Poreklo prezimena, selo Gostilj (Podgorica)

Poreklo stanovništva sela Gostilj, grad Podgorica (Crna Gora). Prema studiji Pavla S. Radusinovića „Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, druga knjiga“ iz 1991. godine

Ovo veoma staro naselje pripada užem priobalnom vodoplavnom pojasu Skadarskog jezera, kojega je iz još južnije zone (Donji Gostilj) izvjesno potisnulo ka sjeveru. Nekada je njegov donji dio ulazio u jezeru najbliži pribrežni niz naselja koja su vremenom poplavljena i raseljena. Takvom »sudbinom«, pored Donjeg Gostilja, završila su svoje postojanje Donja Plavnica, Karabež i stari Donji Mataguži. Današnji Gostilj, povlačeći se sjevernije, »držao« se starog pomenutog puta koji je vodio od Cijevne preko Mahale, Mojanovića, Golubovaca, Balabana, te izmeću Bišćana i starog Gostilja prema jezeru. Nekadašnji donji, najstariji dio Gostilja je, zajedno sa nedalekim Donjim Matagužima i Donjom Plavnicom, predstavljao dio najnaseljenijeg područja ovoga pribrežnoga kraja Skadarskoga jezera. Pored velikih plodnih površina bilo je ovdje, reklo bi se, mnogo šume.

Današnji atar sela, smješten izmeću Balabana, Šušunje i Gornje Plavnice, na jednoj i Skadarskog jezera i Mataguža, na drugoj strani — zahvata površinu od 725 hektara, tj. oko 7,2 km. Njegovu uzdužnu okosnicu predstavlja gostiljska rječica, koja dotiče sa sjevera i pomeću Pjavnika i Svinaša na istoku, i Babina luga na zapadu, uliva se u jezero. Paralelno njenom ušću, sa zapadne strane je i ušće rječice Zetice, do čijeg starog pristana je vodio i pomenuti glavni put.

Na drevnu pogodnost za naseljavanje ovoga kraja ukazuju nedavno otkriveni (B. Basler, 1956—58) izdašni nalazi ilirske (Labeati) materijalne kulture iz perioda III ili IV vijeka pr. n. e. do I vijeka n. e. Na ovdašnjem lokalitetu Velje ledine, udaljenom od Skadarskog jezera oko 1,5 km, naćena je, izmeću ostalog, keramika koja je »po pravilu rađena na grnčarskom kolu i predstavlja u stvari, domaće proizvode raćene pod grčkim uticajem … Treba još pomenuti da je u Gostilju i grobovima naćeno i zlatnog helenističkog nakita, naušnica (između ostalog, tipa sa crnačkim glavama), a i ilirskog novca Gencija«. Materijali u nekropolama Momišića i Vujačića Mahali u osnovi su identični sa materijalom iz gostiljske nekropole. Gostilj se zatim pominje u povelji kralja Milutina (oko 1315) manastiru u Banjskoj, kojom mu u Porlužju, tj. u Zeti, prilaže sela Dinoše, Hrastije, Godilje i Žaborovo, Gostilje i drugo Gostilje… »megje Podlužiju ot Cijemve«. Gostilje i drugo Gostilje su, u stvari, Donji i Gornji Gostilj.

U doba Turaka Gostilj se kao bogato selo već u XVI vijeku našao u sastavu timara ćehaje (Redžepa) žabljačkog dizdara »Hasana, sina Ilijasova«. Jedan timar »od 19.000 akči, koga, su sačinjavali prihodi od sela Gostilja i Lukje, kao i prihodi od nekoliko ribnjaka kod Žabljaka, bio je u kolektivnom posjedu 14 članova gradske posade…« U drugoj polovini XVI vijeka »upadljivo brzo odvijao se proces prelaženja batltina iz ruku hrišćana u ruke muslimana, naročito u selima Kurilo, Gostilj, Plavnica, Krapež, Žabarevo, Berislavci i Škuni«.

