Položaj i granice
Gornja Pčinja je relativno prostrana planinska oblast u izvorišnom delu reke Pčinje i oko njenih pritoka: Koćurske reke, Tripošnice, Lesničke, Kozjedolske i Male reke. Svojim planinskim karakterom i visinom ona se izdvaja od pojedinih okolnih niskih krajeva. Oblast je u celini izdvojena, samostalna i mimoilaze je glavne saobraćajne linije.
Masivom Kozjaka i Đermanske planine Pčinja je odvojena na jugu od Želigova i Slavišta. Planine Čupino i Doganica odvajaju je na istoku od okoline Krive Palanke i Bosilerada (Krajišta). Na severu od okoline Vranja Pčinja je odvojena masivima Koćurske planine i Motina. Sa zapadne strane na malom prostranstvu granicu čine niske planinske kose Crni kamen i Zajednica; one odvajaju Gornju Pčinju od okoline Bujanovca.
Južna granica Gornje Pčinje na celom svom delu je veoma izrazita. Na zapadu počinje od manastira Prohora Pčinjskog u klisuri Pčinje. Odatle se granica penje na vrh Kozjaka (1284 m), zatim nastavlja preko kozjačkih vrhova, a od poslednjeg vrha južna granica produžava se preko vrhova Đermanske planine.
Istočna granica oblasti isto tako je jako izrazita. Počinje na mestu gde je pomenuto da se završava južna granica. Tu istočna granica najpre vodi preko vrhova planine Čupina. Sa poslednjeg vrha granica ce nastavlja vrhovima planine Doganice i završava na vrhu Paterica (1671).
Severna granica Gornje Pčinje počinje na vrhu Paterici gde se završava istočna granica. Odatle pa do kraja celom svojom dužinom ona vodi preko vrhova i uzvišenja planina Koćure i Motina. U napred pomenutom pružanju severna granica ima dužinu oko 32 km; ona se poklapa sa državnom granicom između Srbije i Turske od 1878. do 1912. godine.
Sa zapadne strane granica je najkraća, jer u dužini ima oko 11 km. Pomenuta granica je takođe jasna, ali, za razliku odstalih, ona ne vodi preko visokih planinskih vrhova, već po grebenima nižih kosa.
Slika 1: Geografski položaj Gornje Pčinje
Gornja Pčinja ima 54 naselja. To su: Jablanica sa manastirom Prohorom Pčinjskim, Vagance, Mala Reka, Barbace, Novo Selo, Vladovce, Mezdraja, Šaprance, Šaince, Margance, Punuševce, Barelić, Sveti Ilija, Nova Brezovica, Koćura, Crnovce, Donja Trnica, Trgovište, Dejance, Zlodovce, Goločevce (Goločevac), Novi Glog, Babina Poljana, Radovnica, Crveni Grad, Dukat, Crna Reka, Prolesje, Surlica, Donje Stajevce (Donji Stajevac), Gornje Stajevce (Gornji Stajevac), Gornja Trnica, Đerekarce, Donja Lesnica, Gornja Lesnica, Kalovo, Donji Kozji Dol, Gornji Kozji Dol, Široka Planina, Šumata Trnica, Rajčevce, Petrovac, Gornovac, Dumbija, Meteževo, Ogut, Podrži Konj, Nerav, Đerman (German), Dlabočica, Cvetišnice, Bukovljane, Ivankovce i Maglence.
Slika 2: Manastir Prohor Pčinjski
U Gornjoj Pčinji glavninu stanovništva čine Srbi. Posle njih, po broju na dosta udaljenijem mestu, dolaze Makedonci. Cigani su zastupljeni sasvim neznatno. Svi pomenuti stanovnici po veri su pravoslavni.
Koliki je ukupan broj stanovništva, ne može se tačno kazati jer po sada nije objavljena statistika po selima. Prema građi iz 1949. i 1950. godine, Gornja Pčinja ima 555 rodova sa 2.956 stalno naseljenih domova. Pošto se na jedan dom može računati prosečno po sedam duša, to izlazi da oblast ima oko 20.692 stanovnika.
