Portal Poreklo objavljuje kratak prikaz knjige “Svi vladari Srbije“ Dejana Nikolića. Priredio saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić
Po Porfirogenitu, Srbi su na Balkansko poluostrvo došli iz svoje postojbine Bojke, u vreme kad je Vizantijskim carstvom vladao car Iraklije (610-641). U njihovoj postojbini, kaže on, Srbima su upravljala dva brata, pošto su od oca nasledili vlast. Jedan od braće odluči sa polovinom naroda da napusti svoju postojbinu, pa je tako došao u Vizantiju. Naselili su se u Serviji (Srbica), jugozapadno od Soluna. Srbi su na Balkan došli kao organizovana vojska i bili su nezadovoljni ovom teritorijom, pa im je car dozvolio da se nasele na teritoriji koja je bila opustošena od Avara. Vrlo brzo, Srbi su se raširili od reke Bojane, do reke Cetine i na planinskom području između reka Ibra, Zapadne Morave, Pive, Tare, gornjeg toka reke Bosne i oblasti Soli. Srbija je kasnije nazvana Raška. Porfirogenit nabraja i druge srpske zemlje, Duklju, Travuniju, Zahumlje i Paganiju na zapadu. Gotovo dva veka kasnije, pisac Barskog rodoslova (Letopis popa Dukljanina), kaže da se Srbija delila na dve oblasti, Ras i Bosnu. Srbi su i u to najstarije doba imali svoje vladare i pre
VIŠESLAVA, za kojeg se pouzdano zna (oko sredine 7. veka). Od njega se rodi
RADOSLAV, pa PROSEGOJ, pa VLASTIMIR, Višeslavov praunuk, i ta dinastija se nazivala VIŠESLAVIĆI.
Knez Vlastimir je vladao oko 835-850. godine. Svoju ćerku je udao za Krajinu, sina trebinjskog župana BELE. Posle smrti Vlastimirove, raški presto su nasledila tri njegova sina
MUTIMIR, STOJIMIR i GOJNIK. Knez Mutimir je vladao oko 850-891/2. godine. Na osnovu imena Mutimirovog sina Stefana, kao i najstarijeg Gojnikovog sina Petra, može se zaključiti da su Srbi u to vreme primili hrišćansku veru iz Carigrada, jer se od tada deci daju hrišćanska imena.
Knez PETAR GOJNIKOVIĆ je vladao od 891/92-917/18. Njega je iz Hrvatske napao brat od strica (Mutimirov sin) Bran oko 894. godine, a 896. iz pravca Bugarske, Klonimir (Stojimirov sin). Humom je vladao MIHAILO VIŠEVIĆ (910-930).
Knez PAVLE BRANOVIĆ je vladao od 917/18-920. godine (sin Mutimirovog sina Brana). Vojska kneza Pavla Branovića je potučena i na srpski presto dolazi knez
ZAHARIJA PRIBISLAVLJEVIĆ (Prvoslavljević) od 920-924.On je bio sin Pribislava (Prvoslava), koga je sa vlasti zbacio Petar Gojniković. Bežeći od Bugara, knez Zaharija, je sa jednim delom naroda iz zapadnih krajeva Srbije, pobegao u Hrvatsku.
Knez ČASLAV KLONIMIROVIĆ je vladao od 927/28-oko 950. godine, a došao je iz Bugarske (iz Preslava). Župan Časlav Klonimirović je prvi izvršio stvarno ujedinjenje srpskih plemena pod okrilje Srbije (Raške). Za njegove vladavine, Srbija je obuhvatala Bosnu (do Cetine, Livna i Plive na zapadu), Duklju, Trebinje i Konavle (Nikšić, Gacko i Nevesinje), a na severu sve do Rudnika, a možda i do Save. U to vreme, veliku opasnost po Srbiju, Bugarsku i Vizantiju, predstavljao je nov narod, Ugri (Mađari), koji su zarobili i Časlava i vezanog ga bacili u Savu. Posle njegove smrti jedinstvena država je počela da se raspada i to je trajalo sve do 1070. godine. Ubrzo je Srbijom zavladala nova srpska dinastija VUKANOVIĆI.
Veliki župan VUKAN, vladao je oko 1090-1116. Dukljanski kralj BODIN (1081-1101) je iskoristio rat Normana protiv Vizantije i Duklji priključio Rašku (Srbiju) i Bosnu. Bodin je Rašku dao na upravu dvojici svojih župana Marku i Vukanu. VUKAN je bio poreklom iz Zete. Posle Bodinove smrti, on je postao prva ličnost srpske istorije i veoma je ugrožavao vizantinsku teritoriju – Kosovo. Za vreme Vukanove vladavine, umesto imena Raška, sve češće se koristi pojam SRBIJA. Vukan nije imao muške dece i posle njegove smrti, nasledio ga je sinovac UROŠ, a VUKANOVIĆI su samo pripremili teren NEMANJIĆIMA.
Veliki župan UROŠ I je vladao oko 1116-1146). Gotovo celi 12. vek na Balkanu bio je ispunjen vizantijsko-mađarskim ratovima. Mađarski kralj Stefan II (1114-1131), već teško oboleo, pred kraj života se izmirio sa svojim sinovcem Belom i odredio ga za svoga naslednika. Pošto je sa Srbijom bio u tesnim vezama, Stefan je 1129. oženio Belu Jelenom, ćerkom velikog župana Uroša I. Pored kraljice Jelene, ubrzo se uz Belu II Slepog (1131-1141) našao kao vrlo uticajna ličnost na mađarskom dvoru, Urošev sin BELOŠ. U mađarskim hronikama se može naći da je župan Uroš I zajedno sa svojim sinom Belošem pomagao Mađare u borbi protiv Nemaca.
