Poreklo prezimena, selo Vitovnica (Petrovac na Mlavi)

Poreklo stanovništva sela Vitovnica, opština Petrovac na Mlavi – Braničevski okrug. Prema knjizi „Mlava“ – Antropogeografska proučavanja Ljubomira Jovanovića. Priredio saradnik Porekla Milodan

Položaj sela.

Onde, gde reka Vitovnica, ostavljajući tesnu klisuru, proširuje svoje obale, ali se još ne oslobođa brdskih kosa, u dolini sa jedne i druge strane njene, nalaze se poređane kuće sela Vitovnice. Lep je pogled na ovo selo, kad se preko brda iz Melnice, ili iz Stamnice u isto dolazi. Te brdske kose, što se iznad sela izdižu, jesu ujedno i granica atara ovoga sela i Stamnice sa leve, južne strane. Na njima su znatnija brda sa desne strane reke: Krakul Gol (golo brdo ili čuka) i Face Manastira (manastirski vinograd), a sa leve strane Urlaja, Murojko, Čukar i Bigar. Ho, i ako je selo pored reke, kuće se njegove nalaze više na stranama ovih brda, te nije izloženo poplavama, sem jednog malog dela, koji je gotovo u samom koritu rečnom.

Vode.

U selu ima dosta izvora, čija voda služi za piće, a oni nose naziv prema imenu porodica, koje su oko njih, tako: Vasiljin Nladenac, Vudimirov Kladenac i Simeonov Kladenac.

Osim ovih kladenaca,u ataru ima i jakih izvora, kao što su: Crni Izvor, koji je vrlo jak, i od koga je sprovedena voda u manastir Vitovnicu. Priod izvire sa Urlaje; ovo je vrlo hladna voda, a seljaci je drže za lekovitu i odlaze, te se njome umivaju. I izvor Banju smatraju seljaci za lekovit; od njega odlazi potok istog imena. U selu ima i bunara – ćermova, čija voda takođe služi za piće.

Zemlje i šume.

Zemlja za obrađivanje je sva izvan sela; vajrodniji su krajevi: Vad, Vetrenik, Popov Potok, Smrdan i Kot. Oni su zasejani žitom i kukuruzom, a daleko su od sela najviše jedan sat hoda. Selo ima ispaša u planinama, koje su dva sata daleko od sela. Šume su poređane oko sela, a najdalje su one od sela, koje su na visu Malom Vranju (skoro 2,5 sata od sela daleko). I ostali su visovi planine pošumljeni, tako: Strainjak, Šester, Zbeg, Kobilja Glava, Ščrban, Manastirske 1Pume i Strug. Šume su obično od lisnatog drveća u kome bukva preovlađuje. Šume su privatna svojina, a ima i opštinske do 30ha. Opštinska je šuma na mestima: Kurmaturu, Strainjku i Kobiljoj Glavi. Popašu daje opština pod zakup seljacima iz Stiga i Mlave, koji tu svoju stoku preko leta napasuju.

Osim opštinskih i privatnih šuma, ima i manastirska šuma, u kojoj seljaci istoga sela napasuju svoju stoku, plaćajući za to manastiru izvesnu arendu godišnje (2 dinara od brava).

Zemljište u Smrdanu i krajevima što se nalaze oko Vitovnice, kad već iz brda izađe, uvršćeno je u drugi red; sve ostalo slabije je rodnosti.

Tip sela.

Selo je zbijeno. Kuće su poređane oko reke i to mnogo više na levoj, nego na desnoj strani. Ali i ako je selo zbijeno, kuće nisu jedna do druge , jer razdaljina izmeću najbližih kuća y selu iznosi 50–100 m. One su poređane oko puta, koji kroz selo prolazi, a ide paralelno sa rekom sve do manastira Vitovnice. Od ovoga desno i levo odvajaju se sporedni sokačići, koji ili vode na reku ili na brda u privatna imanja, ili se najzad produžuju u pešački put u Melnicu i Stamnicu. Ovim sokacima i putem podeljeno je selo na male, koje nose naziv prema porodicama, koje u njima žive.

U celom selu ima 120 kuća sa 172 poreske glave. Kuća ima na desnoj 24, a ostale su na levoj strani Vitovnice.

Priče i tumačenja o imenu sela.

Od kuda je selo dobilo ime Vitovnica, nema nikakvih priča. Zna se samo da se  zvalo Viteonica, i to od prilike pre 170 godina. Ne može se utvrditi kad je ovaj naziv promenjen.

