Poreklo prezimena Eraković

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Nebojša Savićević

Erakovići iz Banjana

Erakovići su bratstvo iz Tupana u Banjanima (teritorija opštine Nikšić), gde su se doselili iz Velestova krajem 18. veka. Jedan broj Erakovića se krajem 19. i početkom 20. veka iselio iz Tupana u Toplicu, u nekoliko talasa (1889-1913); kasnije, nakon Prvog svetskog rata – Erakovići se naseljavaju u Metohiju, a nakon Drugog svetskog rata sledi talas iseljavanja iz Banjana i Toplice u druge delove Srbije: Prokuplje, Leskovac, Niš, Vrbas, Beograd, Novi Sad, Ćelije kod Lajkovca. Sredinom 20. veka u Banjanima je bilo 85 kuća Erakovića.

Erakovići slave Arhanđelov-dan, a prislužuju Pantelijev-dan.

Geografija

Tupan je u Gornjim Banjanima, nedaleko od puta Nikšić-Trebinje, i nalazi se  na oko 900 m nadmorske visine. Tlo je ljuti kras, sa malo vode i sa oskudnom vegetacijom. Reljef je blago talasast sa vrlo malo obradive tankoslojne zemlje preko naslaga krečnjačkih i dolomintnih stena. Klima je umereno-kontinentalna.

Poreklo Erakovića

Prvi Erakovići u Banjanima, prema rodoslovima Erakovića su: Stanoje Tomašev, Vukota Petrov i Radule Simov, koji su se oko 1790. g., zajedno sa nekoliko Kilibardi (Živko, Pero i Radule), doselili u Tupan iz Velestova kraj Čeva, zbog čega su ih starosedeoci u Banjanima prozvali „Velestovcima“. Sudeći po predanjima, Stanoje, Vukota i Radule su unuci izvesnog Eraka po kojem je celo bratstvo i dobilo prezime.

O samom iseljenju iz Velestova i doseljenju u Tupan postoji nekoliko verzija predanja, a razlike u predanjima uglavnom se tiču vremena doseljavanja u Tupan, kao i „starine“ odnosno starijeg porekla i prebivališta Erakovića. U daljem tekstu ću navesti podatke o Erakovićima, zabeležene od strane hroničara kao što su Svetozar Tomić, Filip Sarić, Đorđe Vukotić Čevski, Petar Pejović i Petar Šobajić kao i rezultate genetičkih testiranja potomaka Erakovića u svetlu ovih predanja i genetičke genalogije.

Među Erakovićima je danas rasprostranjeno predanje koje beleži hroničar Rade F. Pejović-Eraković u svojoj knjizi „Erakovići u Banjanima“ (2002): ukratko, Erakovići iz Tupana su poreklom iz Velestova, sa Čeva, a starinom su iz  zaseoka Erakovići na Njegušima, i rođaci su sa Erakovićima iz Njeguša (sa Petrovićima i Popovićima); to jest,  potomci su vlastelina Heraka, koji se sa bratom Raičem, preko planine Njegoš u Banjanima, bio doselio u Njeguše iz Bosne. Ima među Erakovićima i onih koji smatraju da Erak jeste došao iz Njeguša u Velestovo, ali da nije bio od Erakovića iz Njeguša. U vezi sa tim, Svetozar Tomić, u svojoj knjizi „Banjani“ (1949) navodi sledeće:

“…Po verziji, koja izgleda da je najverovatnija, Erakovići su u Banjanima poreklom iz Velestova, sa Čeva, a starinom su sa Njeguša. Predanje glasi: neki Erak digne se sa Njeguša i otseli se u Velestovo. Naseli se u Breškov Do. Po ovome Eraku prozvali se Erakovići. Oni, iako su sa Njeguša, nisu rod onim Erakovićima (Petrovićima) koji su starinom, kako vele, ispod Njegoša. Od Eraka u Breškovom Dolu narodi se čitavo selo i otešnja, te onda jedni otsele u Brda – Bjelopavliće – u selo Begmiloviće, a drugi u Banjane – i ovi se nastane u selo Tupan.“

Tomić  beleži i svoj razgovor iz 1912 g. sa 75-godišnjim Đokom Radevim Erakovićem (dakle, rođenim 1837. g.), unukom  Marka Stanojeva (odnosno praunukom Stanoja Tomaševog, jednog od rodonačelnika Erakovića u Banjanima):

„Đoko Radov Eraković veli da je njegov deda, Marko Stanojev, bio donet u Banjane sa pola godine, a da mu je otac Rade išao u Breškov Do da kupi kesim (ujam) sa svog imanja za vreme Petra Cetinjskog i vladike Rada“.

Ovo bi značilo da se preseljenje iz Velestova u Banjane desilo negde oko 1780-1790g, a da je Stanoje rođen negde oko 1750. g, što se podudara sa rodoslovima svih ogranaka Erakovića iz Banjana.

