Pleme Nikole Tesle

Piše: Saradnik portala Poreklo iz Banjaluke Siniša Jerković

O porijeklu Nikole Tesle često je pisano. Uglavnom se radilo o uzgred pomenutim dijelovima biografije poznatog naučnika vezanim za njegovu porodicu ili o novinskim člancima nedovoljno potkrepljenim izvorima. Od dosad poznatih teorija često se navode tvrdnje o Teslinom porijeklu od porodice Draganić. Izvor za ovu informaciju je Teslin američki biograf Džon O’Nil. “Postoji predanje u porodici Draganić da su članovima jedne grane dali nadimak Tesla zbog jedne nasledne osobine po kojoj su bezmalo svi imali vrlo široke, krupne i isturene prednje zube koji su mnogo ličili na trouglasto sečivo drvodeljske sekire”, zapisao je Džon O’Nil reči Nikole Tesle .

Vodeći se ovim podatkom neki hrvatski geneaolozi su nastojali povezati Teslu sa katoličkom porodicom Draginić iz Senja.

Jovan Dučić je takođe  pisao o Teslinom porijeklu:

 „Poznato je također da je veliki fizičar Nikola Tesla po precima, doseljenim u Smiljevo u Lici (Dučić piše Smiljevo), poreklom od Bileće u Hercegovini; i od porodice Komnenića od kojih su neki daleki rođaci išli da ga traže po Americi. Njihovo selo u vazdušnoj liniji je blisko selu Boška Pokrajčića kod Trebinja.“

Genealog Kljajević Teslino porijeklo nalazi u hercegovačkom bratstvu Komnenovićima koji su se, po tvrdnji Kljajevića, iz istočne Hercegovine preselili u Liku, a odatle u Bosansku Krajinu. Ne navodeći konkretnu vezu Komnenovića i Tesli, Kljajević tvrdi da su Tesle dio bratstva Komnenovića, a preko njih i mitskih Orlovića. Jedini konkretan podatak koji Kljajević navodi jeste novinski članak Petra Šoća iz 1935. u američkom „Srbobranu“ u kojem Šoć tvrdi da su krajiške Tesle porijeklom od zetskih Komnenovića.

Ujedno, veoma se rijetko u dosadašnjim istraživanjima Teslinog porijekla koristio izvor iz 1925. koji upravo o tom porijeklu najneposrednije govori, a to je obimna studija Milana Karanovića „Pounje u Bosanskoj Krajini“. Karanovićev rad, iako pod velikim uticajem prethodne, kabinetske studije Vladislava Skarića „Poreklo pravoslavnog naroda u sjeverozapadnoj Bosni“, pokušao je napraviti novu i  jedinstvenu sintezu porijekla pravoslavnih rodova Bosanske Krajine. Tu se po prvi put izdvajaju jasne bratstveničke grupe sa sviješću o zajedničkom porijeklu i jednoj krsnoj slavi, na način sličan onome koji je vijekovima čuvan u Hercegovini, a pogotovo u Crnoj Gori.  Karanovićev rad, kao uostalom i ostali radovi Cvijićevih učenika, značajni su zbog jasno definisane metodologije i pogotovo zbog načina sakupljanja podataka na terenu.

Kroz analizu porijekla Nikole Tesle i njegovih srodnika želimo prikazati  istoriju i sudbinu jednog dijela srpskog krajiškog stanovništva, za koji smatramo da je od srednjeg vijeka bio starosjedilački na prostoru Bosanske krajine. Teslino pleme predstavlja jednu od njegovih karakterističnih grana.

ODAKLE SU TESLE?

Govoreći o porijeklu krajiških porodica u svom radu „Pounje u Bosanskoj Krajini“ iz 1925. Karanović navodi jednu grupu krajiških porodica za koju kaže:

„Starinci su ovi rodovi: Vranješi, Milinovići i Mršići sa sačuvanim predanjem da su „jedno“ –Svjetlice, Stanivukovići, Tesle, Ivanići, Ercezi, Arelji, Dražići, Jovanići i Orelji –  Kerkezi i od njih Zecovi– Rabate i od njih Marići i svi slave Đurđevdan.“

Kao što vidimo, Karanović navodi veliki broj krajiških starinačkih porodica zajedničkog porijekla. O terminu starinac u Karanovićevom radu reći ćemo nešto kasnije. Bitno je napomenuti da su autorova saznanja plod, prije svega, terenskog rada među narodom Pounja, tako da su izvor informacija uglavnom sami pripadnici ovih rodova ili pojedinci u njihovom okruženju. Vidjećemo u nastavku da Karanović nije pogriješio što je ove rodove svrstao u jednu grupu.

