Poreklo stanovništva sela Sastav Reka – “Stanac”, opština Crna Trava. Istraživanje „Crna Trava i okolna sela“ saradnika portala Poreklo Miroslava B. Mladenovića Mirca, lokalnog etnologa i istoričara
Nastanak sela i poreklo stanovništva:
Selo Sastav Reka je naselje u Srbiji u opštini Crna Trava u Jablaničkom okrugu.
Prema popisu iz 2002. bilo je 40 stanovnika (prema popisu iz 1991.bilo je 53 stanovnika).
U naselju Sastav Reka živi 33 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,3 godina (36,4 kod muškaraca i 40,2 kod žena).
U naselju ima 12 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,33.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
Demografska slika stanovništva posle Drugog svetskog rata (1945.g.) je izgledala ovako: 1953.g.(11), 1961.(18),1971.(21), 1981.(55), 1991.(53) i 2002.g.(40 stanovnika).
U klisurastu dubodolinu, baš na ušću reke Gradske u Vlasinu, do kraja 1945.godine se nije ni mogla ljudska noga kročiti.
Šumovit klanac sa okomitim stenama uz avetinjski odjek ovih dveju reka plašio je ne samo prolaznike, no i vojske, koje su ga zbog tajanstvenosti mimoilazile.
U taj tesnac je bilo suv iše divljači, raznih ptica grabljivica, koje su tu vekovima živele u surovoj dubodilini klanca.
Mnogi stanovnici okolnih planinskih sela: Gara, Jabukovika i Darkovca, teško bi se usudili da siđu u ovo tajanstveno udubljenje slično mišjoj rupi.
Čak u Drugom svetskom ratu i partizanska bolnica i zbeg stanovnika bili su udaljeni od ovog stenovitog mesta.
Odmah posle oslobođenja od okupatora, periodu 1945-1954. godine bile organozovane posebne omladinske brigade koje su krampovima, štanglama i lopatama jurišale na stene.
Posle desetogodišnjeg napora 1954.godine dolinom reke Vlasine zabrujali su motori kamiona prvih vesnika nove saobraćajne arterije.
Bitka za ovaj put traje i danas, iako se saobraćaj odvija redovno.
1954.godine izgrađen je na reci Gradska, odmah iznad njenog ušća u Vlasinu, lučno povijen kameni most raspona oko 20 metara.
Taj objekat je preteča današnjeg naselja. Graditelji toga mosta nisu upotrebili domaći naziv za ušće reke Gradske u Vlasinu-„Stanac“, već naziv Sastav Reka.
Prvobitni naziv povpg naselja „Stanac“ je takoreći administrativno izbrisan za ovaj kraj, a jedino još po neki stariji iz toga vremena upotrebljava za ovaj deo naselja umesto reči „Sastav Reka“, reč „Stanac“.
Tako i pored „sastava“ dveju reka: Vlasine i Gracke, stoji saobraćajni znak oznake naselja Sastav Reka.
Novoizgrađeni put Leskovac-Sastav Reka-Crna Trava bio je najveće dobro za stanovništvo sela Gara, Darkovca, Jabukovika, Krivog Dela i druga naselja razbacana sa desne i leve strane doline reke Vlasine.
Posle uspodstavljenja saobraćaja na ovoj relaciji nicali su kao pečurke posle kiše putevi i bogaze koji se slivaju na ovaj put.
Sastav Reka postaje planinska rskrsnica. Darkovce, Jabukovik, Gare i Gradska napuštaju ranije planinske puteve usmerene ka Vlasotincu.
Koji se orijentišu isključivo na put koji se probija klisurama, kotlinama, klancima sutjeskama i žgrelima reke Vlasine.
Gravitacionom silom svi ovi putevi slivaju se prema Sastav Reka.
To je uticalo da Sreski Savez zemljoradničkih zadruga izgradi trgovačku kuću baš na „sastavu“ reke Grdaske, Darkovačke i Vlasine kod mosta.
Podom su podignute: kafane, upravna opštinska zgrada, upravna zgrada Zemljoradničke zadruge, Pošta, zgrada osmogodišnje škole, stanovi za prosvetne radnike i ambulanta.
