Aleksandrovo je naselje u Srbiji u opštini Nova Crnja u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2130 stanovnika. Naselje se ranije nazivalo Velike Livade.
Selo je osnovano 1922. godine, i naselili su ga dobrovoljci iz Prvog svetskog rata sa područja Like i iz pojedinih sela istočnog Banata. Od nastanka pa do 1943. selo je nosilo naziv Aleksandrovo, a od 1943. godine zvalo se Banatsko Aleksandrovo. To ime je nosilo do 1947, kada je dobilo novo ime Livade, a od 1948. selo se zove Velike Livade. Godine 1992. vraćeno mu je prvobitno ime Aleksandrovo.
U blizini današnjeg Aleksandrova postojalo je selo Božitovo naseljeno srpskim pravoslavnim življem. U vreme Austro-turskog rata 1683–1699. Božitovo su satrli Turci 1698. godine. Većinu stanovništva čine Srbi. Selo je na 40 kilometara od prvog većeg grada – Zrenjanina. Od institucija u selu se izdvajaju: Fudbalski klub „Borac“,osnovna škola „Branko Radičević“. Slava sela je Sveti Ilija i ona se slavi 2. avgusta. Poljoprivreda sela se zasniva uglavnom na gajenju pšenice, ječma, suncokreta i kukuruza. Zemlja na kojoj je osnovano selo dar je kralja Aleksandra I Karađorđevića dobrovoljcima iz Prvog svetskog rata.
U naselju Aleksandrovo živi 2063 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,5 godina (38,8 kod muškaraca i 42,2 kod žena). U naselju ima 917 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
Selo Aleksandrovo se nalazi u severoistočnom delu Banata, to znači i Vojvodine, u opštini Nova Crnja, koju pored Aleksandrova čine jos i sela Nova Crnja (sedište opštine), Vojvoda Stepa, Toba, Srpska Crnja i Radojevo. Apsolutna visina sela je 77,5 m; u ataru najviša tačka je na rudini Veliki Rokoš. Aleksandrovački atar ima površinu od 55 kvadratnih kilometara, nepravilnog je oblika. U njemu preovlađuju karbonatna i beskarbonatna crnica i ritska smonica. Potesi u ataru zovu se: Šuma, Andres-majur, Pustara (Velika pustara ili Bozitovo), Karlovačko, Mlaka, Zečica, Sto jutara, Ovčara, Rokoš (Veliki i mali), Keveš, Jozef i Stara odaja (Stara pustara). Inače, atar Aleksandrova graniči se sa atarima susednih sela – Vojvoda Stepe, na severu; Srpske Crnje, na istoku; Novog Itebeja, na jugoistoku, Banatskog Karađorđeva, na jugu i Nove Crnje, na zapadu i severozapadu. Selo Aleksandrovo je nastalo 1921. god. Od nastanka pa do 1943. selo je nosilo naziv Aleksandrovo, a od 1943. zvalo se Banatsko Aleksandrovo. To ime je nosilo do 1947, kada je dobilo novo ime Livade, a od 1948. selo se zove Velike Livade. Godine 1992. vraćeno mu je prvobitno ime Aleksandrovo.
Aleksandrovo spada u red vrlo mladih naselja u Banatu, nastalo je kao plod agrarne reforme i kolonizacije posle Prvog svetskog rata. Prvi podatak o postojanju ljudskog naselja u blizini današnjeg Aleksandrova zabeleženo je 1698. godine selo Bozitovo, naseljeno pravoslavnim, srpskim življem; iste godine je selo Bozitovo uništeno od Turaka.
Većinu stanovnika ovog sela čine Srbi, uglavnom potomci dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata i kolonista. Malo je u njemu pripadnika drugih naroda i nacionalnih manjina. Prema poslednjem zvaničnom popisu izvršenom 1991. god. u ovom naselju je bilo ukupno 2.902 stanovnika. Od toga pripadnika srpskog naroda 2.606, Crnogoraca 7, Jugoslovena 66, Albanaca 1, Mađara 26, Makedonaca 14, Muslimana 4, Nemaca 3 Roma 136, Rumuna 3, Hrvata 7 i neizjašnjenih 10. Danas se broj stanovnika Aleksandrova znatno smanjio i narednih godina se sve više smanjuje. Glavno zanimanje većine stanovnika Aleksandrova bila je poljoprivreda, što je dobrim delom i danas. Današnji poljoprivredni proizvođači u ovom selu se sve više okreću industriji, gajeći industrijsko bilje i neke vrste povrća. Najviše obradivih površina, kao i nekada, zaseva se kukuruzom i pšenicom, ali seje se, u značajnom obimu i suncokret, šećerna repa, lucerka, duvan, mak, krompir, luk…
Aleksandrovo je danas lepo uređeno selo, puno zelenila, drvoreda, kultivisanih travnjaka i cvetnjaka. Nekada je ovo selo nekoliko puta uzastopce, 1964, 1965. i 1966. godine nosilo zvanje najuređenijeg seoskog naselja u Vojvodini i zato je dobijalo vredne i lepe nagrade i pohvale. U poslednjih nekoliko godina puno je učinjeno na njegovom privrednom razvoju. Jedan od najvažnijih ciljeva toga razvoja je bilo zaustavljanje odlaska Aleksandrovčana iz sela.
IZVOR: Vojislav Ananić, HRONOGRAFIJA O MOJIM PRECIMA; Vikipedija.
1. decembar 2017. u 14:52
Vojislav Ananić
Kolomozacija Banata posle Velikog rata
https://www.youtube.com/watch?v=W4V-vM74ufc
13. decembar 2017. u 14:23
Vojislav Ananić
A L E K S A N D R O V O
Aleksandrovo spada u red vrlo mladih naselja u Banatu, odnosno Vojvodini; nastalo je kao plod agrarne reforme i kolonizacije posle Prvog svetskog rata. Prvi ozbiljniji, egzaktan podatak o postojanju ljudskih naselja, u novijoj srpskoj istoriji, u neposrednoj blizini današnjeg Aleksandrova je s kraja 17. veka. Tada je u Katastiku Pećke patrijaršije prvi put (to je bilo 1698.) zabeleženo selo Bozitovo, naseljeno pravoslavnim, srpskim življem; iste godine je uništeno od Turaka. Ono se nalazilo severoistočno od današnjeg Aleksandrova, bliže današnjoj Novoj Cenji, na lokalitetu Bozitovo, odnosno Bozito-pusta. Takođe, postoji podatak da je 1717. imalo četiri doma: znači opet je bilo naseljeno. U ataru današnjeg Aleksandrova postojalo je do kraja 18. veka i selo Rokoš. Imalo je 27 kuća. Od naseljenih mesta opštine Nova Crnja Aleksandrovo je najbliže Zrenjaninu, centru okruga; udaljeno je od njega 37 km. Nekada se putnički i teretni saobraćaj do Zrenjanina obavljao i popularnim „Ćirom“, železnicom uskog koloseka, „Malom prugom“. Njega više nema, ni njegove pruge koja je izgrađena 1898, a demontirana 1969. godine.