Veliki župan UROŠ II je vladao oko 1146-1156. godine. Preko Mađara, i Srbija je postala deo antivizantijskog saveza. Mađarskom je u to vreme vladao Geza II.(Belin i Jelenin sin), a Srbijom je vladao Uroš II (rođeni ujak mađarskog kralja). Okrećući leđa Mađarima (zbog straha od Vizantije), mnogi srpski velikaši su pokušali da zbace sa vlasti Uroša II. Za novog velikog župana uzdigli su Uroševog brata DESU. U tome sporu, arbitrirao je vizantijski car Manojlo i presto je ostao Urošu II, a Desa je dobio Dendru (Šumadiju). Oko 1156. godine, Uroša II smenjuje
PRIMISLAV, a njega
BELOŠ, drugi brat Uroša II. Ovaj je dobrovoljno napustio presto i ponovo se vratio u Mađarsku, a nasledio ga je brat
DESA, koji je po drugi put 1162. postao srpski veliki župan. Vladao je od 1162-1165. godine.On je ženidbenim vezama hteo da stupi u vezu sa Nemcima i udaje, radi toga, svoju ćerku za Leonarda Osorskog. Slabost dukljanskih vladara, omogućila je Desi da izađe na Jadransko more, a ponovo je zavladao i Dendrom (koju je bila povratila Vizantija). Tim svojim postupcima, župan Desa je trasirao put Stefanu Nemanji. A Desa je najverovatnije 1165. odveden u vizantijsko zarobljeništvo.
Veliki župan TIHOMIR je vladao oko 1165-1166. godine. On je imao tri brata: Stracimira (upravljao krajevima oko Zapadne Morave), Miroslava (Hum) i Stefana Nemanju (oblasti oko Ibra, Rasine, Toplice i Dubočice-oko Leskovca). Stefana Nemanju je zatvorio brat Tihomir, a kada se ovaj oslobodio iz zatočeništva, preoteo je presto svome bratu Tihomiru, koji se udavio za vreme bitke u reci Sitnici. Novi srpski vladar postao je
STEFAN NEMANJA, a njegova braća Stracimir i Miroslav, su mu se potčinili. Veliki župan STEFAN NEMANJA je vladao oko 1166-1196. godine. Rođen je u mestu Ribnici, kod današnje Podgorice, kao najmlađi Zavidin sin. Najpre je kršten po katoličkom obredu, ali je kršten u Rasu ponovo, u Crkvi Sv. Petra i Pavla, po pravoslavnom obredu. Tihomir je vladao Srbijom pod pokroviteljstvom vizantinskog cara, a Stefan Nemanja se odmah zamerio Vizantiji, jer mu je saveznik postala Mađarska, a preko nje i Mletačka Republika i Nemačka. Nemanja je odmah počeo sa osvajanjem vizantinske teritorije. Glavni pravci Nemanjinog delovanja bili su učvršćivanje pravoslavlja i proterivanje bogumila (babuna). Najviše ih je prebeglo u Bosnu, kod bana KULINA (1180-1204). Stefan Nemanja je Srbiji pripojio Timočku krajinu, Niš, Prizren, gotovo svu Zetu, Kotor, južnu Dalmaciju, metohijsku, kosovsku i moravsku kotlinu, Pernik, Zemun, Velbužd, Skoplje, Vranje, Podrinje Trebinje, Hum… 25. marta 1196, Stefan Nemanja se odrekao prestola u korist srednjeg sina Stefana, zeta vizantinskog cara Aleksija III Anđela i u manastir Vatoped stigao 2. novembra 1197. Stefan Nemanja je bio rodonačelnik najznačajnije srpske srednjevekovne dinastije.
Kralj STEFAN NEMANJIĆ PRVOVENČANI je vladao od 1196-1228. godine. Njegov stariji brat Vukan je upravljao u Zeti, Trebinju, Hvosnu, Toplici. Stefan Nemanjić je bio mudar i darovit, vaspitan u vizantinskom duhu. Oko 1201. je oterao svoju ženu Evdokiju, a sa njom je imao sina Radoslava i ćerku Komninu i polako se okretao zapadu. Od pape Inoćentija III je zatražio kraljevsku krunu, a dobio je 1199. od pape Honorija III. No, ubrzo se vratio saradnji sa Vizantijom i pravoslavnom crkvom. To je bilo vreme 4. krstaškog rata (1202-1204) i krstaši su 1204. osvojili Carigrad i tada je stvoreno Latinsko carstvo, a u Nikeji je uspostavljeno Nikejsko carstvo. Stefan Nemanjić se ponovo oženio 1204. i imao dva sina: Vladislava i Predislava. Oko 1207. se ponovo ženi, ovoga puta sa Anom, unukom mletačkog dužda Dandola. Sa Anom je imao sina Uroša. Kažu da se ženio i četvrti put, ćerkom «nezakonitog strica» latinskog cara Roberta Kurtnejskog. Na samrti se zakaluđerio i umro je septembra 1228. godine.
Kralj STEFAN RADOSLAV je vladao od 1228-1233. godine. Bio je oženjen Anom, ćerkom epirskog despota Teodora I. Anđela. Pošto mu je i majka Evdokija bila Grkinja, i novi srpski vladar se počeo ponašati kao Grk. Uz pomoć bugarskog cara Asena 2. (čiji je bio zet), Vladislav je zbacio sa vlasti brata Radoslava, koji se, razočaran, zamonašio.
Kralj STEFAN VLADISLAV je vladao od 1233-1243. godine. Bio je oženjen Beloslavom, ćerkom bugarskog cara Asena II. 1233. Sava kruniše Vladislava za kralja i povlači se sa čela srpske crkve. Sava je umro 27. januara 1236. u Trnovu, a kralj Vladislav mu je preneo mošti u manastir Mileševu, maja 1237. godine. Kralj Vladislav je u proleće 1243. morao da ustupi presto svom mlađem bratu UROŠU I, a on je otišao u Zetu. Pored Srefana, kralj Vladislav je imao i sina Desu, a ćerku je udao za omiškog kneza Đuru Kačića.