1530. godine dogodila se prva veća i dokumentovana seoba Srba sa turske na austrijsku teritoriju. Predvodio ju je glamočki vojvoda Stipković, a u njoj su učestvovali Srbi sa područja Srba, Unca i Glamoča. Srbi su se tada naselili na području Žumberka u Kranjskoj i ova prva seoba će biti začetak onog iz čega će  kasnije nastati ustanova Vojne Krajine. Ovu seobu pominjemo zbog činjenice da se upravo tada prvi put spominje jedno od prezimena koje Karanović navodi kao srodno Teslama. Radi se o prezimenu Orelj. Naime, u popisu vojnika Srba Žumberčana iz 1551. u mjestu Kupčini nalazimo i izvjesnog Dragoja Orelja – Dragoy Orall, Khuptschina. Aleksa Ivić ovo prezime piše kao Orao, što je svakako i pravi smisao značenja prezimena. Ono se u krajiškoj varijanti javlja i kao Arelj. Sam oblik prezimena upućuje na sjevernoslovenski areal (kod Čeha takođe postoji prezime Orel  u značenju Orla, slično je i kod Rusa i Poljaka). Potvrdu teze da su prvi srpski naseljenici u Žumberku došli upravo iz zapadnobosanskih, kraških polja, pored konkretnih istorijskih izvora, nalazimo i u podatku da su zajedno sa Oreljima u Kupčini živjeli i Prilučanini, očigledno Srbi iz mjesta Priluke u Livanjskom Polju, kao i Bastašići iz Bastasa u Uncu. Ovi doseljeni Srbi su prilikom dolaska u Žumberak bili pravoslavne vjere i u toj vjeri će ostati sve do 17. i 18. vijeka kada će ih većina postati grkokatolicima, a tek mali broj i do danas ostati pravoslavan.

Vidimo, dakle, da su pojedina krajiška prezimena, poput prezimena Orelj, veoma stara i da se u dokumentima mogu naći još u 16. vijeku, a moguće je da su postojala i ranije. Takođe, vidimo da trag Teslinih saplemenika trebamo tražiti na području zapadne Bosne početkom 16. vijeka.

Još jedan Cvijićev saradnik, Borivoje Ž. Milojević,  napisao  je značajan rad „Kupreško, Vukovsko, Ravno i Glamočko polje“. Ovaj dio Bosne, strateški veoma važna visoravan, nalazi se na sredokraći puteva koji vode iz Hercegovine za Bosansku Krajinu i iz Srednje Bosne za zapadnu Bosnu i Dalmaciju. Ima veoma malo podataka o ovom kraju u ranom srednjem vijeku.  Dolaskom Turaka osnovana je na tom prostoru nahija Kupres u Kliškom sandžaku, koja je obuhvaćena popisom iz 1550. Na prostoru Vukovskog polja i tada je postojalo selo Vukovsko na kojem je živjelo 13 hrišćanskih porodica pod vođstvom primićura Radosava, sina Vukosavovog. Upravo na visoravnima  Vukovsko i Ravno živi jedan specifičan soj srpskog stanovništva koji i danas (bar do poslednjeg rata) govori ikavskim, novoštokavskim dijalektom. O etničkim karakteristikama ovog stanovništva biće više rečeno u nastavku.

Milojević, obrađujući porodice ovih visoravni, navodi i porodice koje su od interesa za porijeklo Tesli, tačnije navodi one porodice koje i Karanović pominje u svom radu. Tako na Kupresu, Vukovskom i Ravnom Polju nalazimo Milinoviće, Svitlice, Mariće, Dražiće, Tesle i sve ove porodice, kako je to utvrdio i Karanović,  slave Đurđevdan. Pomenućemo svaku od ovih porodica ponaosob, pokušavajući da analiziramo moguće porijeklo i seobe.

Milinovići, Vranješi i Mršići

Ove tri povezane krajiške porodice pojavljuju se u uglavnom u Bosanskoj  Krajini.  Slave Đurđevdan i istog su porijekla. Vranješ je često prezime u Krajini i može biti i drugačijeg porijekla, ali ovdje govorimo samo o onima koji slave Đurđevdan. Teško je reći da li je starije prezime Vranješ ili Milinović, ili su oba prezimena bila istovremeno u upotrebi. Ono što je sasvim sigurno jeste da su Mršići samo ogranak Milinovića.

Vranješi se javljaju kao veoma stari stanovnici Bravskog Polja između Petrovca i Ključa. U Smoljani, tako, ne znaju od kuda su se doselili; znaju samo da su doseljeni odavno. I Milinovići su dosta stari stanovnici Vukovskog Polja na Kupresu. U Pounju Milinovići tvrde da su postali od Vranješa u Bravskom Polju. Sem toga, Vranješi se povezuju sa još jednim velikim srpskim starinačkim rodom – Bursaćima koji takođe slavi Đurđevdan.  Pitanje je da li je samim tim grupa rodova kojima pripadaju Tesle povezana i sa grupom rodova Bursać – Momčilović.