Većinu stanovnika ovog sela čine Srbi, uglavnom potomci dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata i kolonisti sa opštim uslovima. Prema poslednjem zvaničnom popisu, izvršenom 1991. godine, u ovom naselju bilo je ukupno 2 902 stanovnika, a 1931. u selu je bilo 4 426 stanovnika. Prema tom popisu, u mestu je bilo 879 domaćinstava i 856 kuća. Posle Drugog svetskog rata došlo je do osipanja usled velike migracije Aleksandrovčana u okolne gradove, pa i u inostranstvo, naročito od 1961. do 1981.
Aleksandrovo je ne tako davno, bilo selo puno zelenila, drvoreda, kultivisanih travnjaka i cvetnjaka. Zbog svega toga ovo mesto je nekoliko puta uzastopce, 1964, 1965. i 1966. godine, nosilo zvanje najuređenijeg seoskog naselja u Vojvodini. Ima vodovod, asfaltirane ulice i betonske trotoare, dve lepe školske zgrade, ambulantu, renoviranu crkvu, plivački bazen, fudbalsko igralište, lovački dom, nekoliko prodavnica.
U toku nastajanja sela, većina kolonista se doselila u periodu od 1921. do 1924. godine, a najviše ih je došlo tokom 1923. godine. Svi Aleksandrovčani, dobrovoljci, kolonisti sa opštim uslovima, autokolonisti i optanti dobili su zenlju, za naseljavanje i obrađivanje, na bivšem veleposedu austrougarskog grofa Andrije Čekonića. Prvi naseljenici, kolonisti, stigli su na svoje novo selište već u jesen 1920; to su bili Banaćani ali i oni iz najudaljenijih krajeva, gorštaci, najviše iz Like, Bosne, sa Korduna i Banije. Iz obližnjih mesta, dolazili su iz sela Melenci, Kumane (118 domaćinstava), Vranjevo (87), Karlovo (Dragutinovo 70). Oni su najpre bili razmeštani po majurima, salašima i „odajama“ ili pustarama bivšeg Čekonićevog veleposeda. Te pustare zvale su se Jožef, Keveš, Stara pustara, Rokoš, Bozitovo, Čangovac, Janoševac i Andres-majur. Dodeljivana im je rekvirirana stoka, poljoprivredne alatke, inventar i seme za setvu. Dobrovoljci-borci dobijali su zagarantovan posed od 5 hektara (8 k.j. i 1 102 kvadratna hvata). Iz Like, Korduna, Banije i Ravnih Kotara, zemlju i kolonizaciju dobilo je 336 domaćinstava. Najviše porodica bilo je sa prezimenom Delić -14, Popov -13, Popović -12, Zvekić, Medić, Mojsin i Uzelac – po 14, Adamov, Bibin, Đuričin i Obradović -10, Blažić, Vojnov, Vukmirović i Mijatov -8, Balać, Brusin, Grbić, Lončarski i Milošević -7, Erdeljanov, Kovačević, Jelić, Marinkov, Markov, Marčić, Rašeta, Stankov, Stojanov, Stojanović i Šašić -6, Vujanov, Đukić, Protić, Radišić, Svilar, Stnaćev, Trtica, Hinić – po 5.
Pri određivanju lokacije za novo naselje, preovladalo je mišljenje da se selo utemelji uz prugu i cestu. Gruntovi za kuće su podeljeni najviše 1923-24, uglavnom po azbučnom redu. Svakom domaćinstvu dodeljeno je pola jutra za porodičnu zgradu i baštu i pola jutra za vinograd, odmah pod selo. Većina porodičnih kuća građena je od nepečene cigle, čerpića, ali i od naboja, nabijene zemlje. Selo je uglavnom izgrađeno do 1928. U vreme podele placeva, u centru mesta je ostavljeno nekoliko gruntova za izgradnju opštinske i školskih zgrada, kao i crkve i doma za paroha. Oveći plac ostavljen je i za pijace. Bilo je više predloga za ime naselja, ali je preovladalo mišljenje da se selo nazove Aleksandrovo, u znak zahvalnosti prema prestolonasledniku, potom i kralju Aleksandru Karađorđeviću. Opštinska zgrada je izgrađena 1932. godine u centru sela. Srpska pravoslavna crkva počela je da deluje u Aleksandrovu od 1926. godine, a deo crkve je izgrađen do 1936, dok je crkveno zvono poručeno 1927. Osveštenje crkve je izvršeno 1937. godine. Škola je počela sa radom 1929. u lepoj, novoj školskoj zgradi, a zbog povećanog broja učenika, 1937. je sagrađena još jedna školska zgrada. Prvi lekar u selo, došao je 1929. godine, a svoju poštu Aleksandrovčani su dobili 1928. Nova železnička stanica izgrađena je 1930. Većinu naseljenika činili su zemljoradnici, ali je bilo i dosta zanatlija. U selu je 1928. godine osnovana Dobrovoljna vatrogasna četa, a 1932. Fudbalski klub „Aleksandrovo“.
Vrlo rano su počeli sa simpatisanjem KPJ i SKOJ-a. Kasnije je za komndanta Aleksandrovačkog partizanskog odreda izabran Milivoje Toškov. Žrtve Aleksandrovčana tokom rata, nisu bile uzaludne. Posle četiri godine okupacije i neravnopravne, ali junačke borbe koju su Aleksandrovčani vodili, dočekali su da ih u prvim jesenjim danima ogreje sunce slobode. Tada, 4. oktobra 1944. u selo su ušli pripadnici banatskih jedinica NOVJ i Crvene armije. Prema nepotpunim podacima, iz ovog mesta poginulo je 89 lica, najviše na Sremskom frontu, pogubljeno je i umoreno 51 lice, u zloglasnom koncentracionom logoru smrti Mauthauzenu život je izgubio 41 žitelj Aleksandrova. Oko 180 Aleksandrovčana bilo je na prinudnom radu u mnogim mestima u Banatu, uglavnom kod nemačkih, folksdojčerskih porodica.
Izvor: Miodrag Cvetić – Hronika Aleksandrova I (Aleksandrovo od 1920 – 1945.), Zrenjanin, 1998.