Međutim, Filip Sarić u svojoj knjizi „O Banjanima“ (1969) navodi  nešto drugačije predanje:

“Erakovići su se doselili u Banjane oko 1740. godine. Doselili su se iz Velestova. Sa njima su došli Kilibarde i Sarići. I danas ih Banjani nazivaju Velestovcima. Poneko dokazuje da su Erakovići srodni Petrovićima. To bi značilo da su kao i Petrovići porijeklom iz Bosne. Međutim, većina smatra da su Erakovići iz Crne Gore. Pomenuta tri plemena su od plemena Ozrova. Slavili su krsnu slavu Aranđelovdan… Doselila su se četiri Erakovića: Živko, Turo, Stanoje i Marko. Od Živka su Živkovići, ot Tura – Turovići, od Marka su Markovići…
Podatke dali  Pero M. Eraković i Đorđije G. Eraković”

Ovakve razlike u datiranju doseljenja u Tupan iz Velestova (1790. g. prema S. Tomiću, i 1740. g. prema F. Sariću) bi mogle značiti da je ovo preseljenje iz Velestova u Tupan bilo postepeno, u nekoliko generacija.

Zanimljivo je da Filip Sarić, za razliku od Tomića, pominje i Sariće, pored Erakovića i Kilibardi, kao učesnike u preseljenju iz Velestova, odnosno iz Breškovog dola, i beleži predanje o pripadnosti sva tri bratstva (Erakovići, Kilibarde i Sarići) plemenu Ozrinića.

U svetlu ovog podatka, Đorđe Vukotić Čevski u svojoj knjizi „Pleme Čevljani ili Ozrinići“ (2000.g.) pominje Erakoviće, Kilibarde i Sariće kao “Čevljane ili Ozriniće u rasijanju“:

„Kilibarde, Sarići i Erakovići: porijeklom su iz Velestova. Tamo su se sukobili sa Mićunovićima i drugim Velestovcima, pa su 1790. g. došli u Banjane. Tada ih je bilo samo 7 porodica a 1925. g. čak 80. I danas ih u Banjanima zovu Velestovcima. Kilibarde i Erakovići žive u selu Tupan, a Sarići u Somini. Slave Arhanđelov-dan, a prislužuju Svetog Panteliju.“

Petar Pejović u svojoj knjizi „Ozrinići-pleme Stare Crne Gore“, 2004, u odeljku o Velestovu piše sledeće:

„…Na Velestovu postoji predanje po kom je u Breškovom Dolu bilo oko 30 kuća Breškovaca koji su se „poklali“ sa Mićunovićima i u doba Vuka Mićunovića, pa su se iselili. To su sada Kilibarde i Erakovići u Banjanima, Bogmilovići u Pješivcima i Dubinići u selu Jednoše u Donjem Zagaraču. Poznaju se njihova kućišta (u Brešvkom dolu) zidana u suvomeđi i „klaku“. …

Erakovića i Kilibardi ima u Banjanima oko 105 kuća. Erakovići ovome dodaju da su oni možda daljom starinom sa Njeguša, odakle se njihov predak Erak doselio na Velestovo (u Breškov do), ali da nijesu od Erakovića (Petrovića) sa Njeguša…

Erakovići, složeno bratstvo u Bogmilovićima, koji imaju pouzdanija predanja nego Erakovići u Banjanima, kazuju da je Todor Erakov- od Rajka Ozrinića, iz Breškova Dola- bio sa bratom zbog krvi pobjegao u Banjane. Od brata koji je ostao u Banjanima je pet bratstava Tupanjana. Todor sa pet ili sedam sinova dođe u Pješivce na poziv Pješivaca koji su mu dali zemlju Milunovića i još 100 bagaša žita. Od ovih Todorovih sinova zna se za Radula, Ujmila i Radivoja. Od Radivoja su u Peći – Bogmilovići, o od Radmila i Ujmila su današnji ogranci Erakovića. Oni 1911. g. do Eraka nabrajaju 8 do 10 predačkih imena. Po ovom broju nabrojanih predačkih imena njihovo iseljavanje sa Velestova bilo je početkom 18-og veka.

…Ne može se utvrditi koja su od ovih bratstava iz Breškovog dola ozrinićkog porijekla, a koja ne. Najverovatnije da oni nijesu pravi velestovački starinci, već su, sudeći prema slavi, a kod nekih i prema prislužbi- čevski Ozrinići koji su sa Cauševićima ili prije njih sa Čeva prešli u Velestovo- a kasnije su se među njih naselile Kilibarde. Iz predanja Breškovaca vidi se da  njihovo iseljavanje iz Breškovog dela nije bilo jednovremeno, već se ono odvijalo tokom čitavog 18-og vijeka. …“

Slično predanje navodi i Petar Šobajiću knjizi „Bjelopavlići i Pješivci“ – da su Boškovići, Mijuškovići i Perovići  iz Bogmilovića – Velestovci, iz plemena Ozrinići, i da su rođaci sa Erakovićima i Kilibardama u Banjanima.

