Na današnji dan: Umro naučnik Milutin Milanković

12. decembar 2012.

komentara: 9

Na današnji dan

12. decembra 1958. – U Beogradu je umro Milutin Milanković, matematičar, astronom i geofizičar, akademik. Milanković je bio jedan od naših najvećih naučnika svetskog ugleda. Gimnaziju je učio u Osijeku, građevinsku tehniku je završio u Beču, gde je i doktorirao. Bio je prvi Srbin – doktor tehničkih nauka. Član SANU postao je 1924. godine, a bio je i redovan član Nemačke i dopisni član mnogih evropskih akademija. Napisao je više od sto naučnih radova i veoma popularnu knjigu “Kroz vasionu i vekove”. Tvorac je teorije solarnih klima planeta, matematičke teorije o klimi na Zemlji i teorije o pomeranju Zemljinih polova. Jedan krater na Mesecu i jedan objekat na Marsu nazvani su, odlukom Međunarodne astronomske unije, Milankovićevim imenom. Autor je nacrta za reformu Julijanskog kalendara, koji je prihvaćen na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. godine, ali na žalost nije ušao u zvaničnu upotrebu, iako je bio tako savršen da bi ga trebalo korigovati tek nakon 28.800 godina.

Milanković je rođen u srpskoj porodici 28. maja 1879. godine u Dalju, blizu Osijeka (tada Austrougarska, danas Hrvatska). Pohađao je Bečki tehnološki institut, gde je diplomirao građevinu 1902. i stekao doktorat iz tehničkih nauka 1904, čime je postao prvi srpski doktor tehničkih nauka. Kasnije je radio u tada čuvenoj firmi Adolfa Barona Pitela Betonbau-Unternehmung u Beču. Gradio je brane, mostove, vijadukte, akvadukte i druge građevine od ojačanog betona, u tadašnjoj Austrougarskoj. Milanković je nastavio da se bavi građevinom u Beču, do jeseni 1909, kada mu je ponuđena katedra primenjene matematike na Beogradskom univerzitetu, (racionalna mehanika, nebeska mehanika, teorijska fizika). Godina 1909. označava prekretnicu u njegovom životu. Mada je nastavio da se bavi istraživanjem raznih problema u vezi sa primenom ojačanog betona, odlučio je da se skoncentriše na fundamentalna istraživanja.

Tek što se Milanković doselio u Beograd, usledili su burni događaji: Balkanski ratovi, a zatim i Prvi svetski rat. Kada je 1914. izbio rat (tek što se oženio), Austrougarska vojska je internirala Milankovića u Nežider, a kasnije u Budimpeštu, gde mu je bilo dozvoljeno da radi u biblioteci Mađarske akademije nauka. Već 1912, njegova interesovanja su se usmerila ka proučavanju solarne klime i planetarnim temperaturama. Dok je bio interniran u Budimpešti, Milutin Milanković je posvetio svoje vreme radu na ovom polju, i do kraja rata je završio monografiju o ovom problemu, koja je objavljena 1920, u izdanju Srpske kraljevske akademije u Parizu, pod naslovom Théorie mathématique des phénomènes thermiques produits par la radiation solaire (Matematička teorija termičkih fenomena uzrokovanih sunčevim zračenjima). Rezultati ovog rada su mu doneli značajnu reputaciju u naučnom svetu, mahom zbog njegove krive insolacije na zemljinoj površini. Ova solarna kriva nije potpuno prihvaćena sve do 1924. kada je meteorolog i klimatolog Vladimir Kepen (Wladimir Köppen) sa svojim zetom, Alfredom Vegenerom (Alfred Wegener), predstavio krivu u svom radu, pod naslovom Climates of the geological past. Posle ovih prvih priznanja, Milanković je 1927. pozvan da sarađuje u dve važne publikacije: prva je bila priručnik iz klimatologije (Handbuch der Klimatologie), a druga je bila priručnik iz geofizike (Guttenberg’s Handbuch der Geophysik). Za nju je napisao uvod Mathematische Klimalehre und astronomische Theorie der Klimaschwankungen (Matematička nauka klimata i astronomska teorija varijacija klimata), objavljen 1930. na nemačkom, a 1939. preveden na ruski. Ovde je teorija planetarnih klimata dalje razvijena sa posebnim podacima o Zemlji.

Za drugu knjigu, Milanković je napisao četiri odeljka razvijajući i formulišući svoje teorije: teoriju sekularnih pokreta zemljinih polova i teoriju glacijalnih perioda (Milankovićevi ciklusi), koja je izrađena na ranijem radu Džejmsa Krola (James Croll). Milanković je uspeo da unapredi Krolov rad delom zahvaljujući poboljšanim računanjima zemljine orbite, koje je 1904. objavio Ludvig Pilgim (Ludwig Pilgim). Svestan da je njegova teorija solarnog zračenja uspešno kompletirana, i da su papiri koji se bave ovom teorijom razbacani u više radova, Milanković je odlučio da ih sakupi i objavi pod jednim naslovom.