Svitlice

Najstariji i najveći rod u Donjem Vukovskom. Po Milojeviću „starovnici“. Ne znaju da su otkuda doselili.

Porodicu Svitlica nalazimo još samo u Pounju u Bosanskoj krajini, ali sa ijekaviziranim oblikom prezimena – Svjetlica i sa identičnom slavom Đurđevdan. Svjetlica je u Pounju bilo u Buševiću i Ivanjskoj gdje se kaže da su doseljeni iz Like prije 1879. Iz Buševića jedan dio Svjetlica se naselio u Duboviku, gdje dio sela nosi naziv Kupres. O Svjetlicama u Lici nema pomena, ali Milan Radeka pominje Svitliće sa slavom Aranđelovdan ne navodeći mjesto. Teško je pouzdano utvrditi kad su Svitlice i otkuda prešle u Liku. Ostaje činjenica da su u Lici promjenili ikavski oblik svog prezimena u ijekavski.

Svitlice nalazimo i u Sonkoviću u Skradinskom zaleđu u Dalmaciji, gdje su, po svoj prilici, došli sa Kupresa.

Postojanje starog, muslimanskog roda Svitlica u ramskom selu Varvari (nedaleko od Kupresa) dokaz je da su Svitlice sasvim sigurno starosjedioci na Kupresu i da se jedan njihov dio rano islamizirao.

Marići

Marići koji slave Đurđevdan su jedna od najraširenijih porodica pomenutog roda.

Marići na krajiškim prostorima  se prvi put  pominju  u Žumberku 1551. i to kao vojnici  uskoci Miladin i Miloš Marić u Dragoševcu i Radin Marić u Kašti.

Prisutni su  u više sela Kupreškog, Ravnog i Vukovskog polja i to u:  Bajramovcima, Blagaju, Donjem Malovanu, Zanaglini, Novom Selu, Riljiću, Šemenovcima.

Na Livanjskom polju Marići su svrstani kao Srbi ikavci doseljeni iz Donjeg Malovana na Kupresu. U Dalmaciji ih nalazimo u Orliću kao najranije doseljenike u 16. vijeku.

U Unac su  doselili iz Pašić Polja u Grahovu,  sredinom 19.vijeka. U Kolunić su prešli iz Grahova oko 1850.

Karanović ih svrstava zajedno sa Rabatima u isti rod i čini se da je velika grupa prezimena u Lici nastala od Marića.

Marići su u svakom slučaju jedno od najstarijih prezimena analiziranog roda.

Dražići

Velik rod u Kudiljima u Vukovskom Polju.

Milojević ih definiše kao starosjedioce. Od njih su na Kupresu Živanići, Dujmići, Aškići, Zolotići, Nikići, Malušići. Milojević tvrdi da su im stara prezimena Pavlović i Knežević i da su živjeli na istom mjestu još od kada je bilo „Nemanjića carstvo“. U Vukovskom i dalje živi rod Pavlovića i njima srodnih Miškovića koji su po Milojeviću doselili iz Ravnog u Donje Vukovsko krajem 18. vijeka.

Uočljivo je da Dražići sebe smatraju veoma starim stanovnicima Vukovskog polja, što bi moglo biti i tačno. Interesantno je pominjanje Kneževića kao ranijeg prezimena. Ovo prezime se spominje kao jedno od prezimena još jednog velikog starinačkog krajiškog roda-Štrbaca.

Kao i većina spomenutih rodova koje smo obrađivali i Dražići se iseljavaju najprije u pravcu Dalmacije gdje ih ima sa slavom Đurđevdan u Benkovcu i Korlatu i slavom Nikoljdan u Otonu (naseljen iz Bosne krajem 17. vijeka).

Iz Dalmacije je jedan dio Dražića prešao u Liku u periodu 1700-1712. gdje ih nalazimo u Jošanima kao doseljenike od Kninskog područja (vjerovatno iz Otona).

Interesantno je da u popisu vojnika iz prve decenije 17. vijeka u Kloštru Ivanićkom u okolini Zagreba nalazimo i izvjesnog Nikšu Dražića, vojnika. Nije isključeno da je ovaj krajiški vojnik porijeklom od Dražića iz zapadne Bosne.

Iz Like su se Dražići opet raseljavali u Pounje i ostale krajeve Bosanske Krajine.

Tesle

Spominju se u Šematizmu Mitropolije Dabrobosanske iz 1882. u Donjem Vukovskom na Kupresu sa slavom Đurđevdan. Spominje se i pravoslavna porodica Deslić u Donjem Vukovskom 1991. nismo uspjeli saznati ništa više o sudbini ove porodice danas.

