoslavno stanovništvo tog područja negira Uniju, pa se u tom otporu uključuje i u poznatu Severinsku bunu 1755. god. Materijalni i duhovni procvat manastir doživljava za vreme Kraljevine Jugoslavije, no ne zadugo jer u 2. svetskom ratu usled nemačkog bombardovanja stradaju i manastirska crkva i konak, a od ustaškog terora i kaluđeri. NDH za svog postojanja ponovo u Lepavinu dovodi unijate. Od oslobođenja 1945. god. manastir ponovo lagano, ali i s teškoćama, napreduje. Obnova zgrade traje i u današnje vreme, a duhovnom napretku manastira neumorno pridonosi već duži niz godina arhimandrit Gavrilo Vučković, starešina manastira Lepavine. Lepavina je danas u opštini Sokolovac, Koprivničko – križevačka županija. Pod rukovodstvom arhimandrita Visariona 1636. počinje temeljna izgradnja manastira Lepavine i 1642. su sa tom izgradnjom bili gotovi i pored svih teškoća na koje su nailazili. 1642. je i baron Ivan Galer potvrdio manastiru pravo vlasništva na sve zemlje oko Banjske i Sesvečana. Tada je manastir Lepavina bio grkokatolički manastir koji je priznavao papu i vlast zagrebačkih biskupa. Izgradnju manastira su pomagale vojne vlasti jer je on trebao biti središte grkokatoličanstva na ovom prostoru. Zbog toga je istorija manastira Lepavine neodoljivo bila povezana s istorijom Vlaha (Srba) u Varaždinskom generalatu. Godine 1666. učestvovali su oni i stradali u velikoj Osmokruhovićevoj buni. Krajem 1692. i poočetkom 1693. godine patrijarh Arsenije 3. Čarnojević je narod preobratio iz grkokatoličanstva u pravoslavlje.
   Manastir G O M I R J E je kao i celo ovo područje u Hrvatskoj krajini potpao pod duhovnu vlast srpskog episkopa koji je rezidovao u manastiru M A R Č A u Slavonskoj Krajini. Kad su od 1671. na marčansku episkopsku stolicu došli unijati, gomirski kaluđeri su zajedno sa kaluđerima manastira Marče dali snažan otpor ovom nasilju, tražeći da im se za episkopa postavi neko od kaluđera. Zbog toga su morali da pretrpe mnoge neprijatnosti i progone.

   (Dušan Kašić: SRPSKI MANASTIRI U HRVATSKOJ I SLAVONIJI, Beograd, 1971)

   Odgovori

3. 5. maj 2019. u 05:29

   Vojislav Ananić

   MANASTIR MOŠTANICA

   Crkveno središte za naš narod u donjem Pounju, bio je manastir Moštanica, sa crkvom Sv. Arhanđela. Manastir ovaj leži u prekrasnom i plodnom predelu, na planini Kozari, u dubičkom kotaru. Ovaj se manastir spominje i u onoj narodnoj pesmi, pod naslovom: „Opet Sveti Savo” — Vuk knj. I pesma 24. stih 30—36. — Beograd 1887. Dok načini crkvu kod Trebinja Mileševku na Hercegovini,… Ozren crkvu nasred Bosne slavne i Gomelju na granici suvoj, Moštanicu u Krajini ljutoj ”. Kada su Turci osvojili Kostajnicu 1556. godine, postali su gospodari celoga Pounja s obe strane reke Une, i tuda su odmah naselili veliki broj srpsko-pravoslavnog naroda kao svoju Raju. Taj narod podigao je odmah i manastir Moštanicu. Godine 1579. već je manastir postojao, jer se spominje, kako je tu pri igumanu Grigoriju napisana knjiga „Otačnik” godine 7087. a to je 1579. god. od Hrista. [I. Ruvarac, Godišnjica II 258.] A što narod drži, ili što mu se tako kazuje, da je ovaj manastir zadužbina Nemanića, pa se za dokaz navodi i neki manastirski ključ od god. 1111. [Šematizam Dabro-bosanske Mitropolije za 1883-1886], ne slaže se nikako sa istorijom iz toga uzroka, što u Pounju kao uopšte u celoj Bosanskoj Krajini, nije bilo pravoslavnog naroda pre Turaka. Ti su krajevi potpadali pod hrvatsku kraljevinu, u kojoj nije trpljena druga vera osim latinsko-rimska. Sa turskom provalom došla je u te krajeve i Pravoslavna Crkva. Još godine 1501. bile su u Pounju rimokatoličke plovanije, koje su potpadale pod Zagrebačku Biskupiju. Među tim plovanijama, spominje se pomenute godine, i „Moštenycza” kao šesnaesta plovanija dubičkog arhiđakonata. [Fr. Rački, Starine IV. 211].
   Karlovačkim Mirom ostao je ovaj manastir na turskoj strani, jer je Una postala međa između naše i između turske carevine. Posle Požarevačkog Mira 1718. god. pripadne desno Pounje do iza Kozare našoj carevini, pa tako i Moštanica pripadne novo ustanovljenom Kostajničko-ličkom Vladičanstvu, te tako ostane do Beogradskog Mira 1739. god. Tada opet postane Una međa, pa Moštanica sa okolinom i opet potpadne pod Turke. Za rata pod Josifom 2, opet su oni krajevi pripali ovamo, ali samo za kratko vreme, jer po Svištovskom Miru postane Una opet međa. Potanja unutrašnja istorija ovoga manastira nije toliko poznata. Za vreme turske uprave dakle, upravljahu Srpskom Crkvom i na ovim stranama pećki patrijarsi i dabro-bosanski mitropoliti, obilazeći svoj narod svuda slobodno na osnovu fermana, dobijenih od turskih careva. Patrijarsi su postavljali vladike i mitropolite, a ovi opet sveštenike i kaluđere po svojim mitropolijama i vladičanstvima. Šta više, Sultani su potčinjavali i ispovednike Latinsko-rimske Crkve u Bosni pećkim patrijarsima, kao što se to vidi iz fermana Sultana Mustafe od godine 1731, što ga dade patrijarhu Arseniju 4. gde veli: „A tako isto i sveštenstvo Latinske Crkve u Bosni, po kanonu i njinim nevaljalim zakonima i veri … da ga za svoga patrijarha priznaju i da slušaju njegove reči, koje se tiču njihove vere i njemu se obraćaju za sve stvari, koje se tiču zakona”. [Vidi ceo ferman u Glasniku 11 str. 181-186.] Za turske uprave, podignuti su i mnogi manastiri po Bosni i na međi, od kojih se spominju Hrmanj i Moštanica, kao dva crkvena središta za pravoslavni narod u gornjem i u donjem Pounju, i s jedne i s druge strane Une. Osim manastira, podizane su i drvene crkvice, od kojih još i danas postoje dve u Baniji iz turskih vremena, a to je jedna u Šakanlijama od godine 1647, a druga u Rujevcu od god. 1671. Naravno da vrednijih podataka o crkvenoj upravi iz toga doba nema. Ako se kada napiše istorija Dabro-bosanske Mitropolije, onda će se tu spomenuti i krajevi ovoga našega vladičanstva, koji bejahu pod tom mitropolijom, do preseljenja patrijarha Arsenija 3. Čarnojevića. Zna se toliko, da je bilo svake nevolje i muke, ali kod svega toga, sačuvao se naš narod i u svojoj pravoslavnoj veri i u svojoj narodnoj Crkvi.