Od pomenutih brojeva: Srbi imaju 463 roda sa 2.449 domova (82.86%); Makedonci imaju 89 redova sa 497 domova (16.81%); Cigani imaju 3 roda sa 10 domova (0.33%). Prema tome, Gornja Pčinja spada u red etnički najčistijih i najhomogenijih jugoslovenskih oblasti.
Poreklo stanovništva
Starosedeoci
Među stanovništvom u Gornjoj Pčinji je nekoliko rodova koji sebe smatraju „starovremcima” i vele da su „od vek” živeli u ovoj oblasti. Takvih rodova ima 43 sa 181 domom (od toga danas su: Srbi 170, Makedonci 11 domova). Ipak, pomenuti neznatan broj starinaca ne treba smatrati kao potpuno tačan, jer je prilikom ispitivanja porekla stanovništva primećeno da se u nekim selima zovu starincima i najstariji doseljenici (u Dumbiji, Ogutu, Donjem Stajevcu, itd.). Prema ukupnom broju stanovništva starinci čine neznatan deo.
Doseljenici
Najviše doseljenika došlo je iz osam okolnih bližih oblasti: iz okoline Kumanova (36 rodova, 333 duša) na jugozapadu; Preševske Crne gore (60 r. 332 d) i Gornje Morave (14 r. 84 d) na zapadu; iz okoline Kratova (20 r, 190 d), Krive Palanke (21 r, 78 d) i Kočana (10 r, 65 d) na jugoistoku; iz okoline Vranja (22 r, 106 d) na severozapadu; i iz okoline Bosilegrada (14 r, 98 d) na severoistoku.
Ove su oblasti ukupno dale 197 redova sa 1.286 domova, a to je više od tri četvrtine od ukupnog broja domova (od doseljenika poznatog porekla).
Druge, ne mnogo udaljene oblasti dale su manji broj doseljenika. Tu spadaju okolina Ćustendila (6 r, 43 d), Preševska Moravica (9 r, 35 d), Kosovo (4 r, 33 d), okolina Leskovca (6 r, 28 d) i Šar Planina (1 r, 21 d).
Izloženi pregled potvrđuje poznatu pojavu pomeranja našeg stanovništva sa juga prema severu i sa zapada prema istoku. Prvi je pravac uglavnom u vezi sa prodiranjem Turaka, a drugi sa prodiranjem Arbanasa.
Vreme doseljavanja
Doseljavanje je uglavnom počelo u drugoj polovini XVIII trajalo je do oko sredine XIX veka kada se završilo. Prema tome, period doseljavanja trajao je oko sto godina. Ali tradicija o vremenu doseljavanja nije tačno očuvana kod svih rodova, pa je zato nemoguće predstavljati brojevima koliko se rodova doselilio u drugoj polovini XVIII, a koliko u prvoj polovini XIX veka.
Genetička slika
Haplogrupa I2-Y3120
Popović (Aranđelovdan), Crnovce, Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), Crnovce, Trgovište
Neobjavljen (Nikoljdan), Vladovce, Trgovište
Haplogrupa I2-Y3120>PH908
Vukadinović (Jovanjdan), Gornji Kozji Dol, Trgovište
Radulović (Đurđevdan), Crveni Grad, Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), Šumata Trnica, Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), Surlica, Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), Surlica, Trgovište
Neobjavljen (Nikoljdan), Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), German, Rankovce
Neobjavljen (Aranđelovdan), German, Rankovce
Neobjavljen (Aranđelovdan), Lesnica,Trgovište
Neobjavljen (Aranđelovdan), Trgovište
Haplogrupa R1a-Z280
Spasić (Aranđelovdan), Radovnica, Trgovište
Stanković (Aranđelovdan), Radovnica, Trgovište
Haplogrupa R1a-Z280>L366
Tasić (Aranđelovdan), Lesnica, Trgovište