14. decembar 2017. u 14:25
Vojislav Ananić
Istorijski razvoj naseljenog mesta Aleksandrovo
Prema vremenu nastanka Aleksandrovo pripada grupi novijih sela u Vojvodini. Formiralo ga je kolonizirano stanovništvo nakon Prvog svetskog rata. Pre tog perioda na teritoriji današnjih atara nalazilo se nekoliko majura tj. manjih naseobina na kojima su stanovali zemljoradnici. Svi su oni bili zaposleni na velikom imanju zemljoposednika grofa Andrije Čekonjića, kome je kasnije oduzeta imovina.
Godine 1920. doneta je Uredba na osnovu koje je dodeljivano zemljište za naseljavanje dobrovoljcima iz Prvog svetskog rata sa područja Like i pojedinih banatskih naselja. Uslov je bio da se naseljavanje i izgradnja stambenih objekata izvrše u roku od tri godine.
Već pri određivanju tačne lokacije naselja došlo je do prvih težih nesuglasica kolonista. Preovladalo je mišljenje da je najbolje da se naselje gradi na rudini Januševac, kraj same železničke pruge i makadamskog puta. Proces podele građevinskog zemljišta izazvao je nove nesporazume među doseljenicima. Oni iz banatskih naselja želeli su da grade kuće u delu pored železničke pruge i puta, a stanovništvu iz Like trebalo je da pripadne deo udaljenijih od ovih komunikacija. Da bi svi bili zadovoljni odlučeno je da se raspodela parcela obavi prema azbučnom redosledu prezimena. Tako su porodice čije prezime počinje slovom „A” dobile placeve u severozapadnom, a one sa početnim slovom „Š” u krajnjem istočnom delu naselja.
Nema tačnih podataka koliko je domaćinstava doseljeno u periodu 1921 – 1923. god., pre svega zbog stihijskog doseljavanja onih koji nisu bili predviđeni. Najbliži realnosti su podaci koji govore da ih je bilo preko 1.000.
Naselje je prvobitno nazvano Aleksandrovo. Ovaj naziv se zadržao do završetka Drugog svetskog rata. Posle oslobođenja stanovnici su odlučili da ga izmene i daju mu prikladnije ime. Odlučeno je da to budu Velike Livade. Naselje je kasnije ponovo preimenovano i vrećen mu je stari naziv.
Izvor: Opština Nova Crnja, Strategija održivog razvoja opštine Nova Crnja, 2015-2020. Nova Crnja, decembar 2015.
16. decembar 2017. u 13:01
Vojislav Ananić
ZAPISI O „ĆIRI“
“Ćira” je popularan naziv za voz uskotračne pruge koji je saobraćao između Velikog Bečkereka i Žombolja. Puštena u saobraćaj 1898. godine. Nakon Prvog svetskog rata, “Ćira” je saobraćao na nešto skraćenoj relaciji između Zrenjanina i Radojeva. Pruga je razmontirana 1969. godine usled nerentabilnosti. Do danas, “Ćira” je ostao jedan od najprepoznatljivijih motiva na starim gradskim razglednicama i fotografijama.
Devedesetih godina 19. veka železnička mreža na području današnjeg srpskog Banata znatno se proširila. Sve dotle je njen razvoj tekao dosta sporo, budući da je do 1883. godine jedina pruga koja je išla na tom području spajala Temišvar i Segedin, a išla je preko Velike Kikinde i nekolicine manjih susednih mesta. Iako su postojale brojne inicijative za gradnju pružnih tokova, one su dale rezultata tek puštanjem u saobraćaj pruge Velika Kikinda-Veliki Bečkerek (1883), odnosno pruge Veliki Bečkerek-Pančevo (1894). Nešto ranije (1887), u Velikom Bečkereku formirano je akcionarsko društvo ”Torontalske lokalne železnice”‘, koje je okupilo mađarske aristokrate Banata i njihov krupni kapital, te svojim delovanjem omogućilo dalji razvoj železničke mreže na ovom području.
Ovo društvo je 24. juna 1897. godine dobilo koncesiju za gradnju pruge Veliki Bečkerek – Žombolj. Najagilniji i najznačajniji finansijer ove železnice, i inicijator njene gradnje bio je grof Endre Čekonić od Žombolja, čija je namera bila da omogući prevoz poljoprivrednih proizvoda sa Čekonićevih imanja u okolini Bečkereka na bečkerečku pijacu. Dužina pruge iznosila je 67,6 kilometara, a svečano je puštena u saobraćaj 20. oktobra 1898. godine. Pruga je, međutim, išla samo do Novog Žombolja, dok je deo do Žombolja pušten u saobraćaj tek 28. juna 1899. godine.
Inventarski park je iznosio 10 lokomotiva. Lokomotive serije 80 proizvedene su 1915. godine u fabrici “MÁV Gépgyár” u Budimpešti. Prvobitna oznaka serije bila je MÁV 492.9, a za vreme Prvog svetskog rata lokomotive ovog tipa bile su numerisane kao KuK HB IV, brojevi 4008 do 4021. Posle Prvog svetskog rata na pruzi Zrenjanin-Radojevo ostalo je devet lokomotiva ovog tipa, koje su numerisane kao SHS IVa4, brojevi 12021-12029. Kada je 1935. godine obavljena nova prenumeracija, ove lokomotive dobile su oznake JDŽ 80-001 do 80-009. Lokomotiva 80-4871 izgrađena je 1925. godine i pripadala je kompaniji industrijalaca, grofa Karoljija”. Pruge i vozovi u Vojvodini”, ”Pruga Zrenjanin-Radojevo”, Novi Sad, 2002.
Lokomotive serije JDŽ/JŽ 182 (MÁV 388) proizvedene su 1896. godine u fabrici “Wiener Neustädter Lokomotivfabrik” u Viner Nojštatu. Jedna lokomotiva iz ove serije koju je 1924. preuzela Rumunija (CFR 388) čuva se u Muzeju parnih lokomotiva u Sibiuu.
Koliko je poznato, nijedna od ovih lokomotiva nije sačuvana.
Stanice
Izgradnja železničkog mosta za prugu uskog koloseka 1898. godine – most se nalazio između današnjih ulica Matavuljeve i Miletićeve, a van funkcije od 1932. godine. Uklonjen je posle Drugog svetskog rata.
