Na današnji dan: Bitka na reci Marici

26. septembra 1371 – U bici na reci Marici, kod Črnomena, Turci su porazili srpsku vojsku braće Mrnjavčević, kralja Vukašina i despota Uglješe, koji su u boju poginuli. To je bila jedna od presudnih bitaka u turskom pohodu na Balkan.

Marička bitka ili boj kod Černomena, odigrala se na reci Marici u petak 26. septembra 1371. između snaga Osmanskog carstva pod vođstvom rumelijskog begler-bega Lala-Šahina i srpskih snaga koje su brojale oko 60.000 ljudi (70.000 po Halkokondilu). Srpsku vojsku predvodili su kralj Vukašin i njegov brat despot Jovan Uglješa i obojica su poginuli u bici.

Pojedini istoričari navode 1367. ili čak i 1363. za godinu bitke, ali svi zajedno tvrde da se bitka odigrala kod Černomena, danas grčki Ormenio u oblasti Evros, na polju koje Turci navodno dan danas zovu Sirf sindigi, “pogiblje Srba”.

Vukašina (slika levo) nasleđuje njegov sin Marko, poznatiji kao kraljević Marko(slika desno), ali ne uspeva da održi srpske zemlje i nedugo posle bitke postaje turski vazal.

Ova bitka predstavlja početak osmanlijskih osvajanja teritorija kojima je vladao srpski car Dušan.

Jedan od najboljih opisa prilika u srpskim državama pred Maričku bitku, kao i same bitke dao je čuveni srpski istoričar 19. veka Stojan Novaković u svom delu „Srbi i Turci XIV i XV veka“ koje je prvi put objavljeno 1893. godine u izdanju Čupićeve zadužbine. Koristeći tada dostupne izvore autor ovog dela je učinio pokušaj da rasvetli jedan od najtragičnijih događaja u srpskoj istoriji. Iako je ovo delo objavljeno pre više od jednog veka ono i dalje predstavlja nezaobilazno štivo bez kojeg se ne može ni zamisliti bilo kakav ozbiljan istorijski osvrt na događaje pre, u toku i nakon same bitke.

Najstariji srpski izvor, „Zapis monaha Isaije“ kao povod za početak sukoba između Srba i Turaka navodi nameru Despota Uglješe, da zajedno sa svojim bratom kraljem Vukašinom istera Turke iz Makedonije (tj. Romanije (Vizantije) ili, po sadašnjem, Trakije.

Prema nemačkom istoričaru Cinkajzenu, koji su poziva na turske izvore, rat između Srba i Turaka izbio je zbog zauzeća grada Plovdiva. Prema njemu, zapovednik grada je uspeo da izbegne kralju srpskom i da ga privoli da pokrene vojsku protiv Turaka.

Ondašnji turski izvori pak tvrde da je cilj srpske vojne bio da se zauzme Drenopolje i da se turske snage na Balkanskom poluostrvu, pod komandom begler-bega Lala-Šahina proteraju iz Rumelije (Istočno rimsko carstvo) u Anadoliju (Mala Azija).

Savremeni istoričari smatraju da nije postojao konkretan povod za izbijanje neprijateljstava. Prema njima, Despot Uglješa, čija država se prva nalazila na pravcu turskog napredovanja, shvatio je opasnost koju su predstavljala turska osvajanja na Balkanskom poluostrvo. Iako su turske teritorije na Balkanu u to vreme bile neznatne Turci su osvojili nekoliko dobro utvrđenih gradova kao što je Drenopolje i na taj način stvorili mostobran za dalja osvajanja u Evropi. Uglješa je u svojoj mudrosti izabrao idealan trenutak za napad. Sultan Murat se sa vojskom nalazio u Maloj Aziji držeći pod opsadom grad Bigu dok je u Drenopolju bio manji turski granizon pod komandom Lala-Šahina.

