Slikovit prikaz porijekla odabranih naroda svijeta

PIŠE: Aleksandar Nevski

Već više godina se u svijetu rade prilično opsežna genetička istraživanja, u okviru kojih se može izčitati veliki broj mjesta na ljudskom genomu. Tako recimo nekolika genetsko-rodoslovna preduzeća izčitavaju vrijednosti od 700 tisušta pa do milion položaja (zvanih SNPovi) sa svih ljudskih hromozoma. Ishodi ovakvih ispitivanja omogućavaju mnogo toga, ali ću se ja u ovom članku usredsrijediti na određivanje krajeva svijeta iz kojih potiču dijelovi hromozomov ispitivanih uzoraka iz raznih zemalja.

Evo prvoga primjera, s uzorkom iz Irana. Na slici su vodoravnima prugama označene 22 dvojke ljudskih hromozoma, s lijeva obilježene brojevima od 1 do 22. S desne strane vidimo tablicu s devetorma oblastima svijeta sa kojima poredimo parče po parče svakoga hromozoma uzorka. Dio po dio svakoga hromozoma označavamo mašću stanovništva (odnosno oblasti svijeta) iz tablice kojemu proračun vjerovatnoća daje najveće izglede za porijeklo odsječka.

Svi ovi crteži su urađeni pomoću ulaznih podataka računača izmješanosti „World 9“ (Svijet 9) čiji je sačinitelj Dinekes Pontikos, odnosno Dodekad Poduhvat. Podaci računača sadrže statistike učestanosti vrijednostij SNPova po oblastih svijeta na osnovu kojih se vrši proračun vjerovatnoća u cilju određivanja odakle koji odsječak hromozoma uzorka najvjerovatnije potiče.

Ovakvih računača ima mnogo, nekih sa manje, nekih sa više uzornih stanovništava. Za članak odabrah ovoga jer mi se čini najpogodnijim za praćenje kretanja ljudskoga roda tokom davne i novije prošlosti, i najjasnijim za slikovit prikaz odakle sve potiču naši preci i preci drugih naroda. Sivim su označeni dijelovi hromozomov sa kojih se ne uzimaju SNPovi, odnosno dijelovi koji samim tim ne ulaze u postupak procjene porijekla.

A sada malo više o devetorih oblastih svijeta korišćenih za uzorna stanovništva. Plavim („Kavkaz i Gedrozija“) je označena genetika osobena za oblast počev od Kavkaza pa preko Jermenije i Irana sve do priobalnoga dijela Pakistana (Gedrozije). Smatra se da su drevni Protoindoevropljani uglavnom bili nosioci ovakve genetike.

Tamno smeđom mašću („Levant i Bliski Istok“) označena je genetika najviše zastupljena u oblasti Sredozemlja, poglavito istočnoga (Levant) i Bliskoga Istoka, uključujući tu i Arabijsko poluostrvo. Smatra se da su drevni mlađe-kameno-dobski evropski zemljoradnici velikim dijelom bili nosioci ovakve genetike.

Crvenim je označena genetika osobena Evropi, prije svega sjevernoj i zapadnoj, ali i srednjoj.

Ljubičastim je označena genetika poglavito Indije, označena imenom „Južne Azije“, a žutim genetika Istočne Azije (prije svega Kine, Japana i Koreje). Genetika osobena Sibiru je označena narandžastim, a genetika Crne (podsaharske) Afrike zelenim. Genetika mnogobrojnih ostrva između Australije i Južne i Jugoistočne Azije (poglavito Nove Gvineje – Papue, Indonezije i raznih ostrva Melanezije) je označena imenom „Australazija“ i obilježena rozikastim.

Genetika domorodaca Amerike – američkih Indijanaca je označena cijan mašću (blijedo plavkasto-zelenkastom). U vezi nje moram dati važnu napomenu i pojašnjenje. U mnogih uzoraka iz Evrope ili Azije se mogu vidjeti kratki „indijanski“ odsječci. Vjerujem da se u najvećem broju takvih slučajeva tu ne radi o stvarnom „indijanskom“ porijeklu odsječka, odnosno prijedka od kojega je djelić hromozoma naslijeđen. Mnogo je vjerovatnije da se radi o šumu proračuna, i da je dotični djelić prije porijeklom iz Sibira ili Istočne Azije. Razlog tome je što je porijeklo Indijanaca iz Sjeveroistočne Azije, te je njihova genetika dosta slična genetici Istočne Azije a naročito genetici Sibira. S toga se genetika ovih dvojih često pogrješno protumači kao genetika Američkih Indijanaca. Ovakvi šumovi se mogu javiti i drugdje, recimo po negdje je teško razlikovati genetiku Evrope od njoj bliskih genetika Kavkaza ili Sredozemlja i Bliskoga Istoka.