Red vožnje iz 1967. godine
“Ćira” je prolazio kroz sledeće stanice: U Velikom Bečkereku ”’Obala Begeja”’ (danas železnička stanica Zrenjanin), ”’Nemačka ulica”’ (danas ulica Žarka Zrenjanina)
”’Trg slobode|Glavni trg”’, ”’Hotel “Kod krune”‘ (danas Trg dr Zorana Đinđića)
Prelaz preko Begeja (železnički most): Temišvarska ulica”’ (danas Miletićeva ulica)
Trošarina”’ (na izlazu iz grada, na Temišvarskom drumu)
Van Velikog Bečkereka:
”’Klek”’
”’Katarina”’ (Ravni Topolovac)
”’Begej Sv. Đurađ”’ (Žitište)
Prelazak preko Begeja
”’Idvor”’
”’Čestereg”’
”’Paulov majur”’ (danas Banatsko Karađorđevo)
”’Johanov majur”’
”’Nova Crnja”’
”’Karolinin majur”’
”’Leonin majur”’
”’Nemačka Crnja”’
”’Julijin majur”’
”’Klarija”’ (danas Radojevo)
Jugoslovensko-rumunska granica (od 1923)
”’Novi Žombolj”’
U periodu posle Drugog svetskog rata stanice na pruzi Zrenjanin-Radojevo su bile:
”’Zrenjanin Fabrika”’
”’Zrenjanin Predgrađe”’
”’Klek”’
”’Topolovac”’
”’Žitište”’
”’Banatski Dvor”’
”’Česterek”’
”’Banatsko Karađorđevo”’
”’Livade”’
”’Nova Crnja”’
”’Vojvoda Stepa”’
”’Srpska Crnja”’
”’Radojevo”’
Međuratni period
U prvim godinama nakon Prvog svetskog rata, tokom razgraničenja između Kraljevine SHS i Rumunije u Banatu 1924. godine, pruga je skraćena do Julijinog majura, odnosno do Crnje (Nemačka Crnja). Zbog ispravke granice sa Rumunijom, javila se potreba za deonicom između Crnje i Klarije (danas Radojevo). Ovu deonicu izgradila je železnica u svojoj režiji 28. marta 1926. godine. Trasa kroz grad je napuštena 20. novembra 1932. godine, kada je u saobraćaj pušten tzv. “zbijeni kolosek” između stanica Veliki Bečkerek i Veliki Bečkerek Fabrika (kolosek sa tri šine, kod koga dve spoljne šine pripadaju normalnom koloseku, a jedna spoljna i unutrašnja šina pripadaju uzanom koloseku) u dužini od 4635 metara.
Zapisi o “Ćiri”
Tokom međuratnog perioda, o “Ćiri” se u više navrata pisalo u javnom diskursu. Tako je, npr. Miloš Crnjanski prilikom svog boravka u Velikom Bečkereku 1923. godine zabeležio da “Ćira” prolazi kroz centar grada. Nekoliko godina kasnije, jedan anonimni beogradski novinar koji je po prvi put boravio u Velikom Bečkereku, zabeležio je svoje utiske o gradu, a među njima i svoja zapažanja o “Ćiri”. Njegov izveštaj objavio je velikobečkerečki list “Banatski glasnik” novembra iste godine, pod naslovom: ”Kroz Veliki Bečkerek (nekoliko impresija jednog beogradskog novinara)”. Tu se, između ostalog, kaže:
“Veliki Bečkerek ima svoju zanimljiviju prošlost iz drevnih, a i iz skorijih vremena. Tu su još ostaci gizdavih podviga nekadašnjih magnata (Magnat je madžarska reč. U drugom razredu gimnazije tražio je od mene profesor za nemački jezik, da mu menjam u množini reč “der Magnat”. Počeo sam “di magnete”!). Dakle, ostaci! ”’Na primer, železnica kroz grad. Praktično, no meni se ne sviđa. Lokomotiva, parna lokomotiva kroz centar varoši! Veoma neobično. Ne bi li uveli električnu, ili bar onu sa motorom na benzin? Zbog mase crnog dima, mislim. Nehotice sam se pobojao, da će ovi oblaci dima uprljati lepe trgovačke izložbe sa obadve strane ulice Kralja Aleksandra, da će pasti na brižljivo uređene toalete nežnog pola na šetnji. Pobojao sam se, da će ova nežna stvorenja biti zagušena kašljem. Međutim – nikome ništa. Pa, navika”. „Kroz Veliki Bečkerek (nekoliko impresija jednog beogradskog novinara)”, ”Banatski glasnik”, 21. novembar 1930.
Ilustracije “Ćire” su našle mesto na međuratnim razglednicama Velikog Bečkereka/Petrovgrada, kao i u monografiji “Petrovgrad” iz 1938. Godine. Aleksandar Stanojlović (ur.), ”Petrovgrad”, Petrovgrad 1938 (Zrenjanin 2004), 195-197.
Ukidanje pruge
Železnički most u Žitištu, srušen osamdesetih godina 20. Veka. Pruga je postojala sve do 1969. godine, kada je demontirana. Usled nerentabilnosti i opalog prometa putnika i robe, već 1967. godine javili su se prvi natpisi u lokalnoj štampi koji su predviđali “Ćirino” ukidanje. Još jednom o ukidanju pruge Zrenjanin-Radojevo. Gubici pregazili ”Ćiru””, ”Zrenjanin” 757, god. XV, subota, 8. april 1967, 1. M. Dalmacija, “Posle vesti o ukidanju ”Ćire” – samo kad se izgradi put…”, Zrenjanin 758, god. XV, subota, 15. april 1967, “Razgovori o sudbini ”Ćire”. Svi protiv ukidanja”, ”Zrenjanin” 759, god. XV, subota, 22. april 1967, 3. Ukidanje pruge se međutim oteglo S. Vrška, “Dogodilo se u Radojevu. Produžen život ”Ćiri””, Zrenjanin 854, god. XVII, 8. mart 1969, , i tek je sredinom 1969. godine doneta odluka o njenom definitivnom ukidanju. M. Pušić, “Stao ”Ćira””, Zrenjanin 865, god. XVII, 22. mart 1969, M. Pušić, “Mala pruga sporazumno ukinuta. Umesto ”Ćire” – kamioni”, ”Zrenjanin” 873, god. XVII, 19. jul 1969. Nadležni organi sažeto su obrazložili donetu odluku:
“Pruga se ukida zbog nerentabilnosti, s tim da železničko transportno preduzeće organizuje prevoz robe sa područja opština Nova Crnja, Žitište i Zrenjanin sopstvenim kamionima i po železničkim tarifama”. Pušić, “Mala pruga sporazumno ukinuta. Umesto ”Ćire” – kamioni”, ”Zrenjanin” 873, god. XVII, 19. jul 1969.