!955.godine pri prvom pokrupnjavanju opštine, Sastav Reka postaje sedište opštine za sela u srednjem slivu reke Vlasine.
1960. godine otvoreni su u ovom mestu i viši razredi osnovne škole za sela koja ovoj rupi gravitiraju (Darkovce, Gare, Krivi Del i Jabukovik).
Već je radila i ambulanta u Sastav Reka tih godina 20. veka, koja je otvorena 1966.godine u Sastav Reci.
Zemljoradnička zadruga sela Darkovce koja je formirana 1935.godine, preselila je i svoju upravnu zgradu u Sastav Reka.
Tako je Sastav Reka sa zgradama uskomponovanim u kamenu pored reka Vlasine i Gradske, izrastao u novo stvoreni veštački centar za sva sela koja gravitiraju ka njemu.
Selo Sastav Reka je administrativno u službenom glasniku br. 2356, tadašnjeg sreza Leskovac, meseca 7. avgusta 1962. godine zvanično određen naziv kao mesto zvano S a s t a v R e k a.
Od divlje i puste rupe pretvoreno je ovo mesto u centar za sela u srednjem slivu reke Vlasine.
1962.godine izgrađen je put za Gradsku i pusten u saobraćaj. Time se otvara mogućnost za eksplotaciju ogromne drvne mase u basenu Vlasine i Grdasko-kalanske reke (Vignjište)..
U ovo mesto 80. godina veka. Postaje veoma važno mesto za trgovinu poljoprivrednih proizvoda sa ravničarskog dela pomoravlja.
Tako su stajkovčani i ostali sa ovog područja na dan otvorenog pijačnog dana prodavali u toku jesenjih dana kupus, papriku, paradajs za zimnicu.
Svoju robu su doterivali i drugi zanatlije.
Mladež se sakupljala u toku pijačnog dana, a pečalbari kada su dolazili iz pečalbe prvo su svraćali u kafane u Sastav Reka, da se malo razgali duša pečalbarska; pa onda se kretali planinskim liticama do svojih kuća na ćuvicima.
Malo se podsetili na nekadašnje dane naše mladosti, kada smo često puta u tim kafanama 70. godina 20. veka u jeku vašarskih dana dočekivali rujne zore.
Kada se krene asfaltnim putem od Vlasotinca., preko Svođa, Sastav Reke i Crne Trave ka Vlasinskom jezeru; uvek se uz prelepu vlasinsku klisuru pored bistre planinske reke Vlasine i bukove šume zastane u mestu Sastav Reka.
Svako bi da pogleda malo tu prirodnu lepotu u „sastav“ dveju reka:Vlasine i Gracke; uz mir i tišinu prolećnog opojnog mirisa rascevtalog planinskog bilja i ozelenjene bukove šume u smiraj dana proleća.
Mnogi su kao pečalbari odavde otišli u daleki svet, a taj svet im je doneo bolji život u materijalnom pogledu, ali njihova duša se negde maje na ovim vrletima i liticama pored reke Vlasine u mestu Sastav Reka.
Danas na početku 21. veka rade još sezonski po neka kafana i prodavnica, a treba naglasiti da je poplava 1988.godine odnela prodavnicu Stojana Nikolića „Lisičko“ i druge okolne zgrade pored nabujale reke Vlasine.
Sve do postojanja OŠ u selo Sastav Reka, u školskim stanovima 80. godina 20. veka su stanovali nastavnici: Mladenović Stanimir, Slavko Ljubisavljević, Mirko Marković, Gojko i drugi.
Do kraja 20 veka ovde je bilo puno sveta. Škola je bila puna đaka, sve je vrvilo od života. Onda je naišla ekonomska migracija stanovništva i učinila svoje.
Kao i sva ostala sela ovog planinskog dela Povlasinja, tako i Sastav Reka postaje polako prošlost i trag nekada života crnotravskih pečalbara.
Početkom 21. veka sam obišao poluprazne kafane , u vremenu prolećnih dana, zatekao samu ostarelu krčmaricu.
Na početku 21. veka često u vremenu vašara i letnjih odmora mnogi potomci se sete da obilaze kuće svojih predaka i uživaju tu blagodet prirode i zdravog načina života u planini.