Pred sam početak rata u Jugoslaviji, 1941. je završeno štampanje obimnog i najznačajnijeg dela Kanon der Erdbestrahlung und seine Anwendung auf das Eiszeitenproblem (Kanon osunčavanja zemlje i njegova primena na problem ledenih doba), na 626 strana, objavljenog u izdanjima Srpske kraljevske akademije. Ovo delo je prevedeno na engleski 1969. od strane izraelskog Programa za naučne prevode, pod naslovom Canon of Insolation of the Ice-Age Problem.

Kritike Milankovićeve teorije ledenih doba počele su 1950-ih godina. Kritike su potekle uglavnom od meteorologa koji su tvrdili da su insolacione promene zbog promena u Zemljinoj orbiti isuviše male da značajnije izmene klimatski sistem. Ipak, kasnih 60-ih i 70-ih, istraživanja sedimenata duboko u morima su dovela do široke potvrde Milankovićevih stavova, jer je otkrivena periodičnost (100.000 godina), koja se blisko poklapala sa orbitalnim periodom (videti Ledeno doba za više podataka). Naučni genije Milutina Milankovića dobio je nesumnjivo međunarodno prizanje 10. decembra 1976. godine kada su u časopisu „Nauka“ (J.D Hays, John Imbrie, and N.J. Shackleton, „Variations in the Earth’s Orbit: Pacemaker of the Ice Ages“, Science, 194, no. 4270 (1976), 1121-1132.) objavljeni konačni rezultati opsežnog petogodišnjeg projekta čiji je predmet bio da da odgovor na pitanje jesu li Milankovićevi proračuni bili tačni. Tada je utvrđeno da su varijacije Zemljine orbite indikacije ledenih doba. Milankovićevi radovi tada su postali predmet intenzivnog izučavanja timova stručnjaka, budući da je njegov rad duboko zadirao u probleme ne jedne već više naučnih disciplina.

Milankovićeva istraživanja imaju veliki uticaj na geologiju. Godine 1988. u Peruđi (Italija) organizovan je naučni skup pod nazivom „Ciklo-stratigrafija“. Na njemu je zvanično promovisana nova istraživačka metoda koja u osnovi ima Milankovićeve cikluse osunčavanja, a koja u ritmičkim smenama slojeva stena detektuje hladnije i toplije cikluse kroz koje je prošla naša planeta.

Kao dodatak naučnom radu, Milanković je uvek pokazivao veliko interesovanje za istorijski razvoj nauke. Napisao je knjigu o istoriji astronomije, kao i dve knjige za širu čitalačku publiku: prva – Kroz vasionu i vekove govorila je o razvoju astronomije, a druga, nazvana Kroz carstvo nauka, se bavila razvojem nauka.

Milutin Milanković je u svom bogatom stvaralačkom životu uradio i predložio, između ostalog, reformu gregorijanskog i julijanskog kalendara, koja je vodila izgradnji jedinstvenog, do sada najpreciznijeg kalendara (Milankovićev kalendar) i koja je prihvaćena na Svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine. Milanković je detaljno pisao o ovom svom pokušaju u izveštaju Srpskoj kraljevskoj akademiji po povratku sa Kongresa, u svojim memoarima i u „Kanonu osunčavanja“, napominjući da mu nije jasno zašto reforma, koja je jednoglasno usvojena 30. maja 1923. godine u Carigradu, i pored svih svojih prednosti, kasnije nije primenjena.

Milanković je objavio i autobiografiju iz tri dela: Uspomene, doživljaji i saznanja. Njegov sin, Vasko Milanković je napisao biografsko delo: Moj otac, Milutin Milanković.

Godine 1920. izabran je za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti, a za redovnog člana 1924. Za dopisnog člana Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti izabran je 1925, bio je član Nemačke akademije Naturalista „Leopoldine“ u Haleu, kao i član mnogih naučnih društava kako u Jugoslaviji, tako i u inostranstvu.

Po završetku Drugog svetskog rata i komunističke revolucije Sud časti Beogradskog univerziteta je procenjujući podobnost Milutina Milankovića, za novi poredak, doneo sledeću karakteristiku u kojoj se priznaje da se Milanković istakao kao odličan stručnjak i naučnik koji se bavi astronomijom i nebeskom mehanikom, ali je „vrlo star i o nekom njegovom ličnom razvoju nema ni govora“. Doduše, i on je dobar pedagog, ali „predavanja jedva otaljava“. „Po političkoj orijentaciji pripada poznatoj matematičkoj kliki… Marksizam-lenjinizam uopšte ne poznaje niti pokazuje ikakav interes. Smatramo da je naš politički neprijatelj i da će kao takav umreti. Može se iskoristiti kao nastavnik i naučnik“ (1. jul 1950).

Milutin Milanković najcitiraniji srpski naučnik (svih vremena) u svetu.

