Sveti Sava – Savindan

27. januar 2013.

komentara: 33

Krsne Slave

Srpska pravoslavna crkva i vernici 27. januara (14. januara po julijanskom kalendaru) proslavljaju Svetog Savu, prvog srpskog arhiepiskopa i utemeljivača Srpske pravoslavne crkve. Uredništvo portala Poreklo čestita svima kojima je Sveti Sava krsna slava. 

Sveti Sava (po rođenju Rastko Nemanjić) rođen oko 1174. u deževačkom kraju na planini Goliji, upokojio se 14. januara (po julijanskom kalendaru) 1236. u Trnovu u Bugarskoj, pri povratku sa hodočašća u Jerusalimu). Bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje, brat kraljeva Vukana i Stefana Prvovenčanog. Izborio se za samostalnost raške arhiepiskopije od Vizantije 1219. godine i postavio temelje današnje Srpske pravoslavne crkve.

Rastko Nemanjić je u mladosti od oca dobio Zahumlje na upravu. Međutim, Rastko je pobegao na Svetu goru i zamonašio se u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona. Kasnije je sa svojim ocem, koji se u međuvremenu zamonašio i dobio ime Simeon, podigao manastir Hilandar, prvi i jedini srpski manastir na Svetoj gori.

U Srbiji je ubrzo došlo do borbe za vlast između Savine braće. Zbog toga se Sava vratio u Srbiju, kako bi zaustavio rat. Istovremeno se bavio prosvetiteljskim radom, nastojeći približiti svojim sunarodnicima osnove verske i svetovne pouke, da bi se 1217. vratio na Svetu goru. Godine 1219. Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izborio autokefalnost srpske crkve, a patrijarh ga je imenovao za prvog srpskog arhiepiskopa. Ostao je arhiepiskop sve do 1233, da bi ga potom zamenio njegov učenik Arsenije. Više puta je putovao u Palestinu. Na povratku sa jednog od hodočašća iz Svete zemlje 1236. smrt ga je zatekla u tadašnjoj bugarskoj prestonici Velikom Trnovu. Njegove mošti je u manastir Mileševu preneo njegov nećak, kralj Vladislav.

Njegova najznačajnija pisana dela su „Žitije, spomen na pokojnog oca Stefana Nemanju (Simeona)“, „Karejski tipik“, „Hilandarski tipik“ i „Studenički tipik“, kao i „Zakonopravilo“.

Savin kult u narodu bio je jak. Posle jednog ustanka Srba protiv Osmanskog carstva, turski zapovednik Sinan-paša je 1594. spalio Savine mošti na Vračaru. Na mestu za koje se veruje da se to odigralo podignut je Hram Svetog Save. U Srbiji se dan njegove smrti po gregorijanskom kalendaru (27. januar) proslavlja kao Dan prosvete.

Sveti Sava u mladosti

Rastko Nemanjić je rođen u deževačkom kraju na planini Goliji 1174. godine. Kada je imao 15 godina, njegov otac, veliki župan Stefan Nemanja, dodelio mu je Zahumlje na upravu.

Na tom položaju je ostao manje od dve godine (1190/91) dok nije pobegao sa očevog dvora i otišao na Svetu goru, zamonašio se i uzeo monaško ime Sava. Za njim je bila odaslata vojnička potera da ga vrati kući. Međutim, kad su ga vojnici našli, on je već bio zamonašen u ruskom manastiru Sv. Pantelejmona, ili u Vatopedu. Narednih sedam godina je ostao u Vatopedu (osnovanom 985. godine), gde mu se pridružio njegov otac Stefan Nemanja, pošto se odrekao prestola i zamonašio 1196. godine i proveo više od godinu dana u Studenici kao monah Simeon.

Sava je sa ocem obilazio Svetu goru u potrazi za mestom gde će osnovati srpski manastir. Kada su pronašli jedan polurazrušen manastir Helandarion, odlučili su da tu bude mesto na kome će podići manastir. Sava je 1197. godine krenuo u Carigrad da traži dozvolu od cara Aleksija III Anđela da to učine. On se vratio sa dozvolom 1198. godine i učestvovao je u sastavljanju osnivačke povelje Hilandara koju je izdao njegov otac. Domentijan kaže da je Sava, boraveći u Carigradu, bio zapravo u manastiru Bogorodice Evergetide, odakle je 1199. uzeo jedan primerak manastirskog tipika i dao da se prevede na staroslovenski, koji je kasnije u malo izmenjenom obliku postao tipik Hilandara, a još kasnije i Studenice.

Između 1200. i 1204. godine, Sava je u Solunu bio rukopoložen za arhimandrita. Posle pada Carigrada 1204. godine, Sveta gora je potpala pod vlast Bonifacija, markiza od Monferata i solunskog kralja, koji je počeo da nameće svoju vlast svetogorskim manastirima uz podršku krstaša. U tu svrhu je sagradio zamak, odakle su manastiri pljačkani i gde su vođeni monasi na mučenje.

Sava kaže da su ga braća Stefan i Vukan, posle višegodišnjeg međusobnog sukoba, zamolili da prenese očeve mošti u Srbiju. Sava je, verovatno, u zimu 1206/07. godine krenuo nazad u Srbiju. Početkom 1207. Simeon je sahranjen u Studenici, a Sava je postavljen za igumana Studenice, gde je zaveo pomenuti Hilandarski tipik sa manjim izmenama.