Pored postojanja Tesli na Kupresu, najstariji pomen prezimena Tesla ili Teslić nalazimo u Lici početkom 18. vijeka. Sasvim je jasno da su Tesle u Liku doselile u periodu između 1690-1712. i to iz područja Bukovice i Knina u Sjevernoj Dalmaciji. Taj podatak nalazimo u popisu biskupa Brajkovića iz 1700. godine koji Tesle pronalazi u Ostrvici ličkoj kao pravoslavne. U Austrijskom popisu Like iz 1712. Tesle nalazimo u dva mjesta: Raduču i Ostrvici.

U Ostrvici je živio Marko Teslić sa braćom Dmitrom i Jankom.

U Raduču se spominju Stanko Teslić sa ocem Božom, kao i  Milašin Teslić i Stojak Teslić.

 Otac Nikole Tesle, Milutin rođen je u Raduču 1819. što implicira da mu je jedan od ovih nekoliko navedenih Teslića iz Raduča predak kao i da su prezime Teslić skratili u Tesla, a možda su oba oblika bila u upotrebi. Teslin otac je kao sveštenik došao na službu u Smiljan.

Tesle se po Lici nisu puno raseljavale i uglavnom ih nalazimo u krajevima oko Gospića: Divoselo, Raduč, Kukljić, Drenovac  gdje se pojavljuju i Tesle i Teslići. Odatle se jedan dio Tesli raseljavao po zapadu Bosanske krajine, nakon 1879. i to u Cimeše u Bjelajsko polje i u bosanske Doljane.

Etimologija prezimena Tesla je slovenska, slična onoj koju smo pominjali za Orelje,  iako su mnogi pokušavali da, na osnovu tog prezimena, označe Tesle kao vlašku porodicu. Jasna je etimologija od alatke za tesanje drveta – tesle i jasno je da je prezime nadimačkog karaktera, a da je dato pretku Tesli koji je imao jako isturene prednje zube poput tesle. Poljsko prezime Ciesla, koje se čita kao Ćesla, sa potpuno istim značenjem i etimologijom kao prezime Tesla, jasan je dokaz slovenskog karaktera prezimena.

Pominjali smo već tvrdnju, naime samog Tesle, da potiče od Draganića. Draganića Srba zaista ima u Krajini i to sa slavom Đurđevdan u Gerzovu kraj Mrkonjić Grada, a nalazimo ih i u Žažviću u Dalmaciji sa slavom Nikoljdan. Ne možemo tvrditi da su Tesle porijeklom od ovih Draganića. Tesle na Kordunu tako tvrde da su nastali od Dragića, pa čitavo ovo predanje nije sasvim pouzdano. Veoma bi  vjerovatna mogla biti mogućnost da su Draganići u stvari kupreški Dražići, koji su srodni Teslama i sa kojima su migrirali i u Dalmaciju i Liku.

Ono što je najinteresantnije kod porijekla porodice Tesla jeste njihov pomen kao Tesli sa slavom Đurđevdan na Kupresu u 19. vijeku. Taj podatak nam govori da je prezime Tesla nastalo na Kupresu prije seobe jednog dijela ovog roda u Dalmaciju i Liku.

Stanivuci i od njih Stanivukovići

Karanović ih navodi kao srodne Teslama. Ima ih dosta raseljenih po Krajini, a izgleda da im je matica na Glamoču u mjestu Prijani gdje se pominju kao knezovi i starosjedioci. Čini se da su dosta rano ušli u krug čaršijskih zanatlija, pa ih Karanović nalazi u Krupi kao terzije doseljene iz Starog Majdana prije 1875. Od ovih Stanivuka sa Glamoča su i Čolići na Kupresu koji slave Jovanjdan, kao i glamočki Stanivuci. Ostali Stanivuci i Stanivukovići uglavnom slave Đurđevdan i raseljeni su po Zmijanju i banjalučkom kraju. Ne nalazimo ih ni u Lici ni u Dalmaciju, tako da vjerovatno nisu učestvovali u srpskim seobama na zapad.

Rabati ili Rabatići

Karanović je povezao Rabate sa Marićima, rekavši da Marići proishode od Rabata. Biće, ipak, da je obrnuto, jer su Marići starije i rasprostranjenije prezime u Krajini. Tako da je vjerovatnije da su Rabate ili Rabatići nastali od Marića.

Rabate se prvi put kao prezime spominju 1712. godine u austrijskom popisu Like i to kao Rabatići,  doseljeni iz Bukovice i Obrovca u Dalmaciji. U pomenutom popisu nalazimo Stojaka Rabatića u Divoselu  i Todora Rabatu u Raduču. Iz područja Gospića će se krajem 18. vijeka naseliti u Srbu u Lici, a iz Srba će se dalje raseljavati po Pounju i Krajini.

S obzirom da se prezime prvi put pojavljuje u izvorima početkom 18. vijeka interesantno bi bilo vidjeti da li je na neki način povezano sa karlovačkim generalom Rabatom koji je upravo u tom periodu naseljavao Srbe po Lici.

