Stanovništvo sela Rume u prvoj polovini XVIII veka

AUTOR: Đorđe Bošković, viši kustos Muzeja u Rumi

Sažetak: Pre nastanka varoši Nove Rume na ovom prostoru je već vekovima unazad postojalo selo Ruma. Posle prelaska pod vlast Hab-sburške monarhije (posle 1718.) započeli su redovni popisi stano-vništva, imovine i prihoda, u cilju ubiranja poreza na teritoriji Srema. U ovom radu je obrađeno desetak, manje ili više, kompletnih popisa stanovništva sela Rume iz prve polovine 18. veka. Iz njih se može zaključiti više o etničkoj strukturi sela, kretanju stanovništva, imo-vinskom stanju žitelja sela Rume i o najstarijim rumskim porodicama

Ključne reči: selo Ruma, popisi stanovništva, XVIII vek

Ovaj period rumske prošlosti dotakao je, na prvih nekoliko strana, dr Slavko Gavrilović u knjizi „Ruma – trgovište u Sremu 1718-1848.“. Pri tome je koristio i sumarne podatke iz nekoliko popisa stanovništva (1720, 1722, 1736. i 1745.).

U ovom radu citirani su popisi iz 1718, 1720, 1722, 1731, 1733, 1736, 1744-45.* i 1749. godine. Uz njih, korišćeni su podaci o Rumljanima iz 1702, 1724. i 1727. godine. Građa potiče iz Državnog arhiva Mađarske, Hrvatskog državnog arhiva, Arhiva Vojvodine u Novom Sadu i Istorijskog arhiva „Srem“ u Sremskoj Mitrovici. U jednom slučaju (1736) preuzeti su podaci iz knjige Dušana Popovića, Srbi u Sremu do 1736/7. godine.

Popisi su dati u izvornom obliku, dok su autorove napomene stavljene u uglaste zagrade.

***

Ruma se prvi put pominje 1546. godine u Sremskom defteru kao selo u Mitrovačkoj nahiji. Sudeći prema imenima žitelja, selo Ruma je u tursko doba bilo naseljeno isključivo srpskim stanovništvom.

Posle Karlovačkog mira (1699) Srem je podeljen između Austrije i Turske, linijom Mitrovica – Slankamen. Ruma je ostala unutar turskog dela Srema. Odmah po osvajanju, austrijske vlasti su započele sa utvrđi-vanjem činjeničnog stanja na novoosvojenim teritorijama. Tako je nastao popis iz 1702. godine.

1702.

Rumljani koji su živeli u Turskoj, a imali vinograde na teritoriji Austrije, tj. sela Borkovci, Pavlovci, Jazak i Bešenovo^[1]:

Na osnovu ovog nepotpunog popisa, koji je obuhvatao samo one žitelje Rume koji su imali vinograde na teritoriji Austrije, možemo zaključiti da su u Rumi, između ostalih, živele sledeće porodice: Orlović, Bunović, Šijak, Dedić, Mirković, Čiburdžić i Vučković. Od ovih, do danas su u Rumi ostale samo porodice Orlović, Bunović i Dedić. Nedeljko birov, koji se pominje samo sa imenom i zvanjem, možda je istovetan onom Nedeljku Jakobiću, takođe birovu, iz popisa 1722. godine. Ostali Rumljani su navedeni samo sa vlastitim imenima, zvanjem (pop Poznan i pop Jovan i Subota, knez), etničkim obeležjem (Todor Grk) i starosnom odrednicom (Jagma i Giksa, babe).

U pokušaju da identifikujemo one samo sa vlastitim imenima, pozvaćemo u pomoć prvi naredni popis stanovništva, obavljen 1718. godine. Upoređujući ih, vidimo da je 1718. godine bilo tri Srđana, tri Subote, dva Živana i dva Jovana, dok se ostala vlastita imena (Jagma, Kuzman, Poznan, Ilija, Isak…) iz 1702. godine ovde ne pojavljuju. Možemo samo pretpostaviti da je etničko ime Grk iz 1702. do 1718. godine prešlo u prezime Grčić.

1718.

