O krsnim slavama u Sremu

Za potrebe publikovanja Šematizma Karlovačke mitropolije planiranog za 1907, Karlovačka konzistorija je poslala krajem 1906. i početkom 1907, cirkularno pismo svim parohijama, u kojem je između ostalog tražila, i da dostave spiskove pravoslavnih porodica sa njihovim krsnim slavama, nadimcima i poreklom, kao i popise potesa u ataru sa mogućim značenjem toponima. Ovom pozivu Konzistorije, odazvale su se parohije i manastiri, a sačuvana je arhivska građa za 125 mesta i manastirska imanja u Sremu koja su danas u sastavu Republike Srbije, a neka u Republici Hrvatskoj. Građa se čuva i stručno održava u Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti u Sremskim Karlovcima, u fondu Srpska pravoslavna konzistorija Arhidijeceze karlovačke 1791–1931, u registru fondova i zbirki Arhiva, broj 28.

Srpska pravoslavna crkva je 1910. (Saborski odbor) u Srpskoj manastirskoj štampariji u Karlovcima, objavila knjigu administrativnog karaktera Srpska pravoslavna mitropolija karlovačka po podacima od 1905. god. (urednik Mata Kosovac). Međutim, detaljni podaci o broju porodica i njihovim krsnim slavama nisu bili obuhvaćeni ovim izdanjem. Pretpostavljamo iz praktičnih razloga, budući da je sakupljanje podataka za oblast Srema trajalo predugo s obzirom na društvene prilike i administrativno-teritorijanu nadležnost ove oblasti.

Karlovačka arhidijeceza, 1910. godine obuhvatala je sto sedamdeset i šest mesta (parohija i njihovih filijala). Od toga, trideset i jedno mesto se nalazilo van Srema u geografskom pogledu, a za dvadeset mesta nisu sačuvani podaci. Dakle, u ovu knjigu su uneti podaci za sto dvadeset i pet mesta (prema današnjim nazivima) i manastirska imanja (prnjavora) u Sremu, i to: Adaševci, Ašanja, Banoštor, Batajnica, Bačinci, Bežanija, Belegiš, Beočin Selo, Berkasovo, Bečmen, Bešenovo Selo, Bešenovo Prnjavor, Beška, Bingula, Boljevci, Borovo, Brestač, Bršadin, Buđanovci, Bukovac, Vašica (Mala Vašica), Velika Remeta, Veliki Radinci, Vera, Vizić, Vinkovci, Vinkovački Banovci, Vitojevci, Višnjićevo (Grk), Voganj, Vojka, Vrdnik – Ravanica Prnjavor, Vrdnik Selo, Vukovar, Gibarac, Golubinci, Grabovo, Grabovci, Grgeteg, Grgurevci, Deč, Divoš, Dobanovci, Dobrinci, Donji Petrovci, Đipša Prnjavor, Erdevik, Zemun, Ilok, Inđija, Irig, Jazak manastir, Jazak Selo, Jamena, Karlovčić, Klenak, Kraljevci, Krnješevci, Krušedol Prnjavor, Krušedol Selo, Krčedin, Kuveždin, Kupinovo, Laćarak, Ledinci, Ležimir, Mala Remeta, Mali Radinci, Marinci, Markušica, Martinci, Mirkovci, Molovin, Mohovo, Negoslavci, Neradin, Neštin, Nikinci, Novi Karlovci, Obrež, Ogar, Opatovci, Orolik, Ostrovo, Pavlovci, Pačetin, Petrovci, Petrovčić, Pećinci, Platičevo, Privina Glava, Progar, Putinci, Rakovac, Rivica, Ruma, Sviloš, Sibač, Sremska Kamenica, Sremska Mitrovica, Sremska Rača, Sremski Karlovci, Sremski Mihaljevci, Stara Pazova, Stari Banovci, Stari Slankamen, Stejanovci, Subotište, Surduk, Surčin, Susek, Tovarnik (SRB), Tovarnik (HR), Trpinja, Čalma, Čerević, Čortanovci, Šarengrad, Šatrinci, Šašinci, Šid, Šidski Banovci, Šimanovci, Šišatovac i Šuljam.

