Poreklo stanovništva naselja Lipljan prema popisu Kosova i Metohije iz 1912. Priredio saradnik portala Poreklo Dragiša Gile Živković.
Izveštaj učitelja Janićija Đurđevića:
U stanovnike ovog naselja, pošto se nalazilo pored same železničke pruge Skoplje – Mitrovica i imalo svoju stanicu, uračunati su i oni koji su živeli u stanici. Domaćinstava je bilo ukupno: srpskih 60, cincarsko-grčkih 5, makedonskih 2 i albanskih 14. Iako je u srpskoj sredljevekovnoj državi, a i ranije, Lipljan imao veliki značaj, do Austrijsko – Turskih ratova krajem 17. i početkom 18. veka bio je veliko selo. U toku ovih ratova potpuno se raselilo. Ponovo je osnovan krajem 18. veka, za vlasti Džinića,koji su nove naseljenike proglasili za čifčije. Tek na kraju turske vladavine samo su tri kuće činili slobodni seljaci, i to Tanaska A. Popovića sa 9 članova i 15 dana oranja, Pera Janićijevića 8/14 i Stavra Andrejića 10/5.
Samanje svoje a više agine zemlje bilo je 8 domaćinstava. Pet kuća obrađivalo je zemlju Aziz-age Domeneka iz Prištine, koji je bio bogat. Zemlju od 30 dana obrađivao je Tanasko Simeonović sa 13 članova, a svoje zemlje imao je 2 dana oranja.Po 18 dana oranja agine zemlje imali su: Lala S. Čepkenović sa 7 članova i Lazar T. Čepkenović sa 6. Čifluke od po 15, odnosno 12 dana oranja obrađivali su Mitko N. Popović sa 6 članova uz 4 dana oranja svoje zemlje i Đorđe S. Čepkenovićsa 3 člana i 5 dana oranja svoje zemlje.
Aga Osman Dervišić, srednjeg imovnog stanja, i Derviš-aga Ibrahimović, slabog stanja, imali su po čifluk.Čifčija prvog Stanoje S. Debeljaković sa 8 čeljadi, imao je 2 dana oranja svoje i 40 dana oranja agine zemlje, a drugog, Stojan T. Debeljaković sa 3 člana, 4 dana svoje i 15 dana oranja agine zemlje. Čifčija Marko Đorić sa 6 članova i 4 dana oranja svoje zemlje radio je imanje Lipljanske crkve od 9 dana oranja.
Od doseljenika zna se da su pre 20 godina došli Tanasko Simeonović, a pre 4 godine ispred 1912. porodica Marka Đorića.
Potpunih čifčija bilo je 29 domaćinstava. Age su bile iz Prištine, sem Amet-bega Agapašića, koji je bio iz Mitrovice. Čegove čifluke su obrađivali: Deka F. Šopić 10 članova i 30 dana oranja, Ilija Kolić 15/60, Mladen Nikolić 4/20, Stojan Denić 3/22 i Stanoje Veličković 10/15. Aga je bio bogat, kao i neke age iz Prištine. Od Prištevaca najviše potpunih čifčija imao je Azia-aga Domenek. Površinu od 40 dana oranja obrađivao je Mira Dejanović sa 10 članova porodice, od 30 dana Dana Nedealjković sa 13 članova, a čifluke od po 25 i 20 dana oranja Blaga Milosavljević sa 10 i Stojan Stojković sa 5 članova. Domaćinstva Mladena Perića, Trajka Stojkovića i Cveje Nastića obrađivala su čifluke od po 16 dana oranja – prva dvojica sa po 6, a treći sa 8 članova. Amet-aga Vučitrnli imao je 4 čifčije. Na zemlji od 32, onosno 22 dana oranja radili su Jovan Đorđević sa 7 i Trajko Stolić sa 9 članova porodice, na 15 dana oranja Rajko Lazić sa 6 a na 6 dana Vana Stolić sa 5 članova. Sadik-agine Alači čifluke obrađivala su tri domaćinstva srpskih Cigana. Zemlju od po 18 dana oranja obrađivali su Nedeljko Milenković sa 6 članova i Radoslav Stojanović sa 7 članova, a Maka Stojanović sa 4 člana 14 dana oranja. Poznati zemljoposednik iz Prištine Hadži-Džemalj Agušević imao je za čifčiju Mladena Stojanovića sa 15 članova, koji mu je obrađivao čifluk od 60 dana oranja. Sefedin Fejzulin čifluk od 50 dana oranja obrađivao je Rista Kostić sa 12 članova, a Jusufa Džinića od 30 dana oranja Stojan Perić sa 6 članova.