   (Iz “Karlovačkog Vladičanstva”, Manojla Grbića, štampanog 1891.godine)

   Odgovori

4. 5. maj 2019. u 05:32

   Vojislav Ananić

   MANASTIR HRMANJ

   Manastir Hrmanj podignut je na desnoj obali reke Une i to upravo na utoci reke Unca u Unu, u vrlo lepom prikrajku, a među visokim planinama i vršinama po imenu: Očigrijansko, Vojvodino i Oreljevo Brdo. I tuđi i naši pisci razno su pisali ime ovoga manastira kao: Ajerman, Chermilja Szermil, Ermain, Hermanya, Herman, pa Zerinja.
   Pravo mu je ime „Hrmanj”, a obično se izgovara „Rmanj”. Tako dolazi zabeleženo ovo ime u svim, domaćim, starijim zapisima i listinama. I Vuk Karadžić ga je tako ubeležio u svojem Rječniku. Ovo ime potiče bez sumnje od prastare kule, od koje su razvaline i danas odmah kod manastira, i koja se zvala Rmanj. Tu je bio glavni grad „stola lapačkoga” za stare hrvatske uprave. Još 1478. god. spominje se u jednoj glagoljskoj listini: „Mi Ivanuš Račačević porkulab rmanski i tri sudca stola lapačkoga ”. [Vidi: Ilarijon Ruvarac, „Godišnjica” Nikole Čupića knj. 2. str. 259.] A „Lapčani ” je bilo staro hrvatsko pleme, kojemu bejaše glavni grad Rmanj. [Fr. Rački, „Rad”. 17. str. 132.] Ne zna se pravo do danas, kada je ovaj manastir podignut. Biće da je podignut negde na brzo, pošto su Turci sasvim osvojili one krajeve (1527). U manastirskim zidinama našao se manastirski pečat sa natpisom: „Monastirь † Hramь † stagω † Nikoli † lѣta † gdna a. f. n. g.” A to je 1553. godine. Ali znajući, da su naši stari pisci u 16. veku brojili i pisali godine od stvorenja sveta, a ne od rođenja Hristova, i onda znajući, da srpski pisci u to doba nisu pisali ovakvim pravopisom, kakav je na pečatu, mora se temeljito sumnjati, da je pomenuti pečat pravljen godine 1553. [Petar Uzelac, pišući o ovome manastiru u „Srpskom Kolu ”, u broju 1. i 2. 1882. god. (poučno-zabavni dio) veli, da je ovaj manastir podigao još pre 1445. god. grof Herman Celjski, pa da se po njemu i prozvao manastir. Ali ova tvrdnja nema nikakva osnova, jer niti je grof Celjski imao onuda svoja imanja, gde je manastir Hrmanj, niti je za doba grofa Celjskog bilo pravoslavnog naroda na Uni i oko Unca. Za Uzelcem se poveo i zvanični Šematizam Dabro-bosanske Mitropolije za god. 1883.] Godine 1638. zbog velikih nemira opusti ovaj manastir sasvim, jer ga napuste kaluđeri i pređu na ove strane, što su bile pod ćesarskom vlasti. Pomenute godine molio je hrmanjski iguman Vasilije cara Ferdinanda 3. (od 1637—1657) da mu se dopusti, da sa svojima kaluđerima sme podignuti manastir u hrvatskom Primorju, gde je već bilo naseljeno dosta našeg naroda. Ali mu to nije dopušteno, jer se tome protivio već poznati nam karlovački đeneral, grof Vuk Frankopan, koji je 1642. god. odvraćao cara, da kaluđerima ne dopusti podizati manastir. U istom pismu spominje đeneral, kako je došlo u njegov đeneralat, što iz Hrmnja, a što iz manastira Moštanice, do stotinu kaluđera. Kad nisu dobili stanka, ovi kaluđeri u Karlovačkom Đeneralatu, odu u Varaždinski Đeneralat, te se smeste neki u manastiru Marči, a drugi podignu sebi manastir Lepavinu. Ja držim, da je Lepavina tada upravo na novo podignuta, i da toga manastira nije pre ni bilo. Donacije na manastirsku zemlju iz toga su doba, a starijih ne spominje Krasić u raspravi: „Manastir Lepavina ”. [Još neštampane listine u zbirci g. Radoslava Lopašića.]