Prema podacima u dokumentima navedenog arhivskog fonda, od ukupno 14.324 pravoslavne porodice u 25.990 kuća popisanih u Sremu (od Vinkovaca do Zemuna) 1906. godine, najviše srpskih pravoslavnih porodica slavilo je Svetog Nikolu i to 3.623 porodice u 6.432 kuće. Sledi Sveti Georgije – Đurđevdan sa 2.153 porodice u 3.885 kuća, zatim Sveti Jovan Krstitelj 2.402 porodice u 4.437 kuća, Sabor Svetog arhangela Mihaila – Aranđelovdan 929 porodica u 1.629 kuća, Obnovljenje hrama Svetog velikomučenika Georgija – Đurđic 793 porodice u 1.564 kuće, Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana slavila je 771 porodica u 1.447 kuća itd.

Analizirajući matične knjige, arhivsku građu Arhidijeceze karlovačke, kao i druga dokumenta tematskih arhivskih dokumenata s ciljem bližeg objašnjenja, tumačenja i opisivanja svetkovanja slava kod Srba, uočili smo da je zastupljenost krsnih slava u Sremu, odnosno proslavljanje svetaca zaštitnika, karakteristična za sve srpske krajeve. Najčešća slava među Srbima, sa 26 odsto porodica pripada Svetom Nikoli (Nikolaju, zimskom). Zatim, Sveti Jovan Krstitelj sa 17 odsto, Đurđevdan 15 odsto, Aranđelovdan 6,50 odsto, Đurđic 5,50 odsto, Sveti prvomučenik i arhiđakon Stefan 5,40 odsto. Posmatrajući slave prema broju kuća, procenat je identičan ili neznatno niži. Sve ostale slave su zastupljene sa manje od pet odsto.

Za 31 krsnu slavu možemo reći da su retke, budući da su ih slavile po jedna ili dve porodice na ukupan broj popisanih – 14.324. Po jedna porodica je slavila sledeće slave: Bogojavljenje (19. jan.) Milinkovići iz Bačinaca; Prepodobnog Teodosija Velikog (24. jan.) Radosavkići iz Bačinaca; Svetog Maksima (31. jan.) Georgijevići iz Petrovčića; Prepodobnog Avksentija (27. feb.) Vukadinovići iz Platičeva; Svetih četrdeset mučenika Sevastijskih – Mladence (22. mart) Stojkovići iz Zemuna; Svetog proroka Jeremiju (14. maj) Novakovići iz Surčina; Svetog Atanasija Velikog (15. maj) Nikolići iz Divoša; Svetu velikomučenicu Marinu – Ognjenu Mariju (30. jul) Ivanovići iz Sremske Mitrovice; Prenos moštiju Svetog Aleksandra Nevskog (12. sept.) Precić iz Petrovčića; Svetog sveštenomučenika Vavilu (17. sept.) Spasojevići iz Ležimira; Svetog Avramija Zatvornika; Svetu prepmuč. Anastasiju Rimljanku (11. nov.) Singelići iz Klenka; Svete mučenike Gurija, Samona i Aviva (28. nov.) Mrkšići iz Rume; Svetog Grigorija Čudotvorca (30. nov.) Alasevići iz Erdevika; Svetog proroka Sofonija (16. dec.) Krnjajci iz Tovarnika u Hrvatskoj; Teodorovu subotu – Makarici iz Sremske Mitrovice; Oce – Vukovići iz Ledinaca; Silazak Svetog Duha na apostole – Pedesetnica – Trojice; Duhovski ponedeljak; Duhovski utorak, Sivčevi iz Sremske Mitrovice.