Savina borba za samostalnost Srpske crkve

U to vreme srpska crkva nije bila samostalna, već je bila podređena ohridskoj arhiepiskopiji i imala je samo tri episkopije (Ras, Lipljan i Prizren) u kojima su vladike bili Grci. Sava odlazi u Nikeju (jer su Carigrad tada držali Latini) kod vaseljenskog patrijarha Manojla Sarantena i vizantijskog cara Teodora Laskarisa, tražeći autokefalnost srpske crkve. Šestog decembra 1219. godine raška episkopija postaje arhiepiskopija, a Sava prvi srpski arhiepiskop.

Sava potom u Solunu, u manastiru Filokal, završava sastavljanje Nomokanona, zbornik crkvenih i građanskih propisa, i objavljuje ga kao Zakonopravilo. Po povrtaku u Rašku osniva osam novih episkopija (zetsku, hvostansku, humsku, topličku, budimljansku, dabarsku, moravičku), među kojima i žičku, koja postaje sedište nove srpske arhiepiskopije. Svi novopostavljeni episkopi dobijaju po jedan prepis Zakonopravila. Novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, njivama, šumama, vinogradima, pašnjacima i voćnjacima.

Zakonopravilo Svetog Save

Zakonopravilo Svetog Save iz 1219. godine je bilo prvi srpski ustav. Zakonopravilo je uređivalo veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih. Deo Zakonopravila koji se odnosio na crkveno pravo sačinjavali su: Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo (3. i 5. knjiga Mojsijeva). Deo koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, Collectio tripartita, zbirka zakona iz Justinijanovog zakonodavstva i Prohiron (Zakon gradski) iz 879. godine, zbornik vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava. Presađivanjem (recepcijom) rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni deo evropske i hrišćanske civilizacije.

Sabor u Žiči

Godine 1221.  je održan opšti državno-crkveni sabor, prvi nakon dobijanja autokefalnosti, u manastiru Žiči, podignutom kao sedište nove arhiepiskopije. Na saboru je Sava papinom krunom (vencem) krunisao (ovenčao) svog brata Stefana Nemanjića za kralja, koji postaje Stefan Prvovenčani, a Srbija postaje kraljevina.

Sava je pred ovim saborom održao Žičku besedu o pravoj veri, u kojoj poučava kralja, vlastelu i novoizabrane episkope osnovnim dogmama pravoslavne vere, tvrdeći da su bez nje dobra dela uzaludna. „Jer niti koristi ispravnost života bez prave i prosvećene vere u Boga, niti nas pravo ispovedanje bez dobrih dela može izvesti pred Gospoda, nego treba imati oboje, da savršen bude čovek Božji“. Tom prilikom, Sinod pravoslavne crkve proklinje babune, odnosno bogumile, kao i poglavare bosanske crkve koja je primala verske prognanike iz Raške.

Nakon sabora je Sava lično ispitivao i pokrštavao one koji nisu prihvatali novouspostavljenu crkvenu hijerarhiju: “A one koji su propovedali jeres zadrža sa sobom kod crkve i nasamo ih tačno ispita. Nekrštenima, uz prethodno proklinjanje jeresi koju imađahu, zapovedi da drže dane oglašene u čuvanju čistote, i tako zapovedaše im da se krste.” Plemićima (blagorodnima) su Sava i Stefan Nemanjić nudili mnoge darove i počasti ako prihvate pravoslavlje, a one koje nisu pristali – uz poniženja su proterali iz zemlje.

Književni rad

Savin književni rad je veoma obiman, i namenjen je poglavito organizaciji manastira. Najpre je napisao tri tipika (pravilnika): „Karejski tipik“, „Hilandarski tipik“ i „Studenički tipik“. Na početku „Studeničkog tipika“ opisao je život ktitora tog manastira, svog oca Stefana Nemanje, u monaštvu nazvanog Simeon. „Žitije Sv. Simeona“, koje se docnije izdvojilo iz „Studeničkog tipika“ i osamostalilo, najvažnije je Savino delo. Svetovni život Nemanjin opisan je u njemu kratko, a monaški sa više detalja. Pod uticajem ove biografije razvio se potpuno samostalan književni rod žitija (biografija) srpskih vladalaca i svetaca. Ostali Savini spisi su: „Služba Svetom Simeonu“, „Poslanica igumanu Spiridonu“ (prvo sačuvano privatno pismo u srpskoj književnosti), „Ustav za držanje ‘Psaltira’“ i „Nomokanon“ ili „Zakonopravilo“ (obiman zbornik crkvenih i svetovnih zakona i propisa). Po rečima Milana Kašanina, „istinskoj književnosti i originalnom stvaralaštvu od onoga što je Sava napisao pripada u svemu stotinak stranica“. „Žitije Svetog Simeona“ se sastoji od jedanaest poglavlja, koja se mogu grupisati u sledeće sadržinske celine:

Gradnja manastira Studenice, Nemanjin silazak sa prestola, Odlazak Sv. Simeona u Svetu goru, Smrt Sv. Simeona, Prenos Nemanjinih (Simeonovih) moštiju u Srbiju, Sveti Sava u Svetoj zemlji.