   Tada je prešao iz Hrmnja u Marču i vladika Gavrilo Predojević, a s njime je prešao i đakon mu Sava Stanisavljević, koji je kasnije postao marčanski vladika. Ovaj Gavrilo Predojević dao je bez sumnje povod onim tvrdnjama, po kojima je još za cara Rudolfa 1578. godine iselio iz manastira Hrmnja mitropolit Gavrilo sa 70 kaluđera, pa da je obnovio tobože razoreni manastir Marču. Ali u to vreme niti je još bilo stalnih srpskih naseobina u Varaždinskom Đeneralatu, niti je bilo manastira Marče. Braneći se od unijata, varaždinski Srbi i marčanski kaluđeri dovijali su se svakojako, pa su seobu, vladike Gavrila i hrmanjskih kaluđera, odmakli za nekih šezdeset i više godina u nazad. Bez sumnje su tada preneseni u Marču i oni crkveni sasudi i knjige manastira Hrmnja, sa kojih su skinuti zapisi pa štampani u „Godišnjici” 2 (360) i u „Glasu Istine” za god. 1885. str. 47. Samo, što valja ispraviti na oba mesta godinu, što je štampana u zapisu sa ćivota, gde stoji da je kovan u manastiru Hrmnju 1515, a treba da stoji 1615. godine. Isto će tako biti pravilnija 1616. godina, kad je kovana srebrna kadionica, kao što tako i stoji u Glasu Istine, a ne 1515. god. kako je naštampano u Godišnjici.
   Posle nekog vremena opet propoje Hrmanj, i kada su 1699. god. Karlovačkim Mirom, povučene nove međe između naše i između turske carevine, ostao je Hrmanj na turskoj strani, a srpsko-pravoslavni narod ličko-krbavski potčinjen je novoustanovljenom Karlovačko – zrinopoljskom Vladičanstvu. Manastir Hrmanj ostane tako na miru do velikog rata sa Turcima za cara Josifa 2. Tada sprže Turci i manastir i crkvu, a kaluđeri pređu s narodom na ovu stranu, gde i ostanu, popujući istome narodu, koji se smesti po onim parohijama na Tromeđi. [Vidi o tome više u 1. delu ove knjige od strane 112.] Crkvene sasude, odežde i knjige manastira Hrmnja prenesu kaluđeri sa sobom. Godine 1810. bilo je to sve kod kaluđera Spiridona Kalinića, koji je bio paroh u Srbu. Te godine oduzme sve stvari politička vlast k sebi, koje posle 1812. god. na zahtev vladike Mijokovića, pošalje regementa u Plaški. Gde su dospele iz Plaškog, ne spominje se nigde. Kao da su date crkvi u Prilogu, jer vladika reče, kad je iskao te stvari od regemente, da je najpravije dati ih Priložanima. Po inventaru doneseno je u Plaški: 1 antimins; 1 kivot, okovan srebrom; 2 srebrna potira; 2 diskosa; 2 zvezdice; 1 ložica; 2 srebrna kandila; 1 svilena plaštanica; 6 svplenih odežda; 8 stihara; 8 epitrahinja; 8 pari narukvica; 3 svilene zavese. A od knjiga je bilo:1 veliko prestolno Jevanđelje; 12 Mineja na veliko kolo, a 8 na malo; 4 Žitija Svetih; 4 Prologa; 1 Biblija; 2 Osmoglasnika; 1 Tolkovano Jevanđelje; 1 Margarit; 1 Veliki Trebnik; 1 Apostol; 2 Irmologije; 1 Psaltir; 1 Služebnik; 1 Ustav; najposlije 3 pojasa sa srebrnim saponima. [Vidi u konz. arhivi broj 225 iz 1810. god. i broj 308 iz 1812. god.]
   Godine 1863. izradi narodni zastupnik za crkvene bosanske poslove u Carigradu, Gavro Vučković, te Sultan dozvoli, da se Hrmanj opet sme obnoviti. Isti Gavro skupi po Bosni nužni trošak, te s narodom obnovi manastir, i na Veliku Gospojinu 1865. god. je odslužena prva sv. Liturgija u njemu. Ali godine 1875, namah u početku ustanka, licem na Gospojindan, udari cela rulja krajiških krvoždera, domaćih Turaka, a na čelu im zloglasni Pozderac, te u času sprže i crkvu i manastir, uništivši ujedno i sve nasade i voćare, što ih je bio podigao kroz desetak godina vredni iguman, Ilija Bilbija. Zauzimanjem Petra Uzelca opet je manastir opravljen, te ga je mitropolit Sava svečano osvetio na Preobraženje 1883. godine.

   (Iz “Karlovačkog Vladičanstva”, Manojla Grbića, štampanog 1891.godine)