Po dve porodice su slavile sledeće slave:

Krstovdan (18. jan.) Luketići iz Markušice i Mrkalji iz Starih Banovaca;

Svetog sveštenomučenika Klimenta episkopa Ankirskog (5. feb.) Milekići iz Vašice i Poštići iz Jamene;

Svetog sveštenomučenika Haralampija (23. feb.) Anđelići iz Ležimira i Panajotovići iz Sremske Mitrovice i Rume (u pitanju je ista porodica);

Prepodobnog Avksentija; Svetog Kirila Slovenskog (27. feb.) Nedeljkovići i Vidojevići iz Krčedina;

Blagovesti (7. april) Dedići iz Sremske Mitrovice i Gavrilovići iz Subotišta;

Svetog mučenika Talaleja (2. jun) Teodorovići iz Adaševaca i Đurići iz Erdevika;

Svetog proroka Jeliseja (27. jun) Popovići iz Dobrinaca i Građanski iz Martinaca i Orolika (u pitanju je ista porodica);

Vidovdan (28. jun) Vujaklije iz Zemuna i Mirkovaca (u pitanju je ista porodica) i Vujkovići iz Novih Karlovaca;

Svetog proroka Mojseja Bogovidca (17. sept.) Lazići i Popovići iz Divoša;

Svetog apostola i jevanđelistu Jovana Bogoslova – Miholjske zadušnice (9. okt.) Cvetići iz Ašanje i Petkovići iz Vinkovačkih Banovaca;

Svetog mučenika Kalistrata (10. okt.) Bogdanovići, Večići, Jovanovići, Mihajlovići i Stojanovići iz Jamene;

Prepodobnog Spiridona Čudotvorca (25. dec.) Mandrovići iz Vinkovaca i Nikolići iz Iriga;

Cveti – Lekići i Stojkovići iz Iriga.

Tri porodice u Sremu, slavile su po dve krsne slave:

Božići iz Mirkovaca su slavili Đurđevdan i Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana; Mandići takođe iz Mirkovaca, Svetog Jovana Krstitelja i Svetog Nikolu, i Živkovići iz Neradina, Svetog Jovana Krstitelja i Prepodobnu mati Paraskevu – Svetu Petku.

U pojedinim upisima praznika kod porodica koje ga slave, a praznik se tokom crkvene godine proslavlja u različite dane kao krsna slava, ali ima isti naziv, sveštenik je izostavio da precizira datum. Tako je Krstovdan (praznik koji se vezuje za Bogojavljenje i krštenje Isusa Hristosa, zimski, ili Vozdviženje časnog Krsta, kada se obeležava uspomena na pronalaženje časnog krsta na Golgoti na kojem je raspet sin Božiji, jesenji) – kao slava, zabeležen u porodicama: Veteh, Mrkalj i Simić iz Zemuna, Krajčević iz Mohova i Radosavljević iz Ostrova.

Crkvena nova godina ili Načalo indikta, obeležavan je od 462. godine prvog septembra, tako da se od tada početak godine podudarao sa početkom meseca. Služba ovog praznika približava nam njegov suštinski smisao, simboliku i značaj molitvenog praznovanja na početku bogoslužbene godine u Crkvi. Srpska pravoslavna crkva molitveno praznuje početak Crkvene nove godine (1/14. septembra) koja ujedno označava i početak godišnjeg bogoslužbenog kruga, koji čine praznici koje proslavljamo u toku godine. Prvi u nizu tih praznika je veliki praznik, Rođenje Presvete Bogorodice – Mala Gospojina.