Veličina „Milankovićevog efekta“ zavisi od razlike između najvećeg i najmanjeg rastojanja Zemlje od Sunca. Godine 1999. pokazano je da varijacija izotopskog sastava kiseonika u sedimentima na dnu okeana zaista sledi Milankovićeva predviđanja (Rial JA., Pacemaking the ice ages by frequency modulation of Earth’s orbital eccentricity, Science, vol. 285, p. 564, 23 July 1999); u istoj svesci na stranama 503-504 objavljen je ‘netehnički’ komentar (Why the Ice Ages Don’t Keep Time, Richard A. Kerr).

Postoje i drugi noviji radovi koji ukazuju na ispravnost originalne Milankovićeve teorije: (Science, 11 June 2004, p. 1609).

IZVOR: Vikipedija

Naredni članak:
Prethodni članak:

Komentari (9)

Odgovorite

9 komentara

  1. 8. decembar 2017. u 19:03

    Vojislav Ananić

    MILUTIN MILANKOVIĆ KAO ISTORIČAR I POPULARIZATOR NAUKE

    Godina 1979. bila je jubilarna godina u kojoj je obeležena stogodišnjica rođenja našeg znamenitog naučnika Milutina Milankovića (1879-1958). Bila je to prilika da se iznova preispitaju i istaknu Milankovićevi značajni doprinosi astronomiji, mehanici,matematici, geofizici i, posebno, klimatologiji, kao i nizu drugih naučnih oblasti. Time, međutim, njegov zamašan i bogat opus nije iscrpen.Ostalo je jedno područje Milankovićevog rada, kome je on tokom čitavog života posvećivao predanu ljubav i svoje dragoceno vreme, a to je istorija prirodnih nauka i tehnike, kao i njihova popularizacija. Već je Tatomir Anđelić u pogovoru Milankovićevoj knjizi Tehnika u toku davnih vekova (Nolit, Beograd, 1955) s pravom istakao da je Milanković „i naš plodan pisac popularno naučne literature“, pisac „divne astronomije za svakoga“ koja sadrži astronomiju izloženu u njenom istorijskom razvitku. Anđelić dodaje kako je Milanković pisac dragocenih popularnih dela koji „sa uspehom piše ovakve knjige, jer je bio praktičan inženjer, pa postao matematičar, astronom i geofizičar, i time u sebi sjedinio široke oblasti nauka. On se interesovao i izvanredno je upoznao, istoriju nauka (isto, str. 137).To interesovanje pojavilo se u vreme njegovog boravka u Beču krajem 1904. godine, kada je već uveliko pripremao doktorsku disertaciju na Visokoj tehničkoj školi. Spremajući se za doktorski ispit, uvideo je, kako sâm ističe u svojoj autobiografiji Uspomene, doživljaji i saznanja (SANU, Beograd, 1979, knj. I, str. 5), „da se svaka nauka može samo onda u potpunosti shvatiti kada se upozna njen postanak i postepeni razvitak“. U prvoj knjizi Uspomena podrobnije opisuje prve godine svog života u Beču, kao i trenutke kada je spoznao da je shvatanje nauke kao organske celine jedino moguće upoznavanjem njenog celovitog razvitka, njenih ishodišta i pređenih puteva. Tada je upravo pročitao, s neskrivenim oduševljenjem, dva dela koja će pamtiti čitavog života i kojima će se vraćati kao vrelu inspiracije: Mahovu Mehaniku u njenom razvoju i Kantorova Predavanja o istoriji matematike, (u tri toma). Začela se u njemu misao da je istorija nauke najveličanstveniji deo cele istorije čovečanstva (Uspomene, doživljaji i saznanja, knj. I, str. 248-249), a uz nju i ljubav prema toj istoriji koja se neće prekinuti do kraja života. „Zato sam se, kad pročitah ona dva dela, bavio u toku svoga života istorijom astronomije, istorijom prirodnih nauka i istorijom tehnike.I danas su te istorije predmet moga interesa“ – zapisaće Milanković u Uspomenama (knj. I, str. 249). S nesmanjenim žarom i upornošću Milanković se prihvata i drugih knjiga iz ove oblasti. Među njima je, pre svega, Ostvaldova edicija klasika egzaktnih nauka u nemačkom prevodu (Ostwald’s Klassiker der exakten Wissenschaften) izdavača V. Engelmana (W. Engelmann) iz Lajpciga, u kojoj je u to vreme bilo objavljeno već sto trideset svezaka najvrednijih dela iz područja prirodnih i tehničkih nauka. Na red su došla i najtemeljnija dela koja je Milanković mogao naći u to vreme, i kojima će se vraćati celog života. To su, recimo, Helerova Istorija fizike u dva toma), Ginterova Istorija anorganskih prirodnih nauka u 19. veku, Humboltov Kosmos (u pet tomova), Aragoova Popularna astronomija (u četiri toma), Hopeova Matematika i astronomija antike, Hajbergova istorija matematike i prirodnih nauka u Starom veku, Libkeova Istorija arhitekture od najstarijih vremena do danas, Merkelova Istorija tehnike Starog veka, Darmšteterov Priručnik za istoriju prirodnih nauka i tehnike, Darmšteterova i Bua-Rajmondova knjiga 4000 godina pionirskog rada u egzaktnim naukama, Ginterova Istorija matematike i prirodnih nauka u Starom veku, Duhemov Sistem sveta, istorija kosmoloških doktrina (u pet tomova), Danemanove