Od vremena Svetog Save hodočašća u Svetu zemlju su nadahnula mnoge vladare, crkvene velikodostojnike, monahe, pobožan narod, umetnike, i to nadahnuće traje i danas. Među značajnijim darodavcima pravoslavnih manastira i crkava na Svetoj zemlji su bili prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava, potom i drugi vladari Nemanjići, kralj Milutin i dr, kao i prvi srpski patrijarh Joanikije i drugi.

Sveti Sava je prilikom prvog hodočašća u Svetu zemlju, podigao konake za srpske monahe u đurđijanskom manastiru Svetog Krsta nedaleko od Jerusalima. Potom je otkupio zemljište na brdu Sion i tu sazidao manastir za srpske monahe, dok je u Akri, u tada palestinskom pristaništu, od Latina otkupio Crkvu Sv. Đorđa, da posluži kao prihvatilište monasima.

Bio je ktitor i darodavac manastira Svetog Jovana Bogoslova (kuća J. Bogoslova koju je Sava kupio, konak i crkva). Prilikom obilaska Siona, sa patrijarhom Atanasijem iz Jerusalimske patrijaršije, arhiepiskop Sava je kupio kuću (Sv. Jovana Bogoslova) tj. Sionska Gornicu u kojoj se održala Tajna večera, kuću je odkupio od Saracena (muhamedanaca) i platio je zlatom i srebrom koje je dobio od kralja Radoslava.

Prilikom drugog boravka u Svetoj zemlji, 1235. godine, sve svoje zadužbine, manastire i metohe, poklonio je velikoj pravoslavnoj Lavri Svetog Save Osvećenog, kojim su Srbi upravljali punih 130 godina i čiji je Sveti Sava (srbski) bio sabrat.

Pohodio je i darivao i pravoslavni manastir Svete Katarine na Sinaju 1234. godine. Tu je proveo čitav Časni post, Svetu četrdesetnicu, moleći se za svoj srbski rod i čitav hrišćanski narod. Inače, Manastiru Sv. Katarine su Srbi dali veliki doprinos(i gde je jedno vreme bio iguman Srbin Joanikije, 14 vek).

Smrt i nasleđe

Po povratku sa hodočašća u Jerusalim, prolazio je kroz Bugarsku. Tu je preminuo 14. januara 1236. i bio sahranjen u tadašnjoj bugarskoj prestonici Trnovu. Njegov sinovac, srpski kralj Vladislav, inače zet bugarskog cara Asena, posle godinu dana je preneo njegove mošti iz Trnova u manastir Mileševu. Stefan Vukčić Kosača se 1448, po osvajanju manastira Mileševa, proglasio „hercegom od Svetog Save“, a oblast kojom je upravljao kasnije je dobila ime Hercegovina.

Spaljivanje moštiju Svetog Save

Mošti Svetog Save su bile u Mileševi, sve dok ih Sinan-paša nije odatle oteo, odneo u Beograd i spalio ih na brdu Vračar 27. aprila 1594. Posle oslobođenja od Turaka na Vračaru je podignut hram posvećen Svetom Savi, u znak sećanja i zahvalnosti za sve ono što je Sveti Sava uradio za svoj narod i Crkvu.

Mesto spaljivanja, međutim, verovatno nije bilo na današnjem Vračaru, koji je tada bio daleko izvan zidina grada, već na brdu „Čupina umka“ na mestu između današnje crkve Svetog Marka i sportskog kompleksa, a koje se tada zvalo Vračar. Po narodnom predanju, pre spaljivanja mošti, spašena je ruka Svetog Save i danas se nalazi u manastiru Svete Trojice kod Pljevalja.

Srpska pravoslavna crkva praznuje Savu kao svetitelja 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru. Praznik Svetog Save, Savindan, obeležava se kao školska slava u svim školama u Srbiji i Republici Srpskoj. Takođe se obeležava i spaljivanje moštiju Svetog Save.

Sveti Sava je ustanovljen za školsku slavu odlukom Sovjeta Knjažestva Srbskog 2. januara 1840. godine, a na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja iz Kragujevca. U odluci Popečiteljskog prosvještenija, predstavnici državne i crkvene vlasti propisali su da se sveti Sava proglašava za patrona svih naših škola i da se od tada 14/27. januara ima u svim školama najsvečanije proslavljati. Crna Gora ga uvodi 1856. godine, pod knjazom Danilom. Praznik se proslavljao kao školska slava sve do 1945. godine, kada je ukinut odlukom vlasti. Posle poluvekovne zabrane u komunističkom režimu, ponovo se nastavilo sa proslavljanjem svetog Save kao školskog patrona.

Mnoge vrste zanatlija iz Srbije su ga smatrale svojim patronom i uzimale njegov dan za esnafsku slavu. Svetog Savu su za esnafsku slavu uzele zanatlije užari, mutavdžije, opančari, obućari i drugi. Čest slučaj je bio da su ljudi koji su menjali veru i primili pravoslavlje za svoju krsnu slavu birali upravo Svetog Savu.