Praznici se dele na pokretne i nepokretne. Vreme pokretnih praznika zavisi od datuma praznovanja Vaskrsa, čime je određen početak Vaskršnjeg (Velikog ili Časnog), kao i početak i trajanje Apostolskog – Petrovskog posta, i zato se događaju u različite dane (datume). Prema Vaskrsu, koji može pasti između 21. marta/4. aprila i 25. aprila/8. maja, ravnaju se i ostali pokretni praznici: Teodorova subota koja se praznuje u prvu subotu Vaskršnjeg posta, Lazareva subota (Vrbica) uoči praznika Ulazak Gospoda Isusa Hrista u Jerusalim (Cveti), Prepolovljenje Pedesetnice, Vaznesenje Gospodnje (Spasovdan), Silazak Svetoga Duha na apostole (Sveta Pedesetnica – Duhovi – Trojice), Prvi dan Duhova u ponedeljak i Drugi dan Duhova u utorak.

Nepokretni praznici se praznuju uvek istog datuma, ali ima i izuzetaka. Ako se praznik, na primer, Sveti velikomučenik Georgije dogodi kad i Veliki petak, Velika subota i Vaskrs, njegovo praznovanje se prenosi na drugi dan Vaskrsa. Isto je i sa praznikom Svetog apostola Marka.

Veliki praznici, su posebna grupa praznika u Crkvenoj bogoslužbenoj godini koji se odlikuju svojim značajem i načinom službe prema Tipiku, a dele se prema svom sadržaju na: Gospodnje, Bogorodičine i praznike svetih. U toku godine proslavlja se dvanaest velikih praznika (i Vaskrsenje), ustanovljenih u čast Gospoda našeg Isusa Hrista i Božije Majke, a objedinjuju se zajedničkim nazivom „Dvanaest praznika”, devet nepokretnih i tri pokretna. Pored njih, postoje kao veliki praznici, ustanovljeni u čast velikih svetih i besplotnih (bestelesnih) Sila nebeskih – angela (Rođenje Svetog Jovana Krstitelja, Usekovanje glave Svetog Jovana Krstitelja i Sveti apostoli Petar i Pavle). Gospodnji praznici (grč: Δεσποτικές εορτές), posvećeni su praznovanju Svete Trojice, najvažnijim događajima iz života Gospoda Isusa Hrista, predmetima koji su Njemu pripadali (riza, ubrus i dr.) i Časnom krstu. Bogorodičini praznici vezani su za ovozemaljski život Presvete Bogorodice i uspenje na Nebo. Vaskrsenje Hristovo, svojim značajem i veličinom prevazilazi svaku podelu, bivajući istovremeno praznik nad praznicima i izvor svih praznovanja. Pobeda života nad smrću. Slava nad slavama. U središtu crkvene godine, u središtu celokupnog vremena, kod hrišćana se uvek nalazio praznik Pashe – Hristovog Vaskrsenja. Po Jevanđelju, Hristos je vaskrsao u nedelju. Prvi dan novog vremena, novog života, onog života koji je zasijao iz groba, kojim, po rečima apostola, smrt više ne vlada (Rim. 6, 9). Vaskrs je pokretni praznik, koji se uvek slavi u nedelju, a cela nedelja po Vaskrsu, naziva se Svetla nedelja.

Za srpske porodice u Sremu, koje su u momentu popisa krsnih slava pripadale nekim drugim verski zajednicama, sveštenici su to najčešće naveli i izostavili podatak o krsnoj slavi. Prema izvornoj arhivskoj građi Arhidijeceze karlovačke, 1906. godine koja je ovde zastupljena, najčešće su to bili nazareni. Krsna slava nije navedena ni kod pripadnika drugih naroda (Rusi, Rusini, Cincari/Grci, Rumuni itd.) koji su prešli na pravoslavlje, ali nisu slavili slavu, budući da su samo zbog pravoslavne sredine u kojoj su živeli, prišli Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Zato je, uz prezimena sledećih porodica, izostao podatak o krsnoj slavi:

Adaševci: Antunović;

Ašanja: Dobrosavljević, Knežević, Nemet;

Banoštor: Bursać; Bačinci: Batić, Irhik, Nićiforović, Radin, Subić, Todocković;

Bečmen: Biljetina, Vlček, Živković, Jovanović, Kiždobranski, Kikić, Lutina (?), Mandraš, Morošan, Nikolić, Obradović, Popov, Stanojev, Stojanov, Tomašević, Trifunović;