Osnovna brzina na pruzi je tada bila 20 km/h, a brzina preko skretnica je bila 10 km/h za vožnju u pravac i 5 km/h za vožnju u skretanje. Vreme vožnje putničkih vozova između Zrenjanina i Radojeva iznosila je 3 sata i 47 minuta, dok je zavisno od vremena bavljenja u usputnim službenim mestima, vreme putovanja putničkih vozova bilo u intervalu od 4 sata i 22 minuta do 4 sata i 46 minuta. Prosečna komercijalna brzina bila je u intervalu 14,1 do 15,3 km. “Pruge i vozovi u Vojvodini”, ”Pruga Zrenjanin-Radojevo”, Novi Sad, 2002, 156-157.
Danas
Nakon više od 40 godina od ukidanja pruge, i danas su vidljivi neki od tragova njenog postojanja. Na Temišvarskom drumu u Zrenjaninu i danas postoji nekadašnji objekat stanice “Zrenjanin Predgrađe”. U Kleku je na mestu trase pruge biciklistička staza. U Žitištu postoje stanična zgrada i Železnička ulica, dok je nekadašnji železnički most preko Begeja srušen osamdesetih godina. Glavna ulica u Banatskom Dvoru se zove Železnička. Ulica kojom magistralni put prolazi kroz Aleksandrovo takođe se zove Železnička. U Srpskoj Crnji takođe postoji Železnička ulica.
Izvor: Internet
10. februar 2018. u 11:48
Vojislav Ananić
PUSTA SEĆANJA
Za mnom ostale već mnoge godine. Primiče se potajno starost. Onako nečujno, na prstima, ali osećam da je tu. A ja se još uvek rado prisećam onih divnih dana mladosti. Iako ponekad teški i u siromaštini, ti dani su mi ostali kao najslađi. Prepuni snova, maštanja, prvih simpatija i ljubavi. Sećam se još uvek svega.
Sve tamo do mojih momačkih dana i do prvih odlazaka iz rodne kuće i mog Aleksandrova u svet, naši životi su bili u nekakvoj vezi sa tadašnjom „Malom prugom“ i vozom popularno zvanim „Ćira“. Danas je taj voz već gotovo zaboravljen i malo ga se ko uopšte i seća. Čisto baš radi toga, da se ne zaboravi, prisećam se svega. Život kraj pruge, imao je svoje čari. Odmah uz prugu, bile su bandere i na njima telefonske žice. Između pruge i makadamskog puta živeo svoj život neki kanal obrastao bujnom zelenom travom. Živnuo bi posebno kad su tu dečaci pikali neku loptu krpenjaču, a devojčice čuvale i napasale jata gusaka. Usput se igrale „piljaka“ kamenčićima sa pruge. Kad prolazi, parna lokomotiva ispušta čitave oblake crnog gustog dima koji se oseća na drveni ugalj. Mašinovođa ili njegov pomoćnik i ložač povuče pisak i prodornim zviždukom pozdravlja dečurliju.
Prvih dana svog postojanja, „Ćira“ je svakodnevno saobraćao između tada, Velikog Bečkereka (danas Zrenjanin) i Žombolja u današnjoj Rumuniji. Naime, oba grada su onda bila u jednoj državi, a između njih su se nalazile stanice sa nazivima mesta koje su opet, mnogi zaboravili (Katarina, Begej Sv. Đurađ, Paulov Majur, Johanov Majur, Karolinin Majur, Leonov Majur – Leonovac, Julijin Majur, Klarija). Danas su neka od tih naselja dobila nova imena, ili su jednostavno nestala.
Ta uskotračna pruga je bila među prvima koje su izgrađene u Banatu. Akcionarsko društvo „Torontalske lokalne železnice“ je u Velikom Bečkereku 1887. godine donelo odluku da se kapital mađarskih aristokrata Banata, uloži u razvoj železničke mreže na tom prostoru. Naime, tada je to Društvo dobilo koncesiju za gradnju pruge Veliki Bečkerek – Žombolj. Najznačajniji finansijer i inicijator njene gradnje bio je grof Endre Čekonić od Žombolja. Namera mu je bila da omogući prevoz poljoprivrednih proizvoda sa njegovog imanja na bečkerečku pijacu. A njegovo imanje je bilo veliko i obuhvatalo atare mnogih sela. U redovan saobraćaj je puštena 20. oktobra 1898. godine. Posle Prvog svetskog rata, „Ćira“ je imao nešto kraću pružnu trasu i to, između Velikog Bečkereka i Klarije, jer je Žombolj kasnije sa Rumunima menjan za Jašu Tomić. Nakon razgraničenja između Kraljevine SHS i Rumunije 1924. godine, pruga je bila najpre skraćena do Julijinog Majura (do Crnje – Nemačka Crnja), a onda produžena do Klarije (Radojeva) 1926. godine.
Tada su raspolagali sa deset lokomotiva parnjača, koje su bile proizvedene u Budimpešti ili u Viner Nojštatu. Jednu od tih lokomotiva iz 1896. godine preuzela je 1924. godine Rumunija i čuva se u Muzeju parnih lokomotiva u gradu Sibiu. Ostale nisu sačuvane. Osnovna brzina na pruzi je tada bila 20 km na sat, a kod krivina i preko skretnica samo 5 km/h. Prosečna komercijalna brzina bila je između 14,1 i 15,3 km na sat. A vreme vožnje u tih šezdesetak kilometara između Zrenjanina i Klarije (Radojeva), iznosila je oko četiri sata. U periodu posle Drugog svetskog rata, stanice na pruzi Zrenjanin – Radojevo su bile: Zrenjanin Fabrika, Zrenjanin Predgrađe, Klek, Topolovac, Žitište, Banatski Dvor, Česterek, Banatsko Karađorđevo, Livade (sada Aleksandrovo), Nova Crnja, Vojvoda Stepa, Srpska Crnja, Radojevo. Pošto je u Radojevu bila poslednja stanica, tamo se lokomotiva kad „Ćira“ stigne, okretala u suprotnom smeru. Vrlo jednostavno. Samo je skretničar postavi na šine postolja koje se ručno okretalo a posle se opet prikače vagoni. I, tom uskotračnom prugom se nije odvijao samo putnički saobraćaj, nego se njome obavljao i teretni, u marvenskim vagonima, za prevoz svega. Od poljoprivrednih proizvoda, do uglja, građe i svega ostaloga. Kad nije bilo mesta u vagonima prve i druge klase, stajalo se i putovalo i u tim vagonima.