Postoji još jedan otežavajući činilac pri proračunu vjerovatnoća porijekla odsječaka, koji značajno može povećati šum i neodređenost ishoda. A to je što tehnologija sada široko dostupnih ispitivanja vrijednostij na hromozomah ne može razlučiti koje vrijednosti stižu sa kojega od dvaju hromozoma, od kojih je jedan dobijen od oca a drugi od matere. Tako na primjer, ako neko iz Evrope ima dugačak afrički odsječak mi ne možemo znati je li on cio od istoga roditelja (sa istoga hromozoma) ili je naizmjenično, dio po dio od jednoga pa od drugoga roditelja. Ovakve neodređenosti značajno utiču na kakvoću procijena porijekla odsječaka na hromozomah.

Napominjem da dobijeni postotci i izgled same slike u značajnoj mjeri zavise od dvaju neophodnih ulaznih činilaca proračuna. Sve uzorke u članku računah sa činiocem Š = 280, i činiocem ravnanja 100, na čije objašnjavanje smatram da nije potrebno gubiti vrijeme i time bezpotrebno opterećivati čitaoca.

Poslije uvodnoga slova, vratimo se na Iranca. Kao što je i očekivano, u njegovoj genetici preovlađuje genetika oblasti od Kavkaza do Gedrozije, ali su u značajnoj mjeri prisutne i genetike Bliskoga Istoka i Sredozemlja, ali i Evrope i Indije. U manjem obimu se vide i tragovi genetike Istočne Azije, pa čak i manji afrički odsječak na kraju dvanaestoga hromozoma. Što znači da on u daljoj ili bližoj prošlosti ima prijedaka iz svih ovih oblasti, ali u različitom broju i srazmjeri.

Poslije uvodnih napomena prelazim na uzorke iz svijeta više udaljene od Evrope.

Prvo ide Maja Indijanac iz Srednje Amerike. Iako u njem nadmoćno preovladava indijanska genetika, primjetno je da ima i nekoliko postotaka evropske genetike (oličene kako u Atlantik-Baltiku, tako i u Kavkazu i u Bliskom Istoku), što je dokaz uticaja španskih osvajača. Uočljiva su i dva manja parčeta afričkoga porijekla, najvjerovatnije porijeklom od dovedenih afričkih robova.

A sada uzorak Karitiana Indijanca iz prašuma Amazonije, koji su vjekovima živjeli bez dodira sa spoljnim svijetom, samim tim i bez dodira sa Evropljanima. Što se vidi po njihovom ishodu. Čista indijanska genetika, malo parče Sibira je najvjerovatnije računski šum.

Slijedi uzorak Jakuta iz srednjega dijela Sibira. Uz osnovnu sibirsku genetiku značajno je zastupljena i genetika Istočne Azije, uz manje primjese genetike Evrope i Kavkaza, koja obzirom da se radi o odsječcih znatne dužine, lako može biti posljedica miješanja iz novijega vremena.

Uzorak iz Kine, iz naroda Han (osnovno stanovništvo Kine, Kinezi). Pored genetike Istočne Azije su uočljive znatne primjese sibirske genetike, inače njoj veoma bliske.

Na narednom uzorku iz Kambodže (Jugoistočna Azija) su primjetni manji uticaji Južne Azije (Indije), i još manji uticaji Sibira, koji lako mogu biti šum, (kao i genetike Evrope i Kavkaza).

Uzorak sa Nove Gvineje – Papue pokazuje da se o čovjeku čiji su preci manje više svi iz iste oblasti. Vjerovatno se radi o stanovniku prašuma, koji su vjekovima živjeli odvojeno od ostatka svijeta.

Na redu je uzorak iz Indije. Indija je ogromna zemlja, veoma raznovrsna kako jezički tako i rasno, te je nijedan uzorak ne može dovoljno dobro predstavljati. Obzirom da ovaj ima znatno učešće genetike Kavkaza/Gedrozije ali i Evrope, rekao bih da je on iz sjeverozapadnoga dijela Indije. Dravidsko stanovništvo juga Indije bi moralo imati sračunate znatno veće postotke Južne Azije.

Sledeći je uzorak Uzbeka iz Središnje Azije. E ovo je najveća mješavina koju vidjeh do sada. Po oko 20% Kavkaza, Sibira, Istočne Azije i Evrope, uz znatno učešće Južne Azije (oko 10%) i Bliskoga Istoka (oko 5%). Središnja Azija je očito tokom povijesti bila raskrsnica kojom su se kretali razni narodi, pravi kotao za mješanje, što bi se reklo.

Ovo je uzorak iz Arabije, podanika porodice Al Saud. Ovdje prvi put vidimo uzorak sa značajnim učešćem odsječaka iz Podsaharske Afrike. Naravno, pretežna je genetika Bliskoga Istoka, a zatim Kavkaza.