Inače, upravo Sveti Sava je u praksu uveo obred krsne slave na liturgijskoj osnovi. Od svetoga Save se taj obred, kao i običaji koji ga prate, postupno formirao, dok se nije razvio do današnjeg oblika. Današnju formu tog obreda u 19. veku (1862) konačno je uobličio mitropolit Srbije Mihailo. Od brojnih imena koja je imala ova pojava nekad, a ima ih i danas, najrasprostranjenija su: krsna slava i svečari.

IZVOR: Vikipedija

Naredni članak:
Prethodni članak:

Komentari (33)

Odgovorite

33 komentara

  1. 27. januar 2013. u 22:17

    živadin

    Svetosavska saznanja od postanka(rastkovog rođenja 1174 na Goliji)snagom “Svetog Save”mi postojimo-trajemo-opstajemo već “OSAM STOTINA ČETRDESET I DEVET” godina. Trajećemo “mi” koliko traje svetosavlje u našem razumu, našem biću, našoj savesti a to je svetosavsko pravoslavlje kroz naše pretke ,nama ostavljeno ,sa nama u nama danas i u sve vekove našim potomcima uz večni amanet na mnogaja ljeta za sve vekove vekova.”Sveti Sava to je večna Srpska slava”

    Odgovori

  2. 27. januar 2014. u 15:33

    TAKO NEKA BUDE...

    OTAC OTAČASTVA SERBSKOGA I PROSVETITELJ uveo je svoju obitelj, rod i narod u tadašnju civilizaciju jer sav pismeni svet govoraše o Regnum Serbiae et Archiepiscopus Serbiae Totius Regni.Primas
    Svome rodu ostavi Hilandar kao Univerzitet i manastire kao gimnazije.
    Svoj rod obeležio je Jedinstvenim u svetu običajem proslavljanja Gozbe Svetom i Krsne Clave kao ritual prinošenja Beskrvne žrtve Bogu na Kirion (čirjak) Gospodnji , i to u svome Domu. I kada je dušu svoju uzneo Pantokratoru – Hristu Spasitelju ostavio je svojoj Deci poruku . TRUDOM SVOJIM PREOBRATI SVE.
    I kao što poslednje reči drevnih egipatskih faraonu behu: per-aa-nesut-biti ha ka ptah A MEN, tako neka i ove reči najprepoznatljivijeg srpskog Svetca završe sa TAKO NEKA BUDE – A MEN

    Odgovori

  3. 27. januar 2014. u 16:37

    OTAC OTAČASTVA

    Tropar (glas 3):
    Puti vovodjaščago v žizanj, nastavnik i pervoprestolnik i učitelj bil jesi; pervjeje bo prišed, svjatitelju Savo, otečestvo tvoje prosvjetil jesi i poradiv toje duhom svjatim, jako dreva maslinaja v mislenjem raji nasadil jesi vseosvjaščenaja tvoja čada. Tjem jako apostolom i svjatiteljem soprestolnak, čtušče tja molim: moli Hrista Boga darovati nam veliju milost.

    Dragi sabesednici i članovi porodice Porekla nezaboravite šta piše na spomeniku na Vračaru: TRUDOM SVOJIM PREOBRATI SVE !

    Dao Vam Bog zdravlja i energije da u vremenima Iskušenja neizneverite Svoga Otca i da fluidalnom energijom milošću Duha Svetoga obavite svoju misiju lux veritatis.

    Odgovori

  4. 27. januar 2014. u 19:33

    Milorad Bogdanović

    Svaka čast zete RATKOVIĆA.

    Pridružite se i vi sa nama. Teret je ovo velik, al plodna je ovo njiva.

    Uz Božiju pomoć i našeg svetitelja Save, učinićemo i mi nešto, nešto što su drugi činili a mi u zaborav ostavljali.

    Želim vam svako dobro uz dobro zdravlje, sreću i veselje, vama, porodici i prijateljima.