Kralj STEFAN UROŠ I je vladao od 1243-1276. godine. Bio je treći sin Stefana Prvovenčanog, prvog srpskog kralja. Za razliku od svoje braće Radoslava i Vladislava, Uroš je bio okrenut zapadu, jer mu je majka poreklom od mletačkog dužda Dandolo, a bio je i oženjen Francuskinjom Jelenom (oko 1245). Kralj Uroš je morao da prizna vrhovnu vlast mađarskog kralja, a i njegov najstariji sin Dragutin, bio je oženjen Katelinom, ćerkom budućeg kralja Stefana V. Da bi se obezbedio i sa juga, kralj Uroš se ženi po drugi put i to ćerkom gospodara Tesalije Jovana I Anđela. Kralj Uroš je počeo sa iskorišćavanjem srpskog rudnog bogatstva, a prvi rudnik je bio Brskovo na Tari. 1276. godine, sa prestola ga je svrgnuo sin Stefan Dragutin, a on se zamonašio.
Kralj STEFAN DRAGUTIN je vladao od 1276-1282. godine. Bio je stariji sin kralja Uroša, a oca je svrgao uz pomoć Mađara. Svoju teritoriju, kralj Dragutin je povećao 1284. godine, pošto mu je šurak, mađarski kralj Ladislav IV ustupio Srem i Mačvu sa Beogradom. Tako nova prestonica postaje Beograd, pored stare, koja se nalazila u Debrecu. U borbi oko prestola, srpska vlastela je bila na Dragutinovoj strani, a Milutin je imao podršku srpskog sveštenstva. 1313. godine, i pored svega, zajednički učestvuju u ratu protiv novog hrvatskog bana Mladena Šubića, koji je napao Hum. Dragutin umire 12. marta 1316. godine, pošto se uoči smrti zamonašio.
Kralj STEFAN UROŠ II MILUTIN je vladao poprilično, od 1282-1321. god. Na saboru u Deževu (kod Rasa) 1282. kralj Dragutin se odrekao prestola u korist 27- godišnjeg brata Milutina. Milutin je osvojio Skoplje, Polog, Ovče Polje, Zletovo, a srpska granica je na jugu išla do Ohrida, Prilepa i Strumice, a na istoku je zauzeo i Vidin. Otvarao je nove rudnike Trepču, Rudnik, Belasicu, Rogozno, a iz Kopaonika je vadio srebro. Kralj Milutin je često menjao žene, od Jelene (koja mu je rodila sina Stefana i ćerku Anu – Nedu), pa ćerku tesalskog sevastokratora Jovana I Anđela, pa Dragutinovu svatiku, kaluđericu Jelisavetu, sestru mađarskog kralja Ladislava IV (sa kojom je imao ćerku Caricu – Zoricu), pa Anu, ćerku bugarskog kralja Đorđa I Terterije (sa kojom je imao sina Stefana Konstantina), pa do Simonide, ćerke vizantinskog cara Andronika II. Milutin je imao već oko 40 godina, a Simonida samo 5. Sa njom Milutin nije imao dece i posle njegove smrti, ona se vratila u Carigrad, gde se zamonašila. Njen lik, ostao je zauvek u Srbiji, u Gračanici. 1313. srpska, Milutinova vojska se prvi put sukobila sa Turcima i odnela pobedu. Milutin je ratovao i sa sinom Stefanom, kojeg je dao da oslepe i poslao ga zajedno sa ženom Teodorom i sinovima Dušanom i Dušicom u Carigrad. Ali, Stefan nije bio potpuno oslepljen, već se samo pretvarao i posle sedam godina se sa porodicom vraća u Srbiju, a otac mu na upravu daje Budimlje. Dragutin umire marta 1316. i sada Mađari traže od Milutina nazad Mačvu i Beograd. Ratove u kojima je učestvovao kralj Milutin, iskoristio je bosanski ban Stjepan II Kotromanić (1314-1353) i Bosni pripojio Usoru, Sol i gornje Zahumlje. Milutin umire oktobra 1321., a za njegove vladavine, javlja se i veliki polet u književnosti (episkop Danilo i Teodosije).
Kralj STEFAN UROŠ III DEČANSKI je vladao od 1321-1331. Sin je kralja Milutina i njegove prve žene Jelene. Za kralja je krunisan januara 1322. i uzeo službeno ime Uroš III. Po smrti svoje žene, kraljice Teodore, ponovo se ženi 1324. Grkinjom Marijom Paleolog, bratanicom bivše srpske kraljice Simonide. Bosaski ban Stjepan II Kotromanić 1328.zauvek zauzima Zahumlje. Po imenu manastira Dečani, Stefan Uroš III dobija nadimak «Dečanski». Do odlučujućeg sukoba između oca i sina Dušana je došlo avgusta 1331, kada je Stefan Dušan sa svojom vojskom došao do Nerodimlja, očevog dvorca. Tada je sin Dušan naredio da mu se otac zatvori u grad Zvečan, gde je posle dva meseca i preminuo. Još za očevog života, arhiepiskop Danilo II je krunisao Stefana Dušana za kralja, septembra 1331. godine.
