Poreklo prezimena, selo Vitasojevići (Nikšić)

Poreklo stanovništva naselja Vitasojevići, opština Nikšić – Crna Gora. Prema knjizi dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Pripadaju Donjim Pješivcima, a nalaze se između Milojevića na zapadu, Bogmilovića na istoku, Zagorka na sjeveru i Lastve (čevske) na jugu. Smješteni su u uvali iznad okomitog brda Plata, pored kojega se, prema Bogmilovićima, pruža plodna udolina Naćvice. Krakom preko Milojevića povezani su sa putem Danilovgrad — Orja Luka – Bogetići — Nikšić, koji prolazi iznad Zagorka i Drenovštice, odnosno podgorinom Plata. Taj kraj je, kako smo naveli, dug 3,3 km, odnosno 1,5 km do Milojevića i od njih do Vitasojevića 1,8 km. Izgrađen je 1968. g. Prema Bogmilovićima put (staza) vodi sjevernim rubom Načvica. Selo je udaljeno – od Nikšića 24, Danilovgrada 16 i mjesnog središta u Bogetićima 8,5 km. Po svojim prirodnim odlikama atar sela je sličan ataru Milojevića M Bogomilovića, što znači da je kraškog karaktera, tj. znatno ogolićen (izuzev Naćvica), relativno bezvodan i dosta teško prohodan. Njegova granica, počev od sjevera ka istoku, vodi od vrha Stolačke gore preko Koma, Visoke glavice i Obzovih Bori za Zmijinicu (504 m) i Vlaku. Odatle povija južno preko Strane do na vrh Rasadnnika, a zatim zapadno preko Srednje gore, Lokanjske glavice i Medulina do na Ubline, gdje skreće na sjever i preko Komnenove doline izlazi na Stolačku goru. U tom okviru atar je dug (Z–I) 4,8, širok (S–J) 1 km i zahvata površinu od 4,80 km2. Naselje je na visini (kod crkve) Od 480 m.

Istorijat.

Šobajićeva ispitivanja starina u ovom selu ukazuju na to da je ono veoma staro. Suhozidna kućišta na Zmijanovici „koja zovu španjskim i lužanskim, te temelj stare crkvice pored nove crkvine” upućuju na zaključak da je „ovdje postojalo selo” i prije doseljenja pretka sadašnjih bratstava u selu, za koga se smatra da se doselio u vrijeme Ivana Crnojevića. „Samo ime Vitasojevići ostalo je od starine; bilo je po svoj prilici lužansko selo“. Blizina plodne i relativno prostrane uvale Naćvice, kao prirodne osnove za osnivanje naselja, takođe pouzdano ukazuje na veliku starost naselja. Prema turskim defterima iz 1521. i 1523, ono je imalo 8, odnosno 6 kuća. Kasnije, kod Bolice i do početka 19. vijeka, ne nalazimo bilo kakve podatke o njegovoj veličini. Početkom druge decenije prošlog vijeka Dipre i Somijer saopštavaju da je (najvjerovatnije zajedno sa Bogmilovićima) naselje imalo 40 godine 1899. Vitasojevići su imali 36 d. sa 189 stanovnika (108 m. i 81 ž.; „pismenih 27 m.). Erdeljanović je u selu evidentirao 31 d., a Šobajić (1920) 25, dok je prema Rečniku mesta iz 1925. imalo 32 d. sa 159 stanovnika. Do 1948. broj prvih porastao je sa 1, a drutih za 20. Zatim je bilo: 1953 (35:193), 1961 (34:161) i 1971. (24:160). Od zadnjeg broja te godine u selu je od rođenja živjelo 75, a 18 se doselilo, i to 13 prije 1945, a ostali poslije. Prema broju članova, domaćinstva su u zadnja dva popisa bila: sa 1 (2:3), sa 2 (5:4), sa 3-5 (11:8), sa 5-8 ·(11:9) i sa 8 i više (5:0). Sastav glasnik starosno–polnih grupa tada je izgledao onamo: prve 59:20 (ž. 32:10), druge 83:42 (ž. 44:22) i treće 19:31 (ž. 8 16).

Struktura stanovništva.

Prema obrazovanju, mještani su bili: bez škole 54 : 31 (ž. 45 : 24), sa četvorogodišnjom 68 :42 (ž. 30 : 21), sa osmogodišnjom 8 : 13 (ž. (3 : 6), sa srednjom 4 : 3, sa višom školom 2 : 0 i kvalifikovati radnici 5 : 0 (ž. 1:0), a nepismepih je bilo 26 : 30 (ž. 24:24).

S druge strane, tada je posjedovia i dohodsvna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (0 :0), do 2 ha (7:2), sa 2–5 (3:11), sa 5-10 (10 :2), sa 10-15 (8:2) i sa 15 i više ha (6:0), odnosno poljoprivrednih 15:12, mješovitih 19:4 i nepoljoprivrednih 0:8.

U 1953. g. 66 aktivnih izdržavalo je 127 lica; u poljoprivredi 47 : 61, a sa ličnim primanjiia ih nije bilo. U sljedeća dva popisa taj odnos se izmijenio ovako: aktivnih je bilo: 59 : 100, izdržavanmh 86 : 59; y poljoprivredi 68 :75 i 30:35, a sa ličnim primanjima 6 :1.