U popisu desetine od letine sela koja su se 1718. godine nalazila u turskom delu Srema pominju se sledeći stanovnici Rume^[2]:

Ovaj popis, osim imena kućedomaćina, ne donosi podatke o njihovom imovnom stanju, već samo prihode od gajenja žitarica, izražene u forintama i krajcarama. Prema njemu se može zaključiti da je Ruma tada imala 28 domaćinstava. Većina starešina domaćinstava navedeni su sa imenom i prezimenom, osim Miladina. Međutim, poređenjem sa sledećim popisom iz 1720. godine može se pretpostaviti da je ovaj Miladin istovetan sa Miladinom Stepanovićem (1720). Dva prezimena (Nikola i Srđan) bilo je nemoguće identifikovati zbog oštećenja dokumenta.

U odnosu na prethodni popis nestala je porodica Šijak, a pojavile su se nove porodice, koje će se u narednim decenijama i vekovima ukoreniti u Rumi. To su: Odorovčanin (Odrovački), Stolić, Prekosavac, Vukadinović, Jakovljević, Nešković, Jocković… Prezime Odorovčanin govori da je ova porodica verovatno došla sa pustare Odorovci, južno od Rume, gde se u srednjem veku nalazilo istoimeno selo (Hwrdowcz^[3]).

1720.

Prema popisu sela u Mitrovačkom provizoratu 1720. godine^[4] u Rumi su živele sledeće porodice:

Popis iz 1720. godine donosi detaljnije podatke o stanovništvu Rume. Iz njega vidimo da se za dve godine stanovništvo Rume uvećalo za deset domaćinstava – na 38 porodica. Čak devet domaćina navedeno je samo sa imenom, od kojih smo većinu uspeli da identifikujemo pomoću podataka iz drugih popisa. Trojica porodičnih starešina navedeni su sa seoskim zvanjima – knez, birov, i eškut. Neke porodice se u Rumi javljaju prvi put, a pojedine stare porodice su se razgranale. Nove su: Miličević, Milošević (ukoliko Srđan M… iz 1718. godine ne pripada jednoj od te dve porodice), Pavlović, Dadović, Dačić i Janković. Od starih porodica, Bunovići i Prekosavci su dobili još po jedno domaćinstvo.

Oženjenih braće i sinova u rumskim domaćinstvima je bilo 21. Neoženjenih braće i sinova – 29. Najviše oženjenih i neoženjenih braće i sinova u domaćinstvu imao je Cveja Orlović – po trojicu. Imovinsko stanje sela je bilo sledeće: konja – 49 (najviše Miličević i Dedić – po 3), volova – 64 (najviše Orlović i Dačić – po 4), krava – 67 (najviše Dačić – 8), junadi – 49, svinja – 108 (najviše Orlović i Dačić – po 10), košnica – 380 (najviše Josim Prekosavac – 50, a Orlović, Radulo, Nešković i Dačić – po 30), oranica – 159 jutara (najviše Grčić – 10, Radulo – 9, Orlović i Dedić – po 8), livada – 47 kosa (Orlović, Prekosavac i Grčić – po 3), vinograda – 74 motike (Dedić, Nešković i Dačić – po 5, Orlović, Radulo i Jocković – po 4). Prema tome, najimućnije su bile porodice Orlović, Prekosavac, Dedić, Dačić, Radulo[vić]… U odnosu na ostala mesta Mitrovačkog provizorata (ukupno 19) Ruma je po ovim kriterijumima bila odmah iza Mitrovice. Naročito se isticala uzgojem svinja, pčelarstvom i vinogradarstvom.

1722.

Prema popisu sela Mitrovačkog vlastelinstva iz 1722. godine^[5], Rumu su naseljavali:

Za dve godine (od 1720.) došlo je do porasta za 15 domaćinstava i bilo ih je ukupno 53. Nove porodice, koje su došle u Rumu, su: Ratković, Isaković, Popović, Trifunović, Gajinović, Mačvanin i Lazić. Neke od njih su se u Rumi kratko zadržale, jer se ne pominju u narednim popisima.

U ovom popisu se, pored zvanja (knez i birov), navode i neke lične osobine (bogalj i veoma star), kao i bračni status (tri udovice). Pošto se u narednim popisima više ne javlja prezime Đukanović, moguće je da je jedna od tri navedene udovice poticala iz ove porodice. Takođe, od Radula iz 1702. godine, preko Vuka Radula iz 1718. i 1720. godine, u ovom popisu se vlastito ime Radul uobličilo u prezime Radulović.