Jovićević je konstatovao da je Donji Gostilj »staro selište« koje se »nalazilo na Gostiljskoj rijeci«, te da je, najvjerovatnije, raseljeno »prije 100 godina, onda kada je Drim okrenuo u Bojanu i naglo podigao jezersku vodu«. Po njegovom mišljenju, Turci (muslimani — P. R.) su se iz njega, kao i iz drugih pribrežnih sela, zbog malarije povukli, nadzirući svoje čiftluke iz gornjih sela Zete i Podgorice.

I Boličini podaci s početka XVII vijeka kazuju da je Gostilj bio znatno naselje; 1614. godine imao je 70 domova sa 200 vojnika. Godine 1925. Jovićević je u selu popisao 36 kuća sa 15 bratstava. Tada je selo, prema zvaničnom popisu imalo 35 domaćinstava sa 156 stanovnika. Do 1948. godine broj prvih se smanjio za jedno, a drugih je ostao isti. Prije balkanskih ratova u Ameriku je išlo i vratilo se samo jedno lice, a isto tako i u mećuratnom periodu.

V ovom periodu (1918—41) mećutim, iselilo se 13 porodica, od kojih četiri u Podgoricu i pet u Kosmet, tri u Golubovce i jedna u Srbiju. U ratnom periodu poginulo je i umrlo 16 lica.

Selo je bez zaselaka. U njemu je 1941. godine bilo 16 prizemnih kuća i 19 na konobi. Uz njih je bilo nešto manje pojata i svinjarnika; ovih drugih obično napravljenih od pletenog pruća. Najgušće su bile naseljene kuće Šanovića, te kuće Markinovića, Otaševića i Markovića. Sve kuće su jedino koristile otvoreno ognjište. Najveće nevolje selu činile su poplave, kao i znatna malaričnost. Pored lomenutog uzdužnog puta, podno sela je, najvjerovatnije još od srednjeg vijeka, od istoka, tj. od Skadra preko Huma, Gošića, Crkvenog groblja i Plavnice — vodio put prema Žabljaku i dalje primorju. Iz doba Turaka ostao mu je lokalni naziv »Carigradski drum«. Niže njega, tj. kod Neremidnog vira, postojao je Amzića čardak od čijeg graćevinskog materijala su graćene ovdašnje kuće. Južno od sela je crkva za koju se smatra da je u temeljima veoma stara, a obnovljena je 1885. godine.

Godine 1941. u selu je živjelo 15 bratstava. To su:

Markovići, porijeklom su iz Pipera, odakle su se iselili u Kamenicu (kod Skadra), a zatim zbog krvi došli u Vranj i odatle u Gostilj prije oko 90 godina.

Šanovići su zbog krvi prebjegli u »ceklinsku nahiju«, a odatle u Zetu. Prema njihovom predanju, predak Prlja sa svoja dva sina i pet bratanića pobjegao je iz Grahova na Ljubotinj gdje je ostao sa sinovima, dok su bratanići, koji su se zvali Šano, Rašo, Vukašin, Stanko i Bjelobrk došli u Zetu. To je bilo oko 1780. godine. Od njih su postala pet bratstava: Šanovići, Rašovići, Vukašinovići, Stankovići i Bjelobrkovići. Sva ova bratstva kao i Prlje slave istu slavu (sv. Petra i Pavla) i rođakaju se.

Vukotići su sa Čeva. Zbog krvi su prvo prebjegli u Lješansku nahiju, a prije oko 120 godina preselili su se u Zetu. Ranije su slavili Aranćelovdan, a sada slave Đurćevicu.

Otaševići su iz Zagarača; rođakali su se sa tamošnjim bratstvom istog prezimena. Daljom starinom su iz Pipera od pretka Otaša, s kojim počinje istoimeni ogranak, izveden iz šireg bratstva Dragišića. Doseljeni su prije oko 150 — 180 godina.

Stanovići su, prema jednom kazivanju, doseljeni iz Vrake, a prema drugom iz Pipera, gdje postoji Stanovića pećina. Stano je, prema Erdeljanoviću, bio i predak Markovića u Piperima. Rođakaju se sa Stanovićima u ovdašnjem selu Bijelom Polju. Doseljeni su prije oko 200 godina.