Prirodne nauke u njihovom razviću i uzajamnim vezama (u četiri sveske), Feldhausova Tehnika Starog i Srednjeg veka, Pešlova Istorija nauke o Zemlji, Spamerovo delo o istoriji pronalazaka (u devet tomova), Volfova Istorija astronomije, itd. Pomenuli smo ovde samo neke naslove početne Milankovićeve lektire iz oblasti istorije nauke, ali on je čitao i izučavao i izvorne spise brojnih naučnika od antike do svojih savremenika: filosofa, književnika i istoričara, koji su mu još više pomogli da upozna doba rađanja i uspona nauke i tehnike. Milanković je bio i ostao vrstan kolekcionar knjiga iz pomenute oblasti. Dok je boravio u Beču počeo je da sistematski prikuplja knjige iz istorije nauke i tehnike, a kada je došao u Beograd za profesora univerziteta 1909. godine pobrinuo se da biblioteka seminara za matematiku „pruži jasan pregled istorijskog razvitka tih nauka“ (Uspomene, knj. III, str. 7), kao i biblioteka Astronomske opservatorije.Proučavajući istoriju prirodnih nauka Milanković se iznenadio koliko „je malo i nedovoljno na tom polju urađeno“. „Dok bi dela svetske istorije“ – zapisao je u svojoj knjizi Tehnika u toku davnih vekova (Beograd, Nolit, 1955) – „napunila veliku biblioteku, najvažnija dela istorije matematike, astronomije i fizike mogu se smestiti u ma kojoj ličnoj biblioteci“. Istorija nauke se razlikuje od svetske istorije, prema Milankoviću, time što su u njoj umesto naslednih vladara, glavnu ulogu igrali oni ljudi koji su snagom svog duha došli na vladarski položaj. „Vredelo je upoznati se izbliže sa njima“ – ističe on. „Zato se moja lična biblioteka iz godine u godinu obogaćivala delima iz istorije egzaktnih nauka i njihovih primena“ (Uvod u Dvadeset i dva veka hemije, Kragujevac, Svetlost, 1953). Na drugom mestu Milanković piše kako su se o životu velikih državnika i vojskovođa sačuvale još iz antičkog doba sve pojedinosti, a o Euklidovoj ličnosti, čije je delo bilo više od dve hiljade godina Jevanđelje geometrijskih nauka ne zna se ama baš ništa (Uspomene, knj. I, str. XVIII). I u predgovoru knjizi Tehnika u toku davnih vekova, Milanković konstatuje kako se malo vodilo računa u nastavi istorije o napretku nauka, umetnosti i tehnike, u korist, na primer, političke istorije: „A Gutenbergov pronalazak štampe značio je u tom razviću više nego svi oni Hajnrici, Konradi, Otoni, Eduardi i Lujevi i sve njihove bitke“. U predgovoru svojoj knjizi Osnivači prirodnih nauka (Beograd, Društvo „Nikola Tesla“, 1947), Milanković je zapisao i sledeće: „Radeći preko četiri decenije u nauci, sve jasnije sam uviđao da se ona može potpuno shvatiti i oceniti tek kad se upozna i njen istorijski razvitak. Zato sam i njemu posvetio svoju pažnju i video da su glavne etape tog razvitka obeležene nekolicinom genijalnih ljudi koji se mogu smatrati glavnim tvorcima nauke. Sa njima sam se naročito bavio, proučavao njihov život i njihova dela, udubljivao se u njihove misli i uživljavao se u njihovo doba i sredinu u kojoj su živeli. Njih sam u toku godine upoznao u tolikoj meri, da sam ih, tako reći, video žive pred sobom“. Ovim svojim epistemološko-metodološkim stavovima, koji imaju programski karakter, Milanković će dodati još jedan heuristički princip. Pozivajući se na dobar primer već pomenute knjige Fridriha Danemana Die Naturwissenschaften in ihrer Entwicklung und in ihrem Zausammenhangen, koja prikazuje prirodne nauke u njihovim svekolikim vezama i prožimanjima, obuhvatajući pojedinačno sve nauke tog kompleksa, Milanković naglašava da takav jedan pregled mora obuhvatiti i istoriju tehnike (što Daneman ne čini), „jer ona uslovljava i napredak nauke. Bez teleskopa ne bi bilo današnje astronomije, a bez mikroskopa današnje fiziologije“ (Tehnika u toku davnih vekova, str. 6). Temeljno pripremljen i sa već izgrađenim shvatanjima o prirodi i funkciji istorije nauke kao discipline i o nužnosti širenja znanja o nauci i njenim tvorcima, Milanković je počeo da piše u leto 1925. godine, u Austriji (gde je obično provodio letnje praznike), svoje delo Kroz vasionu i vekove. Objavljivao ga je prvo u Letopisu Matice srpske tokom 1926-1928. u nastavcima, a 1938. Pojavila se istoimena knjiga. S podnaslovom Jedna astronomija za svakoga, uz spoj znanja, mašte i autobiografskih elemenata, u epistolarnoj formi, nastala je knjiga o razvoju astronomije, živo i zanimljivo pisana, lakim stilom i uz obilje informacija o istoriji astronomije i najtežim astronomskim problemima. Na srpskom jeziku je doživela sedam izdanja, kao i dva izdanja na nemačkom (1936. i 1939), oba u po pet hiljada primeraka, uz brojne recenzije i lep prijem