Šid se kao naseljeno mesto prvi put pominje na samom početku 18. veka. Prvi posredan pomen Srpske pravoslavne parohije i škole u Šidu je oko 1700, dok je prvi siguran pomen hrama Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja u Šidu iz 1704. g.
U crkvenom inventaru šidskog hrama iz 1756. g. pominju se protokoli, ali oni danas nisu sačuvani. Šidska parohija danas ima sačuvane protokole od 1762. g. i to su jedni od najstarijih pravoslavnih protokola/matičnih knjiga u Sremu. Postoji prekid samo kod protokola krštenih gde nedostaje period od novembra 1785. do decembra 1787. g. Kako je tih godina broj rođenih u proseku iznosio oko 80, pretpostavlja se da fali između 150 i 200 upisanih rođenja. Najstariji sačuvan protokol za period 1762–1777. g. je zajednički za krštene, venčane i umrle. Protokole su vodili šidski sveštenici, bilo kao parosi ili kapelani i administratori. Retki su slučajevi kada su činodejstvovali i samim tim ostavili zabelešku u protokole parosi iz drugih parohija.
Sve do oko 1860. godine protokoli su imali više-manje jednoobrazne obrasce, formulisane kao jedna rečenica u koju su sveštenici dopisivali podatke. Tekstobrasca u protokolu krštenih glasi (na mestu zagrade je sveštenik dopisivao podatke): Rodisja mladenes pola () meseca () dana () leta predpoloženago: Otac mladenca () Mati že () Žiteljije () Krstisja i mirom sjatim pomazasja črez mene Jereja () Paroha Crkve st. () u () sušcija; Meseca i Dana pod Letom položenago. I dano bist u st: kršeniju mladencu imja (), Vospremni() bist () Žitelj ().
Tekst obrasca u protokolu venčanih glasi: Po trekratnomu u Crkvi oglašeniju, i ni edinomu prepjatsrviju okretšusja, Obručisja i venčasja Ženih () Žitelj () s Nevjastju imenem () dščeriju () Žitelja () Meseca i dana pod letom postavlenago, črez mene Jereja () Paroha Crkve st: () suščija: Kum bist imja () Žitelj () Iže i svidjatelstvut somnoju.
Tekst obrasca u protokolu umrlih glasi: Rab() Božij() () Žitelj (): Ispovedav () prežde Sogrešenija svoja Jereju () Parohu st: () suščija, i pričaestiv () svjatih Tajni: Prestavisja Meseca () Dana () Leta predpoloženago. I pogrebesja u zemlju Meseca i dana pod letom postavlenago u Groblje ().
Pored ovih obrazaca, dopisivan je datum krštenja/oglašavanja/sahrane, zatim broj doma i redni broj u godini i/ili u samom protokolu.
Nakon 1860. g. obrasci se menjaju, protokoli dobijaju tabele i kolone za dodatne podatke poput imena babice koja je obavila porođaj, zanimanja osoba, mesta rođenja i mesta stanovanja, veroispovesti, uzroka smrti itd. Sveštenici su od 1850. g u protokole umrlih počeli upisivati starost pokojnika, i taj podatak je u većini slučajeva bio pogrešan.
Protokoli krštenih
Ukupan broj upisanih krštenja iznosi 14.496, od čega 7.479 osoba muškog pola, 6.960 osoba ženskog pola i 57 osoba nepoznatog pola. Kod 98 krštenja nije upisano ime deteta od čega je troje dece bilo rođeno mrtvo.
Od ukupnog broja krštenih osoba, 37 osoba je prešlo na pravoslavlje. Upis u protokol krštenih u slučaju prelaska na pravoslavlje imao je sledeću formulu (na mestu zagrade sveštenik je dopisivao podatke: ime i prezime, prvobitna veroispovest i svedoci/kumovi): „Po prethodnom ispunjenju sviju zakonom propisanih naredaba priveden/a […] u Šidu, veroispovesti […], u istočno srbsko pravoslavnoe veroispovedanije i mirom svetim pomaza se pred svedocima: […].”
