Poreklo stanovništva sela Jelašnica, opština Surdulica – Pčinjski okrug. Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Vranjska Kotlina“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih od 1951. do 1955. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Selo leži na Jelašničkoj Reci, desnoj pritoci Južne Morave, na njenom prelazu iz planine u niziju.
Vode.
Jelašnica, pored dobrih topografskih i privrednih prilika, obiluje i u vodi. U selu postoje česme: Džipkova, Ukina, Starčevac, Kalamacajka, Ruče i Aleksina. Po dvorištima kuća iskopani su bunari.
Zemlje i šume.
Topografski nazivi potesa u atara su: Ogoreli Čukar, Zenulovo, Trlište ili Savina Dolina, Demino Gumno, Sokolovac, Bačkalo, Jasikar, Canina Bara, Lećevište, Umin Dok, Mala Reka, Lanište, Bajčev Del, Dubljanica, Srednji Rid, Vrtakina, Ćelebrija, Beglak, Strči Krak, Široko Polje, Žuta Bara, Seline Ljive, Alimine Njive, Pod Selište, Krušar, Golemo Drvo i Begluk.
Tip sela.
Zbog položaja u dolini Jelašnica ima nizni tip pravca jugoistok-severozapad. Kuće su poređane u dva niza, levi i desno od reke. Između njih leži šljunkovito zemljište široko oko 300 metara. Pojedini delovi sela zovu se: Popova, Džipkova, Krušar, Mala Reka, Crkvena, Široko Polje, Veličkova, Ciganska Mahala i dr.
Jelašnica je 1952. godine u svom sastavu imala ukupno 274 domaćinstava – 195 srpskih i 79 ciganskih.
Postanak sela, starine i prošlost.
Narodna predanja, ostaci od stariina i pojedini topografski nazivi pokazuju da je zemljište sela Jelašnice bilo naseljeno još u staro doba. U južnom delu sela, pored jedne kuće, 1951. godine, pronađena je grobnica zidana od cigala u kojoj su pronađene ljudske kosti. Poznato je „da većina zidanih grobnica datira iz III i IV veka“. One su pripadale uglednim ličnostima iz ovog naselja. Obližnji teren je vrlo talasast i vrlo je verovatno da se u blizini nalazi još neka grobnica.
Ranije je u Jelašnici postojao manastir, kasnije porušen. Nalazio se u klisurastoj dolini, oko četvrt sata hoda od sela. Do pre 70 godina na manastirskim ruševinama poznavale su se freske. Oko manastirišta bili su grobovi Srba iz Jelašnice i okolnih sela – Poloma, Gramađe, Lepenice, Stajkovca i dr. Svake godine na Đurđevdan kod ovih ruševina priređivao se sabor. Od kraja XIX veka Jelešnička Reka postepeno je raznela zidove od grobova. Jelašnica ima crkvu posvećenu Maloj Gospojini u jugoistočnom delu sela, levo od reke. Crkva je građena je građena 1892. godine. Pored crkve vide se ostaci starije crkvine, položene upravcu istok-zapad. Istočni, južni i severni zid građeni su od maltera, visoki su po jedan metar. Dužina crkvine je 7 a širina 4 metra. U sredini crkvine izrastao je orah. Za pomenuto manastirište i crkvinu današnji meštani misle da su iz istog doba. Kako se veruje, njih su porušili Turci. Selište je potes u neposrednoj blizini crkve. Priča se da je tu bilo staro srpsko selo.
Od druge polovine XVIII veka u Jelašnicu su se doseljavali muslimanski Arbanasi. Do 1878. godine, kada je selo oslobođeno od turske vlasti, Arbanasi su imali oko 100 kuća. Pomenute godine u Jelašnici bilo je još oko 30 ciganskih i 7 srpskih kuća. Arbanasi su bili vlasnici zemlje, dok su Cigani i Srbi radili kod njih kao sluge i čifčije. Arbanasi iz Jelašnice imali su čiflike i po okolnim selima – Gramađi (Bajram, Arif, Zenel), Dekutincu (Asan Dudam Sali –aga, Mektaš, Maksut) i dr. Prilikom oslobađanja Jelašnice svi njeni Arbanasi povukli su se sa turskom vojskom. Sada se znaju ove iseljene arbanaške porodice i rodovi; Bajramovi, Askovi, Nuinci, Ametovi, Isenovi, Memetovi, Alitovi, Mustafovi, Zenulovi i dr. Muhadžira iz Jelašnice ima u okolini Preševa, u Kumanovu, Skoplju, Bitolju i dr.