Neobjavljen (Mitrovdan), Trgovište
Haplogrupa R1a-M458>YP417
Neobjavljen (Nikoljdan), Barbace, Trgovište
Haplogrupa E1b-V13
Mladenović (Spasovdan), Gornji Stajovac, Trgovište
Stanojević (Nikoljdan), Goločevac, Trgovište
Haplogrupa E1b-V13>Z5018
Neobjavljen (Petkovdan), Nerav, Kriva Palanka
Haplogrupa E1b-V22
Maksić (Petkovdan), Široka Planina, Trgovište
Haplogrupa R1b-PF7563
Ilić (Aranđelovdan), Babina Poljana, Trgovište
Haplogrupa R1b-Z2103
Neobjavljen (Nikoljdan), Koćura, Vranje
Neobjavljen (Aranđelovdan), Bukovljane, Staro Nagoričane
Haplogrupa J2b-M205>Y22059
Stojković (Petkovdan), Novi Glog, Trgovište
Haplogrupa J2b-M241>Z638
Neobjavljen (Jovanjdan), Trgovište
Haplogrupa I1-P109>FGC22045
Neobjavljen (Aranđelovdan), Jablanica, Bujanovac
Statistika na osnovu do sada testiranih rodova (uzorak 28)
Haplogrupa I2-Y3120 = 46.4%
Haplogrupa R1a-Z282 = 17.9%
Haplogrupa E1b-M78 = 14.3%
Haplogrupa R1b-M269 = 10.7%
Haplogrupa J2b-M102 = 7.1%
Haplogrupa I1-M253 = 3.6%
– Haplogrupa I2-Y3120, posebno kod Srba najdominantnija podgrana I2-PH908, zastupljena je iznad srpskog proseka. Slično kao i na prostoru Kosovskog Pomoravlja. U prilog ovoj vezi ide i činjenica da dobar deo stanovništva Gornje Pčinje vodi poreklo iz preševskog kraja.
– Haplogrupa R1a je takođe iznad nekog proseka za južne srpske krajeve. Podgrana R1a-L366 je kod nas značajnije zastupljena još na prostoru Stare Crne Gore i Hercegovine.
– Haplogrupa E1b-M78 se kreće blizu srpskog proseka, sa izuzetkom prisustva podgrane E-V22, koja se inače češće sreće na jugu Srbije. Kod testiranog iz Nerava, koji pripada rodu Balabanovca, pronađena podgrana E-BY191636, prisutna još u okviru plemena Morina (okolina Đakovice), kao i na prostoru Grčke Makedonije (Kovatsi, 2009)
– Haplogrupa R1b beleži povišen procenat, kao i generalno na jugu Srbije. Podgrana R1b-PF7563 prisutna je uglavnom na jugoistoku Srbije, na prostoru Zapadne Srbije, ali i u Krajini, dok podgrana R1b-Z2103 svoje žarišne tačke ima upravo na jugu Srbije i na prostoru crnogorskih Brda.
– Haplogrupa J2b je takođe nešto zastupljenija. Pristuna kroz obe svoje podgrane. J2b-M205 koja se kod nas sreće u Južnoj Srbiji, Bugarskoj i Makedoniji, ali još češće kod Srba iz dinarskih oblasti i J2b-M241 koja, slično kao i R1b-Z2103 najveće procente beleži na srpskom jugu.
– Haplogrupa I1 je inače skromno zastupljena na jugu Srbije, a ovo je jedan od istočnijih pripadnika podgrane I1-FGC22045, koja je karakteristična za pleme Drobnjaka u Crnoj Gori i prostor Starog Vlaha. Podgrana je prisutna i u Zapadnoj Makedoniji. Testirani verovatno pripadaju rodu Pavlinaca, poreklom iz okoline Preševa. Nesumnjivo su im genetički bliski Stoilkovići (takođe Aranđelovdan) iz okoline Bujanovca (Delinovica, Starac).
Slika 3: Donja Trnica
Slika 4: Ženska nošnja iz Gornje Pčinje
Izvori:
– Jovan F. Trifunoski, Gornja Pčinja, 1964.
– Dr Milenko S. Filipović, Persida Tomić, Gornja Pčinja, SANU, 1955.
– Srpski DNK projekat
– 23andMe
– Population genetics of Y-chromosome STRs in a population of Northern Greeks, 2009.
Komentari (0)