Zasigurno se zna da su na srpskoj strani pored vojske Despota Uglješe učestvovale i snage kralja Vukašina. Sporno pitanje je da li su i koji srpski velikaši takođe učestvovali u pohodu na Turke.

Turski izvori navode da su pored despota, kralja i “kraljevih nevernika” u bici učestvovali vojvode i vlastela Bosne, Ugarske i Vlaške. Grčki pisac iz XV veka, Laonik Halkokondil pominje samo Uglješu i Vukašina dok se u zapisima monaha Isaije kaže da je Uglješa digao „sve srpske i grčke vojnike i brata svojega Vukašina kralja“ kao i „mnoge druge velmože,… negde do šestideset tisušt izabrani vojski“.

Prema Stojanu Novakoviću, „srpske velmože“ koji su se pridružili Uglješi i Vukašinu najverovatnije su bili Dejanovići i vojvoda Bogdan. Severna srpska vlastela u ovom boju nije učestvovala. Balšići, koji su bili u dobrim odnosima sa Vukašinom najverovatnije nisu učestovali u bici jer su ubrzo nakon poraza srpskih snaga oteli Prizren od Vukašinovog sina; Nikola Altomanović takođe nije mogao da učestvuju u bici jer je bio u ratu sa Vukašinom; Lazar i Brankovići nisu imali interesa da učestvuju u bici i na taj način učvrste Vukašinov položaj kao kralja i naslednika caru Urošu čiju su vlast, makar i formalno, još uvek poštovali.

Na osnovu raspoloživih izvora može se zaključiti da su srpsku vojsku dale srpske zemlje oko Šar-planine, kao i sve južne srpske zemlje oko Vardara i Strume, zajedno sa grčkim krajevima južne Makedonije (među Vardarom i Strumom), Drame, Mosinopolja i Vodena.

Turske snage kojima je zapovedao rumelijski begler-beg Lala-Šahin bile su četiri puta slabije od srpskih i uglavnom su se svodile na posadu utvrđenog grada Drenopolja. Halkokondil čak navodi da su snage sa kojima je Lala-Šahin napao srpsku vojsku brojale jedva 800 ljudi.

Najčešće zabune u vezi sa učesnicima boja na Marici

Na osnovu izvora koje smo naveli može se zaključiti da je u Maričkoj bici učestovala hrišćanska koalicija sastavljena od Srba, Ugara i Rumuna. Takođe, u engleskoj literaturi se navodi da je u bici sa srpske strane učestovala koalicija sastavljena od Srba, Bugara i Grka.

U prvom primeru korišćeni su uglavnom turski izvori. Stoga nije čudno što se u njima navodi da su se na srpskoj strani nalazili velikaši i iz Ugarske, Bosne i Vlaške. Na ovaj način turski istoričari su želeli da uveličaju značaj pobede koja je predstavljala trijumf islama nad hrišćanstvom oličenim u predstavnicima svih većih hrišćanskih država na Balkanu.

U drugom primeru pogrešno je navedeno da su grčke snage takođe učestovale u ovoj bici. Međutim, u pitanju su snage Uglješe i Vukašina i drugih srpskih velikaša čija se državna teritorija protezala i na grčke zemlje (uključujući i oblast Makedoniju kao deo Grčke). Pravi Grci, tj. tadašnja Vizantijska država ni na koji način nije pomogla Uglješu i Vukašina već je iskoristila srpski poraz da proširi svoju teritoriju.

Što se Bugara tiče, oni se ne spominju ni u jednom od istorijskih izvora koje je koristio Stojan Novaković.

Ono što se sa sigurnošću može tvrditi jeste da su u Maričkoj bici učestovale srpske snage sastavljene od vojske Uglješe i Vukašina i nekih srpskih velikaša. Ukoliko su u bici učestovale i snage neke od prethodno navedenih država, onda su one bile toliko zanemarljive da tadašnji istorijski izvori nisu smatrali za potrebno da ih posebno navedu.

IZVOR: Vikipedija