Za vreme Turaka u Jelašnici postojala su i dva muslimanska groblja. Mesta gde su bila groblja danas su njive, Jelašnički muslimani imali su i džamiju, nalazila se u sredini naselja – sadašnje bašte roda Popovića II.
Jelašnica je brzo rasla posle 1878. godine. Tada su u ovo selo došli na zemlju kupljenu od iseljenih Arbanasa mnogobrojni srpski rodovi. Najviše doseljenih u Jelašnicu ima iz Gornje Pčinje – 112 i iz pojedinih sela Vranjske Kotline – 53.
Sela pod imenom Jelašnica u Srbiji ima i u drugim oblastima – u okolini Leskovca, Niša, Timoku i Negotinskoj Krajini. Zbog istovetnosti u imenu, ovdašnji stanovnici misle da su sva ova sela nazvana, jer su u njih došli iseljeni Srbi iz Vranjske Jelašnice.
Poreklo stanovništva.
U Jelašnici živi dvojako stanovništvo – srpsko i cigansko. Poreklo stanovništva je raznovrsno.
Srpski rodovi.
Rodovi zatečeni priliko oslobađanja 1878. godine:
-Arizanovići, Stevanovići, Stanisavljevići, Stevanovići drugi i Rista Kolar – svi slave Nikoljdan.
-Mihajlovići i Gospodinovci – slave Aranđelovdan. Osim za Stanisavljeviće, dalje poreko ovih rodova se ne zna. Stanisavljevići su iz okoline Ćustendila u Bugarskoj.
Posle 1878. godine rodovi doseljeni iz Gornje Pčinje:
-Popovići – Nikoljdan; Dimitrijevići – Nikoljdan; Kovačevići – Aranđelovdan; Damnjanovići – Aranđelovdan i Ristići – Aranđelovdan su doseljeni iz Šainca.
-Crvenograđani, Aranđelovdan, su doseljeni iz mahale Orniče u Crvenom Gradu.
-Živkovići – Nikoljdan i Tasići – Aranđelovdan su doseljeni iz Crvenog Grada.
-Dojčinovići, Dončini, Manilovi i Džipkovići – slave Aranđelovdan, su doseljeni iz Stajevca.
-Micići i Bojadžici, Mitrovdan, su doseljeni iz Lesnice.
-Tutulejci, Nikoljdan, su doseljeni iz Šapranca.
-Ćeramidžici – Jovanjdan i Aleksići – Aranđelovdan su doseljeni iz Prolesja.
-Babinčani, Aranđelovdan, su doseljeni iz Babine Poljane.
-Nešići i Meteževci, Mitrovdan, su doseljeni iz Meteževa.
-Mičanovići* su doseljeni iz Đerekara.
-Đorići, Aranđelovdan, su doseljeni iz Novog Gloga.
-Krstići* su doseljeni iz Kalova.
-Stojanovići, Aranđelovdan, su doseljeni iz Široke Planine.
-Strugarci, Nikoljdan, su doseljeni iz Barelića.
-Barbačani, Nikoljdan, su doseljeni iz Barbaca.
-Kumite, Aranđelovdan, su doseljeni iz Trgovišta. Od 1903. do 1912. godine oni su bili istaknute komite; učestvovali su u borbama vođenim na teritoriji Turske.
-Kungulovi, Mitrovdan, su doseljeni iz Trnice ili Mataževa.
-Rogožarci – Sv. Đorđe; Veljkovići – Nikoljdan; Kokozovi – Mitrovdan; Šmagini – Sv. Petka; Škondrinci – Nikoljdan i Grujići – Nikoljdan – su svi doseljeni iz Gornje Pčinje.
Doseljenici iz pojedinih naselja Vranjske Kotline:
-Mitrovići, Nikoljdan, su doseljeni iz Velikog Buštranja.
-Janjevići ili Grci, Nikoljdan, su iz Preobraženja došli u Vranje pa odatle u Jelašnicu. Dalje poreklo im je iz Makedonije.
-Ostrovičani, Nikoljdan, ssu doseljeni iz Ostrovice. Tamo su doseljeni iz Krajišta.
-Rusalci, Nikoljdan, su doseljeni iz Velikog Rusca. Tamo su bili starinci.
-Jovčani, Aranđelovdan, su doseljeni iz Jovca.
-Kostići ili Ljubanovići, Aranđelovdan, su doseljeni iz Toplaca. Tamo su izgleda bili starinci, pripadali su rodu Nikolčinci.
-Ristići, Nikoljdan, su doseljeni iz Stubla.
-Đorđevići, Aranđelovdan, su doseljeni iz Barbarušinca.