   Odgovori

5. 5. maj 2019. u 05:37

   Vojislav Ananić

   MANASTIR MARČA

   U selu Stara Marča, između Čazme i Ivanićgrada, nalazio se poznati manastir Marča. Godine 1925. na mestu nekadašnjeg hrama, tačno gde se nekada nalazio oltarski deo crkve, podignuta je kapelica posvećena sv. arhanđelu Gavrilu. Od vremena Mitropolita dabrobosanskog Gavrila (Avramovića), kome se pripisuje osnivanje manastira (između 1578 i 1588), pa do 1775. godine, kada je Marča prestala da postoji (tzv. likvidacija srpskih manastira), ova srpska svetinja delila je tešku sudbinu srpskog naroda u ovim krajevima. Neprestana borba i otpor uniji dostiže vrhunac kada ogorčeni narod, predvođen srpskim kaluđerima, izjavljuje da nikada neće zagrebačkog biskupa priznati za svoga gospodara, niti će dozvoliti da unijati zaposednu manastir Marču. Narodni bol i ogorčenje protiv mrske unije dobili su svoj strašni izraz u noći 17/28. juna 1739.godine, kada su Srbi zapalili Marču vođeni arambašom Tomaševićem. I danas ova nevelika kapelica deli sudbinu srpskog roda.
   Sada već pouzdano znamo, da su prve, stalne, srpsko-pravoslavne naseobine u Varaždinski Đeneralat došle pod sami kraj šesnaestog veka, ili upravo posle 1597. godine. Kao svuda na drugim krajevima, tako i sa ovim narodom, prešlo je s njime i njegovo narodno, pravoslavno sveštenstvo. Sa ovom naseobinom prešao je i pravoslavni vladika, koji je postavljen od srpske Pećke Patrijaršije za požeški i za cernički sandžak, i koji je prebivao u manastiru Orahovici, koji se je zvao i Remeta. I ovo će biti onaj pravoslavni vladika, koji se 1595. dogovarao sa varaždinskim đeneralom Herberštajnom, kako da se Srbi presele iz rečenih sandžaka u oblasti Varaždinskog Đeneralata. I, ovo je vladika, koji je išao i u Grac k nadvojvodi Ferdinandu, kao glavnom krajiškom zapovedniku, da s njime sklopi onaj spomenuti ugovor: da Srbi neće nikome ništa plaćati za dobivene zemlje, nego da će dužni biti u svako doba, čim ih pozove đeneral, braniti „slavonske međe od zakletoga neprijatelja — Turčina”. I ovo je onaj pravoslavni vladika, kojem je nadvojvodinim dekretom od 15. oktobra 1595. dozvoljeno, da ostane u Ćesarevini, i kojem je doznačena plata kao jednom narodnom, vojničkom vojvodi, a to je 12 for. mesečno. [Vidi već napred spomenute listine.]
   Sa mitropolitom Vasilijem pobegli su iz Turske i orahovički kaluđeri, jer kad je mitropolit pobegao s narodom, teško da su i kaluđeri smeli ostati pod Turcima. Dobivši od nadvojvode Ferdinanda dekret na posednute zemlje, mitropolit Vasilije je, skupa sa svojim, izbeglim kaluđerima, podigao mali manastirčić sa drvenom crkvom Svetih Arhanđela. Podigao ga je u novo naseljenoj ivanićkoj kapetaniji, između Ivanića i između Čazme, na potoku Glogovnici, a u šumi, pod brdom „Marčom”, pa se po ovoj šumi i po brdu prozvao i sam manastir „Marča”. Na tome mestu bila je nekada rimokatolička crkva i parohija Sviju Svetih. I tu je mitropolit Vasilije podigao vladičansku stolicu, kao crkveno središte za ono nekoliko stotina srpsko-pravoslavnih porodica, što se smestiše u tri kapetanije Varaždinskog Đeneralata. Sudeći po svim čistim istorijskim izvorima, manastir Marča nije mogao ranije ni postati; jer dok u onim krajevima ne beše stalnih srpsko-pravoslavnih naseobina, nije moglo biti ni pravoslavnog manastira. A još manje je mogao ovaj manastir, kao što to više pisaca tvrdi, postati još za kralja Matije Korvina, i pre