    Odgovori

  5. 7. jun 2018. u 08:55

    Vojislav Ananić

    SAVA SVETI, prvi srpski arhiepiskop (oko 1174—14/1 1235, Trnovo). S. je bio najmlađi sin velikog župana Stevana Nemanje i zvao oe Rastko. U Nemaljinoj porodici se obraćala pažlja na vaspitanje dece, naročito i u kljiževnom pogledu. 0 tom daje najbolji dokaz lepa i retka književna kultura dvojice Nemanjinih sinova, Stevava i Rastka. Kao mladić, negde oko 1192, Rastko je, oduševljen životom svetotorskih monaha, otišao sa jednim monahom, koji beše došao na Nemanjin dvor po milostinju, u Svetu Goru, u ruski manastir. U Svetoj Gori S. se zakaluđerio i uzeo nme slavnog siriskog monaha Sv. Save. Iz ruskog manastira prešao je posle u manastir Vatoped, gde je bila lepa zbirka svakovrsnih rukopisa. Kada se Nemanja, posle abdikacije, zamonašio, pošao je i on, na S. pozive, u Svegu Goru (1197). U sporazumu sa S. on je podigao u Svetoj Gori za srpske kaluđere manastnr Hilandar. Manastir je bio gotov 1199. S. je za nj napisao darovnu povelju u Nemanjino ime. U Hilandaru je Nemanja naskoro umro, 1200. S. je za taj manastir preveo i nešto preradio tipik Evergetidskog manastira u Carigradu, koji je posle, sa malim pzmenama, upotrebio i za Studenicu. Hilandar se S. nastajaljem razvio ubrzo u jedan od najvećih svetogorskih manastira, i postao je glavno mesto kljiževnog i crkvenog vaspitanja za srednjevekovne srpske kaluđere. S. se posle povukao u Kareju, u jednu malu ćeliju sa crkvicom, gde je provodio gotovo asketski život prema sgrogom ustavu, koji je sam propisao.
    Posle Nemanjine smrti u Srbiji je došlo do građanskog rata. Najstariji Nemanjin sin, Vukan, koji je 1195. bio dobio na upršvu Zetu i još neke oblasti, ali je bio obiđen u nasleđu prestola, bio je ogorčen takom odlukom. On je stvorio bliske veze sa papskom kurijom i mađarskim dvorom, dobio je pomoći od Mađara, pa je napao Stevana i jedno ga vreme potisnuo s vlasti. Stevan se, međutim, iskorišćavajući mađarske borbe sa Butarima, već 1203, vratio na presto. Uskoro su na Balkanu nastale velike promene. 1204 srušeno je vizantisko, a osnovalo latinsko carstvo. Snate se na Balkanu zkatno pomeriše. Grčka se država razbila u tri dela. U Nikeji, u Maloj Aziji, obrazovano je novo vizantisko carstvo, koje se smatralo kao nastavak carigradskog. U Nikeju je bilo preneseno i sedište patrijaršije. Druta je država nastala u Trapezuntu, pod Kominima. Na Balkanu su se Grci održali u zasebnoj državi, pod Anđelima, u Bpiru. U toj državi nalazio se i Ohrid, gde je bilo sedište arhiepiskopa, pod čiju je jurisdikciju potpadala Srpska pravoslavna crkva. Ove promene imale su znatan uticaj i na srpske prilike. Dubrovnik je priznao 1205, a Zeta 1208. vrhovnu vlast Mlečana. I sam Sgevan Nemanjić je izveo promenu svoje politike. Već ranije on je bio otpustio svoju ženu, vizaitnsku princezu, a sada je ušao u brak sa jednom unukom moćnog mletačkot dužda Henrnka Dandola, jednog od glavnih tvoraca latinskog carstva. Pomoću novih prijatelja on je 1217. dobio iz Rima kraljevsvu krunu i njome bio venčan za vralja.
    Takav obrt srpske politike izazvao je S. reakciju. On se 1208. vratio iz Svete Gore u Srbiju, sa očevim moštima, i živo je nastojao da izravna protivnosti među braćom. Iz Studenice, gde je živeo po povratku, on je u dva-tri maha diplomatski pomagao Stevanu. Išao je da umiri prosečkog vladara Streza i učinio ga je bezopasnim. Sa bratom je odlično izveo, te je prošao bez potresa po Srbiju opasni savez između mađarskog kralja i latinskot cara (1216).
    Posle Stevanova primanja krune iz Rima S. je, nezadovoljan, napustio Srbiju, i otišao je u Svetu Goru. On je po svom vaspitanju bio strog pravoslavac i latinofob, a i kao državnik je hteo, da se nastavi Nemanjina tradicija orijentacije u pravoslavskom pravcu. Po S. koncepciji Srbija je imala biti jedivstvena pravoslavna država, u kojoj će vera, u oskudici još nerazvijene nacionalne ideje, biti kohezivni elemenat svih plemena i pokrajina. Stoga je S. odlučio, da organizuje samostalnu srpsko – pravoslavnu crkvu u državi i da toj organizaciji poveri rad na narodnoj konsolidaciji. Radi toga je on otišao u Nikeju, izložio tamo svoje razloge i potrebu odobrenja srpske crkvene samostalnosti, naglašavajući opasnost od latinskog uticaja u Srbiji. Car i patrijarh su primili te razloge, nadajući se, da će u Srbima dobiti, savezvika za borbu protiv mrskih zapadnih vitezova, koji su još uvek držali Carvgrad u svojoj vlasti.
    1219. patrijarh je odobrio samostalnost srpske crkve, a za prvog arhiepiskopa postavio je S, kao najzgodniju, njima od ranije dobro poznatu i pouzdanu ličnost. S. nastajanju išle su u prilog i nove prilike. Epirski despot Teodor dao je ubiti novog latinskog cara, Petra, kad je iz Italije prolazio za Carigrad, i izazvao je time zabunu u caritradskim latitinskim krugovima. Mađarski kralj se e neuspehom vratio sa ovog krstaškot pohoda na istok, i imao je mnogo neztoda sa ojačalom vlastelom kod kuće. On se, istina, spremao na Srbiju radi stvaranja kraljevstva, ali nije bio u mogućnosti da organizuje ozbiljan pohod, i S. nije imao mnogo muke, kad je išao da ga odvrati od neprijateljstva. Stevan je primetio nazadovanje Latina i bio je, stoga, i sam spreman da sa svoje strane pomogne S. delo. Naročito ga je veselio S. uspeh sa dobijanjem crkvene samostalnosti, iz čisto političkih razloga. Neposredan nadzor nad srpskom crkvom i jak uticaj na nju imao je dotle ohridski arhiepiskop, Grk, koji je bio podanik tuđe države.
