PIŠE: Saradnik portala Poreklo Aleksić dr Snežana
U Vojnoj granici sve je bilo u ingerencijama vojnih vlasti. U vojnoj nadležnosti bio je i civilni deo stanovništva, a sva pitanja u vezi organizacije svakodnevnog civilnog života unutar zatvorenog vojnograničarskog područja takođe su bila pod vojnim patronatom.
Opštinska uprava u Vojnoj granici utvrđena je tokom XVIII veka, uzakonjena Temeljnim zakonom iz 1807. i 1850. godine, a reorganizovana 1862. godine, u skladu sa tada važećim vojnim zakonodavstvom, prema kome su formirane mesne, kompanijske i pukovske opštine sa svojim zastupništvima. Opština je bila najniža lestvica vojnog poretka, u zadatak joj je bilo povereno staranje o civilnim stvarima, što je podrazumevalo sve poslove u vezi sa organizacijom života i rada ljudi unutar vojnograničarskog sistema.
Ekonomija stanovnika Krnješevaca i pre i nakon inkorporacije u Vojnu granicu bila je oslonjena na poljoprivredu. Poljoprivredni proizvodi bili su predmet trgovine. U 1759. godini, jednom čoveku iz Krnješevaca, čije ime izvor ne navodi, u manastiru Hopovu “za dovezeno žito isplaćeno je 56 novčića.” Stojak Petrović, zemunski marveni trgovac, kao oportuni trošak trgovine, platio je “11. aprila 1761. godine 12 novčića za konak u Krnješevcima.” Za stanovnike Krnješevaca koji su zbog konfiguracije svog atara i čestih poplava raspolagali sa malo obradive površine, ratarstvo je bilo slabije zastupljeno u odnosu na stočarstvo, koje je bilo primarna grana privređivanja. Stoga su šume, pašnjaci i livade bili izuzetno značajan resurs, ključni činilac graničarske ekonomije.
Iako Graničarskim pravima iz 1754. godine nije definisano vlasništvo nad pašnjacima i livadama, graničari su ih koristili i davali u zakup kao sopstveno vlasništvo. Sa donošenjem Temeljnog zakona 1807. godine pašnjaci su proglašeni državnom svojinom, ali suštinski se nije ništa izmenilo u pogledu korišćenja pašnjačkih površina u vojnokrajiškom području. Svi prihodi od paše i dalje su slivali u seosku, opštinsku blagajnu. Konačno, vlasništvo nad pašnjacima država je zakonom iz 1862. godine prenela na mesne graničarske opštine.
Organizacija koju je Vojna granica dobila Temeljnim zakonom od 7.5.1850. godine ostala je na snazi sve do njenog razvojačenja, a odredbe ovog Zakona pri razvojačenju bile su osnovni izvor prava graničara, naročito u pogledu lične imovine. Temeljnim zakonom uređena je Uprava granice, koja je apsolutno bila odvojena od Uprave provincijala. Vojna granica bila je direktno podčinjena ratnom ministarstvu u Beču.
U pogledu unutrašnje organizacije Vojne granice izdvajaju se mesne opštine, koje su bile administrativno-teritorijalne jedinice.
Više mesnih opština činilo je kompanijsku opštinu – kompaniju (satniju), pod upravom kompanijskog zapovednika. Još od 80-ih godina XVIII veka Krnješevci su se nalazili u kompaniji Šimanovci. U istoj Kompaniji, koja je u vojnoj organizaciji bila numerisana brojem VIII bili su i 1857. godine. Sedište VIII kraiške satnije nalazilo se u Šimanovcima, cela satnija obuhvatala je graničarske opštine: Deč, Krnješevce, Mihaljevce, Prhovo, Šimanovce i Ugrinovce. U navedenoj godini na području Šimanovačke satnije bilo je ukupno: 723 kuće, 5.937 žitelja, od čega 5.881 pripadnika istočno-pravoslavne crkve, 36 rimokatolika, 20 luterana. Pripadnici istočno-pravoslavne veroispovesti u svakom selu imali su svoju parohiju. U svakom mestu Šimanovačke satnije radila je po jedna škola.
U 1866. godini Krnješevci su jedno od mesta u Perovaradinskoj pukovniji, pripadali su satniji u Šimanovcima. U selu je tada popisana 121 kuća sa 873 stanovnika od čega su 3 rimokatolika koji pripadaju župi u Golubincima, a 870 grko-istočnih imali su svoju crkvu i parohiju u mestu. Zabeleženo je da je u selu radila jedna “grko-istočna” škola, koja je kao i crkva bila u nadležnosti Karlovaca.