CAR STEFAN UROŠ IV DUŠAN je vladao od 1331-1355. Bio je oženjen Jelenom, sestrom bugarskog cara Ivana Aleksandra, od 1332, čime se obezbedio sa istoka. Vizantiju je napao 1334. i došao do Soluna. Vizantinac Jovan Kantakuzen POZIVA Turke u pomoć i kod Stefanijane dolazi 1344. do sukoba između Srba i Turaka, kada je srpska vojsa bila potučena, a Turci uvučeni u Evropu. 16. aprila 1346. prvi srpski patrijarh Joanikije je krunisao kralja Dušana za cara. U vreme kad je Balkanskim poluostrvom harala kuga, car Dušan je sa svojom ženom caricom Jelenom boravio na Svetoj Gori i to je bila prva i poslednja žena koja je boravila na Atosu, i to 1348. godine. I pored kuge, srpska vojska je osvojila Epir i Tesaliju i celu Albaniju (osim Drača). Dušanovo carstvo se prostiralo od Dubrovnika, gornjeg toka Neretve i Drine, pa sve do reke Meste, a oktobra 1350.osvojio je ušće Neretve i krenuo ka Cetini. Ali, Dušanov krajnji cilj je bio Carigrad, gde ga je 20. decembra 1355. zadesila smrt, u 47-oj godini života. Predanje kaže da su ga otrovali Grci. Srpsko carstvo se tada prostiralo od Save i Dunava na severu, pa sve do Peloponeza na jugu. Dušan Veliki je Srbiji podario i Zakonik 1349. u Skoplju, a dopunjen u Seru 1354.
Car STEFAN UROŠ V je vladao od 1355-1371. godine. Dušanov sin i naslednik je rođen 1337. i kad mu je otac umro, njemu je bilo tek 19 godina. Car Uroš V se 1360. oženio Anom, ćerkom vlaškog kneza Aleksandra Basarabe, sa kojom nije imao dece, pa je za svoga naslednika proglasio Vukašina Mrnjavčevića, kome je 1365. dao titulu kralja. Najmoćniji Urošev velikaš Vojislav Vojinović, umire 23. septembra 1363. i položaj cara Uroša se vrlo pogoršao. Severne oblasti su pripale Vojislavljevom sinovcu Nikoli Altomanoviću. Smrću Vojislava Vojinovića, braća Mrnjavčevići postaju vodeći srpski velikaši. Vukašin je bio dosta mudar i lukav čovek pa se postepeno počeo odvajati od cara. Uz njega su stali i Balšići iz Zete, ali ubrzo dolazi do ljihovog definitivnog razlaza. Nikola Altomanović, gospodar oblasti od Rudnika do mora, odmetnuo se od cara 1367. godine. Na levoj obali Vardara su dosta samostalno vladali braća Dejanovići. Kosovom je upravljao Vuk Branković, a oblasti oko reke Morave držao je knez Lazar Hrebeljanović. Knez Lazar je 1370. proširio svoju teritoriju na račun Nikole Altomanovića, osvojivši Rudnik. Despot Uglješa Mrnjavčević je uzeo na sebe zadatak da sa Balkana protera Turke. Uz Mrnjavčeviće nije stao ni jedan srpski velikaš, iako su Turci pretili celom Balkanu. Na reci Marici, 26. septembra 1371. srpska vojska je doživela katastrofalan poraz od Turaka a poginuli su i Uglješa i Vukašin. Vukašinov sin Marko (Kraljević Marko), postao je turski vazal u Makedoniji. Car Uroš V potpuno potisnut iz svih političkih zbivanja, umire 2. ili 4. decembra 1371, u 35-oj godini života. Sa njim je ugašena muška linija dinastije Nemanjića i srpsko carstvo je prestalo i formalno da postoji.
Knez LAZAR HREBELJANOVIĆ je vladao nekim srpskim teritorijama od 1371-1389. godine. Bio je sin Pribca Hrebeljanovića, velikaša, logoteta i peharnika cara Dušana. Lazar je rođen oko 1329. u Prilepcu kraj Novog Brda. Odrastao je i vaspitavan na dvoru Cara Dušana, koji ga je kasnije oženio Milicom, ćerkom kneza Vratka i potomka Nemanjinog sina Vukana. Sa Milicom je imao pet ćerki: Maru, Draganu, Teodoru, Jelenu (Jelu) i Oliveru i dva sina: Stefana i Vuka. Udajama svojih ćerki, učvrstio je vlast.Milica je umrla 11. novembra 1405. Pred naletom moćnih saveznika župan Nikola Altomanović biva poražen i uhvaćen u Užicu, a oslepljen 1373. Njegove oblasti dele Knez Lazar i njegovi sestrići, kao i njegov zet Vuk Branković, a bosanskom banu Tvrtku pripala je teritorija oko gornjeg toka Drine i srednjeg i donjeg Polimlja. Balšići Zeti pripajaju Trebinje, Konavle i Dračevicu. Najmoćniji srpski velikaš postaje knez Lazar. On se počeo okruživati prijateljima i jednu ćerku je udao za Vuka Brankovića, drugu za Đurđa Stracimirovića Balšića (u Zetu), treću za bugarskog cara Šišmana, a četvrtu za mačvanskog bana Nikolu Gorjanskog Mlađeg. Tvrtko I se 1377. krunisao za «kralja Raške i Bosne» u manastiru Mileševi, ali podršku srpske crkve nije imao. Ona je gledala na kneza Lazara, koji bi obnovio srpsku državu. Lazareva prestonica je bio Kruševac. Srpska i turska vojska su se sukobile na Vidovdan, u utorak, 28.juna 1389. na Kosovu Polju. U borbi su poginuli i Murat i Lazar. Izdaje Vuka Brankovića nije bilo, jer je on i posle bitke ostao neprijatelj Turaka. Prva srpska pesnikinja Jelena (Jefimija), žena despota Uglješe, sastavila je «Pohvalu knezu Lazaru».