    Kao arhiepiskop S. je vrlo energično i dobro organizovao srpsku crkvu. Arhiepiskopsko sedište određeno je u novom manastiru Žiči, koji su podigli Otevan i S. S. je, pre svega, srpskoj crkvi dao čist nacionalni karakter. Grka vladiku, koga je zatekao u Prizrenu, svrgnuo je, i mesto njega postavio Srbina. Srbija je razdeljena u 8 episkopija. Ta podela je izvedena sa naročitim planom. Prema Bosni, S. je postavio episkopsko sedište na samoj granici, u Dabru na Limu, odakle se mogao budno pratiti rad bosanskih bogumila. Prema katolicima osnovana su episkopska sedišta isto tako potpuno na periferiji, u Stonu za humskog epiokopa i u Prevlaci, u Boki, za zetskog. S. sledbenici u dotle pretežno katoličkoj Zeti osnivali su manastire na sve strane, čak i po primorskim romanskim gradovima. Značajno je, da je i samo arhiepisko sedište bilo stavljeno blizu severne granice, prema Mađarima, i da su ga, posle rđavih iskustava, docniji arhiepiskopi preneli dublje u unutrašnjost zemlje, u Peć. U ravije vreme i pravaslavni su manastiri podvrgnuti bili nadzoru katoličkog barskog nadbiskupa. Posle S. akcije taj se uticaj polagano menjao, dok u Dušanovo doba izvesni katolički sveštenici nisu postali podanici pravoslavnih manastira.
    Srpsku državnnu misao nemanjićske dinastije stvorio je fizički Nemanja, a intelektualno S. On je sistematski radio, da stvori pravoslavlje kao sintetički deo orpske državne kulture. U tom pravcu S. je vaspitavao sveštenstvo, izvršio je podelu eparhija, vezao dinastiju za Nemaljine tradicije. Treći srpski arhiepiskop, Sava II, nosio je njegovo ime i bio je takođe član dinastnje. S. naslednici shvatili su odlično njegove težnje, i uspeli ou, da usko vežu crkvu i državu, i to tažo, da su posle, pod Turcima, sveštenici bili glavni nosioci i predstavnici evetovne državne ideologije i da ih ni najobilatiji turski ustupci nisu mogli skrenuti -od rada u tom pravcu.
    Posle smrti svoga brata Stevana (oko 1227), S. je krunisao za kralja njegovoga sina Radoslava, koji je bio zet epirskog despota i solunskog cara Teodora. Iza krunisanja S. je otišao na istok, u sveta mesta, možda ne toliko, da ispuni svoje pobožne zavete, koliko što nije bio zadovoljan prilikama u Srbiji, na koje je uticao moćni epirski tast. Kad je 1230. Teodor bio poražen od Bugara, nije se mogao održati vi Radoslav. On je, 1233, konačno zbačen sa prestola, a na vladu je još ranije doveden njegov mlađi brat, Vladislav. S., koji se bio vratio sa istoka, gdedao je, da se ta promena izvede sa što malje štete po Srbiju. Vladislav je oženjen kćerkom bugarskog cara Asana II i veze su između Srbije i Bugarske postale vrlo srdačne.
    Osiguravši na taj način zemlju, S. je 1233. predao arhiepiskopski položaj svom učeniku Arseniju, a sam je ponovo krenuo na istok. Ovoga puta S. je obišao Jerusalim, Sinaj, Antiohiju i Aleksandriju. Bio je, sem toga, opet u Nikeji. Po svoj prilici, to obilaženje mesta, gde su se nalazila sva četiri. vaseljenska patrijarha, bilo je u vezi sa željom cara Asana, da se prizna trnovska bugarska patrijaršija. To se da naslutiti još više po tome, što se S., na povratku sa toga puta, navratio u Bugarsku, i tu je bio svečano dočekan. U Trnovu je i umro. Iste ove godine (1235), protlašena je u Galipolju bugarska patrijaršija sa grčkim odobrenjem. Iz Trnova je S. 6/5. 1237. prenesen u Srbiju, u Mileševo. Tu mu je telo ležalo ove do 1594, vada su ga Turci preneli u Beograd i spalili na Vračaru.
    S. bio je i prvi srpski književnik. Pored pomenutih manastirokih ustava, karejskog, hilandarskog i studeničkog, sačuvana je, u posebnom prepisu, i njegova biografija Stevana Nemanje, koja je u stvari bila sastavni deo Studeničkog Tipika. Tu je, uglavnom, prikazan Nemanjin monaški život, sa nekoliko podataka iz njegova svetovnog delovanja. Sa mnogo topline opisan je S. rastanak s Nemanjom pred smrt. Po konciznosti, po lirizmu i po ukusu, ovo S. delo ide među cajbolje stvari naše stare književosti; ovo i danas još ostavlja jak utisak.
    Po svom širokom učešću u narodaom životu i po velikom uticaju, koji je vršio, S. je postao jedna od najpopularnijih ličnosti u našoj crkvenoj tradiciji, i po tom u narodnom predanju. Njegovu biografiju napisao je svetogorski kaluđer Domentijan 1253. Tu je biografiju preradio i okitio drugi jedan kaluđer, Teodosije, na početku 14. veka. Ova je biografija postala vrlo popularna i prepisivana je i izdavana do kraja 18. veka.
    0. spisi nalaze se objavljeni na raznim stranama. Uskoro će biti svi objavljeni u celini, u izdanju Srpske Kraljevske Akademije.