Tip sela.

Vitasojevići su zbijeno naselje. U glavnini sela grupisane je 19 kuća, a u zaseocima: Zmijinicama – 2, Rudinicama – 3 i Jasenovicama – 1 kuća. Glavni dio sela lociran je na izdignutom rubu Naćvica preko koga prolazi put od Milojevića prema Bogmilovićima. Kyće su upravo pored njega grupisane. To je i uslovilo da selo ima više kuća na izbi (17), nego prizemnih (8). Titlom je pokriveno 17, slamom 6, i kamenim pločama 2, dok je daščani plafon u 13, malterisani u 7, a nema ga u 5 kuća. U međuratnom periodu samo je na nekoliko kuća slameni krov zamijenjen tiglenim, a poslije 1945. renoviranjem i dogradnjom zahvaćene su 4 kuće. Takođe je 1962. godine izgrađen omladinski dom. U stambenom fondu sela popisana su 24 stana sa 903 m2 od kojih su 14 iz prvog, 4 iz drugog, 3 iz trećeg i 3 iz četvrtog perioda; 4 su imala ognjište, a 1 zemljani pod. Prema vrsti su 12 jednosobnih, 11 posebnih soba i 1 dvosobni, svi su bili nastanjeni.

Rodovi.

Avgusta 1973. godine u selu su živjeli:

-Spasojevići (8 d.),

-Savićevići (6),

-Miloševići (5) i:

-Radojčići i Minići po 2 d.

Poslije 1945. iselilo se 48 mještana (u Nikšić 15, Titograd 10, Beograd 6, Mostar 2). Ovi iz Nikšića i Titograda povremeno dolaze. U periodu 1918—1 941. Iselilo se 21 (u Metohiju 7, Cetinje 7, Nikšić 5 i Kotor 4). U Vojvodini je kolonizovano 5 d., a vratila su se 4. Ranije na rad y Ameriku išlo 11 mještana. U 1971. g. bio je 1 dnevni migrang, a sada 3. Mještana  starijih od 55 g. bilo je 33, a penzionera 13.

Vode.

Vode y selu su ublovi i bistijerne. U glavnom dijelu sela prvih ima 7, a drugih 13. Ublovi su Vučevalac, Drakulovac (od sela udaljen 0,3 km), Brestovac (udaljen 1 km), Serbeč (udaljen 1,5 km), Bačvenik (udaljen 2,5 km) i Orani do (2 ubla – Donji i Gornji; y planini su) udaljepn od sela 4 km. Svi su zajednički; veoma su stari, a Serbeč je nastariji. Od bistijerni 5 je izgrađeno poslije rata Samo je 1 zajednička, a izgradila ju je republička vodna zajednica SRCG 1970. g. Zaseoci, pored korišćenja Zaedničnih voda, imaju i bistijerne (u Zmijincima 1, u J asenovicama 1 mali ublić — zapušten, u Papratnom dolu 1 bistijerna – zapuštena, u Rudnišima se koriste Bačvenikom).

Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.

Naselje još nije uvelo električno osvjetljenje. Sada se 15 d. služi običnim šporetom i ognjištem, a ostala samo šporetom. U većem dijelu kuća zadržale su se starije stvari, u prvom redu kreveti, kašuni, skrinje, niska sjedišta ručne izrade i stari pribor za pečenje i kuvanje. U tom pogledu selo je slično Bogmilovićima i Milojevićima. Osim toga, i ovdje je karakteristično to da su kuće, poseb no one na izbi, relativno velike i da su neke od njih izgrsđrnr na voltovima.

Oko njih su dosta stiješnjena dvorišta, obori i obično sunozidne pojave, najčešće pokrivene slamom. Prema navodima anketara, selo ima 15 štala (12 izgrađenih prije 1945, a 3 poslije) i 6 živinarnika, dok se kod 17 kuća donji sprat koristi za stoku, živinu i ostavu. Takođe su i okućnice relativno male, a najveći dio imanja, nalazeći se u Naćvicama i Oranom dolu, je prilično udaljen od kuća. Njihova prosječna udaljenost oranica, livada, pasišta, šuma i branjevina), kako navodi anketar, je oko 3 km. Njihov položaj, s obzirom na konfiguraciju reljefa, pravi znatne teškoće pri prenošenju tereta.

Kao i većini drugih pješivačkih sela, i ovome je glavnu osnovu za ranije razvijeno, ekstezivno stočarstvo činila planina. Nalazi se u području Oranog dola, uz granicu čevske teritorije. Na njoj su samo dva ubla sa užom opštinom (vodopoji _i plandišta) seoska komunica, dok je ostali prostor u privatnom posjedu. Na relativno znatnim obradivim površinama (u Lisiž–dolu, Oranom dolu, Docima i Razdolju) gajio se krompir, pasulj, raž, ječam, kukuruz. Planina je obično korišćena od početka jula do oktobra ili novembra. Ovdje je (vlasnici cy imaii staje) do 1941. g. 25 d. izgonilo stoku, a zatim y 1945-50. 23, 1950-60. 12 i 1960–75. 5. Zadnji broj odnosi se i na broj današnjih staja, dok su ostale zapuštene.

IZVOR: Prema knjizi dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.