Prenkići su porijeklom iz Riječke nahije (Ulići). Zbog krvne osvete, prije oko 180 godina prebjegli su u Albaniju, gdje su promijenili prezime, a zatim se prvo doselili u Vranj pa ovdje. Po povratku u Zetu jedan ogranak je po matičnom selu uzeo prezime Ulići, a drugi, po pretku Marku, Markinovići. Ta tri bratstva se ovdje rođakaju, slave istu slavu (sv. Nikolu) i mećusobno se ne žene.

Nikčevići su iz Gornjih Pješivaca (Stubica); doseljeni su prije oko 150 godina. Njihov predak je, zbog krvi, prvo prebjegao u Crmnicu, gdje su dva njegova sina i tamo »pala u krv«, zbog koje dobjegnu u Vranj, te kasnije u Gostilj.

Vukčevići su se, poslije oslobođenja Zete od Turaka, doselili iz Lješanske nahije.

Kračkovići su iz okoline Cetinja (Bjeloši); doseljeni su prije 250 godina. Neko vrijeme su živjeli u Bjelopavlićima, a otuda su se, kako kažu, prvo doselili na Bjelastavicu (kod ovdašnjeg sela Srpske), pa odatle ovdje. Jovićević ističe Kračkoviće kao »najčuvenije junake… Krvili su se sa mnogim bratstvima, sa Turcima i mećusobno… Ovo bratstvo, pa Maraše, Klikovce i Popoviće drže u Zeti za najjunačnije«.

Ulići su, kako rekosmo, rod sa Prentićima i Markinovićima, koji su se poslije 1945. godine prozvali Martinovići.

Đuretići su iz Bjelopavlića (Kosovi lug); prvo doseljeni u Mojanoviće, a zatim oko 1876. godine ovdje.

Neškovići su iz Lješanske nahije (Staniseljići); doseljeni zbog krvi prije oko 250 godina; prvo su se naselili u Mahali.

Bečići (koji ovdje nemaju potomaka) su sa Čeva. Njihov predak se, »zbog ubistva, doselio vrlo davno i naselio u Balabanima«.

Ni u ovom selu nije bilo bratstveničkih komunica. Preko ljeta, poslije kosidbe »poznih livada«, stoka je na njih izgonjena kao na zajedničku ispašu. Taj zalivaćeni kompleks počinje otprilike od seoske crkve i nastavlja se prema jezeru. Od sela nije udaljen više od dvadesetak minuta hoda. Ni ovo, kao ni prethodna zetska sela, nije davalo stoku na planinu. I sva pojilišta i izvorišta (Česma, Brzine i Bačva) kojih je bilo dovoljno, zajednički su korišćena. Svi su dijelovi seoskog atara na odrećeni način bili topografisani. Tako u sjevernom njegovom dijelu srećemo imena: Prijeke i Mali put; u istočnom — Oraške, Vrbice i Selišta; u južnom: Velje njive, Voštari, Zidine, Brcakulje, Slavci, Vijence, Radoslavci, Koše, Osredak, Razboj, Gnjila Oka, Ljočke, Komunica gostiljska, i u zapadnom: Mali Potoci. Karakteristično je zapaziti da ih je na južnoj strani prema Starom Gostilju i jezeru najviše. Meću njima posebno vrijedi uočiti sljedeće: Voštari (u stvari Voskari — P. R.), Selište i Zidine i naročito antroponim Radoslavci.

Grupno ili pojedinačno su ribarili (katkada i gribovima) u svojim »sentovima«, ia poplavljenim lugovima i livadama. Kad bi se koristili mrežama pozajmljenim od drugih sela, uslugu su im nadoknaćivali sa dvije petine ulova.

Mećusobno ispomaganje mještana najčešće je činjeno u obliku mobe. U slučaju velike štete (paljevina, gubitak govečeta i sl.) za nastradalog se prikupljala seoska pomoć. Izgradnja i popravka puteva vršena je samodoprinosom i mobama. Selo je posebno vodilo brigu o održavanju crkve i groblja.

IZVOR: Pavle S. Radusinović,  “Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, druga knjiga“ iz 1991. godine