Često sam kao gimnazijalac putovao „Ćirom“. Iz mojih Livada je kretao ujutru rano, oko 1,30 časova. Stanična čekaonica puna putnika i ko je ugrabio mesto na klupi slatko drema čekajući da se voz oglasi svojim kloparanjem točkova i prodornim zvučnim piskom. Oni drugi, mlađi, zbijaju šale da utuku vreme, a neki odvažniji od momaka izašao napolje i stisnuo uza zid neku seosku devojčuru. Kad „Ćira“ konačno stigne, nastaje metež oko penjanja i ukrcavanja stvari, trka ko će bolje mesto da ugrabi. Većina ih nastavlja sa spavanjem, ali se mogla čuti i neka lepa pesma. U početku tiho, a onda su se pridružili i drugi. Tamo kod onih krivina, kad mašinovođa uspori i pusti paru i pisak, oni hrabriji od muške mladeži pravili se važni, iskakali iz vagona i onda ponovo uskakali u neki drugi. Usput su dobro osmatrali putnike, tražeći među njima neku zgodnu devojku. Ko je nađe, uz nekoliko lepih reči, sa njom odlazio skroz do poslednjeg vagona. Tamo na platformi, bili sami napolju. Ljubakali se i grlili. Dug je put do Zrenjanina.
Pruga je postojala sve do 1969. godine, kada je, kako su govorili, demontirana zbog nerentabilnosti. Sav prevoz se od onda odvijao autobusima, kamionima, traktorima i zaprežnim kolima. Tako je popularni i dobri „Ćira“ danas ostao samo jedan od prepoznatljivih motiva na starim požutelim fotografijama i na ponekoj razglednici. A u mom Aleksandrovu, pored sada asfaltnog magistralnog puta pored kojeg je nekada prolazila i uska pruga, i sada postoji ulica Železnički red.
Drum koji je išao uz samu prugu, nekad je bio prašnjav, sa milion rupčaga, makadamski. Uzalud su ga stalno nasipali kamenom tucanikom. Ko zna ko sve tim putem nije prolazio i s dobrom i s lošom namerom. I vojske, i oni koji su se tu negde zatekli i nastanjivali. Učitelji, beležnici, sveštenici i lekari. Možda davno i grof Klaudije Mersi kada je razmišljao kako da isuši te močvarne banatske terene, da ih naseli novim življem. Tu sam i ja kao dete sačekivao svoju majku da se vrati sa pijaca iz susednog sela, gledao daleko ne bih li je ugledao, i kad je vidim, onda trčao pred nju. Ona me uvek obradovala svojim zagrljajma i poljupcima, a često me je i iznenadila tako što bi mi kupila neki slatkiš.
Što je bilo najlepše, pored druma bili zasađeni dudovi. I oni beli, i oni roze boje, a i oni sa tamno plavom, prosto mastiljavom bojom. Govorilo se da na ovim banatskim terenima dud može dugo da opstane. Bilo je zaista starih stabala sa već ispucalom pa i sasušenom korom, ali su još uvek svake godine donosili plod. Na radost dece, a i onih starijih, da peku rakiju dudovaču. Ljudi su obično zakupljivali po nekoliko stabala dudova i u vreme njihovog opadanja, tresli ih i sakupljali plodove za rakiju.
Tim stablima nisu smetali ni veliki zimski smetovi, ni one čuvene banatske košave. Sam Bog će znati ko ih je tu i kada zasadio. Kad leti ovladaju teške omorine, tu su u hladovini tih dudova mnogi nalazili sebi spasa, a odozgo, sa njihovih grana čuo se milozvučan pev raznih ptica. Ukidanjem uskotračne pruge, nestajao je i makadamski put pored nje. A sa njim su ko zna kuda nestali i dudovi murgani. Nekome za ogrev, nekome za izradu dudovih buradi. Tako to uvek bude. Što je lepo i korisno, kod nas dugo ne traje. Sad dudovog drveta skoro nigde da i nema. Ostalo je samo ono osećanje u nama da se sa setom sećamo tih starih lepih vremena. Sada ovim novim asfaltnim putem jurcaju automobili, tutnje kamioni, brekću traktori. Jeste to sve možda i bolje i korisnije, ali, ovo vreme nema onih starih čari.
„Ćirom“ a kasnije i autobusima iz ko zna kojih mesta, u moje Livade (Aleksandrovo) za vreme školskih raspusta, kod rodbine dolazile mnoge „prije“ varošanke. Tek onda je nastajala trka nas seoskih momaka ko će prvi ugrabiti onu najbolju. Time je dokazivao da je glavni „laf“ među svojim vršnjacima. U smiraj dana, kada se javlja prvi suton, počinjao je da oživljava čuveni korzo. Sa svojom devojkom, svaki najpre napravio par krugova korzoom da ga svi vide, a potom su se gubili na neku što zaklonjeniju klupu u parku. Kasnije, igranka. Tek tu je nastajalo zagledanje jedno u drugo, a bogami i ostalih koji su te večeri ostali „kratkih rukava“. I dok je Zlata Gološin sa svojim orkestrom na podijumu svirao raličitu muziku za igru, čekao se tango „stiskavac“. Privučeš partnerku što bliže k sebi, osetiš je pod svojom rukom kako se giba, a i spreda kad te kao dodirne svojim grudima u igri. Nagneš se i kao nešto joj na uho šapućeš, a čitavim telom te obuzimaju ljubavni srsi. Uzavre mlada krv. I gde se to može porediti sa ovim đuskanjem današnje omladine?
Odlazilo se onda za vreme pauze u poslastičarnicu kod Barnića na sutlijaš posut cimetom, na orasnice ili ratluk, a i na pečene jabuke na štapiću sa slatkom šećernom glazurom. Naručivala se boza ili limunada, a leti i sladoled u kornetu. Ko je voleo čaj sa rumom ili pravu tursku kafu, išao je u drugu poslastičarnicu koju je držao neki Šiptar. E, tu se gledalo i u šolju i proricala sudbina te večeri. Obično su mladići bili ti koji su izmišljali koješta. Svojim devojkama davali do znanja šta bi oni želeli ili im indirektno kazivali šta ih očekuje u bliskoj budućnosti. Bila su to za mnoge vremena prvih ljubavi i sastanci koji su dugo ostajali u pamćenju.
Posle su mnogi išli u čuvenu kafanu „Kod Berara“ ili u kafanu kraj bazena koju su svi nazivali „Hotel“, mada to nije bio. Pričalo se da je Julka Berarova negde u potaji kafane prikačila slepog miša, da tamo svi dolaze kao slepi. I, zaista, neko se tu radovao i provodio prijatne trenutke, a neko i tugovao ili iz ko zna kojih razloga patio. Mnogi su tu svraćali da igraju bilijar, da se zabave. Puno je tajni koje danas pamte samo već izbledeli zidovi. Iz obe kafane se čula živa muzika. Ulazilo se u njih sa velikom grajom i spajali se stolovi sa društvom. Konobari samo lete, Joca Arsić i Boža Olćan razvlače harmonike, pevaljka dolazi do stola i na uvce ti peva. Poručuju se željene pesme preko mikrofona, da svi čuju za koga je. Zapeva se i neka narodna. Brane Čvorak započinje onu „Haj, haj, vinca – ca…“ i ostali mu se zdušno pridružuju. Blagoje je galantan kao i obično, a prišunja im se i Bača, koji se uvek grebao ili za piće ili bar za cigaretu. Devojke se samo kikoću i svaka od njih potajno želi da na ostale ostavi utisak bilo svojom lepotom, novom frizurom, mini suknjom koja se tek onda počela nositi. Neko u tom raspoloženju razbije ponekad i čašu, ali onako, znalački, bećarski. Tek je zafrljoči u neko ćoše i pazi da nekog ne povredi.