Genetička testiranja

Genetička patrilinearna testiranja Y-hromozoma (po liniji oca) pokazala su nesumnjivu genetsku vezu između Ozrinića, Erakovića, Kilibardi, Sarića, kao i Breškovaca iz Bogmilovića:  Boškovića i  Milunovića.

Testiranja su urađena u okviru  Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“ u Beogradu i NVO „Porijeklo“ u Crnoj Gori. Rezultati testiranja se nalaze u bazi podataka navedenih  udruženja, a veliki  broj rezultata može  se naći i u knjizi Nebojše Draškovića „Gospodari gena u Crnoj Gori“.

Na osnovu dubinskih genetičkih testova (Big Y, FTDNA Huston, USA) nekolicine testiranih pripadnika bratstava Erakovića iz Banjana, i Ozrinića iz Čeva i Markovine procena je da je njihov najbliži zajednički predak živeo početkom 15-veka, tj oko 1400-te godine. Ovako velika udaljenost do najmlađeg zajedničko pretka – od oko 600 g. – je verovatno i dovela do nestanka svesti o zajedničkom poreklu kod Erakovića, sa jedne strane, a i kod Ozrinića, sa druge strane.

Na osnovu svega gorenavedenog može se zaključiti sledeće:

1. Erakovići (kao i Kilibarde, i Sarići, kao i Breškovci iz Bogmilovića) jesu genetski rođaci sa Ozrinićima : reč je o jednom genetskom rodu (sadašnja oznaka haplogrupe je  I-BY93199, kao podgrupa  I2-PH908 haplogrupe)  čiji se zajednički predak, u okviru seobe slovenskih plemena, doselio u 6-7. veku na Balkan. Za sada, konstatujemo da  predmigracione veze (to jest pre 6. veka nove ere) ovog genetskog roda postoje sa pojedincima koji danas žive u centralnom delu Ukrajine (Kirovgrad), u Grčkoj – na Peloponezu, u Severnoj Makedoniji, a imamo i jednu osobu koja je poreklom iz Prizrena. Od dolaska na Balkan, pa sve do pojave rodonačelnika Ozra u Čevu (verovatno krajem 13. veka ili početkom 14. veka) – za sada nisu otkriveni genetski srodnici  ovog roda ni u Crnoj Gori, a ni šire –  na Balkanu. Budući rezultati će verovatno dati odgovor i osvetliti kretanje pripadnika ove grane  do dolaska u Čevo, odnosno u Velestovo. Postojeći podaci za sada ukazuju na istočnu rutu doseljavanja: Ukrajina, Rumunija, Bugarska, AP Kosovo i Metohija, S. Makedonija, Grčka i Crna Gora.

2. Imajući u vidu podatak o prebivalištu Erakovića  u Velestovu, u Breškovim dolu, pre doseljavanja u Banjane, i  genetskoj srodnosti sa Ozrinićima, otpada i verzija o navodnom doseljavanju Eraka sa Njeguša, i rođačke veze sa „Njegušanima“ (iako je ovo predanje vrlo živo među Erakovićima, pa čak i među Popovićima-Erakovićima sa Njeguša) jer je  malo verovatno da bi Ozrinići prihvatili doseljenike iz drugog kraja, pogotovo ako se uzme u obzir da obradive zemlje na teritoriji Ozrinića – na Čevu, Velestovu i Markovini –  ima vrlo malo. Obrnuto, veliki je  broj iseljenika iz Velestova (i Ozrinića, uopšte) zbog oskudnih resursa u starom kraju, i to je  najverovatniji razlog za iseljavanje Erakovića iz Velestova, kao što je to i razlog kasnijih seoba u Toplicu, a  zatim u Metohiju i Vojvodinu. Mada se u predanjima pominje kao razlog iseljavanja iz Velestova i krvna osveta, odnosno sukob sa Mićunovićima iz Velestova.

3. Najverovatnije, preseljenje iz Velestova u Tupan bilo je postepeno, tokom druge polovine 18. veka, i bilo je zasnovano na rođačkim vezama: najpre se doselila jedna ili više porodica i naknadno doseljavanje bliskih rođaka u neporesrednoj okolini. Ovakav način preseljenja će se ponoviti i prilikom preseljenja iz Tupana u Toplicu u periodu od 1889-1913, a zatim i tokom preseljenja iz Toplice u Metohiju.

Dalja genetska istraživanja će pomoći da se dobiju precizniji podaci o daljem poreklu i kretanju Erakovića, kao i Ozrinića, posebno u periodu ranog srednjeg veka, odnosno nakon doseljavanja na Balkan.