Pored ovih prelazaka u pravoslavlje, u hramu Prenosa moštiju Sv. Oca Nikolaja u Šidu krštavane su i osobe drugih veroispovesti, ali ne u cilju prelaska u pravoslavlje nego zbog nedostatka crkve čijem obredu pripadaju roditelji krštenih. U takvim slučajevima roditelji su birali crkvu koja je po obredima i učenjima najbliža njihovoj. Kako su u pitanju pripadnici protestantskih crkava, oni su u Šidu prišli pravoslavnoj crkvi. Pripadnici slovačke evangeličke crkve augzburške veroispovesti obavljali su krštenja, venčanja i sahrane pri srpskom pravoslavnom hramu sve do izgradnje sopstvene crkve 1910. godine.
Deci su najčešće davana biblijska imena, odnosno imena jevrejskog i, ređe, grčkog porekla, dok su nešto ređa imena vezana za srpski kulturno-istorijski kontekst. Spisak najčešćih imena koja su u ukupnom broju krštenih osoba muškog pola upisana više od 100 puta: Jovan (379), Petar (330), Stefan (308), Georgije (250),Miloš (243), Lazar (230), Pavle (226), Nikola (213), Sava (209), Vasilije (189), Gavril (187), Ilija (184), Dimitrije (179), Ljubomir (165), Mihail (154), Svetozar (142), Grigorije (139), Simeon (135), Živoin (134), Teodor (133). Spisak najčešćih imena koja su u ukupnom broju krštenih osoba ženskog pola upisana više od 100 puta: Marija (424), Katarina (406), Jelena (268), Sofija (340), Ana (329), Julijana (321), Ljubica (307), Milica (280), Jelisaveta (220), Eva (197), Ružica (190), Persida (174), Hristina (174), Zorica (147), Mileva (144), Draginja (139), Dafina (136), Sara (131), Eufimija (127), Roksa (126), Marta (116), Natalija (113), Angelina (105). Pored šidskih žitelja, u hram Prenosa moštiju Sv. Oca Nikolaja krštavana su i deca čiji su se roditelji vodili kao žitelji drugih mesta. U tom kontekstu se pominju sledeća mesta (sa brojem krštene dece): Adaševci (9), Babska (1), Banovci (2), Batrovci (3), Bačinci 2), Bačka Palanka (1), Beograd (1), Berkasovo 6), Bingula (2), Bosna (2), Bušanić u Bosni (1), Vrelo u Bosni (1), Vukovar (3), Gibarac (1), Grabovci (1), Ivoševci (1), Ilinci (7), Ilok (3), Kadina Glavica (1), Kestenovac, Bosna (1), Kozarac (1), Kula (2), Lipovac (1), Lipovci (1), Mala Vašica (5), Mikluševci (1), Mitrovica (1), Morović (2), Mohovo (1), Novak (1), Obrovac (3), Opatovac (2), Orolik (1), Pivnice (1), Počitelj (1), Privina Glava (1), Sv. Ivan (1), Sivac (5), Stapar (2), Tovariševo (2), Tovarnik (2), Šarengrad (1). Često su korišteni i nadimci koji nekad na prvi pogled nemaju ništa zajedničko sa punim imenom. Primeri različitih oblika istog imena i nadimaka: Avksentije – Aleksije – Aca, Aleksandar – Aleksije – Aca, Aleksandra – Aleksija – Leksa, Ana – Anastasija – Nastasija – Nasta, Anastasije – Nasta, Angelina – Angelija – Anđelija, Bojana – Božica – Božana – Bosiljka, Božidar – Boško, Vikentije – Vićentije – Filip, ,Vladimir – Vladislav – Vlastimir – Vlajko, Georgije – Georg – Đorđe – Đurađ, Gligorije – Grigorije – Gliša, Dragoljub – Dragomir, Đurđija – Georgija, Jelisaveta – Saveta – Savka – Sata – Jelena – Jela – Ilka, Emanuil – Manojlo, Jefimija – Eufimija – Femija – Vemija – Vema – Fema, Jefrosinija – Jevrosima – Jevra – Jefrema, Joakim – Akim – Aćim – Aca, Ksenija – Sena – Senka, Marija – Marta – Marina – Marica, Mihail – Mijat, Nadežda – Nada, Neranža – Nera, Nestor – Neško, Nikifor – Nikita – Nićeta, Paulina – Pava, Pelagija – Pelka, Saramfila – Sara, Svetozar – Cvetozar – Cvetin, Slavko – Slavuj, Sofija – Sosana – Sovija, Sretenije – Sreten – Sretomir – Srećko, Stanimir – Stanislav – Stanko, Stevanija – Stefanija – Stevka, Stojanka – Stojana – Stojna – Stoja, Teodosija – Teodora – Toda – Tekla, Teodosije – Teodor – Teofil – Todor – Toša – Teša, Hristina – Kristina – Tina, Hristifor – Krsta.