U Krnješevcima je, prema podacima Popisa, u svakoj kući u 1857. godini u proseku živelo po 8 stanovnika, a u 1866. godini u proseku svaku kuću nastanjivalo je po 7 stanovnika.
* * *
Tokom druge polovine XVIII veka državnim intervencionizmom se nastojalo da se poljoprivreda unapredi intenzivnijim iskorišćavanjem obradivog zemljišta i kultivisanjem zapuštenih parcela. Međutim, česti i dugi ratovi muško stanovništvo držali su daleko od imanja. Tokom poslednje decenije XVIII veka, rat sa Francuzima izveo je sve vojnosposobne muškarce u bespuća evropskih bojišta. U Sremu, žene su morale same orati i kositi, jer je onaj neborački bataljon koji je ostao u zemlji morao stražariti na čardacima protiv Turaka.
Po okončanju devetogodišnjeg rata sa Napoleonom, u februaru 1801. godine vratili su se preživeli graničari u Srem. Tada se u Granici zemlja poče bolje obrađivati, zapušteni putevi popravljati. Vojne vlasti izdale su naredbu da svaka graničarska kuća, shodno svojoj veličini, mora voćke kalemiti. Mala kuća bila je u obavezi da kalemi 8, srednja 12, a velika 16 voćki. Graničari su tokom dugog boravka u stranim zemljama dosta iskustva u zemljoradnji i stočarstvu stekli, te su ovo znanje, koliko je to bilo moguće, upotrebili da svoju ekonomiju unaprede. Tada se u Sremu usevi krompira počeše sejati.
Težnja ka unapređenju agrara prisutna je i tokom XIX veka, međutim, sve do razvojačenja Vojne granice kao ključni problem u razvoju agrarne delatnosti uočava se nedostatak radne snage. U godinama neposredno pred razvojačenje, u članku koji je objavila “Zastava” istaknuta je činjenica da su “u Granici svi muškarci u vojsku mobilisani, tako da žene i livade kositi moraju, kao i da rade druge poljske muške poslove…” Nedostatak muške radne snage u poljoprivredi u Granici verovatno da je bio jedan od ključnih razloga zašto su obradive površine ostavljane “na ugar” – nisu obrađivane svake godine, a što se pak, odražavalo na konačni bilans ukupnog prinosa poljoprivrednog uroda u jednoj ekonomskoj godini. Tek nakon razvojačenja, kada su graničari silom prilika postali ratari, može se govoriti o punom kapacitetu ratarstva, na tada raspoloživim obradivim površinama. Do kraja vojnograničarskog sistema, u Krnješevcima su u odnosu na oranice bile daleko više zastupljene pašnjačke površine. Osim za svoje potrebe, graničari su određene pašnjačke površine davali u zakup i na taj način ubirali prihod. U 1871. godini pustaru Oračko polje u Krnješevcima držali su u zakupu Sima Marković i Uroš i Miloš Kerac, i na njoj napasali 60 volova.
Ono što je posebno uticalo na rentabilnost poljoprivredne delatnosti u Krnješevcima bile su, zbog konfiguracije seoskog atara, česte poplave. Izuzetno tragična bila je poplava tokom 1871. godine. U ovoj poplavi porodica Trifunović doživela je tragediju, o kojoj je izveštavala štampa: “U Krnješevcima, u Sremskom podlužju, udavilo se na Svetog Aranđela, 13. jula, njih šestoro, 4 žene i devojka za udaju iz kuće Trifunovića, koji je taj dan mobu skupio, i jedan čovek iz druge kuće. Nesreća se dogodila uveče, kada su se sa njive vraćali. Čamac, u kome je bilo do 20 osoba se izvrnuo, pošto su ljudi na vodi vrlo nevešti. Voda je oko sela 1 ½ hvata duboka. Svi su uhvaćeni i sahranjeni. Po ovome se može suditi kako usevi stoje, kada se u selu bez čamca ne može.”
I tokom 1872. godine Krnješevci su bili poplavljeni. “Zastava” je izveštavala da su “kuće popadale, hrana propala, zemlja pod vodom, nit’ zrna za seme niti šta za jelo, a pomoći ni od kuda.”
IZVOR: Aleksić S., Krnješevci, selo u Sremu, IK Prometej, Novi Sad, 2022.
Komentari (0)