Borovo: Avramović, Davinić, Đukić, Ćurčić;

Velika Remeta Prnjavor: Koležvari;

Višnjićevo: Vujaković, Parausnić, Petručev;

Golubinci: Dejanović;

Grabovo: Ađimović, Blažić, Radosavljević;

Zemun: Jan, Puljo, Radul, Spirta, Stamulisa, Hristodul;

Inđija: Adamov;

Kraljevci: Mošić;

Mala Remeta: Dragojlović, Đumović, Ivančić, Krompić, Ravić;

Molovin: Červenjak;

Neradin: Glibonjski, Prokić;

Pavlovci: Kavgić, Kalić;

Petrovčić: Budiša, Burdžan, Velimirović, Vole, German, Dragojlović, Jankov, Mojsilov, Petaković, Stankov;

Progar: Babić, Bogojevac, Božin, Vanka, Vasiljević, Venećanin, Glavardan, Guđa, Ženar, Jovanović, Jovanuc, Kavlak, Lazarev, Malić, Molerov, Ninković, Pinkul, Pleš, Polovina, Puzavac, Sakulac, Stojadinović, Stojšić, Suba, Teodorović, Tođeraš, Hrnjački, Crnjanski;

Rivica: Tajkov;

Ruma: King, Savu;

Sviloš: Vukmirović, Zavišić, Janković, Kolarov, Krstin, Lađarski, Marković, Miškov, Nastasijić, Naumov, Palanački, Petrović, Roksić, Simić, Siriški, Topalović;

Sremska Mitrovica: Adamović;

Sremski Karlovci: Bakić, Jović;

Sremski Mihaljevci: Anđelić;

Subotište: Vrbavac;

Surčin: Sekulić;

Čerević: Nikolić;

Šašinci: Gavranović, Drobac, Kovačević.

* * *

Popis krsnih slava u Sremu 1906. godine (datumi su navedeni po novom kalendaru)