U ta stara vremena se sve doživljavalo čulno. Dodirom, šapatom, mirisom i ukusom. Sve dato od Boga i prirode. I svi u tome uživali. Nije tada bilo ni mobilnih telefona, ni interneta, ni fejsbuka… Onda smo se zbližavali. Danas, svi ti uređaji savremenog doba samo dovode do otuđenja među mladima. Do nečeg veštačkog i kratkotrajnog. Zato je sve manje večnih ljubavi a sve više razvoda. Niko brate, nikog danas neće da trpi, da otćuti i ono što mu nije milo ni čuti ni videti.
I tako. Otplovilo vreme ko zna u kom pravcu. Ostala samo pusta sećanja na tamo neki život iz mladosti. A, mnogih već nema među nama koji bi se sećali svojih lepih životnih trenutaka. Otišli tamo u neki drugi svet, da malo predahnu i nađu spokoja dušama svojim. I jednima i drugima zajedničko da su ostali verni svome zavičaju. Neki ga se još uvek sa nostalgijom prisećaju i obilaze ga kad god uzmognu, a mnogi u njemu već odavno počivaju. Zaboravili ga.
Vojislav Ananić
Zapis iz moje sedme knjige kraćih priča i zapisa „Pusta sećanja“
23. jun 2018. u 00:56
Slaviša Perić
Poštovani gospodine Ananiću, da li je možda Vaš rođak Đura D. Ananić koji bi, da je živ, imao oko 100 godina. Nađoh ga u dokumentima sa još dvadesetak Vaših meštana.
Pozdrav, Slaviša Perić
11. oktobar 2018. u 15:33
Vojislav Ananić
Gospodine Periću, Đura D. Ananić je moj otac. Molim Vas da mi pošaljete ta dokumenta ili bar kako im je naziv, odakle potiču, gde da ih pronađem?
Hvala unapred!
Pozdrav,
Vojislav Ananić
11. oktobar 2018. u 16:44
Vojislav Ananić
Slaviša, moja mejl adresa je:
[email protected]
17. februar 2019. u 09:11
Vojislav Ananić
ALEKSANDROVO (14. feljton)
…KOLONIZACIJA SJEVERNIH KRAJEVA (1920-1941)
Piše: dr Milan Micić 8.
…Novodoseljeno stanovništvo u prvoj fazi kolonizacije 1921–1923. godine, našlo se u okviru srpskih pravoslavnih crkvenih opština iz srpskih starosjedilačkih naselja. Sveštenik iz Srpske Crnje Anđelko Grbić bio je nadležan za kolonističko stanovništvo naseljeno na 22 majura veleposjeda Andrije Čekonića….
…Sveštenik iz Srpske Crnje Anđelko Grbić imao je nadležnost nad četiri kolonije nastale na posjedu A. Čekonića (Vojvoda Bojović, Vojvoda Stepa, Aleksandrovo, Banatsko Karađorđevo) gdje je 1930. godine živjelo 11.300 stanovnika u 2.296 kuća. Kolonisti iz novih naselja slali su prijevoz (foršpana) za nadležne sveštenike. U takvim okolnostima vršenje bogoslužbenih obreda sveštenicima u kolonijama bilo je otežano…
…Otežavajuća okolnost za sveštenike koji su opsluživali kolonističke zajednice u Banatu bilo je blisko ratno iskustvo stanovnika kolonija, kao i duži boravak jednog njihovog dijela u pečalbi, najviše u SAD, kojima su bile narušene tradicionalne hrišćanske vrijednosti… Kako je izgledao obilazak novih parohijana i kakvo je bilo stanje njihovog „morala” svjedoči zapis iz Letopisa Srpske pravoslavne opštine Vojvoda Stepa od 17. septembra 1935. godine u kojem se govori o prethodnom radu sveštenika A. Grbića među kolonistima na posjedu A. Čekonića: „Nakon 14 godina parohijske službe razriješen je dužnosti Anđelko Grbić koji je poslije evropskog rata pali duh hrišćanstva među pridošlim naseljenicima, dobrovoljcima, većinom Amerikancima i kolonistima ponovo oživio putujući pješke i kolima po raštrkanim odajama kojih je bio 22 od Srpske Klarije do Pal Majura (današnje Banatsko Karađorđevo) vršeći parohijsku i svešteničku dužnost.” Stanovnici novih naselja koji su bili udaljeni od središta parohije imali su sveštenika u koloniji samo po pozivu i po potrebi. Da bi zadovoljili svoje vjerske potrebe odlazili su nedjeljom u najbliže crkve. Hramovi su tako postali mjesto kontakata doseljenika i starosjedilačkog stanovništva. Starosjedioci nisu prihvatali doseljenike koji su u tim prvim susretima nailazili na hladan prijem kod domaćeg stanovništva…
…Naseljenici na mjestima na kojima su formirana nova naselja trudili su se da privremeno stare, veleposjedničke zgrade („spahijske zgrade”) osposobe kao prostore za bogosluženje. Istovremeno, stare zgrade na majurima služile su kao privremene škole i privremene bogomolje. U koloniji Aleksandrovo 1926. godine počela su bogosluženja i to u kućama kolonista Stadoje Lalića i Ilije Bogunovića koje su se nalazile u centru novog naselja. Odlukom Skupštine Srpske pravoslavne crkvene opštine u Aleksandrovu od 22. marta 1927. godine traženo je od opštinskih vlasti da se „odobri školska zgrada za bogosluženje”. Od 30. decembra 1928. godine crkva je smještena u novu školsku zgradu u koloniji gdje je napravljen prostor za bogosluženje. „Bogomolja je smještena u jednu privatnu zgradu” izvijestio je sreski načelnik sreza Jaša Tomić 22. marta 1930. godine iz kolonije kod Ruskog Sela…
KONKURS ZA SVEŠTENIKA
Kako se u novim naseljima razvijao vjerski život, kako su formirane crkvene opštine, na koji način su sveštenici dolazili u nova naselja, kako su se nabavljale stvari za crkvu najreljefnije se može pratiti na primjeru kolonije Aleksandrovo nastale na velikom posjedu A. Čekonića u Srednjem Banatu.