kod široke čitalačke publike. Većinu od ovih recenzija prikupio je sâm Milanković (preko 100 jedinica) i one se nalaze u njegovoj ličnoj arhivi koju je zaveštao Srpskoj akademiji nauka i umetnosti. Ohrabren uspehom ove knjige (kojoj je prethodio rad na rukopisu Naš planetarni sistem tokom 1923-1924. godine, namenjen Srpskoj književnoj zadruzi, ali koji ostaje nezavršen, sa svojih dvadese i sedam poglavlja), Milanković će produžiti rad na istoriji i popularizaciji nauke. Na to će ga podstaći i jedan nemio događaj – nemačka okupacija zemlje i prekid svakog redovnog rada na univerzitetu i u naučnim ustanovama. U razrušenom Beogradu 1941. Godine nije bilo uslova za naučnu delatnost. Nemci su, čak, poslednjeg dana boravka u njemu spalili i bogatu biblioteku Matematičkog seminara Univerziteta, koja je Milankovića i druge snabdevala svom potrebnom literaturom. Milanković započinje da piše obimno delo Kroz carstvo nauka, i to na nemačkom jeziku (jer je želeo da se, poučen iskustvom prethodne knjige, i šira javnost upozna s njim), da bi ga okončanog, preveo na srpski 1944-1946. godine. Rukopis je imao 550 stranica velikog formata, ali još ni do danas nije objavljen kao celina, nego samo u pojedinim delovima i u obliku kraćih knjiga. Godine 1950. izaći će pod tim naslovom knjiga u kojoj je izvorni rukopis dat u znatno smanjenom obimu (kod izdavača „Naučna knjiga“ u Beogradu, kao osma knjiga edicije „Nikola Tesla“ s ukupno 286 stranica teksta). U svojim Uspomenama Milanković navodi da je na pisanje dela Kroz carstvo nauka utrošio tačno 998 radnih dana. Navešćemo redom knjige u kojima je pretočena građa iz ovog rukopisa prema godinama njihovog objavljivanja: Isak Njutn i Njutnova Principija (Beograd, Društvo „Nikola Tesla“, 1946), u saradnji sa Slavkom Bokšanom – delo sadrži odeljak Milankovićevog spisa o Isaku Njutnu (Isaac Newton); Osnivači prirodnih nauka (Beograd, 1947) – s prilozima o Pitagori, Demokritu, Aristotelu i Arhimedu; Kroz carstvo nauka (Beograd, 1950) – s poglavljima iz prethodne knjige i delovima o Aristarhu sa Samosa, prepisivačkoj školi iz Toleda na čelu s Gerardom iz Kremone (Gerardo di Cremona), Otu Gerikeu (Otto von Guericke), Njutnu, Kivijeu (Georges Cuvier), Faradeju (Michael Faraday) i Čarlsu Darvinu (Charles Robert Darwin); Dvadeset dva veka hemije (Kragujevac, 1953) – s poglavljima o Demokritu, Lavoazjeu (Antoine-Laurent de Lavoiser) i njegovim savremenicima. Spisak literature koja je korišćena prilikom pisanja spisa Kroz carstvo nauka naveo je Milanković u Uspomenama (knj. III, str. 191-192). Knjiga je doživela novo izdanje 2008. godine, kod izdavača Derete, u seriji Biblioteka Umetnost i saznanje, a takođe je štampana i u okviru Izabranih dela Milutina Milankovića (Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1997, knj. 4).Zajedničko svim ovim knjigama jeste Milankovićev plemeniti napor da u njima primeni sva svoja znanja iz istorije prirodnih i egzaktnih nauka, da kroz slike iz života velikih naučnika slikovito i jasno prikaže i najsloženije probleme nauke, vreme u kome se one rađaju kao i njihovu primenu u oblasti tehnike, da na izvoran način spoji istoriju i popularizaciju nauke. U formi imaginarnih putovanja kroz vreme i zamišljenih neposrednih susreta i razgovora s protagonistima prirodnih nauka i tehničkog razvoja, Milanković uspeva da probudi čitaočevu radoznalost i da je istinski veže za predmet o kome raspravlja. Takav način obrade iziskivao je iscrpne istorijske i biografske studije, mnoštvo obaveštenja o glavnim i sporednim vidovima radnje. Da bi uspešno prikazao nastanak astronomije, on je godinama prikupljao sve o astronomiji Starog veka, Haldejcima, Vaviloncima, aleksandrijskom Muzejom, itd. Ličnosti koje će obrađivati birao je tako da bi njima obeležio glavna razdoblja razvoja prirodnih nauka. Uživljavao se u njihovo doba, izmišljao dramske scene i događaje kako bi oživeo ta vremena, domove u kojima su živeli, laboratorije u kojima su radili, običaje koje su negovali, način života, odeću, pa čak i humor koji im je bio svojstven. Milanković je, tako, boraveći u Atini 1934. iskoristio priliku da se popne na Akropolj, gde je – kako sam kaže – „doživeo jedan od najjačih utisaka svog života“. Zato mu i nije bilo teško, kako saopštava, da se uživi u onaj trenutak kada se mladi Aristotel našao pred Partenonom i Erehtejonom. „Imao sam samo da opišem svoje utiske pred ona dva hrama, pa da vidim Aristotela živa pred sobom“ (Kroz carstvo nauka, str. 8). Da bi što vernije dočarao Demokritovo vreme i Abderu u kojoj je ovaj tvorac materijalističkog učenja o atomima i uzročnosti