Mohačke bitke 1527. Jer i pre posle ove bitke, bile su još mnogobrojne hrvatske, rimokatoličke parohije u svim onim krajevima, gde se Srbi naseliše pod kraj šesnaestog veka. Kao što već navedene listine svedoče, ti su krajevi opusteli „na četrdeset do osamdeset” godina pre srpske seobe, za mitropolita Vasilija. A sam nadvojvoda Ferdinand u listini od 1599. izrično svedoči, da su zemlje, gde je podignut manastir Marča, opustele „pre četrdeset godina”, pa da su ih Srbi tada „naselili i opet raskrčili i opitomili “. Nema ni spomena, da je tuda bilo ikojeg naroda, a kamoli pravoslavnoga sa već podignutim manastirom. [Uporedi spomenutu rasprdvu od prof. Bidermana na strani 39. i dalje.] Valja znati, da je to mesto, gde je bila Marča, i suviše blizu Zagreba i njegova biskupa, te tu nikako nije mogao biti pravoslavni manastir, dok su tuda bile rimokatoličke plovanije. Posle sto pedeset godina, ljuta se borba vodila zbog ovoga manastira između unijata i između pravoslavnih, pa je otuda i nastalo razno nagađanje i dokazivanje o postanku istoga manastira. Srpsko-pravoslavni manastir Marča je ponikao naporedo sa manastirom Gomirjem, a to odmah u početku šesnaestoga veka. Osnovao ga je spomenuti mitropolit Vasilije, koji je tada prešao iz turskih, slavonskih krajeva u tadašnji Varaždinski Đeneralat. Podigao ga je za prebivalište sebi i svojim kaluđerima, koji su skupa s njime prebegli ispod Turaka, a iz manastira Orahovice. [Spom. Hrv. Krajine klj. 1. list. 588. Uporedi: Knj. 2. list. 40. 42. i 43.] I tu je morao prebivati mitropolit Vasilije do svoje smrti, koja ga je stigla negde oko 1609. godine. Srbi u Slavoniji i Hrvatskoj su bili obuhvaćeni i ujedinjeni Marčanskom episkopijom, koja je pripadala Pećkoj patrijaršiji. Istorija ove eipiskopije je istorija borbe srpskog naroda protiv nasilnog pokatoličavanja i unijaćenja. Narod su predvodili episkopi Simeon Vretanijski (1607-1630), Maksim Predojević (1630-1642), Gavrilo Predojević (1642-1648), Sava Stanislavić. Zbog sumnji da je učestvovao u zaveri Zrinjskog i Frankopana, naročito je ispaštao episkog Gavrilo Mijakić, koji je mučenički okončao svoj život u austrijskim tamnicama. Od tada je Bečki dvor neprestano pokušavao da na marčanski tron postavi svoje episkope, unijate. To mu je više puta uspelo mada je izazvalo velika nezadovoljstva među tamošnjim Srbima. Tokom 16. veka, manastir Marča je više puta bio “trajno” oduziman od pravoslavaca i predavan unijatima i rimokatolicima, ali su Srbi uvek, uz velike žrtve, uspevali da ga povrate u svoje ruke. Veliki bečki rat (1683-1699) je uneo ogromne promene u život srpskog naroda koji je naseljavao prostorije južne Ugarske. Ne samo što su promenili gospodara: umesto Turaka koji su zauvek proterani, došli su Austrijanci, a posle Velike seobe prerasli su i u brojčano veoma snažnu etničku grupaciju i značajan politički činilac.
   Po sačuvanoj kopiji iz 1775. manastirska crkva Marče je mnogo ličila na crkvu manastira Hopovo. Najstarije manastirske starine, potiču iz manastira Rmlja, a u njega iz naših starih manastira na jugu, možda baš i iz same Mileševe. Marča je udaljena 13 kilometara od Ivanić Grada, u smeru Vrbovca i Bjelovara. Manastir MARČA, kao hramovnu slavu, ima Svetog arhangela Gavrila. (O Manastiru MARČA, treba pročitati u knjizi dr Dušana Kašića „Srpski manastiri u Hrvatskoj i Slavoniji“, od 316 – 342. strane, kao i u knjizi „Otpor marčanskoj uniji“.