Na redu je Turčin, iz zbirke Behara (tur67). Uzorak je iz središnjega dijela Anadolije, iz Kapadokije. Najzastupljenije su genetike Kavkaza i Bliskoga Istoka, ali ima i evropske u znatnom postotku.

Ovo je Čečenac, sa Sjevernoga Kavkaza. Pored osnovne genetike Kavkaza, ima dosta i evropske genetike.

A ovo je pripadnik nogajskoga naroda, takođe iz oblasti Sjevernoga Kavkaza. Štaviše, dio Nogajaca i živi u Čečeniji. Ali se ova naroda genetski veoma razlikuju, što se vidi poređenjem dvaju uzoraka. Za razliku od Čečenaca, Nogajci govore jezikom iz turske skupine i imaju velike udjele genetike Sibira i Istočne Azije.

Sada prelazimo na Afriku, prvo ide uzorak iz Tunisa. Pored osnovne genetike Sredozemlja i Bliskoga Istoka upada u oči visok postotak genetike Podsaharske Afrike (crnačke), ali i evropske i kavkaske.

Sledeći Afrikanac je Etiopljanin. Njegova genetika je mješavina genetike crne Afrike i bliskoistočne. Uz male primjese drugih. Evropski odsječci su većinom najvjerovatnije šum.

Bantu iz Kenije. Ovo je već prilično čista genetika crne Afrike, sa manjima primjesama genetike Bliskoga Istoka i dva-tri veća odsječka iz Južne Azije.

Sada su na redu uzorci iz Evrope. Počinjemo od Finca. Naš finski uzorak naravno ima visok postotak Atlantik-Baltika, ali je primjetno i znatno učešće sibirske i istočnoazijske genetike. Što je sasvim u skladu sa činjenicom da je muška loza većine Finaca, N1c, porijeklom iz Sibira.

Ruski uzorak iz HGDP zbirke je iz mjesta Vologde, sjeverno od Moskve, te je za njega upadljivo znatno učešće sibirske genetike, još veće nego li u Finca. Što i ne čudi, jer je u dotičnoj oblasti bilo dosta mješanja slovenskoga stanovništva sa predslovenskim uralsko-jezičnim stanovništvom.

Zapadne Slovene predstavlja uzorak iz Poljske. I on ima odsječaka iz Sibira i istoka Azije, ali daleko manje od Rusa i Finca.

Uzorak iz Litvanije ima najveći postotak Atlantik-Baltik sastojka od svih sadašnjih Evropljana, čak 78.8%! Napominjem da je za svaki narod uzorak koji ga u članku predstavlja biran nasumično, te ga ne može savršeno predstavljati. Iako su odbacivani uzorci koji bi znatno odstupali od prosečnoga stanja svojega naroda.

Norvežanin je sljedeći. I kod njega je značajno prisustvo genetike Kavkaza i Bliskoga Istoka, kao što je inače u svih Evropljana.

Orkadijac je stanovnik Orknijskih ostrva, sjeverno od škotskoga kopna, i genetski je dosta blizak stanovništvu Skandinavije. Vidimo da su i u njem, kao i u Norvežaninu prisutni odsječci porijeklom iz Sibira i iz Istočne Azije. Indijanski odsječak je najvjerovatnije prije iz Sibira.

Slijedi Englez iz Kenta (jugozapadna Engleska). Očekivano visok postotak evropske genetike.

Njemački uzorak. Pošto je Njemačka dosta velika zemlja, genetske razlike između raznih krajeva su znatne, naročito između sjevera i juga. Ne znam iz kojega dijela je ovaj.

Na redu je uzorak iz Francuske, gdje su genetske razlike između sjevernih i južnih krajeva znatno veće nego li u Njemačkoj. Ni ovdje ne znam tačno iz kojega je dijela zemlje uzorak, ali bih rekao da nije iz sjevernoga. Ovdje prvi put vidimo među Evropljanima odsječak porijeklom iz crne Afrike. Što naravno ne znači da svi Francuzi imaju ovako nešto, a da uzorci ostalih naroda nemaju. Sve je to posljedica slučajnoga izbora uzorka, i to treba imati u vidu.

Španski uzorak ima dva uočljiva odsječka porijeklom iz Podsaharske Afrike, što i ne čudi mnogo, obzirom na zemljopisni položaj Španije. U svakom slučaju ništa pretjerano, a evropska genetika je i ovdje zastupljena u visokom postotku.

Italijani su genetski toliko raznovrsni, više nego ma koji drugi evropski narod, da ih je bezsmisleno pokušati predstaviti samo jednim uzorkom. Zbog toga ih predstavljam dvoma uzorcima, jednim sa sjevera zemlje, i jednim sa juga (a koji nije Sicilija). Sjeverni Italijan ima znatno više evropske genetike od južnoga. Dok je južni sa najmanjim postotkom evropske genetike od svih uzoraka u članku, i jedini gdje je bliskoistočni sastojak zastupljeniji od Atlantik-Baltika. Ovdje se vide nekoliki afrički odsječci, koji su inače prilično česti u Južnoj Italiji, i češći nego igdje drugdje u Evropi.

