Poreklo prezimena, selo Kosmovac (Bela Palanka)

Poreklo stanovništva naselja i sela Kosmovac, opština Bela Palanka – Pirotski okrug. Prema knjizi dr Mihaila Kostića „Belopalanačka oblast (kotlina)“, izdanje 1970. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.

Geografsko topografske prilike.

Selo leži u najvišem delu velikog izvorišnog obluka Crvene Reke u neposrednoj supodini Golemog Kamena, najistaknutijeg vrha Suve Planine (1808 m), na visini od 680-720 metara. Najviše kuće zaselica penju se gotovo u vrh Obluka, do čuvenih severnih i do 900 metara viskoh litica Trema i Tromke. Glavni naseljski krajevi su u međurečju levih sastavnica Toponičke Reke: Potoka i Radaševca. Od sela su izmeštene dve više zaselice; jedna od njih, udaljena oko 3 kilometra, je na mestu Vlaška Poljana, a druga, udaljljena oko 500 metara, na mestu Studen Dol.

Vode.

Kosmovoac se vodom služi se Seoske Česme i izvora. Glavni izvori su: Crvena Stena, Dojmanica, Bela Voda, Vrelo i Stoušica. Stoka se napaja vodom sa kraških vrela: Kosmovačko Vrelo i Kosmovačke Korube, brojnih izvora i tokova, koji postaju od vrela i izvora.

Granice seoskog atara, zemlje i šume.

Granice seoskog atara povučene su su na mestima; Kamenita Struga, Šebet, Beli Kamen, Čavča Provalija – sa Kaletince; Virovi, Tri Basamaka, Repušanica, Mala Čkrvena i Propas – sa selom Vrtopom; Velika Čkrvena, Kale, Golema Konjska i Mala Konjska – sa Velikim Krčimirom; Mala Konjska (tromeđa) – sa Divljanom; Visoka Čuka, Dlga Lokva, Jevišina Lokva, Lokva na Padinu pod Preslap i Novoselska Lova (tromeđa – sa Mokrom; Novoselska Lokva je granička Međa i sa Novim Selom; Vrgudinački Vrh, Stožer Kamen – sa Vrgudincem; Vovidnjak, grlo, Nenčin Trap, Češkova Čuka, Orci, Cacarevac, Gornje Livađe, Krnova Padina, Petrida, Zečja Struga i Mali Trem – sa Toponicom.

Topografska imena za obradive površine su: Mučibaba, Pasarelo, Čestorakike, Golema Njiva, Stoušica, Beglik, Trstikovac, Domjanica,Ostri Del i Lipovica. Utrina je na mestima: Široko Lice, Krstata Provalija, Guvnište, Čavča Provalija, Konjarnik i Džamija. Šume obuhvataju: Krnovu Padinu, Klađe, Pažar, Đurđin Kamen, Dojmanicu, Golubanovac, Tumbači Trap, Mladenovu Padinu, Baru, Lsni Rt, Samovirski Rid, Zelenu Padinu i Vodice. Selu pipadaju na Suvoj Planini planinske livade i  utrine na: Smrdanu, Rogu, Golubovioj Livadi, Vrtološkoj Valozi, Pasarelu, Cvetkovu Grobu, Padici i Repušanici.

Tip sela.

Glavni deo Kosmovca je zbijen sa razređenim krajevima. Kako ima dve zaselice, znatno udaljene od „sela“, naselje je u celini razbijenog tipa. Razlikuje se nekoliko krajeva: Đorinska Mala, Mlađenska, Mališinska, Pižinska, Bežanska, Pasjačka i Todorovska Mala.

Starine u selu.

Nad selom na mestu Dojmanica ima ostataka od nekog crkvišta, koje stanovništvo zove „Latinsko Crkvište“. Na crkvištu je podignut obrok Krst Sv. Presvete oko koga su se obavijale litije na Sv. Presvetu. U selu ima ruina od neke stare vodenice, koju stanovništvo naziva „Latinska Vodenica“. Najznačajnije su razvaline jednog rimskog kastela na Gradištu, Tu su vidno očuvani temlji sa nešto ostataka od zidova; to negdašnje utvrđenje u stanovništvu je poznato kao „Latinsko Kale“. Starac (90 godina) Cvetan Stojanović tvrdi da je tu našao: „dva dukata,  par mamuza i 6 srpova izreckana na nožu“. Uz to, u Gradištu su nađene i druge raznovrsne: „tugle“ (rimske opeke), ćupovi, krčazi, legeni i drugi ostaci negdašnje materijalne kulture. U stanovništvu živi predanje, da su utvrđenje razorili Turci: „Turci razbili Kale od Vlaške Pojate“.

Poreklo stanovništva.

Starinci su:

-Đorinci (Đorđevići, Damnjanovići, Jovanovići i Živkovići), Alimpijevdan. Damnjanovića ima odseljenih u Belu Palanku.

-Todorovci (Pejčići,Mitići, Pančići, Stojanovići) i Mališinci (Pejčići, Stojanovići i Ilići), Sv. Vrači. Pančići slave Jovanjdan i poreklom su iz Mokre (privodnjak). Od Mališinaca ima odseljenih u Belu Palanku.

-Mlandžinci-Juruci (Stojkovići i Markovići), Sv. Vrači. Stojkovića ima odseljenih u selo Jašunju kod Leskovca i Pančevo.

Doseljenici su:

-Bežanci (Ćirići i Ristići), Aranđelovdan, su iz Suračeva, doseljeni u tursko doba. Ćirića ima odseljenih u Pasjači kod Prokuplja.

-Pasjačani (Živići), Sv. Mina, su iz Pasjače kod Svrljiške Gramade u niškoj kotlini, odakle su doseljeni pre 86 godina. Oba doseljenička roda su došla „na pustu zemlju“ gde se „izgubio“ neki starinački rod.

Selo ima svoje zasebno groblje. Na mestu Dolnja Bara nailazi se na ostatke groblja, koje stanovništvo zove „Latinsko Groblje“.

Seokska preslava je Sv. Presveta. Ranije je naselje kao zavetinu praznovalo Sv. Petku: „radi stoke koja se tikala stari zaorali,  oko sela i zavetovali se na Sv. Petku. Nije se rabotilo ni u jedan petak i činila se molitva između Presvete i Sv. Trojicu“.

IZVOR: Prema knjizi dr Mihaila Kostića „Belopalanačka oblast (kotlina)“, izdanje 1970. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.