Despot STEFAN LAZAREVIĆ je vladao od 1389-1427. Posle Kosovske bitke, kneginja Milica i njen sin knez Stefan Lazarević, priznali su vrhovnu vlast turskog sultana Bajazita (1389-1402), a svoju najmlađu ćerku Oliveru mu je dala za ženu. Protiv njene popustljive politike prema Turcima bio je njen zet Vuk Branković, gospodar Kosova, koji je nastavio da daje otpor Turcima i njima se pokorio tek januara 1392. Knez Stefan Lazarević je oko 1393. postao punoletan i preuzima vlast u Srbiji. Vladao je kao turski vazal i 1395. na poziv sultana, učestvovao u ratu protiv Vlaškog vojvode Mirče. U tome ratu su isto kao vazali učestvovali i kralj Marko (Kraljević) i Konstantin Dejanović, i obojica su poginula. Na turskoj strani je učestvovao Stefan Lazarević i 1396. kod Nikopolja, kada su potučeni Krstaši, i protiv Mongolskog osvajača Timur-Lenke kod Angore 28. jula 1402. godine. Da bi ga pridobio za savez hrišćanskih država, vizantinski car Jovan je knezu Stefanu dao titulu despota, a došlo je i do veridbe Despota Stefana sa carevom svastikom. Protiv nove politike despota Stefana, istupio je njegov sestrić Đurađ Branković, sin Vuka Brankovića., koji je nastojao da u Srbiji preuzme vlast. Kasnije je despot Stefan priznao vrhovnu vlast mađarskog kralja. Tako je od Žigmunda dobio Mačvu sa Beogradom i Golupcem, a svoju prestonicu preneo iz Kruševca u Beograd. Kako despot Stefan Lazarević sa Jelenom nije imao dece, priznaje za svog naslednika sestrića Đurđa Brankovića., koji se 1414. ženi Irinom (Jerinom) iz porodice Kantakuzen. Despot Stefan je bio veliki ljubitelj književnosti i u njegovo vreme je radila «Resavska škola». Podizanje i oziđivanje Beograda i njegovo pretvaranje u srpsku prestonicu, zasluga je despota Stefana. Od sestrića Balše III koji je umro 1421. despot Stefan je u nasleđe dobio Zetu. Njegova despotovina se prostirala od Save i Dunava do zetskog primorja i planinskih grebena Šar planine i na istoku do Timoka. Umire od srčanog udara 19. jula 1427. u blizini Kragujevca.
Despot ĐURAĐ BRANKOVIĆ je vladao od 1427-1456. Rođen je oko 1375. i bio sin Vuka Brankovića i Mare Lazarević, ćerke kneza Lazara. Kada je stupio na srpski presto, Đurađ Branković je imao oko 52 godine. Od kralja Žigmunda je dobio na području Mađarske mnoge varoši, gradove i druga dobra. Despot Đurađ Branković je 1428. ostao bez prestonice. Beograd je morao da vrati Mađarima, a Kruševac su držali Turci. Zato je odlučio da podigne novi grad. Muratu je verovatno, morao da da svoju ćerku Maru za ženu i nova srpska prestonica Smederevo je podignuta već 1430. Drugu ćerku Katarinu, dao je za ženu grofu Urlihu Celjskom još 1433. Đurađ i Jerina su imali četiri sina: Grgura, Stefana, Lazara i Teodora i dve ćerke, Maru i Katarinu. Posle tromesečne opsade, branioci Smedereva su 1439. morali da predaju Turcima grad. To je bio i prvi pad srpske despotovine. Padom Srbije, Turcima su bili otvoreni svi putevi za osvajanje Bosne i Mađarske, koju je sada štitio jedino Beograd. Turci su počeli opsadu Beograda aprila 1440. U toku 1441. javila se ideja da se protiv Turaka organizuje jedan veliki hrišćanski savez. Na čelu ove vojske, nalazili su se Janoš Hunjadi (Sibinjanin Janko) i Đurađ Branković. Jula 1444. je u Segedinu sklopljen mir između Turske i Mađarske. Odlučna bitka između Mađara i Turaka se vodila od 17-19. oktobra 1448. Mađari su na Kosovu pretrpeli katastrofalan poraz, a Hunjadi biva uhvaćen od strane despota, pri bekstvu iz Srbije. Mađarski kralj je 7. avgusta 1451. sa despotom sklopio novi mir i tada je obavljena veridba Jelisavete Celjske, mlađe Đurđeve unuke, sa Matijom, mlađim sinom Janka Hunjadija. Carigrad je pao 29. maja 1453. a turski sultan Mehmed II Osvajač, pretvorio je Crkvu Aja Sofija u džamiju. Razjedinjeni hrišćanski svet Evrope, doživeo je time, težak udarac. Turski sultan, krenuo je protiv Srbije. Kada su Turci u leto 1456. pošli na Beograd, despot Đurađ je sa Janošem Hunjadijem branio raniju srpsku prestonicu. Od kuge, koja se tada pojavila, umro je i Janoš Hunjadi. Despot Đurađ nije uspeo da sklopi mir sa sultanom i umro je 24. decembra 1456. Nasledio ga je mlađi sin Lazar Branković.
Despot LAZAR BRANKOVIĆ je vladao od 1456-1458. Despotovi stariji sinovi Grgur i Stefan bili su oslepljeni 1441, a posle pada Smedereva, 18. avgusta 1439. Đurađ se sa porodicom sklonio u Mađarsku. Proturski orijentisani bili su despot Lazar, njegov brat Grgur, bivša sultanija Mara, Toma Kantakuzen i Jerina, koja je umrla 3. maja 1457. Despot Lazar Branković je umro 20. januara 1458. godine. Za sobom nije ostavio muške potomke, već samo ćerke Jelaču (Jelenu), Irinu i Milicu. Despot Lazar Branković je bio poslednji srpski vladar koji je nosio despotsku titulu dobijenu od Carigrada.