živeo, Milanković je proučio Vilandovu Istoriju Abderićana. U njoj je našao opis susreta Demokrita i Hipokrata, ali ne i podatke o tome šta su ova dvojica vodećih prirodoslovaca svoga vremena i razgovarali. Milanković je smatrao da je sastanak Demokrita i Hipokrata u Abderi „neopisano zanimljiv događaj“, žaleći uvek što ga Viland nije podrobnije prikazao „svojim majstorskim perom“. Zato je, naposletku, sam preuzeo da vaspostavi razgovor tih dvaju prirodnjaka, „koristeći se istorijskim podacima o njihovim ličnostima i pogledima (Osnivači prirodnih nauka, str. 63). U međuvremenu je Milanković objavio još nekoliko dragocenih priloga istoriji i popularizaciji prirodnih nauka. Među njima je, pre svega, knjiga Mika Alas, beleške o životu velikog matemati-čara Mihaila Petrovića (Kosmos, Beograd, 1946), u koautorstvu s Jelenkom Mihailovićem. „Da nisam nedavno objavio svoje uspomene o Mihailu Petroviću“ – piše Milanković u svojim Uspomenama, sveska I, str. XVIII – „ne bi se već kroz koju godinu dana znalo ko je i kakav je čovek bio taj naš veliki naučnik“. Kratko pamćenje je velika kazna a za istoriju kulture malih naroda prava pošast. Milanković je bio svestan toga, pa je neumorno beležio građu ne samo za opštu istoriju prirodnih nauka nego i za buduću istoriju svojih savremenika-sunarodnika i nacionalnih institucija posvećenih nauci. U tom pogledu su i njegove Uspomene, doživljaji i saznanja, autobiografska proza u tri toma, koja obuhvata razdoblje od 1879. do 1954. godine, značajan prilog ne samo istoriji nauka kojima se lično bavio, nego i našem poznavanju Milankovićevih savremenika, čiji je lik i ličnost želeo da sačuva potomstvu. Prva knjiga ovih Milankovićevih memoara na kojima je počeo da radi juna 1948. objavljena je tek 1979. godine, druga 1952. a treća 1957. godine – sve u izdanju Srpske akademije nauka i umetnosti. Godine 1948. pojavila se i Milankovićeva Istorija astronomske nauke (prevedena 1951. na slovenački, drugo srpsko izdanje 1954), koja obuhvata razdoblje od njenih prvih početaka do 1727. godine, godine Njutnove smrti. Bio je to popularno pisan univerzitetski udžbenik, ali su ga mogli koristiti i široki slojevi čitalaca koji su želeli da prošire svoja znanja o astronomiji i njenim tekovinama. Tokom 1955. godine objavljena su još dva dragocena Milankovićeva priloga popularizaciji i istoriji nauke i tehnike. To su Nauka i tehnika tokom vekova i Tehnika u toku davnih vekova. Prva knjiga prikazuje razvoj prirodnih nauka i tehnike od prvobitnih ljudskih društava do 1500. godine, ali i razvoj astronomije od Vavilonaca,Haldejaca i Asiraca do modernih vremena kada se začinje trijumf tehnike, do Gutenbergovog (Johannes Gutenberg) pronalaska štampe i velikih geografskih otkrića. Druga knjiga je osvrt na razvoj matematike, astronomije, fizike i hemije i njihovu primenu u tehnici (počinje aleksandrijskom školom, srednjim vekom, Galilejom (Galileo Galilei), Keplerom (Johannes Kepler) i Njutnom, pa preko francuske revolucije i naučnika toga doba, stiže do matematike i astronomije 19. veka). Pomenimo još i rad o geocentričnim sistemima antike, objavljen na nemačkom jeziku u časopisu Publications de l’Institut mathématique Matematičkog instituta Srpske akademije nauka 1956. godine. Ali ni ovim nećemo u celini prikazati Milankovićev dugogodišnji plodan i dragocen rad u oblasti istorije i popularizacije nauke i tehnike. Ostaju u njegovoj zaostavštini započeti ili nedovršeni rukopisi o razvoju matematičkih nauka na Beogradskom univerzitetu i značaju Mihaila Petrovića u toj oblasti, rukopis o opštoj teoriji toplotnih pojava u Sunčevom sistemu (popularno koncipiran), već pomenuti spis „Naš planetski sistem“ i niz kraćih zapisa i fragmenata namenjenih budućim rukopisima. Istorija i popularizacija nauke su u našoj sredini i pored tradicije koju imamo (stvorene radovima Josifa Pančića, Jovana Cvijića, Aleksandra Đaje, Mihaila Petrovića, Antona Bilimovića, Vojislava Miškovića i drugih), još uvek nedovoljno prisutni poslovi kulture, škrto prihvaćene obaveze retkih pojedinaca od pera i nauke. Na primeru Milutina Milankovića mogu se sagledati pravi razlozi zašto bi se naučnici morali opredeliti za negovanje ove tekovine modernog obrazovanja i civilizovanosti, bez koje nema istinskog razumevanja ni nauke niti pak njenog prihvatanja u društvu. Ma kakve bile naknadne ocene Milankovićevog domašaja, njegovog nastojanja da spoji istoriju i popularizaciju nauke, verujemo da mu se ne može osporiti pionirska uloga na ovim poslovima u našoj sredini, poslovima koji su urodili plodom i koje, bez sumnje, treba produžiti.