    V. Ćorović

    IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA, S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D.D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR ERIK MOŠE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1929.

    Odgovori

  9. 1. decembar 2019. u 17:18

    Vojislav Ananić

    HILANDAR

    Manastir Hilandar je prvi u nizu velikih zadužbina, koji predstavlja sam stožer naše duhovne i kulturne baštine. On je najpoznatija svetinja Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u severnoj Grčkoj, na Svetoj gori, na trećem kraku poluostrva Halkidiki. Sveta gora, ili perivoj presvete bogorodice, poznata je po dvadeset pravoslavnih manastira. Većina njih se nalazi na samoj morskoj obali, dok je Hilandar oko dva kilometra udaljen od mora. U sredini poluostrva nalazi se kareja, upravni centar Svete gore, u kome su predstavništva manastira i grčke države.
    Hilandar su 1198. godine podigli na razvalinama starog grčkog manastira monasi Simeon (Stefan Nemanja), osnivač dinastije Nemanjića, i njegov sin Sava, potonji svetitelj. Stefan Nemanja ili monah Simeon je, u drugoj polovini 1198. godine, izdao Hilandaru zlatno­pečatnu povelju, po kojoj se ovaj manastir organizuje kao srpski manastir i ktitorsko nasleđe dinastije Nemanjića.
    Manastir Hilandar je građen kao srpska zadužbina. Veliku materijalnu pomoć u izgradnji Hilandara dao je Stefan Prvovenčani, sin Stefana Nemanje, veliki župan i prvi srpski kralj. Kasnije su i drugi srpski vladari sa velikom ljubavlju i poštovanjem dograđivali, održavali i pomagali Hilandar. Među njima se, kao prilagači i dobrotvori, posebno ističu: kralj Milutin, car Dušan, knez Lazar, despot Đurađ Branković i drugi Brankovići – pa sve do vladarskih dinastija Obrenovića i Karađorđevića.
    Kralj Milutin je podigao današnju crkvu Svete bogorodice u Hilandaru 1303. godine, na mestu nekadašnje stare i male Simeonove i Savine crkve, od koje je ostala jedino ikona i nešto fragmenata plastike, koji su delimično ugrađeni u novu crkvu. Milutinova crkva postala je uzor za gradnju hramova u moravskoj Srbiji, krajem XIV i tokom prve polovine XV veka. Zadužbina kralja Milutina je i manastirska trpezarija, sa mnogim ćelijama ili palatama, sličnim srednjovekovnim vladarskim dvorovima. Milutin je ceo manastir ogradio visokim i čvrstim zidom, na kome su kasnije izgrađene brojne zgrade.
    U manastirskom kompleksu nalazi se, pored glavne crkve, i veći broj crkava – paraklisa podizanih i dograđivanih tokom vekova: crkva Sv. Nikole, crkva Četrdeset sevastijskih mučenika, crkva Sv. Arhanđela, crkva Sv. Jovana Preteče i crkva Sv. Jovana Rilskog. Takođe, tu su još i crkve pokrova Bogorodice, Rođenja Bogorodice, Sv. apostola, Sv. Save, Sv. Dimitrija i Sv. Trifuna.
    Konaci, smešteni sa unutrašnje strane odbrambenih zidova, nastajali su od kraja XVI do kraja XIX veka: novi konak, konak sa istočne strane, konak sa malim mutvakom, igumenarija, Južni konak i bolnica. unutar kompleksa nalazi se trpezarija (graditeljske faze iz XIV i XVII veka), koju je u XVII veku živopisao zograf Georgije Mitrofanović u obimnom ikonografskom programu i scena iz života monaha Save. Zatim, tu je i veliki mutvak, nova biblioteka, pirg Sv. Save (oko 1200. g.), pirg Sv. Đorđa (XIII vek, s graditeljskim obnovama u XVII veku), pirg Sv. Nikole (XIV vek, s graditeljskom fazom iz XVII veka) i ulazni trem (1637).
    Hilandar je kroz vekove – više od 800 godina – čuvar i rasadnik srpske duhovnosti i kulture, mesto molitve, prvi srpski univerzitet i književni centar. Tu je bila glavna srpska skriptorija tokom celog srednjeg veka, pa i kasnije. Hilandarski tipik iz 1199. godine jedno je od prvih književno­pravnih dela koje je za potrebe manastira preveo i priredio Sveti Sava.
    Hilandar je bio i ostao omiljeno mesto svih Srba, u koje oni dolaze rado i sa dubokim poštovanjem. Iz svakog njegovog svetog i tajanstvenog kutka izvire i pleni mir, duhovnost, uzdržavanje, poslušnost, ćutanje, a iznad svega, ljubav prema bogu i prema bližnjemu. U svetogorskom miru, uz molitvu, sve odiše blagim i savršenim redom, u kome se radi i stvara za večnost. I tako sve protiče u miru i tišini više od osam vekova.