Despot STEFAN BRANKOVIĆ je vladao od 1458-1459. godine. Odmah posle smrti despota Lazara, bosanski kralj Tomaš, je nastojao da se dokopa srpskog prestola. Svog sina, kneza Stefana Tomaševića, oženio je Lazarevom ćerkom Jelačom (cilj je bio spajanje Srbije i Bosne). Novi srpski vladar, trebao je da postane kraljević Stefan Tomašević. On je 21. marta 1459. preuzeo vlast nad despotovinom. Slepi Stefan Branković je na kraju otišao u Albaniju, kod svoje sestre, gde se 1460. oženio Angelinom, ćerkom Arijanita Komnina i sa njom imao sinove Đorđa i Jovana i ćerku Mariju. Ovaj brak je bivšem srpskom vladaru doneo srodničku vezu sa Skenderbegom. Umro je 9. oktobra 1476. Posle njegovog proterivanja u Veneciju i Furlaniju, u Srbiji je prekinuta vladavina muških potomaka Brankovića. Smederevo je 1459. palo u turske ruke bez borbe. Time je pala i cela Despotovina pod tursku vlast. Ipak, srpski otpor Turcima, trajao je duže nego otpor drugih balkanskih država. Ali, skoro 500 godina Srbija će se nalaziti pod turskom vlašću. Jedino zahvaljujući srpskoj Crkvi, srpski narod je uspeo da sačuva nacionalni identitet. Srpska Crkva je sprečila da proces islamizacije uspe u Srbiji kao što se to dogodilo u Bosni. Zbog toga, a i zato što je ona podizala narod na bune i ustanke protiv Turaka, 1766. je ukinuta Pećka patrijaršija.
VOŽD KARAĐORĐE PETROVIĆ je vladao od 1804-1813.
KNEZ MILOŠ OBRENOVIĆ je vladao od 1815-1839.
KNEZ MIHAILO OBRENOVIĆ od 1839-1842.
KNEZ ALEKSANDAR KARAĐORĐEVIĆ od 1842- 1858.
KNEZ MILOŠ OBRENOVIĆ (druga vladavina) od 1858-1860.
KNEZ MIHAILO OBRENOVIĆ (druga vladavina) od 1860-1868.
KRALJ MILAN OBRENOVIĆ od 1868-1889.
KRALJ ALEKSANDAR OBRENOVIĆ od 1889-1903.
KRALJ PETAR I KARAĐORĐEVIĆ od 1903-1921.
KRALJ ALEKSANDAR I KARAĐORĐEVIĆ od 1921- 1934.
KRALJ PETAR II KARAĐORĐEVIĆ od 1934 – 1945 (uz vladavinu kneza Pavla i Milana Stojadinovića – jer nije odmah bio punoletan, da bi nasledio oca).
IZVOR: Prikaz dela knjige „Svi vladari Srbije“ Dejana Nikolića (Narodna biblioteka ’Resavska škola’, Despotovac, januar 2001, treće izdanje). Priredio saradnik portala Poreklo VOJISLAV ANANIĆ iz Sente
4. jun 2018. u 20:09
Vojislav Ananić
UROŠ I, srpski kralj 1243—1276. Bio je sin kralja Stevana Prvovenčanog iz braka sa Anom Dandolovom. I ljegova žena, Jelena, bila je zapadnog, francuskog porekla. Dok se jedan U. brat, Radoslav, oslanjao na epirskog cara Teodora, a drugi, Vladislav, na bugarskog cara Asena II, U. se nije hteo vezati ni za jednu politiku. Opočetka je imao veza sa Nikejcima, ali se trgao, kada su oni, u svom naletu, potisli iz Makedonnje i Bugare i Epirce i izbili na srpske granice. 1253. do 1254. našao se U. u vrlo teškom položaju. Sa severa i zapada pritiskivali su ta Mađari, koji su u to vreme poseli Bosnu i razdelili je u više banovina i prisilili humskog kneza Radoslava, srpskog vazala, da prizna njihovu vrhovnu vlast, a sa juga i istoka stvorio se protiv U. jak savez. U njemu su bili Bugari i dubrovačka republika, sa kojom je U. imao sukoba radi ljihovih težnja da pritisnu srpska susedna zemljišta i radi toga, što je tražio da vrhovnu vlast u katoličkoj srpskoj crkvi ima nadbiskup barski, a ne dubrovački. Bugari su tom prilikom prodrli duboko u Srbiju, sve do Lima, a možda i do Žiče. Nije izvesno, na koji su način Bugari potisnuti. Verovatno je, da su bili ugroženi od Vizantije. Dubrovnik je posle toga popustio, iako je humski župan bio njegov saveznik. Barska arhiepiskoppja odnela je 1255. konačnu pobedu, sa pristankom papske kurije.
U drugoj fazi svoje vlade U. se oslanjao na epirokog gospodara Mihaila II i njegove franačke saveznike, Vilhelma, kneza ahajskog i Manfreda kralja Sicilije, koji je sa ženom dobio Krf, Drač, Berat i Valonu. U savezu s Epircima U. je osvojio Skoplje, Kičevo i Prilep, ali je Vizantija, pod vodstvom energičnog Mihaila Paleologa, razbila Epirce i njihove saveznike, i vaspostavila svoju vlast. 1261. Paleolog je srušio latinsko i obnovio vizantisko carstvo. U. ipak te vizantiske pobede nisu mnogo pokolebale. Saveznici stekoše prijatelja u mađarskom kralju Stevanu V, koji je, pomažući jednog svog štićenika u Bugarskoj protiv Vizantije, posredno bio od koristi Epircima i njihovim prijateljpma.
Kada je U. ušao u bliže veze sa Mađarima ne zna se tačno. Njegov sin Dragutin uzeo je za ženu kćer kralja Stevana. 1260, kad su Mađari ratovali sa Česima, u njihovoj su vojsci bile pomoćne čete nz Bugarske, Bosne i Srbije, očevidno u vazalskom odnosu. Može biti da je sa tim u vezi i srpsko dobijalje Zahumlja. Kada su u Mađarskoj 1267. izbili građanski ratovi, U. je pokušao da se otrese njihove vrhovne vlasti. Pouzdao se u pomoć Paleologa, čiju je kćer trebao da uzme mlađi kraljev sin, Milutin. Račun je međutim bio pogrešan. Mađari su u Mačvi zaustavili U. nadiranje, i njega sama zarobili 1268. U. se posle toga kolebao, ne poduzimajući nijednu značajniju akciju, sem protiv Dubrovačke Republike. A i tu nije imao sreće. 1275. pokušao je da osvoji Dubrovnik, ali je potisnut jednim hrabrim ispadom građana.