Najviše odraslih i oženjenih braće i sinova u domaćinstvu imao je Srđan Nešković – trojicu. Među bogatijim stanovnicima su bili Laza Dedić (10 krava i teladi, 13 ovaca i koza, 15 košnica pčela, 14 jutara oranica, 50 šljiva…), Srđan Nešković (7 krava i teladi, 44 ovaca i koza, 10 svinja, 30 košnica pčela, 15 jutara oranica, 30 šljiva…), Cveja Orlović, Srđan Dačić…

Ruma je bila drugo po veličini mesto u Mitrovačkom provizoratu (posle Mitrovice). Njeni stanovnici su posedovali najviše volova, krava i junadi, svinja, košnica, vinograda i šljivika

1724.

U pitanju je spisak opustelih seljačkih sesija od poslednjeg popisa do 1724. godine.^[6]

Iz ove godine postoji kraći popis onih Rumljana koji su svoje posede izgubili zbog smrti ili raseljavanja. Samim tim su brisani iz narednih popisa starešina domaćinstava. Tu su:

– Proka Orlović, bogalj i siromašan starac (pominje se i 1722.).

– Nedeljko Jaković, siromašan starac, čiji je sin pobegao u Bač (pominje se 1720. i 1722. godine, kao birov).

– Subota Prekosavac, umro bez naslednika (pominje se i 1722, kao veoma star).

– Nikola Đaković^*, umro, a iza sebe ostavio teško bolesnog sina.

– Milutin Juskević^*, umro bez naslednika.

– Udovice: Marica, Sibinka i Neda, sve tri siromašne. To su iste one iz prethodnog popisa.

1727.

Iz ove godine datira jedan sumarni popis naselja u Sremu.^[7]

U Rumi je te godine bilo 50 domaćinstava, u kojima je živelo i 31 oženjenih i odraslih braće i sinova. Od imovine, sva domaćinstva su posedovala ukupno 84 konja, 104 vola, 227 krava i junadi, 124 ovce i koze, 164 svinje, 325 košnica, 432 ½ jutara oranica, 122 kosá livada, 86 ½, motika vinograda, 815 šljiva i 26 ⁷/₂₄ sesija zemlje. Ruma je imala i 2 vodenice.

Opisujući položaj sela, u popisu se kaže da je Ruma smeštena u dolini između dva brežuljka. Na istoku se graniči sa selom Jelenci, od kojeg je razdvojena Suhim dolom, Ljubinkovom i Ilinkovom humkom. Lisičijom humkom je odvojena od sela Kraljevci. Na jugu leži pustara Begovina, a kao granica služi Kastarova humka. Na zapadu je selo Voganj, odvojeno Kudošom. Na severu je Iločka pustara Borkovac, razgraničena sa Rumom Marsilijevom linijom. Selo Ruma leži malo poviše ostalih sela smeštenih prema Savi. Ima 1.500 jutara oranica, dve vodenice, dok šume nema.

1731.

Popis carske desetine od letine na Mitrovačkom vlastelinstvu grofa Koloreda za 1731. godinu.^[8]

U odnosu na 1727. godinu broj domaćinstava u selu Rumi porastao je za dva domaćinstva – na 52. Pored već poznatih odranije, pojavljuju se nova prezimena: Vasiljević, Vukmirović, Kovač, Milinković, Stojković. Prezime Đukanović (iz 1720. godine) javlja se ponovo. Nema više porodica Grinović, Dinković, Jaković, Trifunović i Ratković.

Navedeni Miloš Prekogaća je najverovatnije Miloš Prekosavac iz prethodnih i narednih popisa, jer se prezime Prekogaća u Rumi ne pominje ni u ranijim, niti u kasnijim popisima.

Takođe, moguće je da su dva Vojinovića (Simeon i Josim) u stvari Bunovići, pošto se samo Petko Vojinović pominje i ranije, a ovde nema ove dvojice Bunovića, koji se pominju u prethodnim popisima. Takođe, dvojica Bunovića i Petko Vojinović, javljaju se i 1737. godine.

1733.

Prema sledećem popisu carske desetine od letine na Mitrovačkom vlastelinstvu grofa Koloreda za 1733. godinu^[9], u Rumi su živela sledeća domaćinstva:

U poređenju sa prethodnim popisom stanovništva, nema novih prezimena, a od ranije pomenutih nema ni prezimena Kovač, tako da je broj domaćinstava u selu Rumi iznosio 51. Najviše domaćinstava imala je porodica Jocković – 5.

1736.