   – Dušan Kašić: SRPSKI MANASTIRI U HRVATSKOJ I SLAVONIJI, Beograd, 1971.
   – Manojlo Grbić: Karlovačko vladičanstvo, 1891.

   Odgovori

6. 5. maj 2019. u 05:41

   Vojislav Ananić

   MANASTIR GOMIRJE

   Srpske naseobine u taddašnji Gomirski Dištrikt vrlo su važne i po tome, što je ovde ponikao prvi manastir u Ćesarevini, koji evo i danas jedini postoji u ovome vladičanstvu. Sa prvom gomirskom naseobinom, što je izvede sa vojnicima Žumberčanima, đeneral Lenković, došlo je i nekoliko kaluđera iz dalmatinskog manastira Krke. Ovi kaluđeri podignu mali, drveni manastir, zajedno sa crkvom Svetoga Jovana Krstitelja, (Ivanjdan) godine 1602. Poimence se spominju kao osnivači ova tri kaluđera: Aksentije Branković, Visarion Vučković i Mardarije Orlović. Manastir je podignut u prekrasnoj dolini, a na utoci potoka Ribnjaka u rečicu Dobru. Okolo su vrlo visoka brda i vršine: Stražnik, Smolnik, Gorica i Cetin. Ispod samog manastira prolazi karlovačko-riječka željeznica, te proseca manastirsku livadu Luku, po sred srede. Iz Karlovca se u Gomirje dođe željeznicom za dva sata; a iz Gomirja u Ogulin dođe se na kolima opet za dva sata, jer se ide preko velikih brdešina i provalija. Na istom mestu, gde je danas manastir, bila je još 1486. god. hrvatsko-katolička plovanija, koja je dobila na dar 22 rali zemlje od knezova Frankopana. Zbog čestih, turskih upada opusti ovo mesto sa celom okolinom na daleko i na široko, i bilo je pusto do sto godina pre nego se tuda Srbi nasele. A zvalo se ovo mesto i pre Srba „Gojemerje i Gojemirje”, koje bi srpski bilo „Gojimirje”, a to je bez sumnje poteklo od kakvog Gojimira. Po tome se i manastir, sve do polovine prošloga veka, češće zvao „Gojemirje” nego li „Gomirje”. S toga je pogrešna ona tvrdnja, kao da je ovaj manastir dobio ime od manastira „Gomelje”, u cazinskom kotaru u Bosni. [Šematizam Dijeceze Gornjo-karlovačke 1880. str. 55. i Šematizam Dabro-bosanske Mitropolije za 1884-1880. str. 17. ] Kad su Srbi od manastira Gomelje preselili u Gomirje, već je ovaj manastir postojao i zvao se Gojemirje. [Vidi u 1. delu ove knjige četvrti razdeo.]
   Darovnicom od 28. septembra 1619. god. pokloni Vuk, grof Frankopan, gomirskoj crkvi ribolov od vrela Ribnjaka do Dobre, pa da tu ne smije niko ribariti osim kaluđera, „pod izgubljenjem glave”. A kada su ono Gomirci kupili sav posednuti kotar od grofa Frankopana 1657. god. onda je i manastir dobio, što šume, a što ostale zemlje 419 i ⅓ rali. Uza manastir, podignuta je 1621. god. u četvrt zidana kula-motrionica, gde je straža stala, da čuva manastir; a druga je takva kula bila na visokom Stražniku, odakle se unaokolo daleko vidi. Kula, što je bila uz manastir, pretvorena je 1719. god. u crkveni zvonik, pošto je uza nju prizidana, na svod i s jednim trulom, dosta mala manastirska crkva, koja je ujedno i parohijalna crkva crkvene gomirske opštine. Crkvu je osveštao vladika Ljubotina na Ivanjdan 1730. god. Odmah više manastira do Gorice, bilo je groblje, i tu je podignuta za vladike Nenadovića kapelica Velikoj Gospojini, koju je isti vladika osveštao na Veliku Gospojinu 1747. god. Ova se kapelica srušila, ali se narod sastaje uveliko na zborove, i na Ivanjdan i na Veliku Gospojinu.
   Uoči Svetog Nikole 1789. god. sustiže ovaj manastir velika nesreća. Nekako se s večera zapali, te izgori sav krov i ceo gornji sprat do svoda, iznad donjih ćelija. Tada izgori krov i na crkvi; zvonik popuca od silne jare, a zvona se stropoštaju na najdonji, svedeni strop. Većina crkvenih knjiga čuvana je sa ostalim crkvenim stvarima u zvoniku, pod čvrstim svodom, te s toga i nisu izgorele. Ali su izgorela sva stara pisma, protokoli i razne listine sa dosta knjiga, koje su bile po ćelijama kod kaluđera. Kaluđeri prsnu po svim vladičanstvima, da prose milostinju za pogoreli manastir, a kod kuće se zauzme tadašnji arhimandrit, Janićije Milojević, kome je znatno pomogla ogulinska regimenta, pa se i manastir i crkva brzo oprave i podignu. Gornje ćelije srežu od brvana, pa to oblepe i pokriju, te tako ostane do uprave arhimandrita, Sevastijana Ilića. Ovaj obnovi, raširi i ukrasi manastir baš lepo, a radio je na tome od god. 1842-1846, kao što to svedoči i ovaj zapis na kamenoj ploči, koja je nameštena u pročelje, na ulazu u manastir: „Vo slavu prevječnago Boga, čest svjatago preteči Joana, i duševnuju polzu roda čelovječa, preinači, vozobnovi i napolni monastir sej bratstvo Gomirskoe ot g. 1842. do 1846. nastojateljstvom Sevastijana Iliča, arhimandrita, pomoščiju vlastej i sosjednih pravoslavnih obščestv, imže budi slava, čest i mir 1850.” Arhimandrit Gervasije Petrović, našljednik Ilićev, hteo je ovu ploču da izvadi iz stene, i da je uništi samo zato, što se na njoj spominje ime Ilićevo. Ali se tome odupru najodlučnije tadašnji kaluđeri, a ponajvećma otac Danilo Vukelić.