Kralja U. porazio je 1276. kod Gacka njegov sin Dragutin, kome nije hteo da ustupi obećanu polovinu države. Sa Dragutinom su bile mađarske pomoćne čete. Pobeđenn kralj napustio je presto, pokaluđerio se (dobio je ime Simon) i umro je 1280. Sahranjen je u svojoj zadužbini, u lepom manastiru Sopoćanima.
Vladavina kralja U. značajna je u privrednom pogledu. Za njegove vlade došli su u Srbiju saski rudari i počeli su eksploatisati bogate srebrne rudnike. U. je prvi počeo kovati srpski srebrn novac po ugledu na mletačke matapane. Značajna je i njegova vrlo širokogruda verska politika prema katolicima u Srbiji, koja mu je stekla mnogo prijatelja.
V. Ćorović
IZVOR: prof. St. Stanojević, NARODNA ENCIKLOPEDIJA SRPSKO-HRVATSKO-SLOVENAČKA, IV KNJIGA, S—Š, IZDAVAČ: BIBLIOGRAFSKI ZAVOD D.D. ZAGREB, GUNDULIĆEVA 29 ZASTUPA DR ERIK MOŠE, MIHANOVIĆEVA ULICA 1, 1929.
14. mart 2019. u 11:15
Vojislav Ananić
KRALJ PETAR I KARAĐORĐEVIĆ
https://www.youtube.com/watch?v=T-8ZowsNhp4
15. mart 2019. u 13:31
Vojislav Ananić
PRINC ĐORĐE KARAĐORĐEVIĆ
https://www.youtube.com/watch?v=ztZeSqUjxnk
15. mart 2019. u 18:02
Vojislav Ananić
ČETOVANJE VOJVODE PETRA MRKONJIĆA PO BOSANSKOJ KRAJINI
https://drive.google.com/file/d/1yKFJW5iSojYG9ncub83Kf_YcgYXNaYNq/view?ts=5a1d44b0
16. mart 2019. u 18:28
Vojislav Ananić
NASELJAVANJE SRBIJE ZA VREME KNEZA MILOŠA
https://drive.google.com/file/d/0B6AQXTT1HsMaaGRmZ1Q5NVNFN0RZV096VVVOX3YxZ3g1Nk1F/view
29. mart 2019. u 07:13
Vojislav Ananić
SKADAR
Na jugoistočnom kraju skadarskog jezera ili Blata, kao što ga meštani zovu, koje je veće od ohridskog, a između Bojane, koja iz jezera ističe, Drimca, otoke Drimove, i Kira, koji utiče u Drimac, širi se varoš Skadar. U Skadar se računaju i dva predgrađa, jedno na desnoj strani Bojane, a drugo na levoj obali Drimca, a oba su s varoši vezana mostovima. Iznad varoši, na krajnjem vrhu planinske kose. Koju preseca reka Kir, i koja sa severne strane zatvara drimsku ravnicu, sazidan je skadarski grad Rosaf, koji se tako zvao još u dvanaestom veku, i koji je visok pad jezerom 117 metara.
C grada. kojem se može doći samo sa severne strane, izgled je neobične lepote. Ispod nogu vidiš Bojanu, s predgrađem na desnoj i Pazarom na levoj obali njenoj, za tim, od Pazara, odvojeno, glavni deo varoši sa više od dvadeset munareta, a još dalje pruža se, između južne padine pomenute kose i Kira, dugačka Tabak-mahala. Kad se pogled baci u daljinu, vidi se na severozapadnoj strani celo jezero i preko njega crnogorske planine; na severoistočnoj strani plave se arbanaške planine, ispred kojih se širi, sve do jezera. ravnica. presečena jednom planinskom kosom, koja dopire do istočnog, najdužeg zatona skadarskog jezera, koji se na kraju zove Humsko Blato. Jugoistočno, preko drimske ravnice, gubi se pogled među raznim planinskim vencima, koji se jedan za drugim pomaljaju. S južne strane ne vidi se more, jer ga brda zaklanjaju.
Pitominu i lepotu skadarskog kraja divno je opevao srpski guslar:
„A kakav je Skadar na Bojani!
Kad pogledaš brdu iznad grada,
Sve porasle smokve i masline,
I još oni grozni vinogradi;
Kad pogledaš strmo ispod grada,
Al, porasla šenica bjelica,
A oko nje zelena livada,
Kroz nju teče zelena Bojana,
Po njoj pliva riba svakojaka“.
Skadar je od pamtiveka imao veliki značaj, i s toga je triput bivao prestonica. Pre dvadeset i dva veka tu su stolovali vladaoci Iliraca, predaka današnjih Arbanasa. Poslednjeg njihovog vladaoca, Gencija pobediše Rimljani 168. godine pre Hrista i njegovom državom zavladaše. Kad se rimska carevina podelila na istočnu i zapadnu, Skadar pripade prvoj i ostade u njenoj vlasti i posle doseljenja Srba, koji ga ne mogoše osvojiti, iako su zavladali većim delom skadarske oblasti. Srpski vladalac u Zeti, Stepan Vojislav, pokuša, pre 850 godina, da ovlada Skadrom, ali mu to ne ispade za rukom. Srećniji je u tome bio njegov sin Mihailo, koji zavlada do Drima i načini Skadar prestonicom, i prvi od srpskih vladalaca nazva se kraljem. Skadar je ostao zetska prestonica preko sto godina, dokle ga ne ote grčki car Manojlo Komlen, koristeći se srpskom neslogom i međusobnim ratovima. Nu nije prošlo nekoliko godina, a Stevan Nemanja progna Grke iz cele Zete, i Od toga doba pa sve do 1392. godine Skadar je bio srpski, a poslednjih trideset godina i prestonica Balšićima. Pomenute, 1392. godine zarobiše Turci u jednom boju zetskog gospodara Đurđa Stracimirovića (Strainjiđa Bana po nar. pesmama), i on morade ustupiti Skadar sultanu Bajazitu, svojem pašenogu, samo da se oprosti ropstva. Posle tri godine Đurađ ote od Turaka Skadar, ali, uviđajući da ga neće moći održati, ustupi ga, 1396. godine, sa još nekim gradovima i zemljama Mlečanima, koji se podvezaše, da plaćaju njemu i njegovim naslednicima po hiljadu dukata godišnje od prihoda skadarskih. Na taj način Skadar pređe u tuđe ruke, pošto su njime Srbi vladali više od trista godina.