    Milica Inđić

    Izvor: Društvo Sveti Sava, BPATCTBO, XIV, Beograd, 2010.

    Odgovori

  2. 1. jun 2018. u 08:05

    Vojislav Ananić

    MILANKOVIĆ MILUTIN dr, profesor beogradskog univerziteta (16/5. 1879, Dalj, Slavonija.). Osnovnu školu učio je u očevom domu, a realku u Osijeku. Svršio je politehniku u Beču gdje je 1904. promoviran za doktora tehničkih nauka. M. je prvi Srbin doktor tehnike. Još kao mlad inženjer postao je poznat u tehničkom naučnom svijetu time, što je izveo osnovne jednačine za određivanje armature betonskih nosača. Njegovi tehnički pronalasci i patenti u području armiranog betona predstavljaju veliki uspjeh u tehnici. Poslije aneksije Bosne i Hercegovine (1908) M. je smatrao da više ne može raditi u Austro-Ugarskoj. Zato je napustio Beč i došao u Beograd, kad ga je 1909. na prijedlog dr. Mihaila Petrovića i dr. Jovana Cvijića filozofski fakultet izabrao za vanrednog profesora primijenjene matematike. Prilikom objave rata Srbiji 1914. nalazio se M. u svome rodnom mjestu, te je interniran u zarobljeničkom logoru u Nežideru.
    M. je objavio do sada preko trideset naučnih radova. Njihov popis nalazi se u Godišnjaku Srpske Književne Akademije. Do 1908. radovi su mu iz područja tehnike, a od toga doba iz područja primijenjene matematike, klimatologije i astronomije. Pisao je, između ostaloga, o temperaturi mjesečeve površine, o postanku planetnih ljusaka, o klimatologiji Marsa. Svi ti radovi primljeni su u naučnom svijetu i od njih se vrše dalnja istraživanja; glavno mu je djelo Theorie mathematigue des phenomenes thermiques produits par la radiation solaire (1920). Osnovna ideja ovoga djela je, da se iz intenziteta sunčevih zraka (koji je, poslije pedesetgodišnjih napora, zahvaljujući amerikanskim ispitivanjima bio točno određen) računskim putem određe temperature zemlje i planeta i njihove vremenske promjene, dnevne, godišnje i vjekovne. M. teorija bila je predmet raspravljanja na velikom kongresu naučnjaka-prirodnjaka septembra 1924. u Innsbruku gdje je naišla na najljepši primitak. Provjeravanje rezultata do kojih je došao M. teorijskim putem izvedeno je vrlo brzo poslije pojave samoga M. djela, i rezultati američkih astronomskih promatranja potpuno se slažu s M. teorijom. M. je 1923. bio poslan u Carigrad od strane naše države kao naš predstavnik na kalendarskoj konferenciji i njegovo je djelo carigradska kalendarska reforma. M. Nedić.
    B. D.

    IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, II KNJIGA , I—M, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D. D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR- ERIK MOSCHE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1928.