U toku 1923. godine na najsvečaniji način sveštenik A. Grbić izvršio je osveštanje temelja i imena novog naselje Aleksandrovo, kao i osveštanje placa za crkvu i velikog drvenog krsta koji je postavljen na sredini groblja. Osnivačka Skupština Srpske pravoslavne crkve u Aleksandrovu održana je 26. decembra 1926. godine, a za predsjednika je izabran kolonista Milan Levakov. Na Skupštini Srpske pravoslavne crkvene opštine u Aleksandrovu 15. februara 1927. godine izabran je Crkveni odbor i donesene su odluke da se nađe stan za paroha i da se „raspiše natječaj za stalnog paroha”. Skupština je takođe donijela odluku da se za gradnju crkve obrate za pomoć Ministarstvima prosvjete, vjera i agrarne reforme, a da dvojica predstavnika dvije ključne kolonističke grupe Boža Lončarski (banatske) i Bude Trtica (ličke) razgovaraju sa zastupnikom veleposjednika A. Čekonića Nikolom Grobom o prodaji „velikog magazina na Pustari” čiji bi se materijal mogao koristiti za gradnju crkve. Na istoj sjednici za crkvenjaka je imenovan Živa Erdeljan, a B. Trtica je jednu svoju sobu ustupio da u njoj „stoje crkvene stvari i da služi za pisarnu”. Izabrani Crkveni odbor 10. marta 1927. godine raspisao je „natječaj za paroha” i odredio da se za njegove potrebe nađe stan koji bi se sastojao od „ dvije sobe, kuhinje i špajza”. Na sljedećoj sjednici 7. aprila 1927. godine razrezan je porez za izdržavanje paroha od 20 dinara po kući. Kao stan za paroha uzeta je kuća izvjesnog Branka Maljugića, za cijenu od 3.600 dinara, a zatraženo je da se crkvene stvari i ikonostas koji je decembra 1923. godine donesen iz Žombolja prilikom evakuacije ovog naselja od strane jugoslovenskih vlasti, po korekciji jugoslovensko-rumunske granice, ustupe crkvenoj opštini u Aleksandrovu. Velikokikindskoj Eparhiji je upućena molba u kojoj se kaže da „smo saznali da je jedan Rus podnio molbu, pa da nam se za sveštenika odredi taj Rus. Za „crkvenog pijevca” na ovoj sjednici skupštine određen je bio kolonista Luka Zec. Na slijedećoj sjednici održanoj 8. maja 1927. godine naručeno je za potrebe crkve zvono od zvonolivnice Jovanović iz Novog Sada. Za potrebe doseljavanja imenovanog paroha u koloniji Aleksandrovo, Rusa Vladimira Vahnjina Crkveni odbor 16. oktobra 1927. godine odredio je da se novom svešteniku plati jedna trećina putnih troškova vozom na liniji Okučani–Nova Crnja ili majur Janoševac i da se za njegove potrebe uzme stan Čede Nestorova za 6.000 dinara koji se sastojao od tri sobe, hodnika i kuhinje, a koji je bio „molovan”. Novi sveštenik V. Vahnjin uveden je u dužnost 2. novembra 1927. godine, a sveštenik A. Grbić predao mu je „crkvene stvari koje je donio sa sobom iz Žombolja prilikom evakuacije”.
Izvor: isečak iz SRPSKOG KOLA, br. 36, novembar 2018.
17. februar 2019. u 12:50
Vojislav Ananić
KOLONIZACIJA SJEVERNIH KRAJEVA (1920-1941)
Piše: dr Milan Micić 7.
Glavni problem u školovanju djece imalo je stanovništvo naseljeno na majurima ili stanovništvo u novim naseljima koje se nalazilo udaljeno od mjesta u kojima su bile škole. Problem udaljenosti stana kolonista i škole koju su pohađala djeca predstavljao je glavni uzrok nepohađanja školske nastave od strane kolonističke djece, a na pitanje školovanja kolonističke djece reflektovao se odnos lokalne sredine prema kolonističkim zajednicama, kao i sposobnost samoorganizovanja kolonista.
PRVE JAVNE ZGRADE BILE SU ŠKOLE
Naseljenici koji su osnovali koloniju Aleksandrovo u proljeće 1923. godine osnovali su školski odbor čiji je predsjednik bio jedan od vođa kolonizacije Sava Šašić, iz Dnopolja, kod Donjeg Lapca. Učiteljica, predsjednik školskog odbora Rade Kantar, iz Dobrosela, kod Donjeg Lapca, i djelovođa Danilo Bosnić, iz Mekinjara kod Udbine uputili su 20. februara 1924. godine pismo Ministru prosvjete u kojem su opisali teško stanje kolonista prilikom naseljavanja: “Jedna prostorija u spajinskoj zgradi tako je mala da ne može primiti ni peti dio djece i sem toga toliko je nehigijenska da ne može poslužiti kao škola. Ova zgrada ostaće izvan naseobine kada se podigne selo. Ovo ogromno naselje ima ogroman broj djece koja se ne školuju, jer nema škole i učitelja… Još 1922. godine agrarna reforma premjeravajući kolonistima i dobrovoljcima potkućnice odredila je u centru naseobine mjesto za podizanje škole, ali do sada ni sa jedne strane nije što god poduzeto da se podigne škola… Godine 1925. u koloniji Aleksandrovo formiran je privremeni odbor za gradnju škole koji je 20. maja 1925. godine tražio od Ministarstva za agrarnu reformu da se na Bozito pustari otkupi veleposjednička zgrada koja je prethodno služila kao škola. Ministarstvo za agrarnu reformu 1927. godine dalo je 70. 000 dinara za otkup veleposjedničke zgrade. Školske 1927/28. godine broj učenika u školi iznosio je 332 i oni su pohađali školu u tri smjene, a uslovi života učitelja koji su stanovali u staroj spahijskoj zgradi bili su veoma teški. „Grlo i pluća sam izgubila u stanu za koji se ne može reći da je učiteljski“, navela je učiteljica Nevenka Grujić 1927. godine u obraćanju školskom nadzorniku sreza Jaša Tomić, Savi Ivačkoviću… Od trenutka vremena naseljavanja (1921–1923) do trenutka gradnje prvih školskih zgrada u Banatskom Karađorđevu, Banatskom Višnjićevu i Aleksandrovu prošlo je 4–6 godina ( 1927–1928 )…
Izvor: isečci iz SRPSKOG KOLA, br. 35, oktobar, 2018.