   Ovaj je manastir vrlo siromašan. Istina, ima zemlje dosta na računu, ali je ta zemlja sasvim rđava, kamenita i neplodna. To su same prolisine, na kojim je nekada bila timorna planina, pa kad su šume sasečene, ostale su one gole vrleti i one doline, koje su ljudi nešto istrebili od kamena, pa ih pretvorili u oranice i u košanice. Ali je tu slab rod i tanko runo, kad je već za podlanicu ozdo sami, studeni kamen ili debele i neprobojne litice! Pa ipak je tu živelo do 30 kaluđera, a u sedamnaestom veku sigurno i više. Još 1771. godine bilo ih je 25 na broju. Gomirski kaluđeri nisu nikada svi živeli u samom manastiru. Većina ih je bila ponameštana po parohijama, a drugi su opet neprestano putovali po svim vladičanstvima, proseći milostinju za svoj manastir, dok ta prosjačenja nisu, pod kraj prošloga veka, sasvim zabranjena od državnih vlasti. Među gomirskim kaluđerima bilo je vrlo valjanih i primjernih bogoslova, dobrih i pobožnih sveštenika, revnih nastojatelja i marljivih ekonoma. Bilo ih je, koji su prekrasno pisali crkvene knjige. Ima još i danas 18 komada pisanih srbulja, i te su većinom pisane u Gomirju, a neke su vanredno lepo pisane. Po spisku od 1771. bilo je u manastiru 50 pisanih srbulja. Bog zna, kamo je to razvučeno! Najviše ih je propalo po manastirskim parohijama, pošto ih ne umede niko sačuvati, kad su zamenjene štampanim, rusko-slovenskim knjigama. Gomirski kaluđeri morali su često odlaziti u Rusiju, jer su nazbijali punu biblioteku crkvenih knjiga, i obrednih i bogoslovskih, od kojih i danas ima dosta u manastiru, a bilo ih je kud i kamo više, ali su razvučene. A mnogo se crkvenih knjiga nalazi po Karlovcu, po Plaškom i po Rijeci, na kojima stoji pribeleženo, da su bile manastira Gomirja. A po sebi se razumije, da je manastir svoje parohije snabdevao obilno sa nužnijim knjigama. Pa uprav sve crkve ovoga vladičanstva snabdevali su crkvenim knjigama gomirski kaluđeri. Sve su to kaluđeri svukli u manastir iz Rusije, odlazeći tamo svaki čas, dokle to nije suviše palo u oči domaćim vlastima. O tome imamo i pisanih dokaza. Tako je gomirski iguman, Teofil Aleksić, bio u Rusiji 1754. god. U originalnom putnom listu, što je izdat u ime carice Jelisavete, u Moskvi 28. februara rečene godine, stoji od reči do reči ovako: „Ovim javljamo svim i svakome, ko treba da zna, kako su nosioci ovoga lista, a to pravoslavnoga manastira Gomirja, koji je u Hrvatskoj, iguman Teofil, i s njime istoga manastira jeromonah Georgije (zvao se Brakus, a bio je rodom iz Vilića) i onda monah Stefan i sluga Jovan Vrljinić, Srbi otpušteni iz Naše ruske carevine, vraćajući se kroz Moskvu i kroz Kijev, u gore spomenuti svoj manastir, i poslano je po njima za tamošnje pravoslavne crkve nekoliko crkvenih knjiga”.
   Dalje se već preporučuje vlastima, da ih mirno svuda propuste. Isti iguman Teofil bio je u Rusiji opet. 1761. god. Tada je bio s njim jeromonah Spiridon Trkulja, rodom iz Mekinjara, a sluga im je bio „serbenin” (natione Serbensem) Nikola Ivanov. I tada je „poslato s njima na tamošnje pravoslavne crkve nekoliko crkovnih knjiga i vladičanske odežde”. Ovo „arhijerejskoje oblačenije” poslala je carica Jelisaveta vladici Jakšiću. Među gomirskim kaluđerima bilo je knjigoveža, bilo je slikara, bilo ih je, koji su ljuto stradali za svoju pravoslavnu veru; a bilo ih je, koji su se u samome svome manastiru toliko spremili, da su postali vladike, pa su to visoko dostojanstvo sa obrazom i dostojno obnašali.I ovaj neznatni, mali i siromašni manastir, postao je odmah od svoga postanka crkveno središte za ondašnji Karlovački Đeneralat, a kasnije i za celo Karlovačko Vladičanstvo. Gomirski kaluđeri opslužavali su kroz sav sedamnaesti vek skoro sve srpske naseobine: po Žumberku, po Gomirju, po Plaškom, kao i one po Primorju, preko Kapele. Čim je koja naseobina prešla ovamo iz Turske, odmah su je našli gomirski kaluđeri, i bili su joj na svakoj duhovnoj usluzi. Karlovački đenerali kao da im nisu ništa smetali u prvi mah, jer su bili neprestani ratovi, pa nisu imali kada mešati se u verske poslove. Za đenerala Vuka Frankopana moralo je biti nekog proganjanja, zbog kojega su se morali tužiti samome caru, jer godine 1638. preporučuje car Ferdinand 3. rečenome đeneralu, da ne progoni domaće sveštenike iz Krajine, nego neka tera tuđe popove i kaluđere iz svoje Krajine. Ovo se ticalo hrmanjskih kaluđera, koji su tada prešli u Ćesarevinu A da su gomirski kaluđeri i po Primorju popovali, svedoči pismo igumana Makarija od god. 1670, kojim dopušta Đuri Vukčiću, da sme uživati „kaluđersku luku” u Senjskoj Drazi. Tako je Gomirje imalo po Primorju i nekih poseda! [Neštampane listine u zbirci g. R. Lopašića.] Osim svega rečenoga Gomirje je važno i s toga, što su tamo svraćale i tu ostajale, kad kraće a kad duže vreme, pravoslavne vladike, koje su srpski patrijarsi, ili bosanski mitropoliti slali na ove strane, da oblaze narod, i da ga odvraćaju od unije. Nisu srpski patrijarsi, od patrjarha Makarija, zaboravljali ni ove krajeve, i ako nisu spadali pod njihovu vlast. Srpska patrijaršija u Peći pazila je, kao ono vredni i oprezni čelar, kamo i na koju li stranu odleću srpski rojevi, poterani turskim besnilom iz zajedničke košnice, pa je za tim rojevima slala svoje iskusne čelare, da ove izrojene rojeve i parojke prate i sleću, te ih i opet sadenu u pravoslavne košnice, prečeći im ujedno, da se kako ne sroje u tuđinske, nesrodne košnice i čelinjake. Da što, da i najpažljivijem pčelaru mnogi roj propane, kad se izroji, pa zaluta daleko u vrleti i u planine! Tako je i Pećka Patrijaršija izgubila dosta svojih, pravoslavnih rojeva, štono se srojiše u daleke vršine: kranjske, štajerske i senjsko-primorske, ili u pustare baranjske i severo-ugarske, koji se prosuše i odrojiše od svoje zajedničke matice, pa ih tuđi pčelari nađoše i sagnaše u svoje košnice i u svoje pčeljnjake, te danas ne poznaju više ni imena ni mesta svoje stare matice!! Važnost ovog manastira za srpsko-pravoslavni narod u Karlovačkom Vladičanstvu je velika.
   Punu dakle stotinu godina bio je ovaj manastir jedino, crkveno, pravoslavno središte, za sve srpsko-pravoslavne naseobine u ondašnjem Karlovačkom Đeneralatu. I punu stotinu godina branili su i podržavali su gomirski kaluđeri svetu našu, pravoslavnu veru, sve dok nisu nastale povoljnije prilike po našu narodnu Crkvu. [Sve ovo po bilješkama iz manastirske i iz konzistorijalne arhive.]