Osnivanje sela, ranija naselja i njihovi tragovi.

Na Smrdanu, polju više Vitovnice, bilo je otprilike pre 170 godina selo, koje je brojalo 20 kuća. Zbog turskog nasilja morade ovo selo da se povuče u šumu na kakvo sklonitije mesto, a većina se c ovog mesta razbeže po drugim selima. Porodica Stepanovića, kojih je tada bilo 6 kuća, pobegnu iznad manastira Vitovnice na brdo, gde su sada vinogradi manastirski. Odakle su ovi po starini, njihovi potomci nisu umeli da mi kažu. Tu naprave sebi skloništa od lipove kore i ostanu kao manastirske sluge.

Posle nekog vremena dosele se pradedovi Štrbulovića iz Krajine i najme se i oni da služe manastir. Za ovim dođe iz Morave jedna kuća Arsenijevića i nastani se na istom mestu. Ovde ne beše više od deset kuća.Kad su prestala turska nasilja, spuste se ove porocice sa brda u dolinu rečnu, raskrče šumu i osnuju na današnjem mestu selo. Ovi zauzmu mesto na levoj obali rečnoj gde su i sada. Na ovo mesto dolaze i ostale porodice i to ovim redom: Zarjonji iz Almaža (Erdelj), Atanazonjn iz Karansebeša u Erdelju, Vasiljonji iz Krajine, Jakobanji iz Krajine, Karbašani iz Krajine, Šćefeni iz Krajine: Blagojonji iz Sokola u Erdelju; Damjanji iz Krajine; Parkonji iz Krajine, Dodolanji iz Krajine.

Ove se porodice takođe nastaniše na levoj obali Vitovnice i živeše neko vreme mirno. Selo poraste na 30 kuća. Ali, Turci počeše sad nanovo da ih napadaju, te oni napuste svoje mesto i pobegnu u krš između Strainjka i Urlaje. To se mesto i sada zove Zbeg.

Kad su nemiri prestali, vrate se opet na svoja stara mesta. Potom dolaze i ove porodice: Grujići, Todoranji, Pisikići i Dražilonjn iz Resave. Belorepi iz Crne Reke, Radonji iz Crne Reke, Trajonji iz Crne Reke, Novakonji iz Crne Reke, Jankuljconi iz Ranovca, Kornešće iz Vlaške, Mačajonji iz Krajine; Rajkonji iz Krajine, Lazaronji iz Krajine, Zagorkanji iz Krajine, Ilijonji iz Krajine, Strainja – Simeon iz Krajine, Vujići iz Melnice i Došlješi iz Stare Srbije. Doseljavanja ova bila su u prvoj polovini H1H stoleća. One porodice, koje su iz jednog mesta, došle su većinom ubrzo jedna za drugom. Od porodica nastanile su se na desnoj strani ove: Karbašani, Ilijonji, Kornešće, Lazaronji, Zagorkanji i Zarjonji. Svi ostali naselili su se na levoj strani, na kojoj su i sada.

Red doseljavanja opaža se u nekoliko i u rasporedu kuća jer one kuće, koje su bliže manastiru pa do sredine sela, pripadaju najstarijim porodicama, a ostale se ređaju prema vremenu doseljavanja dalje od ovih niz reku.

Poreklo stanovništva.

U selu su ove porodice:

-Štrbulobići (18) levo od reke, iz Krajine. Slave Svetog Nikolu.

-Stepanovići (2) levo od reke, iz Resave. Slave Sv. Aranđela.

-Grujići (2) levo reke, iz Resave. Slave Sv. Aranđela.

-Arsenijevića (7) levo od reke, na Morave. Slave Sv. Nikolu.

-Zarjonji (5) desno od reke, na Almaža u Erdelju. Slave Sv. Jovana.

-Atanazonji (2) levo od reke, iz Karansebeša u Erdelju. Slave Sv. Jovana.

-Karbašani (4) desno od reke, iz Krajine. Slave Sv. Aravđela.

-Vasiljonji (5) levo od reke, iz Krajine. Slave Sv. Aranđela.

-Ilijonji (8) desno od reke, iz Krajine. Slave Sv. Aranđela.

-Zagorkanji (1) desno od reke, iz Krajine. Slave Petkovicu.

-Jakobanji (4) levo od reke, iz Krajine. Slave Sv. Aranđela.

-Šćefeni (6) levo od reke, na Krajine. Slave Đurđic.