Slučajno odabrani mađarski uzorak ima očekivano sasvim uobičajenu evropsku genetiku, i štaviše za Evropljanina sasvim uobičajene postotke Sibira i Istočne Azije. Iako bi se zbog jezika iz uralske jezičke porodice i istočnoga porijekla mađarskoga naroda moglo očekivati više.

Slijedi naš sjeveroistočni susjed Rumun. U ovom uzorku je primjetno nešto veće prisustvo istočnih genetika, rekao bih malo više nego što je običajeno među Rumunima. Napominjem da među pripadnicima istoga naroda mogu biti znatne razlike u dobijenih postotcih, i kada su iz istoga mjesta, pa čak i ako se radi o rođenoj braći ili o sestrah.

Sledeći je naš istočni susjed, Bugarin.

Zatim je na redu Albanac iz naše južne pokrajine Kosova i Metohije. Ovo je, poslije južnoga Italijana, drugi evropski uzorak iz članka kod kojega Atlantik-Baltik pada ispod 50%, što je redovna pojava u Albanaca.

Slijedi uzorak iz Grčke, koji je po sastavu dosta sličan uzorku Albanca. I u njega Atlantik-Baltik pada ispod 50%.

Prije nego što prikažem crteže sa uzorcima južnoslovenskih naroda, napraviću mali izlet u daleku prošlost i prikazati ishode proračuna za četvoricu drevnih Evropljana, čija je DNK uzeta iz kostiju nađenih u arheoloških nalazištih.

Prvi je na redu „Lošbur“, drevni uzorak procjenjene starosti od oko 8000 godina, iz mjestašca Lošbur u Luksemburgu.

Drugi je Motala 12, drevni uzorak izvađen iz jezera Motala u Švedskoj, takođe starosti procjenjene od oko 8 tisušt godina, znači iz vremena mlađega kamenoga doba. U obojice lovaca-sakupljača je primjetno gotovo potpuno odsustvo genetika Kavkaza i Bliskoga Istoka. Oni su slika i prilika drevnih Evropljana prije dolaska zemljoradnikov sa Bliskoga Istoka i kasnije Indoevropljana iz pravca Istoka.

Treći uzorak je takozvani „LBK Štutgart“, uzorak drevne zemljoradnice iz današnje Njemačke, procjenjene starosti od oko 7.5 tisušt godina. Vidimo da se radi o mješavini Atlantik-Baltika i Bliskoga Istoka. Njenoj genetici je od sadašnjih Evropljana najsličnije stanovništvo ostrva Sardinije.

Posljednji drevni uzorak i najmlađi od njih je takozvani „BR2“ iz današnje Mađarske, procjenjene starosti od oko 1100 godina prije Hrista. Zanimljivo je da mu od današnjih stanovništava Evrope najviše liče Francuzi.

A sada konačno idu predstavnici šest bivših jugoslovenskih republika.

Slovenac je prvi. Pošto je ovo jedini slovenački uzorak u mojem posjedu ne znam koliko se dobro uklapa u slovenački prosjek, ali je očito da je genetski bliži Čehom nego li na primjer Srbom. Genetika dostojna imena.

Hrvat iz sjeverne Dalmacije je sledeći. Na žalost, nemam ishode nijednoga Hrvata iz sjeverozapadnih oblasti Hrvatske, poput Zagorja. Očekujem da biše oni bili genetski vrlo bliski Slovencem, sa znatno većim postotkom Atlantik-Baltika od Dalmatinaca.

Musliman iz Bosne ili iz Hercegovine, uzorak Bosnian10 iz naučne zbirke uzoraka „Zapadni Balkan“.

Srbin iz Bosne ili iz Hercegovine, uzorak BHSerb7 iz iste zbirke.

Uzorak iz Crne Gore, iz iste zbirke. Uzorku se ne zna narodnost ali se zna da je pravoslavne vjeroispovjesti. Znači, ne zna se radi li se o Crnogorcu, Srbinu, Brđaninu, Katunjaninu, Sjevernjaku, ili pak možda o Džedaju. Iako je Crna Gora mala zemlja, genetske razlike između njenih dijelova su znatne. Uzorci iz sjevernijih i zapadnijih krajeva liče genetici hercegovačkih Srba, dok uzorci sa jugoistoka imaju izvjestan pomak ka genetici Albanaca.

Slijedi Srbin iz središnjega dijela Srbije, iz Šumadije.

I na kraju uzorak Makedonca, iz zbirke uzoraka Zapadnoga Balkana.

FacebookTwitterGoogle+PinterestTumblr