1. Sveti Ignjatije Bogonosac (2. januar)
2. Sveti prvomučenik i arhiđakon Stefan (9. januar)
3. Sveti Vasilije Veliki (14. januar)
4. Krstovdan (18. januar)
5. Bogojavljenje (19. januar)
6. Sabor Svetog Jovana Krstitelja – Jovanjdan (20. januar)
7. Prepodobni Teodosije Veliki (24. januar)
8. Sveti Sava (27. januar)
9. Časne verige Svetog apostola Petra (29. januar)
10. Sveti Atanasije Veliki; Sveti Maksim arhiepiskop srpski (31. januar)
11. Sveti Kliment Ankirski (5. februar)
12. Sveti Grigorije Bogoslov (7. februar)
13. 13. Sveti mučenik Trifun (14. februar)
14. Sveti Simeon Bogoprimac (16. februar)
15. Sveti Haralampije (23. februar)
16. Prepodobni Avksentije; Sveti Kiril prosvetitelj Slovenski – Ćirilovdan (27. februar) 17. Svetih četrdeset mučenika Sevastijskih – Mladenci (22. mart)
17. Blagovesti (7. april)
18. Sabor Svetog arhangela Gavrila (Odanije Blagovesti, 8. april)
19. Sveti velikomučenik Georgije – Đurđevdan (6. maj)
20. Sveti apostol i jevanđelista Marko (Markovdan, 8. maj)
21. Sveti prorok Jeremija (14. maj)
22. Sveti Atanasije Veliki (letnji, 15. maj)
23. Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja (22. maj)
24. Sveti mučenik Talalej (2. jun)
25. Sveti car Konstantin i carica Jelena (3. jun)
26. Sveti apostoli Vartolomej i Varnava (24. jun)
27. Sveti prorok Jelisej (27. jun)
28. Sveti prorok Amos (Vidovdan, 28. jun)
29. Rođenje Svetog Jovana Preteče – Ivanjdan (7. jul)
30. Sveti apostoli Petar i Pavle – Petrovdan (12. jul)
31. Sabor Svetog arhangela Gavrila (26. jul)
32. Sveti mučenici Kirik i Julita (28. jul)
33. Sveta velikomučenica Marina – Ognjena Marija (30. jul)
34. Sveti prorok Ilija – Ilindan (2. avgust)
35. Sveti velikomučenik Pantelejmon (Pantelija, 9. avgust)
36. Uspenije Presvete Bogorodice – Velika Gospojina (28. avgust)
37. Prenos moštiju Svetog Aleksandra Nevskog (12. septembar)
38. Prepodobni Simeon Stolpnik (14. septembar)
39. Sveti prorok Mojsej Bogovidac (17. septembar)
40. Sveti sveštenomučenik Vavila (17. septembar)
41. Rođenje Presvete Bogorodice – Mala Gospojina (21. septembar)
42. Sveti pravedni bogoroditelji Joakim i Ana (22. septembar)
43. Vozdviženje Časnog krsta – Krstovdan (27. septembar)
44. Sveti velikomučenik Jevstatije (3. oktobar)
45. Sveti apostol i jevanđelist Jovan Bogoslov (9. oktobar)
46. Sveti mučenik Kalistrat (10. oktobar)
47. Sveti apostol Toma – Tomindan (19. oktobar)
48. Prepodobni Kirijak Otšelnik – Miholjdan (12. oktobar)
49. Pokrov Presvete Bogorodice (14. oktobar)
50. Sveti mučenici Sergije i Vakho – Srđevdan (20. oktobar)
51. Prepodobna mati Paraskeva – Sveta Petka (27. oktobar)
52. Sveti apostol i jevanđelist Luka (31. oktobar)
53. Sveti velikomučenik Dimitrije – Mitrovdan (8. novembar)
54. Sveti Avramije Zatvornik (11. novembar)
55. Prepodobna Anastasija Rimljanka (11. novembar)
56. Sveti Kozma i Damjan – Vračevi (14. novembar)
57. Obnovljenje hrama Svetog velikomučenika Georgija – Đurđic (16. novembar)
58. Sabor Svetog arhangela Mihaila i ostalih Nebeskih Sila Bestelesnih – Aranđelovdan (21. novembar)
59. Sveti velikomučenik Mina; Sveti kralj Stefan Dečanski – Mratindan (24. novembar)
60. Sveti Jovan Zlatousti (26. novembar)
61. Sveti mučenik Gurije, Samon i Aviv (28. novembar)
62. Sveti jevanđelista i apostol Matej (29. novembar)
63. Sveti Grigorije Čudotvorac (30. novembar)
64. Vavedenje Presvete Bogorodice (4. decembar)
65. Prepodobni Alimpije Stolpnik (9. decembar)
66. Sveti apostol Andrej Prvozvani (13. decembar)
67. Sveti prorok Sofonije (16. decembar)
68. Sveti Nikolaj Mirlikijski Čudotvorac – Nikoljdan (19. decembar)
69. Prepodobni Spiridon Čudotvorac (25. decembar)
70. Oci (u nedelju koja prethodi Božiću)
71. Teodorova subota (prva subota Vaskršnjeg posta)
72. Lazareva subota – Vrbica (subota, uoči praznika Cveti)
73. Ulazak Gospoda Isusa Hrista u Jerusalim – Cveti (nedelja pre Vaskrsa)
74. Vaznesenje Gospodnje – Spasovdan (40. dan posle Vaskrsa, a deset dana pre Duhova, uvek u četvrtak)
75. Silazak Svetog Duha na apostole – Pedesetnica – Trojice
76. Duhovski ponedeljak 78. Duhovski utorak

(Iz knjige „Krsne slave u Sremu: Arhivska građa Srpske pravoslavne konzistorije
Arhidijeceze karlovačke” autora Radovana Sremca)