Skok smatra da je prezime Rabata od turcizma rabatan-razrušen, zapušten, u smislu čovjeka koji je „zapušten i rastrošan“

Jovanići i Ivanići, Kerkezi i Zecovi

Karanović i porodicu Kerkez navodi kao povezanu sa Teslama. Kerkeze ne nalazimo u Kupresu i okolini. Nema ih ni u Dalmaciji.

Kerkez je svakako jedna od varijanti nadimka Čerkez (kavkaski narod kojeg su Turci naseljavali i po našim krajevima). Slično je ovome i katoličko prezime iz Širokog Brijega – Čerkez. Kako su Kerkezi dobili ovaj naziv ostaje nerazjašnjeno.

Najstariji pomen prezimena Kerkez  nalazimo u mjestu Orlova Greda u  Suvaji u Lici, pa je tu vjerovatno i nastalo. Odatle su se prvo naselili u Očijevo u Uncu, a iz Očijeva su prešli u Busije u Bjelajskom Polju odakle su se raseljavali po svoj Krajini.

Od Kerkeza su, po predanju, nastali Zecovi koji slave Đurđevdan i to tako što je jedan Kerkez imao jako isturene prednje zube, pa su ga prozvali Zec. Ovdje valja spomenuti da su i Tesle imale identično predanje o nadimačkom karakteru svog prezimena, zbog isturenih prednjih zuba, pa pomišljamo da li se radilo o nekoj genetski nasljednoj osobini kod ove grupe rodova – da imaju isturene prednje zube.

Iz Srba u Lici su, kao Kerkezi,  i njima srodni Jovanići, pa je starije prezime Kerkeza po svoj prilici Jovanić.

Jovanići se u ličku Dabašnicu  doseljavaju  iz obližnje Popine oko 1800. godine. I zaista u popisu iz 1712. nalazimo u Popini kod Gračaca: Radivoja Jovanića sa sinom Stojanom i Jovana Jovanića sa braćom Milićem i Miladinom. U istom mjestu, Popini, stanuje i nevelik broj Marića. S obzirom da Jovaniće ne nalazimo na Kupresu ni u Dalmaciji, čini se da je ovo prezime nastalo od prezimena Marić. Sasvim je jasno da su Ivanići iz Omsice kraj Gračaca praktično ista porodica kao i Jovanići.

Ovoj grupi  porodica bez sumnje pripadaju i Ercezi koji slave Đurđevdan u Dabašnici u Lici, a koji su se kasnije takođe raseljavali po Pounju.

Čini se da  je najstarije prezime svih ovih rodova –  Marić.

Orelji i Arelji

Po svemu sudeći, veoma staro srpsko prezime u Krajini. Mogli bi ga čitati i kao Orao. Već smo spomenuli pomen Dragoja Orelja u Žumberku 1551.

Prezimena Orelj nema u Dalmaciji, ali ga zato ima u kraju oko Gračaca u Lici gdje su se naselili upravo doseljenici iz Dalmacije 1690-1712. Vjerovatno su zajedno sa Jovanićima, prešli u srbsko-lapačko područje oko 1800., a odatle su se raseljavali u Bjelajsko Polje i Pounje.

NEPREKIDNE SEOBE

Mogli bismo zaključiti sljedeće:

U kasnom srednjem vijeku (15. vijek) na dvjema planinskim visoravnima istočno od Kupresa, Vukovskom i Ravnom Polju, ali i okolnim krajevima: Glamoču , Janju i Zmijanju  živi nekoliko srpskih bratstava zajedničkog porijekla. Najstarija su porodična imena koja su se zadržala do danas: Svitlice, Milinovići, Orelji, Tesle, Stanivuci, Pavlovići-Dražići. Jedan dio pomenutih rodova: Orelji i Marići učestvuje u prvoj seobi Srba na područej današnje Slovenije u Žumberak 1530. godine. Nakon toga, krajem 16. vijeka, a najviše u 17.vijeku najveći broj ovih kupreško-glamočkih rodova iselio se u  sjevernu Dalmaciju, područje Bukovice i Kotara. Neki su, dijelom, u Dalmaciji ostali: Svitlice, Dražići, Marići, a najveći broj se već početkom 18. vijeka naselio oko Gospića i Gračaca u Lici: Tesle, Marići, Orelji, Dražići. To područje postaje nova matica za dalja iseljavanja kao i područje nastanka novih prezimena: Jovanići, Ivanići i Rabate. Kada su Austrijanci zavladali uskim pojasom zemljišta uz rijeku Unu na samoj granici sa Bosnom 1791. ovi rodovi se pomjeraju dalje i naseljavaju srpsko-lapačko područje. Na tom prostoru od pomenutih rodova, nastaju nova prezimena: Kerkezi, Ercezi i Zecovi.  Iz srpsko-lapačkog područja ove porodice se raseljavaju prvo po Uncu, zatim Bjelajskom Polju i Pounju, a odatle po cijeloj donjoj Krajini. To je otprilike neka osnovna migraciona i vremenska  putanja pomenutih rodova. Naravno, nisu sve pomenute porodice pratile ovu putanju. Tako Stanivuci i Stanivukovići nisu uopšte u njoj učestvovali, već su se uglavnom raseljavali po unutrašnjosti Bosanske Krajine.  Jedna grana Marića je ostala na Livanjskom polju i Grahovu, odakle se selila ka Uncu i dalje ka Krajini. Simpotomatično je i kretanje Svitlica, koji kao Svjetlice dolaze iz Like u Pounje, a da u samoj Lici nemamo njihovog traga izuzev pomena prezimena Svitlić kod Milana Radeke. Grupa rodova Milinović-Vranješ-Mršić kao da je, takođe, ostala u Bosanskoj krajini i nije se kretala zajedno sa ostalima prema Dalmaciji i nalazimo je dosta rano na Bravskom Polju između Ključa i Petrovca.