Radi se o urbarskom popisu koji je publikovan u knjizi Dušana Popovića, Srbi u Sremu do 1736/7.^[10]

Broj domaćinstava je opao na 46. Nema prezimena K[G]ajinović (mada se ono ponovo javlja u popisu iz 1744.), Novaković, Mačvanin, Stojković, Stepanović, Vukadinović, Vasiljević i Lazić. Takođe, neke stare porodice su izgubile poneko domaćinstvo. Tako je u prethodnom popisu bilo četiri domaćinstva Čiburdžića, a sada samo dva. Prekosavci su izgubili dva domaćinstva, te se 1736. godine pominje samo jedna porodica sa ovim prezimenom. Po jedno domaćinstvo izgubile su i porodice Grčić, Jocković, Orlović i Vučković. Ipak, moguće je da su se neka od ovih prezimena odnosila na dve udovice (Mara i Kumrija) i na Mitra slepca, za koje se ne zna kojoj su porodici pripadali. Isto tako, možda se iza prezimena Mihatović krije Mihat Vučković iz 1733. godine, koga nema o ovom popisu.

U međuvremenu, u Rumu se naselilo devet novih porodica: Grujić, Đurđević, Mladenović, Stanisavljević, Belić, Vulović, Topalac, Milić i možda Mihatović.

Pored vlastitih imena (osim Mihatović), ovaj popis konstatuje i poneka zvanja, lične osobine i bračni status. Tako je Nedeljko Jocković (u popisu Jerković), popisan kao knez sela Rume, Proka Vulović, kao starac, Živan Janić (u popisu Jović) i Mitar, kao slepi ljudi, Josim Popović, sa zvanjem crkvenog pomoćnika, Milosav Popović i Miško Orlović, kao sveštenici, a Mara, Kumrija i Mara Kojina, kao udovice.

1744.

Popis carske desetine od letine na Mitrovačkom vlastelinstvu grofa Koloreda od 16. avgusta 1744. godine.^[11]

Posle osam godina od prethodnog popisa, broj domaćinstava je ostao isti kao i 1736. godine – 46. U međuvremenu, u Rumu se se doselile nove porodice: Veselinović, Dimitrov, Petković, Stojkov, Radović, Nikolin, Stankov (možda je to sin Stanka Miloševog iz 1733.), Radomirović i Salić, dok se ponovo javlja staro prezime Gainović, kojeg nije bilo u prethodnom popisu. Nikola Grujić, iz 1733, sada je popisan kao Nikola Grujičić.

Nema više prezimena: Vukmirović, Belić, Vojinović, Vulović, Mi-hatović i Topalac.

Na kraju popisa navedene su starešine domaćinstava, zajedno sa njihovim zvanjima u lokalnoj vlasti. Među njima su dva popa, knez, eškut, čordar, varmeđa i birov.

1745.

Popis carske desetine od kukuruza na Mitrovačkom vlastelinstvu grofa Koloreda od 5. agusta 1745. godine.^[12]

Selo Ruma je i dalje imalo 46 domaćinstava, sa skoro istim kućedomaćinima. U odnosu na popis iz prethodne godine, došlo je do promene na položajima kneza, eškuta, varmeđe i birova. Dok su na položaje kneza i eškuta došla druga dvojica, od ranije žitelji sela Ruma, varmeđu Gainovića i birova Salića, zamenjuju Jevta Ćirić i Marko Svirac. Gainovića i Salića više nema u Rumi, a porodice Ćirić i Svirac su ujedno i novi stanovnici Rume, u odnosu na prethodni popis.

Popis Mitrovačkog vlastelinstva^* 1749. godine.^[13]

U vreme popisa iz 1749. godine, već je bila ustanovljena varoš i trgovište Nova Ruma, naseljena pretežno Nemcima. Naporedo sa njom, još uvek je postojalo i selo Ruma. Te godine selo Ruma je imalo 42 domaćin-stva.

Posle 1745. godine u selo Ruma naselile su se porodice Bricin, Milošević, Jovičin, Mihatov, Odrovački, Stojić i Novaković.

U odnosu na prethodni popis nema više porodica: Veselinović, Ignjatović, Pavlović, Stojkov, Radović, Stankov, Nešković (bilo ih je tri porodice 1745), Ćirić i Svirac. Poslednja dvojica su verovatno službom došla u Rumu i posle nje je napustili.

