Slovo o porodici Radičević iz Boljevaca

Boljevačku porodicu Radičević pronalazimo u Popisu Eparhije sremske, sačinjenom u Neradinu 25. oktobra 1756. godine, gde se kao katanski lajtnant pominje Boško Radičev. Sledeći  koji se pominje u popisima je Gligorije Radičević, od oca Jefte, kao tutor boljevačke crkve od 1802. do 1805. godine.

Gligorije Radičević oženjen je Anom. Imali su  sina Stevana i dve kćeri. Jedna od dve kćeri Gligorija i Ane Radičević bila je  Angelina, kasnije  udata za Maksima Rajića. Rajić je bio aktivan u vojnoj službi. U godini 1892. Rajić je poručnik u penziji u Mitrovici.

O drugoj kćeri Gligorija i Ane nema pouzdanih istorijskih vesti, čak ni u vezi njenog imena.  Sve što se o njoj zna je to da je bila udata u Surčin  – o čemu svedoči testamentalna volja Teodora Radičevića.

Sin Gligorija i Ane – Stevan Radičević, rođen je  u Boljevcima 13. juna 1780. godine. U vojnu službu stupa kao i sve drugo stanovništvo Vojne granice. Prvo je bio kompanijski pisar u Kupinovu, potom je službovao na carini u Klenku i  Novom Sadu, a zatim sve do dvadesetih godina 19. veka bio je na službi u Brodu kao ”kontrolor kod armicije”. Stevan je  početkom svog službovanja u Kupinovu stupio u brak sa Stanom, rođenom u Kupinovu  1781. godine u porodici Stajčić. Iz ovog braka, tokom Stevanovog službovanja u Novom Sadu, 27. decembra 1801. godine rođen je Todor Radičević.

Todor, sin Stevana i Stane, kao i njegovi preci u Granici, stupa u vojnu službu koja ga odvodi u Slavonski Brod. U Brodu se 11. maja 1822. oženio Ružicom kćerkom trgovca Mihajlovića, sa kojom je 24. marta 1824. godine dobio sina Aleksija, koji je kasnije promenio ime u Branko (1824-1853), naredne godine sina Stevana (1825-1845) i nešto kasnije kćer Amaliju (1831-1832). Iz Broda, porodica Radičević  se 1828. godine seli u Zemun, gde 18. maja 1833. godine Stanu Radičević smrt zatiče u 54 godini života, na stanu kod  sina Todora. U matice umrlih  koje su vođene pri hramu Sv. oca Nikolaja  ubeleženo je da je  Stana ”umrla od slabosti”. Isti dokument svedoči da je Stana u trenutku smrti bila udovica počivšeg Radičevića, kontrolora, što upućuje da se Stevan upokojio pre Stane. Tragične vesti u ovoj godini svedoče o još jednoj smrti u porodici Radičević. Iste godine upokojila se i Ruža Radičević, u svojoj 31. godini. Kao razlog njene prerane smrti upisana je ”tuberkuloza”. Stana i Ruža Radičević sahranjene su na Zemunskom pravoslavnom groblju. Nadgrobnjak porodice Radičević obnovljen je nakon 1925. godine trudom i nastojanjem Srpske crkvene opštine Zemuna. Epitaf svedoči da na tom mestu ”leže kosti činovnice Ruže Radičević, rođene Mijajlović, koja se rodila 1802, a umrla  1833. godine. Poživela 31 godinu” i da u istom grobu ”leže kosti kontrolorovice Stane Radičević rođene Stančić, koja se rodila 1781. a umrla 1833. godine.” Spomenik majke i babe pesnika Branka Radičevića postoji i danas.

O poreklu Branka Radičevića još krajem 19. veka vođene su polemike, čak i neutemeljene tvrdnje da je pesnikovo poreklo vezano za Zetu, kao i netačan podatak koji je objavio Milan Đ. Miličević 1888. godine da je pesnikov stric Stevan Radičević (popečitelj u Srbiji, prvi predsednik Društva srpske slovesnosti, autor Ustava Vojvodstva serbskog). Godinu dana ranije, u  Braniku 1887. godine štampana je izjava Milana Stajčića iz Kupinova koji kao rođak, pa otuda i  odličan poznavalac porodice Radičević, tvrdi da je poreklo Brankovo prema muškoj liniji iz Boljevaca, a po ženskoj iz Kupinova, što između ostaloga potvrđuju nadgrobnjak na Zemunskom pravoslavnom groblju i matične knjige umrlih crkve Sv. oca Nikolaja.

Loza porodice Radičević nakon smrti Branka, potom Brankovog oca Todora, produžena je u njihovoj staroj, graničarskoj kući u Boljevcima. Literatura upućuje na podatak da je Todor u Boljevcima imao brata od strica, izvesnog Rafaila, mada, među istorijskim vestima može se iščitati podatak da je Rafailo ”adoptovan” Radičević. Ovu vest potkrepljuje i testamentalna volja Teodora Radičevića, koji svoj imetak ostavlja svom neposrednom krvnom srodstvu – tetki po ocu, odnosno, njenim naslednicima u Surčinu.