Vidimo, dakle, da se velika većina pomenutog roda kretala zajedno u pravcu Zapadna Bosna – sjeverna Dalmacija – Lika – Bosanska Krajina. Jasno je, takođe, da je najstarije stanište ovog roda Vukovsko polje i Ravno, istočno od Kupresa i da se, po svemu sudeći, radi o starosjediocima na tom području od kasnog srednjeg vijeka. Nemamo dokaza o daljem porijeklu ove grupe prezimena u istočnoj Hercegovini ili Crnoj Gori. Ako je takvo porijeklo i postojalo, ta seoba se morala desiti prilično rano, u 13. ili 14. vijeku.

S druge strane,  jedan dio hercegovačkih plemena govori o svom porijeklu od Travnika u Bosni, pa između ostalih i Petrović Njegoši. Većina Banjana i Drobnjaka, po predanju, potiče od plemena Novljana koje se u Crnu Goru doselilo upravo iz okoline Travnika. Možda bi se tu mogla naći veza Tesli sa Banjanima i nekim hercegovačkim i crnogorskim bratstvima. Ovo sve naravno ostaje na razini pretpostavke.

Jasno nam je, takođe, da je prezime Tesla, u svom nadimačkom korijenu moralo nastati na Kupresu najkasnije u 17. vijeku, prije seobe pomenutih rodova u Dalmaciju i dalje u Liku. U nastavku donosimo kratak osvrt na etničku grupu Srba ikavskog govora koji su sve do našeg vremena živjeli na visoravnima Vukovsko i Ravno.

DODATAK: STARI SRBI IKAVCI U BOSNI I HERCEGOVINI

Područje zapadne Bosne poznato u srednjem vijeku kao Donji Kraji i Zapadne Strane, obuhvata slivove rijeka Vrbasa, Sane, Plive te kraška polja: Livanjsko, Glamočko, Kupreško, Bjelajsko. Još od ranog srednjeg vijeka naseljeno je srpskim plemenima i kao takvo nalazilo se u sastavu prve srpske države Vlastimirovića u 9. i 10. vijeku, što spominje i vizantijski car Konstantin Porfirogenit u svom djelu De Administrando Imperio kada kaže da je Hrvatska susjed Srbiji u području Cetine i Livna.

Još je Jovan Erdeljanović u svojoj studiji  „O poreklu Bunjevaca“  jasno uočio etničke karakteristike ovog starinačkog stanovništva zapadne Bosne i Hercegovine. Tako Erdeljanović na koncu svoje studije zaključuje:

„Ukratko možemo reći da su naša istraživanja o poreklu Bunjevaca pokazala:

Da su preci svih Bunjevaca bili najvećim dijelom iseljenici iz zapadne Bosne i zapadne Hercegovine i iz susjednih krajeva Srednje Bosne i  Donje Hercegovine, koji su se kao ogranci od tamošnjih rodova našeg naroda obe vere preseljavali u Dalmaciju počevši još od 13. veka, ali poglavito od vremena turskog osvojenja Dalmacije (1511-1533).

Da se u svim istorijskim izvorima i kod svih pisaca iz prošlih vekova Bunjevci smatraju i nazivaju Srbima (odnosno imenima kojima se nazivaju ili označavaju i pravoslavni Srbi)“.