    U Hilandaru se upokojio sveti Simeon. Njegove mošti je kasnije Sveti Sava preneo u Srbiju, u manastir Studenicu. Nad njima je izmirio braću Vukana i Stefana, koji su se zavadili zbog prestola. Sava se zatim vraća na Svetu goru i kasnije dolazi u otadžbinu kao duhovni poglavar – prvi srpski arhiepiskop. Teško je nabrojati sve zasluge Svetog Save za srpski rod: izborio je samostalnost (autokefalnost) Srpskoj pravoslavnoj crkvi, napisao prvu knjigu na srpskom jeziku (prvi srpski prosvetitelj), otvorio prve bolnice i biblioteke. Svojom mudrošću otklonio je mnoge opasnosti koje su se u to doba bile nadvile nad srpskom državom.
    Hilandarski kompleks sa svojim arhitektonskim nasleđem, fresko­ ­slikarstvom, riznicom i bibliotekom predstavlja jedinstveno svedočanstvo o nasleđu srpske umetnosti tokom više od osam stoleća.
    Manastir u svojim crkvama, kelijama i riznicama čuva veliki broj ikona visoke umetničke vrednosti. Najveća hilandarska svetinja je čudotvorna ikona presvete Bogorodice Trojeručice. Takođe, u njemu se nalazi još sedam čudotvornih ikona. U biblioteci se čuva veći broj rukopisa i starih štampanih bogoslužbenih i drugih crkvenih knjiga, kao i bogata zbirka srpskih, grčkih, ruskih i vlaških povelja. U riznici se čuvaju i dragoceni predmeti veza (na primer, zavesa monahinje Jefimije iz 1399. godine), kao i bogoslužbeni predmeti od zlata, srebra, dragog kamenja, metala i drveta. Sve to čini autentično istorijsko pamćenje i povesno svedočanstvo o srpskoj duhovnosti i kulturi, kao i o postojanju ove srpske lavre .
    U noći između 3. i 4. marta 2004. godine manastir Hilandar zadesila je velika nesreća – izbio je požar koji je prosto progutao vekove. Požar je najpre planuo u južnom delu konaka koji se naziva igumenarija, odnosno dohija, a zatim se proširio na čitav severni deo manastira. Izgoreli su, pored pomenutog, konak iz 1821. godine, koji se nalazi na severozapadnoj i severnoj strani, ostatak starog konaka srušenog prilikom radova 1816–1821. godine, ulazni kompleks, konak iz 1814. godine, koji se nalazio na severnoj strani i takozvani beli konak, koji se nalazi na severoistočnoj strani i koji je obnovljen 1598. godine. Delom je srušen i spoljni zid iz XIV veka uz koji je beli konak prizidan.
    U sklopu ovih konaka, unutar samog kompleksa manastira Hilandara, postojala su četiri od deset paraklisa, koji su bili posvećeni Svetom Savi, Svetom Dimitriju, Svetom Nikoli i Četrdeset mučenika. U paraklisima su izgoreli i ikonostasi i sve ono što je uz njih stajalo.
    Stručnjaci republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture procenili su da je, u građevinskom smislu, izgorelo više od 42 odsto površine objekata manastira, dok je korisne površine u tim objektima izgorelo i više – preko 54 odsto. Na sreću, manastirska riznica nije izgorela. Ona je bila privremeno smeštena u prostorijama takozvane Južne male, koja je građevinski obnovljena 1998. godine, povodom obeležavanja osamsto godina Hilandara.
    Posle požara u Hilandaru su boravile ekipe arheologa i slikara konzervatora republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture radi utvrđivanja oštećenja i sprovođenja radova na zaštiti. Obavljeni su obimni i složeni poslovi da bi se sanirale i otklonile posledice vatrene stihije i manastir obezbedio od sličnih nepogoda u budućnosti. Resorna ministarstva Srbije, mnogi kolektivi i pojedinci uložili su, i stalno ulažu, znatna sredstva u obnovu Hilandara, koja se sprovodi po utvrđenoj dinamici i pod stručnim nadzorom.
    Na obnovi izgorelih manastirskih konaka do sada su urađeni značajni poslovi. Najobimniji radovi obavljeni su na Velikom konaku (građen od 1816. do 1821. godine i čini skoro polovinu izgorele korisne površine) i na pirgu Svetog Đorđa. Takođe, obnovljen je i konak iz 1814. godine, koji se nalazi pored samog ulaza u manastir. Istaknimo da je to bio prvi objekat rekonstruisan u delu manastira koji je oštećen požarom i prvo veliko hilandarsko gradilište.
    Celokupna rekonstrukcija i obnova rade se uz stručni nazor, da bi se očuvalo arhitektonsko nasleđe i ambijentalna celina manastira Hilandara.

    Izvor: Slavko Vejinović, Zadužbinarstvo kod Srba, Vukova zadužbina, Beograd Prometej, Novi Sad, 2012.

    Odgovori
1 2 3