Živan Prolović je verovatno domaćin jedne od porodice Orlović, kojih je i u popisu 1745. godine bilo tri. Jovan Nikolin, iz 1745, ovde je Jovan Nikolić, dok je Ješa Petković, iz 1745. godine, iz iste porodice kao i Dimitar Petkov u 1749. godini.

Kako je već rečeno, pored sela Rume postojala je i varoš Ruma, u koju se se, uz više nemačkih, 1747. godine naselile i 23 srpske porodice, među kojima su i po jedan abadžija, čizmar i obućar.

Doseljeni u Novu Rumu 1747.[14]

***

Selo Ruma, naseljeno isključivo srpskim stanovništvom, opstalo je naporedo sa varošicom Novom Rumom do 1776. godine. Tada je selo, smešteno na obroncima Borkovačkog potoka, raseljeno. Njegovi stanovnici su uključeni u Novu Rumu i to uglavnom u dve novostvorene ulice – Irišku i Orlovićevu. U narednim decenijama nastavlja se kolonizacija Rume stanovništvom raznih nacionalnosti. Među njima je bilo najviše Nemaca, koji su sve do Drugog svetskog rata činili većinu rumskog stanovništva. Ipak, deo Rume, lociran oko crkve Sveti Nikola, u narodu se dugo vremena nazivao Stara Ruma, a njegovi žitelji (Srbi), smatrani su starosedeocima grada.

Summary

Inhabitants of the Ruma village

in the first half of the XVIII century

Ruma is mentioned for the first time in Srem Defter in 1546 as the village in the Mitrovica Nahia. Until 1718, the Ruma village was part of the Ottoman Empire when it entered the Habsburg Monarchy upon the Pozarevac Treaty. The new government immediately started registering the inhabitants, property and incomes with the goal of taxation. This paper deals with around ten, less or more, complete registers of inhabitamts of the Ruma village in the first half of the 18^th century. The registers cited are from the 1718, 1720, 1722, 1731, 1733, 1736,1744-1745 and 1749, including the data from 1702, 1724 and 1727. These registers testify about the ethnical structure of the village, moving of inhabitants, property of the inhabitants of the Ruma village as well as about the oldest Ruma families. As far as the national structure of the Ruma village is concerned, it was completely Serbian in that period.

IZVORI I LITERATURA:

* Za popise iz 1731, 1733. i 1744-45. godine dugujemo zahvalnost Dušku Lupuroviću iz Beške.

[1] Tade Smičiklas, Dvijestagodišnjica oslobođenja Slavonije, II, Zagreb 1981, 306, 307

[2] Arhiv Vojvodine u Novom Sadu, Zbirka kserosnimaka iz fondova Hrvatskog državnog arhiva u Zagrebu.

[3] Csánki Dezsö, A Magyarország történelmi földrajza a Honyádiak korában II, Budapest 1894, 246

[4] Hrvatski državni arhiv u Zagrebu, Urbaria et conscriptiones, fasc. 132. No 14 i No 25

[5] Isto, fasc. 132. No 17 i No 23

[6] Isto, fasc. 132, No 18

* Moguće je da se ovde radi o Nikoli Dinkoviću, iz popisa 1722. godine, jer se u narednim godinama ne pominju ni Đakovići, ni Dinkovići

* Možda se radi o Milutinu Jockoviću, iz popisa 1722. godine, koji se ne pominje u narednim popisima.

[7] Isto, fasc. 135, No 34

[8] Isto, Scla. C. Xmas (Popisi desetine u Slavoniji), fasc. 4, No 33

[9] Isto, fasc. 4, No 63

[10] Dušan Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, Beograd 1950, 178

* treba Jocković

* treba Janić

* treba Stolić

* verovatno Janić iz 1731. godine

[11] Hrvatski državni arhiv u Zagrebu, Scla. C. Xmas (Popisi desetine u Slavoniji), fasc. 7, No 38

[12] Isto, fasc. 7, No 77

* Mitrovačko vlastelinstvo je 1745. godine prešlo u ruke porodice Pejačević, kada ga je Marko III baron Pejačević otkupio od grofa Koloreda. Takođe, centar vlastelinstva je premešten iz Mitrovice, koja je pripala novouspo-stavljenoj Vojnoj granici, u Novu Rumu, koju je 1746. godine, počeo da gradi Marko Pejačević.

[13] Hrvatski državni arhiv u Zagrebu, Urbaria et conscriptiones, fasc. 73. No 10

[14] Isto