Potpuno isti etnički sloj uočio je i Milan Karanović opisujući pravoslavne Srbe starince Bosanske Krajine:

“Starinci-dao sam ovaj naziv celoj grupi rodova za koje sam stekao uverenje na osnovu svestranog ispitivanja da su ih Turci zatekli u Bosni. Čini se da im je matica srednja Bosna, oko Travnika i Zenice, a najsevernije granice Kozica i Tomina kod Sanskog Mosta, Kljevci iznad Ključa i Sanice do Bjelaja u Bjelajskom Polju. Od sredine su Bosne kretali na sve strane kad su Turci Bosnu osvojili ukoliko se nisu islamizovali. Izgleda kao da su pravoslavni starinci i rasno i etnički isto sa islamizovanim delom starinaca i sa katolicima starincima u srednjoj Bosni. Sudeći po mnogim ikavskim rečima kod pravoslavnog stanovništva u okolini Jajca, čini se da su i ovi pravoslavni starinci govorili ikavski pa su ih nadjačali doseljenici iz Hercegovine i Raške, koji su preko sjeverne Dalmacije i Zmijanja dospjeli u Pounje.”

Slično piše i Dr Milan Vasić u svojoj studiji „Etnička kretanja u Bosanskoj Krajini u 16. vijeku“

„Navedeni momenti govore da stanovnici Zmijanja, koji su popisani u najstarijim turskim registrima i koji su se u vremenskom kontinuitetu tu održali do danas, nisu naseljeni tek poslije uspostavljanja turske vlasti. Za nas i dalje ostaje otvoreno pitanje: radi li se tu o doseljenicima iz turskog perioda, ili, možda, o starosjediocima“

O jeziku Srba ikavaca na Kupresu piše Nikola Ramić u studiji „O ikavskom govoru Srba u jugozapadnoj Bosni“:

“Govor Srba u Vukovskom i Ravnom polju, po svim svojim bitnim karakteristikama spada u krug novijih ikavskih govora, odnosno pripada mlađem ikavskom dijalektu štokavskoga narječja …

Ikavizam u govoru Srba na ovom terenu više nije sporan, ali valja mu jasno utvrditi areal, i, što je, čini se, još važnije nedvosmisleno mu opredijeliti prirodu. Činjenica je da su njegovi nosioci Srbi, autohtoni stanovnici ovoga područja na kojem su većinsko stanovništvo, a u mnogim naseljima i jedino, ali je istina i da u susjedstvu žive Hrvati ikavci, koji su na livanjsko-duvanjskoj teritoriji apsolutno većinsko stanovništvo, kao i Bošnjaci ikavci. Na području Vukovskoga i Ravnog (Ravanjskog) polja, barem prema geografskoj lociranosti, treba imati u vidu i značajnu izdvojenost Srba na ovom, istočnom dijelu Kupreške visoravni. Ipak, to je ikavski govor, a nije ni mješoviti – niti je miješani. “

Srbe ikavce nalazimo i u više mjesta Livanjskog polja. Ikavizam je prisutan i kod Srba ijekavaca u većoj ili manjoj mjeri, ali je u govoru kupreških Srba on cjelovit i autohton, kako to i Ramić tvrdi. Ne može se dakle kod njih govoriti o nekakvoj vrsti kontaktne ikavice pod uticajem ikavskog govora okolnog katoličkog stanovništva.  Da je ikavica dosta stara i prisutna među Srbima ovih krajeva dokazuju i mnoga imena i prezimena Srba iz tog perioda koja uglavnom imaju ikavsku varijantu. Tako se još 1530. godine pominje glamočki vojvoda Stipković. Vidjeli smo na primjeru prezimena Svitlica, da je ikavski oblik Svitlica stariji od ijekavskog  oblika  Svjetlica, slično je i sa prezimenima Ivanić-Jovanić. Ijekavizacija starosjedilačkog ikavskog stanovništva je izvršena uglavnom pod uticajem ekspanzivnih i brojnih srpskih rodova sa istoka, iz pravca istočne Hercegovine, Zete i Raške. Ovi rodovi su kako to i Karanović zapaža bili dominantniji i borbeniji od starosjedilaca, i većina vojvoda i hajduka je upravo od njih dolazila. Na taj način je i ikavica starosjedilaca ustupala pred ijekavicom doseljenika. Održala se, kao što vidimo, u čistom, autohtonom i neiskvarenom obliku jedino kod Srba na Vukovskom i Ravnom polju u Kupresu (ponajviše zbog fizičke izolacije i što je pomenuta oblast bila skrajnuta sa glavnih migracionih ruta).