Čifluk age vrlo dobrog stanja Raifa Destanovića, od 22 dana oranja, obrađivao je sa 15 čeljadi Kosta Tonić, a od 14 dana oranja, sa 5 članova Stanoje Ćirković. Zemlju age srednjeg imovnog stanja Memed Alije radio je čifčija Simon Vasić sa 7 članova i 30 dana oranja. Abdurahmana Šerifovića čifluk od 15 dana oranja obrađivao je Mladen T. Čačić sa 8 članova, a Abduli Šerifoviću radio je Steva Stolić sa 8 članova i 16 dana oranja. I dva Srbina iz Prištine dobrog imovnog stanja imali su čifluke u Lipljanu. Zemlju od 14 dana oranja Petra Popovića, sveštenika u Prištini, obrađivao je Arsa Kolić sa 7 članova, a Mite Dakića iz Prištine (16 dana oranja) Steva Lazić sa 12 članova porodice.
Šestočlano domaćinstvo Jefta Dejanovića živelo je na zemljištu pod kirijom. Za Miru Jovanovića zna se samo da je imao svoju kuću s drugim zgradama i dvorištem.
Od potpunih čifčija doseljenih u Lipljan bili su ispred 1912. godine: pre 19 godina Mladen Perić, pre 13 Steva Lazić, pre 12 Stanoje Ćirković, pre 10 godina Trajko i Vana Stolić, pre 6 Cveja Nastić i Dana Nedeljković, pre 4 Kosta Tonić, Rajko Lazić i Arsa Kolić, a pre 2 godine Simo vasić i Stevan Stolić. Sve ostale potpune čifčije računale su sebe u starosedeoce. Sva domaćinstva imala su svoje kuće i dvorišta.
Do 1887. godine aage su uzimale čifčijama petinu proizvoda, a čifčije su plaćale porez. Od tada čifčije su davale četvrtinu, dok su porez plaćali vlasnici zemlje.
Od 14 albanskih domaćinstava u 1912. godini 11 su bila čifčijska. Zemlja je pripadala Amet-begu Agapašiću, koji ih je naselio u periodu od 1906. do 1912. godine. Ovaj aga je prema srbima bio nemilosrdan. Prvi u Lipljanu počeo je da tera Srbe čifčije sa svoga zemljišta i da naseljava albance. Posle njega je i Hadži Džemailj Agušević naselio 3 porodice. Svi ovi Albanci bili su muhadžiri. Prema čifčijama su se odnosili kao s robljem Derviš-aga Ibrahimović, Amet-aga Vučitrnli, Amet-beg Agapašić, Hadži Džemailj Hadži-Agušević i Sadik-agga Alač. Dobro su postupali Osman Dervišević, Petar Popović i Mita Dakić, a veoma dobro Azia-aga Domenik i Jusuf Džinić i dosta dobro Abdurahman Šerifović.
IZVOR: Popis stanovništa Kosova i Metohije iz 1912. Priredio saradnik portala Poreklo Dragiša Gile Živković.
31. maj 2018. u 08:53
Vojislav Ananić
LIPLJAN, varošica u južnoj Srbiji, u kosovskoj oblasti, s desne strane Sitnice, niže ušća Janjevke, na pravom Kosovu. Ima 695 stanovnika (1920).
L. je bio glavni kosovski grad rimskog i bizantskog doba. Leži u blizini razvalina rimskoga grada Ulpiana, jednoga od glavnih gradova Dardanije, koju su Rimljani osvojili krajem 1. vijeka prije Kr. Ulpiana je bila jedna od najvažnijih stanica na rimskome putu od Skadra i Lješa do Niša. Ulpianu je obnovio bizantski car Justinijan I (527—565) i nazvao je Justiniana Sekunda, no ovo se ime nije održalo kod starih Ulpijanaca. Starije ime su primili Srbi od zatečenih starosjedilaca (Lipiana, Lipenion) i posrbili ga, te se u današnjem obliku javlja još u sredovječnim spomenicima.