* * *
Poreklo prezimena familija naseljenih iz susednih sela:
Od familija po prezimenu od osnivanja naselja “Sastav Reka”(1964-2014.g) su živele ili danas još žive ove familije:
– Iz sela Darkovce:– Nikolić Stojanča “Lisičko”(kafedžija), Veljković Stojimen (kafedžija), Mladenović;
– Iz sela Gornje Gare:Cvetković (trgovac);
– Iz sela Crna Bara (Vlasotince):Cvetković (klonfer-limar, različita familija, živi i u Vlasotince-isti rod Cvetković naseljen iz s. Crna Bara živi u selo Lipovica, sa krsnom slavom Sv. Jovan);
– Iz sela Krivi Del: Marković (kafedžija);
– Iz s. Crnatovo:Pešić (Bojadžija);
Povremeno su u zemljoradničku zadrugu radili i stanovili i mnogi drugi, koji su bili administrativno osoblje u: zadruzi, pošti, ambulanti, školi; kao i mnogi drugi koji su radili u zanatskim radnjama, kafanama i prodavnicama “na kratko” i posle toga se iseljavali.
To se može i ogledati i naći mnoga imena: Ljubenović, Nikolić, i druga u telefonskom imeniku po fiksnim brojevima telefona pošte u Sastav Reci (Crna Trava).
Na početku 21. veka u selo Sastav Reka stanuju seledeći stanovnici:
– Srba Ristić:-iz sela Jabukovik, krsna slava Sveti Nikola.
Poznat rodoslov:
Srba Ristić (iz s.Jabukovik- Mira(iz s. Gracka):-Danijela(1980) i sin Danijel Ristić(1983), koji se ženio dva puta. U prvom braku mu se zvala žena Kristina Ristić(devojčako Tasić, rođena 1983.g., iz s. Gornji Dejan, preudala se u selo Sredor-Vlasotince). Imaju ćerku Milicu Ristić (uč. peti razred, 2012.g).
Danijel Ristić zasnovao drugi brak sa Silvanom Silvanom Ristić.
U 2013.godini Srba i Mira Ristić drže kafanu u Sastav Reku.
U selo Sastav Reka živi familija Radišić, sa krsnom slavom Sveti Sava.
U selo Sastav Reka danas žive još familije: Marković Radivoja (iz Krivog Dela, kafedžija), Veljković iz Darkovce i do 2012. godine familija Nikolić (Stojanča i Dušanka-kafedžije, sa krsnom slavom Sveti Nikola) iz selo Darkovce.
Stojanča Nikolić(1930) je preminuo 2009. a Dušanka Nikolić(1931) je preminula 2012.godine. Imaju jednu ćerku udatu.
Zapis: 2012g. Selo Sastav Reka i 2014.g. Vlasotince
Kazivači: Živko Ristić s. Sastav Reka i Stanča Ristić (1949., rodom iz s. Darkovce-živi u Vlasotince)
Zabeležili: Milica Ristić učenica petog razreda i nastavnik Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i iistoričar Vlasotince
* * *
NAPOMENA:
Ovde je izostavnjen RODOSLOV porekla prezimena, kao i dopuna višeetapnog raseljavanja stanovništa; dok se ne istraži poreklo rodova sa prezimenima iz vlasotinačko-crnotravsko-vlasinskoga kraja.
* * *
IZVORI:
[1] Radomir Kostadinović: Crna Trava i Crnotravci, Leskovac, 1968. [2] http://sr.wikipedia.org/wiki/Sastav_Reka [3] Simon Simonović-Monka:-PEČALBARSTVO I NEIMARSTVO crnotravskog kraja, Crna Trava, 1983. [4] Wikipedija:- http://sr.wikipedia.org/wiki/Crna_TravaIzvorni tekst za Vikipediju pisao Miroslav Mladenović, Vlasotince –Vl 03:26, 4. avgust 2006. (CEST)
[5] Miroslav B. Mladenović Mirac: ZAPISI Iz rukopisa -“Crna Trava i okolna sela ” ; 1970-2014.g, Vlasotince* * *
Autor: Miroslav B. Mladenović Mirac, lokalni etnolog i istoričar i pisac pesama i priča na dijalektu juga Srbije
19. januar 2014.godine Vlasotince, Republika Srbija
Komentari (0)