To staro, srpsko stanovništvo Paganije, Huma, Rame, Donjih Kraja i Zapadnih strana, veoma rano izdvojeno od mase srpskog stanovištva na istoku, u Nemanjićkoj Srbiji, očuvalo je kroz cijeli srednji vijek  narodno pravoslavlje poznato u izvorima kao Crkva Bosanska, hijerarjiski nedovoljno ustrojeno, ali suštinski ne puno drugačije od pravoslavlja u Nemanjićkoj Srbiji (potrebno je reći da su teze o tzv. bogumilstvu crkve bosanske novijim naučnim radovima iz ove oblasti opovrgnuti i da se u naučnim krugovima više ne uzimaju za ozbiljno). Prozelitizam i krstaški ratovi koje su Ugri, a preko njih katolička crkva vodili kroz čitav Srednji vijek, rezultirali su pred sami pad ovih krajeva pod Turke činjenicom da je jedan dio ovog naroda prešao na katoličku vjeru. Najizraženije je to bilo u zapadnoj Hercegovini i Makarskom Primorju u 15. vijeku  gdje se srpska plemićka porodica Jurjevića Radivojevića priklonila katolicizmu, a preko nje i ostali narod. Tek tokom 15. vijeka imamo podizanje franjevačkih samostana u Rami, Donjim Krajima, zapadnoj Hercegovini i otvorenu akciju ovog katoličkog reda, koja je do tada uglavnom bila ograničena na misiju u srednjoj i istočnoj Bosni među kolonijama saskih rudara (Provincija Bosna Srebrena u Srebrenici-prva franjevačka provincija u Bosni). Već krajem 15. i početkom 16. vijeka,  veliki broj Srba i Vlaha iz srednjevjekovne Srbije dolazi na prostore Bosanske krajine i dalje Like i Dalmacije. Domaći Srbi starosjedioci stapaju se sa njima kao jedinovjerni  i jednokrvni, učestvuju u svim daljim seobama na zapad. Sve do poslednjih ratova ovi starinački Srbi sačinjavali su znatan dio srpske populacije u Krajini, Lici, Dalmaciji i Kordunu. Nikola Tesla je bio njihov najpoznatiji izdanak.

IZVORI:

Milan Karanović, Pounje u Bosanskoj Krajini, Srpska kraljevska akademija; 1925. Naselja i poreklo stanovnistva, knj. 20; Srpski etnografski zbornik, knj. 35, Beograd,  1925.

Borivoje Ž. Milojević, Kupreško, Vukovsko, Ravno i Glamočko polje, Srpska kraljevska akademija;  Naselja i poreklo stanovništva, knj. 13; Srpski etnografski zbornik, knj. 25. , Beograd, 1923.

Mario Petrić , Porijeklo stanovništva Livanjskog polja,  Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu – Etnologija. XV-XVI, Sarajevo, 1961.

Aleksandar Bačko, Porodice dalmatinskih Srba, Udruženje građana „Srpski despot“  Zbornik za srpsku istoriju i etnografiju knj.2, Beograd 2008

Karl Kaser, Popis Like i Krbave 1712, Srpsko kulturno društvo Prosvjeta, Zagreb,  2003

Stjepan Pavičić, Seobe i naselja u Lici, JAZU, Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slavena. Knj. 41,  Zagreb, 1961

Petar Rađenović, Bjelajsko Polje i Bravsko, Srpska kraljevska akademija; 1925. Naselja i poreklo stanovnistva, knj. 20; Srpski etnografski zbornik, knj. 35, Beograd,  1925.

Petar Rađenović, Unac: antropogeografska ispitivanja, SANU,  Naselja i poreklo stanovnisštva, knj. 30; Srpski etnografski zbornik, knj. 56. , Beograd, 1948.

Đorđe Janjatović, Prezimena Srba u Bosni, na osnovu Šematizma Mitropolije i dijeceze dabrobosanske za godinu 1882. Sombor, 1993.

Aleksa Ivić, Migracije Srba u Hrvatsku tokom 16. i 17.stoljeća, Srpska kraljevska akademija; Naselja i poreklo stanovništva, knj. 16; Srpski etnografski zbornik, knj. 28, Beograd,  1923

Aleksa Ivić,“Migracije Srba u Slavoniju tokom 16., 17. i 18. stoleća”,Srpska kraljevska akademija; Naselja i poreklo stanovništva, knj. 21; Srpski etnografski zbornik, knj. 36,  Beograd, 1926.

Milan Radeka, Gornja Krajina ili Karlovačko vladičanstvo, Zagreb,  1975.

Radoslav M. Grujić, Plemenski rječnik Ličko-Krbavske županije, JAZU, Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slovena, 21 II, Zagreb, 1917.

Dr Jovan Erdeljanović,  O Porijeklu Bunjevaca,  Srpska Kraljevska akdemija, Posebna izdanja knj.79, Beograd, 1930.

 Nikola Ramić, O ikavskom govoru Srba u jugozapadnoj Bosni, Srpski jezik – studije srpske i slovenske, vol. 12, br. 1-2, str. 273-286,  Kragujevac

Dr Milan Vasić, Etnička kretanja u Bosanskoj Krajini u 16.vijeku, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, XIII, 233-250. Sarajevo, 1962

Aleksandra Klarić-Žak, Nikola Tesla, ipak, bio Srbin, novinski članak u Glasu Javnosti, 30.03.2006.

Milovan Matić,  Koreni od Draganića, novinski članak u Večernjim Novostima, Beograd, 10.01.2010.