U L. je Bodinov raški župan Vukan uglavio mir sa bizantskim carem Aleksijem (1094). L. je 1183. ostao u Nemanjinoj državi, kao glavni grad prema bizantskoj granici, potisnutoj do Kačaničke Klisure. U L. je bila stolica lipljanske episkopije. Od razvalina stare Ulpiane, a na temeljima starijeg hrama, kralj Milutin je podigao manastir Gračanicu (1321), i tu je postavio stolicu lipljanske episkopije, koja se kasnije zvala mitropolija lipljanska ili gračanička ili novobrdska. Duž staroga rimskog puta na L. je u srednjem vijeku preko Duljske Presjedline i Štimlje izbijao Veli ili Zetski put, pa je odatle jednim krakom vodio, preko Prištine i Laba, za Niš, a drugim, preko Janjeva, Novog Brda i Vranja, za Sofiju. S ovim se putevima u L. ukrštavao Bosansko- Makedonski put, jedan od najvažnijih drumova turskoga carstva.
L. je od kraja 14. vijeka, kada su se razvili Priština, Janjevo i Novo Brdo, kao nova i vrlo napredna trgovačka i rudarsko-industrijska središta, stao da gubi onu važnost, koju je prije toga imao. L. je u sredovječno doba bio središte istoimene župe, oko gornje Sitnice. L. se više puta spominje i u kasnijim našim spomenicima srednjega vijeka, i kao župa (1331, 1348), i kao naselje (1394 do 1402).
U doba turskih najezda L. je opustošen i ostao je obično seosko raskršće karavanskih puteva, koji su se u kasnije tursko doba sve više umrtvljavali. Staro se srpsko stanovništvo L., za vrijeme seoba, krajem 17. i početkom 18. vijeka, bilo skoro sasvim raselilo. Sada ima u L. samo jedna starosjedilačka porodica. Ponovno naseljivanje L. odpočelo je od sredine 18. vijeka. Seljaci su se u L. bavili i kiridžilukom, prenosili robu karavanama iz Soluna za Sarajevo, a trgovalo se i sa dželepima (čoporima) stoke. Sredinom 19. vijeka L. se ponovo raseljivao, kada je kuga uništila dva lipljanska zaseoka. L. se ponovo počeo razvijati u varoško naselje tek od provađanja kosovsko – vardarske željeznice (1873), kada je na ovom starom raskršću drumova postavljena željeznička stanica. Malo dalje od sela, kraj stanice stao se razvijati varoški kraj L., sa dućanima, skladištima i hanovima. L. je onda ponovno oživio, kao izvozno i uvozno mjesto znatnih dijelova Kosova. Među varošlijama prvi su bili Cincari iz Gopeša, pored Srba iz sela L., Prištine, Velesa, Prizrena. Ovakvo poluvaroško naselje, L. je pred kraj turskoga doba (1910) imao 79 kuća, od kojih je bilo najviše pravoslavnih Srba (66), ostalo su bili Arnauti muslimani (7), Cincari (5), Jevreji (1). L. je za posljednji vijek ponovno naseljen, najviše iz kosovskih sela, zatim iz Sirinića, Morave, Podrime i sa Kopaonika. U tako obnovljenom L. sa vrlo malo starosjedilaca drži se tradicija, kako je L. bio »velika varoš«, sa 3.000 dućana i 7 erkava, i da je iz L. izlazilo 70 oklopnika, kad se imalo boriti š Turcima.
— Od 695 stanovnika (1920) najviše je bilo Srba (pravoslavnih 641, katolika 6), a nešto Cigana muslimana (41) i Turaka (7). Sada sve više dolaze naseljenici iz sjevernih srpskih krajeva.
— L. čini u gračaničkom srezu varošku općinu sa još 16 okolnih sela, ukupno sa 531 kućom i 3.194 stanovnika (1921). Ima poštansku i telefonsku stanicu sa neprekidnom službom.
Literatura: K. Kostić, Trgovinski centri i drumovi po srpskoj zemlji u srednjem i novom veku (1900); St. Novaković, Zakonski spomenici srpskih država srednjega veka (1912); J. Cvijić, Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije, III (1911). V. Radovanović
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, II KNJIGA , I—M, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.