Protokoli venčanih
U periodu 1762–1900. godine u hramu Prenosa moštiju Sv. Oca Nikolaja venčano je 3.637 parova. Najveći broj venčanja obavljen je između Šiđana, ali je velik broj sklopljen i između stanovnika Šida i drugih mesta. Prema tadašnjim pravilima koja su se više-manje zadržala sve do Drugog svetskog rata, devojka (nevesta) nije smela nevenčana da napusti svoje mesto stanovanja. Zbog toga su se venčanja gotovo uvek obavljala u mestu stanovanja neveste, a samo u izuzetnim slučajevima, sa za to izdatom dozvolom od strane episkopa ili patrijarha, u mestu stanovanja mladoženje ili u nekom trećem mestu. Prema podacima iz protokola venčanih, Šiđanke su se u periodu 1762–1900. godine udavale u sledeća mesta: Adaševci, Šidski Banovci, Batajnica, Batrovci, Bačinci, Belina, Belo Brdo, Berkasovo, Bingula, Bijeljina, Bobota, Boljevci, Bosut, Bugojno, Bukovac, Bukovina, Vašica, Vizić, Vinkovci, Vrdnik, Vršac, Vukovar, Gibarac, Gornji Gračac, Grabovci, Grgurevci, Grk (Višnjićevo), Gunjani, Dalj, Divoš, Drenovci, Erdevik, Erceg-sulvoš, Zagreb, Ilača, Ilinci, Ilok, Irig, Jazak,Jamena, Jankovci, Jarak, Jasenovac, Klenak, Kraljevci, Kuzmin, Sremske Laze, Laćarak, Ležimir, Lipovac, Ljuba, Mala Vašica, Manđelos, Martinci, Mikluševci, Mirkovci, Sremska Mitrovica, Molovin, Morović, Mohovo, Neštin, Nijemci, Novak, Novi Banovci, Novi Karlovci, Novi Sad, Obrovac, Ogar, Opatovac, Orolik, Osijek, Pavlovci, Pakrac, Bačka Palanka, Pačetin, Petrovo selo, Pivnice, Podgrađe, Privina Glava, Sremska Rača, Rivica, Ruma, Stari Banovci, Svinjarevci, Sentomaš, Sivac, Silbaš, Soljani, Sombor, Sot, Sotin, Sremska Kamenica, Sremski Karlovci, Stapar, Strošinci, Susek, Tenje, Trpinja, Tovariševo, Tovarnik, Rijeka, Futog, Čakovci, Čalma, Čerević, Šarengrad, Šašinci, Šikleuš, Stare Šove (Ravno selo).
Protokoli umrlih
U protokole umrlih šidske parohije ukupno je upisano 13.456 sahrana. Budući da je sve do 1786. godine u protokolima upisan relativno mali broj preminulih, smatramo da su do te godine, sveštenici u protokole upisivali samo smrti odnosno sahrane osoba koje su doživele starost dovoljnu da se pričeste i samim tim se pričestile. U prilog tome idu 24 naknadno upisane smrti dece starosti od 2 dana do 4 godine preminule u periodu od januara 1764. do oktobra 1765. godine. Kod svakog preminulog deteta stoji napomena da se zbog malog uzrasta nije pričestio. Zbog ovakve situacije, ukupan broj upisanih u protokole umrlih nije i ukupan broj preminulih, koji je nešto veći. Tek od 1786. godine možemo izdjednačiti te brojeve.
Kao što je ranije navedeno, tek od 1850. godine sveštenici su upisivali starost u protokole umrlih. Mora se napomenuti da je u gotovo svim slučajevima ta starost pogrešno navedena. Greške se kreću i do deset godina. Prosečna starost umrlih u periodu 1850–1900. godine je 28 godina.
Od oko 1860. godine, parohije uvode nove obrasce. Tada je, između ostalog, dodata i kolona za uzrok smrti. Uzrok smrti su određivali sami sveštenici. Kako oni nisu bili školovani lekari, ti uzroci smrti se moraju uzeti sa dosta rezerve.
Komentari (0)