-Popovići drugi, Nikoljdan, su doseljeni iz Korbevca. Potiču od pretka Jove, koji se u Korbevac doselio iz Toplog Dola u okolini Bosilegrada, pre oko 110 godina. Genealogija im je: Uroš, sadašnji seoski sveštenik, 51 godina – Veličko – Stoša – Jova, osnivač roda. Jova je u Korbevcu imao tri sina sveštenika; Stošu, Antu i Aleksu. Iz Korbevca u Jelašnciu je došao Veličko, otac Urošev. Od današnjih Popovića bio je pok. D. Popović, profesor.
-Ristići drugi, Aranđelovdan, su doseljeni iz Sebe Vranja. Tamo imaju rođake, Ristinci. Dalje im je poreklo iz Ljubate kod Bosilegrada.
-Antići ili Domazetovci, Mitrovdan, su doseljeni iz Suvojnice.
-Petljačevi ili Popovići, Nikoljdan, su doseljeni iz Korbevca.
-Filipovići – Aranđelovdan; Deda Petkovi – Krstovdan i Tasići, Nikoljdan, su doseljeni iz susednog Stajkovca.
-Stamenkovići su došli iz Nesvrte kao domazeti zbog čega slave dve slave – Aranđelovdan i Jovanjdan.
-Mečkarci, Aranđelovdan, su doseljeni iz Donjeg Neradovca.
-Stojkovići, Nikoljdan, su doseljeni iz Priboja, gde su bili starinci.
-Deda Zdravkovi, Nikoljdan, su doseljeni u Lepenice a živeli su i u Polomu.
-Ivanovići, Aranđelovdan, su doseljeni iz Poloma.
-Ilići, Nikoljdan, su doseljeni iz susednog Bogoševa. Dalje poreklo im je iz okoline Bosilegrada.
Ostali doseljenici:
-Dimitrijevići, Nikoljdan, su doseljeni iz okoline Krive Palanke.
-Kumanovci, Aranđelovdan i Kumanovci drugi, Sv. Đorđe, su doseljeni iz Kojinca kod Kumanova.
-Kostići, Nikoljdan, su doseljeni iz okoline Kumanova.
*Ne kaže se koju slavu slave.
Cigani.
U Jelašnici ima 79 kuća muslimanskih Cigana. Pripadaju rodovima:
-Šiljegovi, Ćerimovi, Vranjalije, Mujinci, Karimanovići, Bisljimovići, Čungurlici i Ametovi. Svi žive u Ciganskoj Mahali. Ostali su ovde od turskog doba. Bave se sviračinom i rade „ispod pola“ u Jelašnici i okolnim selima. Nemaju svoju stoku i zemlju. Do pre 30 godine živeli su u raznim delovima sela. Zbog toga što su „bili nečisti“ oni su prisilno grupisani u posebnu mahalu u nižem deslu sela.
Iseljenici.
Srbi:
-Krstići i Jovanovići iselili su se u Rogačicu u Krivoj Reci. Njihova dalja starina je bila iz Barelića u Gornjoj Pčinji.
-Stanojkovići su se 1925. godine iselili u Rogačicu.
-Stojanovići su se 1928. godine iselili u selo Dejkovac u Krivoj Reci.
-Dojčinovići, jedna porodica se iselila u Beograd.
-Kumanovci prvi, po jedna porodica živi u susednoj Gramađi, Bosni (Brčko) i u Francuskoj.
-Popovići prvi, po jedna porodica živi u Vranju, Nišu, Beogradu i Pepelištu – Tikveš.
-Popovići drugi, po jedna porodica živi u Beogradu u Rabrovu kod Požarevca.
-Ljubenovići su se iselili u Vladičin Han.
-Jovčići su se iselili u Mali Trnovac.
-Stanisavljevići i Kazakovi su se iselili u Surdul.
-Kovačevci su se iselili u Gornji Kozji Dol.
-Lazarovci i Vrginci su se iselili u Crveni Grad.
-Andonovići su se iselili u Veliko Rajince kod preševa.
Arbanasi.
-Ibarimnovi, Canovci i Suljovci, svi od fisa Gaši, iselili su se 1878. godine u selo Buštranje kod Preševa.
-Nevzatovi su se iste godine iselili u Reljan kod Preševa.
-Avdijovi,Suljovi i Jakupovi su se 1878. godine iselili u preševsko selo Šušaju.
IZVOR: Prema knjizi Jovana F. Trifunoskog „Vranjska Kotlina“, nastaloj na osnovu podataka prikupljenih od 1951. do 1955. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)