    Odgovori

  5. 11. decembar 2019. u 18:19

    Vojislav Ananić

    BILO JE TO VREME KADA SU MALOM SRBIJOM HODALI VELIKI LJUDI …
    29. 09. 2016
    Milutin Milanković, tvorac najtačnijeg kalendara
    Autor: Velimir Ćurgus Kazimir

    Milutin Milanković (1879 – 1958)

    Milutin Milanković rođen je 28. maja 1879. u Dalju kod Osijeka, u to vreme deo Austro-Ugarske. Studirao je na Bečkom tehnološkom institutu gde je diplomirao na građevinskom smeru 1902. a doktorirao iz tehničkih nauka 1904. godine. U mladosti se bavio građevinarstvom, posebno ojačanim betonom, radeći na izgradnji mostova, brana i drugih građevina u tadašnjoj Austro-Ugarskoj. Od 1909, kada se preselio u Beograd, odlučio je da se bavi fundamentalnom naukom pošto mu je ponuđeno da vodi katedru primenjene matematike na Beogradskom univerzitetu. To je bila prekretnica u Milankovićevom životu.

    U dugom i plodnom životu, Milutin Milanković bio je izložen ratovima, okupaciji i internaciji. Za vreme Prvog svetskog rata bio je interniran u Mađarsku, prvo u Nesider, a kasnije u Budimpeštu, gde mu je bilo dozvoljeno da radi u biblioteci Mađarske akademije nauka. Od 1912. Milankovićeva istraživanja bila su usmerena na proučavanje uticaja Sunca na klimu na Zemlji. Njegovo delo „Matematička teorija termičkih fenomena uzrokovanih sunčevim zračenjima” objavljeno 1920. u izdanju Srpske kraljevske akademije, predstavlja pravi početak njegove svetske naučne slave. Iste godine postao je i dopisni član Akademije.

    Milutin Milanković je u svom bogatom stvaralačkom životu uradio i predložio, između ostalog, reformu gregorijanskog i julijanskog kalendara, koja je vodila izgradnji jedinstvenog, do sada najpreciznijeg kalendara (Milankovićev kalendar) i koja je prihvaćena na Svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine. Milanković je detaljno pisao o ovom svom pokušaju u izveštaju Srpskoj kraljevskoj akademiji, po povratku sa Kongresa, u svojim memoarima i u “Kanonu osunčavanja”, napominjući da mu nije jasno zašto reforma, koja je jednoglasno usvojena 30. maja 1923. godine u Carigradu, i pored svih svojih prednosti, kasnije nije primenjena.

    Za vreme Drugog svetskog rata, Milutin Milanković odbio je da potpiše Nedićev Apel srpskom narodu. Posle oslobođenja nastavio je da radi kao profesor na Univerzitetu, mada pod sumnjom da ne prihvata marksistički pogled na svet. Njegova slava je sa protekom godina sve više rasla jer su neke od njegovih ključnih teorija bile potvrđene novim emipirijskim istraživanjima.

    Pored naučnog rada, pokazivao veliko interesovanje za istorijski razvoj nauke. Napisao je knjigu o istoriji astronomije, kao i dve knjige za širu čitalačku publiku: prva – „Kroz vasionu i vekove” govorila je o razvoju astronomije, a druga, nazvana „Kroz carstvo nauka“, bavila se razvojem nauka.

    Umro je u Beogradu 1958. godine.

    Zanimljivosti o Milutinu Milankoviću:

    Napravio je najtačniji kalendar do sada. Dužina tropske godine iznosi 365 dana, 5 časova, 48 minuta i 46 sekundi, dok je Milanković postigao tačnost od 365 dana, 5 časova, 48 minuta i 48 sekundi. Samo dve sekunde duže traje godina po najtačnijem kalendaru.
    Milanković nikada nije prihvatio Ajnštajnovu teoriju relativnosti, ali je to tada bio slučaj i sa mnogim drugim naučnicima tog vremena.
    Dobio je krater sa svojim imenom na daljoj strani Meseca veličine 34 km, zatim krater na Marsu prečnika 118 km i asteroid pod nazivom 1605 Milanković.
    NASA ga je uvrstila u deset najvećih naučnika koji su se bavili proučavanjem Zemlje.
    Za razliku od Nikole Tesle ili Mihajla Pupina, svetsku slavu nije stekao u najvećim svetskim centrima, već se svojim naučnim teorijama bavio u sobici u Kapetan Mišinom zdanju, na Beogradskom univerzitetu, koristeći samo papir, olovku, šiber i logaritamske tablice.
    Milanković je glavni „krivac” koji je dokazao da na Marsu ne može postojati civilizovan život, jer je svojim proračunima pokazao da su tamo temperature previše niske da bi život u takvom obliku postojao.
    Evropsko geofizičko društvo je 1993. godine ustanovilo medalju Milutin Milanković.
Bio je jedan od najboljih poznavalaca istorije astronomije i nauke uopšte, a to dokazuje u nekoliko svojih dela.
    Najcitiraniji je srpski naučnik svih vremena.

    Odgovori