-Blagojonji (2) levo od reke, iz Sokola y Erdelju. Slave Sv. Alimpija.

-Damjanji (5) levo od reke, iz Krajine. Slave Sv. Nikolu.

-Parkonji (3) levo od reke, iz Krajine. Slave Sv. Nikolu.

-Dodolanji (2) levo od reke, iz Krajine. Slave Sv. Jovana.

-Dražilonji (2) levo od reke, iz Resave. Slave Sv. Jovana.

-Pisikići (2) levo od reke, iz Resave. Slave Sv. Nikolu.

-Todoranji (5) levo od reke, iz Resave. Slave Sv. Jovana.

-Belorepi (5) levo od reke, iz Crne Reke. Slave Sv. Aranđela.

-Radonji (Z) levo od reke, iz Crne Reke. Slave Verižice.

-Trajonji (1) levo od reke, iz Crne Reke. Slave Sv. Jovana.

-Novakonji (1) levo od reke, iz Crne Reke. Slave Sv. Alimpija.

-Jankuljconi (1) levo od reke, iz Ranovca. Slave Sv. Petku.

-Kornešće (8) desno od reke, iz Vlaške. Slave Verižice.

-Mačajonji (Z) levo od reke, na Krajine. Slave Verižice.

-Rajkonji (4) desno od reke, iz Krajine. Slave Sv. Petku.

-Lazaronji (3) desno od reke, iz Krajine. Slave Sv. Petku.

-Strainja (2) levo od reke, iz Sttare Srbije. Slave Petkovicu.

-Došlješi (2) levo od reke, iz Stare Srbije. Slave Petkovinu.

-Vujići (1) levo od reke, iz Melnice. Slave Sv. Jovana.

Iz ovog se vidi da je selo raslo više doseljavanjem. Interesantno je napomenuti da se u izveštaju Maksima Radkovića pominje viteonička parohija i sela što pripadaju ovoj, a nema ni pomena o selu Vitovnici, što znači da je postojao samo manastir. U ostalom ovo, kao što smo videli, potvrđuju iskazi meštana, jer i po njihovu govoru ovo selo nije starije od 170 godina.

Vremenom doseljenici iz raznih krajeva izjednačili su se po nošnji, jeziku i običajima, te se danas ni po čemu ne razlikuju između sebe. Oni govore među sobom vlaški, a i nošnja im je kao i y svima selima sa vlaškim elementom u Istočnoj Srbiji.

Zavetina je u selu o Trojicama.

Pomeštanje sela.

Kao što se iz napred izloženog može videti, selo nije bilo na današnjem mestu, nego se docnije ovde nastanilo; prvo je bilo na Smrdanu, pa je zbog turskih nasilja preseljeno na brdo iznad manastira.

Nemajući na brdu dosta vode, a i da bi se manastiru približili, sišli su u reku i osnovali današnje selo. Ca ovoga mesta, selo se je kretalo y zbegove, bežeći od Turaka, ali se opet vraćalo na isto mesto, gde je i sada.

Starine, selišta, groblja i dr.

U okolini sela Vitovnice ne nalaze se ostaci starih selišta, osim onih mesta, koja malo pre pomenusmo. Staroga groblja, pak, nalaze se tragovi iznad brda Urlaje na mestu Pojenje, za koje ne postoje nikakve priče. U manastirskoj šumi nalaze se ostaci starih rudišta, okna, koji se i sada zovu majdani.

U starine ovoga sela valja uvrstiti i manastir Vitovnicu, koji se nalazi na desnoj obali reke, više sela, baš na samom izlazu iz klisure. Manastir je sazidan za vreme Kralja Milutina.

Zanimanje stanovništva.

Glavno zanimanje meštana ovoga sela jeste zemljoradnja i stočarstvo. Naročito neguju rogatu marvu. Osim ovog, meštani se bave krečarstvom i to im je vidan proizvod, koji na trg iznose. Ho, više njih neguju i šljive, od kojih peku rakiju, a ne suše ih. Osim ovoga ima među seljacima drvodelja i mlinara na vodenicama – potočarama, kojih u selu ima 11.

Ciganski je kraj u sredini sela. Ima četiri kuće ciganske. Oni su svi kovači. Doseljeni su iz Stamnice, a govore vlaški.

IZVOR: Prema knjizi „Mlava“ – Antropogeografska proučavanja Ljubomira Jovanovića. Priredio saradnik Porekla Milodan.