   (Iz “Karlovačkog Vladičanstva”, Manojla Grbića, štampanog 1891.godine)

   Odgovori

7. 5. maj 2019. u 05:51

   Vojislav Ananić

   M O N A Š T V O K O D S R B A

   Manastiri su, od kad je Srba i hrišćanstva među njima, bili sastavni i nerazdvojni organski deo tela naroda srpskog, njegove države i narodnosti. Još za vreme Nemanjino, Srbija je bila prepuna srpskih manastira, koji su u to doba predstavljali današnje univerzitete i akademije znanja i veština, jer su u njima kaluđeri pisali knjige, i izučavali sve nauke i veštine, kao bogosloviju, filozofiju, astronomiju, matematiku, lekarstvo, vidarstvo, živopisali i rukopis ukrašavali, bavili se raznim radionicama i zanatima.
   Srbi su sedeli u predgrađu SIRMIUOVOM, drugoj rimskoj prestonici, Mitrovici na Savi, zbog čega se od tih srpskih mitropolita, to predgrađe nekadašnjeg ogromnog Sirmijuma tako i prozvalo; pa su odavde, navalom Huna u 4. veku po Hristu, morali izmaći u ZVEČAN u dnu Kosova i u predgrađu istog, nastanivši se, dali mu ime Mitrovica. Navalom sa severa, iz današnje Nemačke, nekrštenih Srba u 5. veku, a docnije Avara, odavde su se morali izmaći u Solun. Docnije, drugom navalom idolopokloničkih Srba iz današnje Nemačke, a naročito iz Pruske, i ovi Srbi 675. godine, pod kraljem Budimirom, na poljima Dukljanskim, primiše hrišćanstvo.
   Srpski carić Vojislav, koji je u to doba vladao srpskim narodom, obuhvatajući bivšu poveliku oblast Morazvižd, koju je i Dušan kasnije obnovio, i oblast NEMANICA od koje i nose svoje prezime naši sveti NEMANIĆI. A Nemanići i vode svoje poreklo od ovog bivšeg srpskog carkosa (carića) Likinija oca sv. Irine.
   Za vreme Sv. Save vidimo da se unekoliko prenosi pismenost u Svetu ili Atonsku Goru, u kojoj su bili najglavniji i veći manastiri srpski Hilandar, Vatoped, Sv. Đurađ, Pavle i dr. Docnije se pismenost još prenosi i u Jerusalim, u srpske manastire Sv. Aranđel, Sv. Sava… I svi gospodari Srbije u srednjem veku, podizali su manastire i svoje zadužbine, od Nemanje i Save, do Dragutina i Milutina, Lazarevića i Brankovića… Tako je kralj Dragutin osnovao i podigao Svetu Goru koja je bila u podkrilju Vrdničke planine, odn. Fruške gore. Tu su manastiri Grgeteg, Krušedol, Šišatovac, Hopovo (u kom je boravio Dositej Obradović), Kuveždin, Jazak (hram cara Uroša), Vrdnik ili Ravanica (zadužbina cara Lazara), Fenek (zadužbina Nemanjića)… I Lazar je naseljavao svetogorce kaluđere koji su pisali knjige kao u Resavi.
   Srpskoj crkvi još nije suđeno, kao i narodu srpskom, da se jednom ujedini, smiri, i od neprestanih nasilja i trzavica, od neprestanog uništenja, otkidanja i čereženja, dahne dušom i odmori se; te je evo, i u ovom 19. veku zleudne prosvete i hrišćanskog napretka i gospodstva isečena i iščerečena. Da li negde ima u svetu, i da li je igde i bilo, od kad je ovoga da se jedna i ista duhovna uprava, jednog i istog naroda, ovako nečovečno komada? Srpskoj crkvi, je dosta nasrtaja od katoličkih, fanariotskih i turskih uništavanja i zatiranja u prošlosti. Manastiri nisu građeni samo u Nemanjićkoj Srbiji, nego i u bivšoj Austrougarskoj monarhiji od Fruške gore, Kovilja i Bođana do Kovina, Vojilovice i Mesića, od Zete i Morače do Sent Mikloša i Hodoša (kod Arada), od Kosova i Metohije do Sent Andreje, od Seresa do Ohrida, od Savine (kod H. Novog) do Krke, Krupe, Gomirja i Marče, od Pive, Tvrdoša i Žitomislića do Tavne i Papraće, od Cetinja i Ostroga do Studenice, Žiče, Gračanice, Visokih Dečana, Pećke patrijaršije i Vujana, od Tronoše do Rakovice, od Kalenića do Manaasije i Ravanice…
   Kaluđeri su pomoću prepaćeničkog naroda srpskog, očuvali do danas i predali tekovinu naših praotaca, u mahom divnim i sada nepostižnim građevinama, stvorenim rukama srpskim. Očuvali su nam i predali najmanje 250 manastira. U svim srpskim zemljama, leži u razvalinama i urvinama, a i tragovima ovih, preko 50.000 bivših srpskih crkava i manastira. A ti isti manastiri su i osnovani da očuvaju veru, narodnost srpsku i vrline srpske, da obrazuju, oblagorode, prosvete i uzvise narod srpski, da mu pokažu put boljoj sreći i napretku, da ga odbijaju od svakog nemorala i poroka (koji su sada u 21. veku u ekspanziji), da ga očoveče ovde na zemlji i uvedu u raj gore na nebu.
   Što god je narod razvijeniji, bogatiji, što su mu saobraćaji češći, što je gušće naseljen, pa ma koje on bio vere i narodnosti, u njemu će sve više bivati kaluđerstva. Ko hoće da uništi ideju kaluđerstva, valja pre toga, da uništi ideju o nesreći ljudskoj, valja da uništi nesreću iz ljudi, naroda i država. Naša pravoslavna vera, tako se sa narodnošću srpskom slila i ujedinila, da jedno bez drugog, u potpunoj celini svojoj, nikako ne mogu opstati, kao duša bez tela, i ovo bez duše.

   Iz knjige M. S. Milojevića “Naši manastiri i kaluđerstvo“, Beograd, Štamparija kod ’Sv. Save’, 1881 – reprint izdanje Izdavačko – knjižarskog preduzeća ’Nikola Pašić’, Beograd, 1997)

   Odgovori

8. 21. januar 2020. u 15:12

   Vojislav Ananić

   SRPSKI MANASTIRI KOJE TREBA OBIĆI

   https://www.opanak.rs/manastiri-za-koje-ni-ne-znamo-da-postoje-treba-ih-obici-jer-su-pravo-skriveno-blago-nase-zemlje/

   Odgovori

9. 23. januar 2020. u 19:45

   Vojislav Ananić

   STUDENICA SVEDOK VEKOVA

   http://www.mediafire.com/file/j3ugeag96xj8j58/%25D0%25A1%25D0%25A2%25D0%25A3%25D0%2594%25D0%2595%25D0%259D%25D0%2598%25D0%25A6%25D0%2590_-_%25D0%25A1%25D0%2592%25D0%2595%25D0%2594%25D0%259E%25D0%259A_%25D0%2592%25D0%2595%25D0%259A%25D0%259E%25D0%2592%25D0%2590.pdf/file

   Izvor: Revija “Istorija”, 28. 7. 2013.

   Odgovori