Iz Boljevaca, sa Radičevićeve graničarske numere broj 21, tokom revolucionarne 1848. godine, kao deputat na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, Akt o proglašenju Srpskog vojvodstva potpisuje Rafailo Radičević. U dokumentu iz iste godine, u vezi mobilizacije ”za oružje sposobnog ljudstva Boljevaca” iščitava se da je osim Rafaila, kome je tada 60 godina, popisan i Jovan Radičević, starosti 20 godina. Rafailo se upokojio 1870. godine. Sahranjen je na Srpskom pravoslavnom groblju u Boljevcima. Na njegovom do danas sačuvanom nadgrobnjaku, ispod epitafa potpisuje se ”sin Jovan”. O Jovanovim potomcima, u raspoloživoj literaturi nema pisanog pomena, ali se može pretpostaviti da je Konstantin – Kosta, čiji nadgrobnjak se nalazi kraj nadgrobnjaka Rafailovog, Jovanov sin.  Na nadgrobnjaku Koste Radičeviča razaznaje se  epitaf: ”Ovde počiva Kosta Radičević, poživeo 76 godina, umro 1911. Spomen podiže ožalošćena supruga i sin Ilija”.

U vreme Prvog svetskog rata u Boljevcima su vođene  žestoke borbe između srpske i austromađarske vojske, između kojih se preprečila reka Sava.  U Boljevcima se austromađarska vojska jedno vreme ušančila. Prema Savi, preko njiva, duž dolme sa sremske strane, bili su iskopani bunkeri i tranšije. Linija fronta išla je s južne strane sela Boljevaca, preko Živače i seoskog atara ka Progaru. Ilija Radičević, sin Konstantina i Krunije, rođen 1879. godine, ratar iz Dužnog sokaka (danas Ulica Mira) imao je njivu u južnoj strani sela, koja je pretvorena u  ratno poprište. Po priči formiranoj nakon 15 godina od događaja, a koju je zabeležio T. Iskruljev u knjizi ”Raspeće srpskog naroda u Sremu i Mađari”, na ovoj njivi austrougarska vojska je pronašla upaljen fenjer. Saznavši ko je vlasnik njive, patrola predvođena austrijskim majorom, vojvođanskim folksdojčerom, haspi Iliju sa ukućanima i odvode ih u Petrovaradin, u austrijsku tamnicu za pravoslavne podanike. Tu je porodica Radičević streljana, o čemu svedoči i beleška u Domovnom protokolu parohije boljevačke ”na denunciranje zlotvora sva obitelj streljana u Petrovaradinu novembra meseca 1914.” Kod kućne numere Ilije Radičevića zabeleženo je i ”izumrla familija”. Tako je kuća poslednjih Radičevića u selu opustela i ugasila se.

Jedini pravni naslednik tragično stradalog Ilije bila je njegova sestra Živana, udata u porodicu Božić u Progaru. Kako je kuća stajala pusta, zamandaljena, za nju se 1921. godine zainteresovala porodica Maglovski. Iste godine Živana sa Maglovskima potpisuje kupoprodajni ugovor o prodaji kuće, okućnice i zemlje, o čemu svedoči Gruntovni uložak iz Zemljišne knjige koja se danas čuva u Arhivu grada Beograda.

Živana je imala dve kćerke: Zlatu i Milenu. Obe behu udate, jedna u Novom Sadu a druga u Beogradu, i obe su umrle bez potomaka. Živanin sin Dušan imao je sina Ozrena, koji  potomaka nije imao, te se tako i ovde ugasila svaka nada da gen velikog pesnika Branka vaskrsne u nekome od Božića.

U Boljevcima, o porodici Radičević, sa starom graničarskom numerom 21, čije je Krsno ime bio Sveti Jovan, ostalal da svedoči jedna strana Domovnog protokola, kao i dva nadgrobna spomenika na srpskom pravoslavnom groblju.

LITERATURA I IZVORI:

– Aleksić S., Boljevačka groblja, Zbornik radova KID PČESA Seoske crkve i groblja u Vojvodini,  Edicija kulturno-istorijska baština Vojvodine, Knj. 15, Matica Srpska,  Novi Sad,  2000, 913-916

– Aleksić S., Okamenjena ćirilica iščitavana između i preko redova, Udruženje za odbranu ćirilice ”Dobrica Erić”, Beograd, 2017, 97-99

– Aleksić S., Ilijina priča, IK Prometej, Novi Sad, 2018, 75-84, 175

– Politika, 27. novembar 1938, 2

IAB- Zbirka crkvenih matičnih knjiga, Crkva Sv. oca Nikole Zemun, 1832-1840, knj.20

Nadgrobnjak Rafaila Radičevića, foto S.Aleksić, mart 2021.