Posle smrti Balše Balšića (1421.), njegov ujak despot Stevan, sin kneza Lazara, pokuša. Da osvoji od Mlečana Skadar, ali mu to ne ispade za rukom; s toga načini s njima mir (1423), kojim mu Mlečani priznadoše gospodstvo nad Gornjom Zetom, Drivastom, Barom i Budvom i podvezaše se da mu daju godišnje hiljadu dukata od skadarskih prihoda.
Posle pola. veka, 15. maja 1474. godine, padoše pod Skadar sedam sandžaka sa 60.000 konjanika osim druge vojske. 4. juna stiže i Soliman paša s ostalom vojskom i ulogori se na okolnim brdima. Cela opsadna vojska brojaše na sto hiljada. Iz dva topa, koji su bacali zrna, teška po 40 kila, tukoše Turci Skadar, koji je branio hrabri Antonije Loredan 33 dana (Od 17. juna do 30. jula). a iz dva, čija su zrna težila po 115 kila, biše ga 22 dana (od 28. juna do 30. jula). Iz ova četiri topa izbačeno je na Skadar blizu devetnaest stotina zrna. Najglavniji je juriš izvršen 18. jula, noću, u kojem je palo mrtvih Turaka na sedam hiljada, ali se Skadar junački odbrani. S toga se Turci ostaviše opsade i povukoše se noću između 8. i 9. avgusta, posle opsade od tri meseca, ka Drimu, i tu uzgred srušiše DANJ, gde je carina naplaćivana i za srpske i za mletačke vlade.
Posle četiri godine (maja 1478.) udari na Skadar glavom sultan Mohamed II, osvojilac Carigrada, Srbije, Bosne itd. s vojskom od sto hiljada. Pod Skadrom bi saliveno jedanaest džin-toova, od kojih je jedan bacao zrna od kamena teška 315, drugi – 315, a treći —– 375 kila. 16. juna predade se, glađu primorana, Kroja, a u polovini septembra pade Drivast, ali se Skadar, na koji je od 22. juna do 21. jula palo oko 2.530 topovskih metaka, ipak održa, iako su Turci u oba juriša (22. i 27. jula.). u njega prodrli bili. Opsada potraja nekoliko meseci i svrši se mirom, kojim Turci dobiše (početkom 1479.) i Skadar. Njegov junačni branilac Florija Jomina s većim delom gradske posade otplovi na lađama u Mletke, a Turci zauzeše grad, kojim vladaju više od četiri stotine godina.
Za vreme i prve i druge opsade mnogo je pomagao Mlečanima zetski gospodar Ivan Crnojević; s toga ga Mohamed, zavladavši Skadrom, progna iz zemlje, i on se skloni u Italiju, odakle se, na glas da je Mohamed umro (3. maja 1481.), vratio u svoju zemlju (15. juna 1481.) i nanovo njome zavladao.
Od kada Skadar i njegova oblast prestadoše biti srpski, od toga doba arbanaško pleme poče da napreduje na štetu srpskoga, koje je, za svog gospodstva, daleko bolje stajalo, o čemu i danas svedoče mnogi srpski spomenici, koji do nas dotrajaše. Tako, na jugozapadnoj strani jezera, u Krajini, ispod planine Toroboša, stoje razvaline hrama sv. Bogorodice– (,,Prečista Krajinska“), gde je bio sahranjen srpski knez u Zeti sv. Vladimir i žena mu Kosara. U tome hramu dugo su stolovali pravoslavni mitropoliti zetski. U sv. Srđu na Bojani, dva časa od Skadra, vide se razvaline crkve, koju su, na temelju starije podigli kraljica Jelena i njeni sinovi kraljevi Milutin i Dragutin pre 600 godina. U ovoj crkvi bili su sahranjeni srpski kraljevi: Mihailo i njegov sin Bodin. U selu Plavnici, na istočnoj strani jezera, razvaline su crkve sv. Jovana, koja se spominje još za vreme sv. Save. Na skadarskom ostrvu Vranjini bio je manastir koji je osnovao prvi pravoslavni episkop zetski Ilarion, učenik sv. Save, gde je takođe bila, neko vreme, stolica zetskoj mitropoliji.
Na ostrvu Bešci imaju razvaline stare srpske crkve i jedna mala crkva sv. Bogorodice, koju je podigla 1404. godine, Jela, žena Đurća Stracimirovića, a kći kneza Lazara. Ona je, po predanju, podigla i crkve sv. Nikoli u selima Vranju, blizu Humskog Blata, i Gostilju, blizu Plavnice. Na ostrvu Komu ima crkva sv. Bogorodice, u kojoj su grobovi Lješa Crnojevića, vojvode despota Stevana, i gospođe Mare, bez sumnje žene Lješeve. I u ostrvima Moračniku i Starčevu vide se razvaline starih srpskih crkava. U selu Berislavcima, na istočnoj strani jezera, imađahu Balšići svoje dvorove, a ispod Skadra, na Drimcu, bio je Nemanjića dvor, u kojem je Dušan živeo za života očeva, a i docnije se često bavio u njemu on, njegov sin Uroš i Đurać Balšić. Taj se dvor još spominje 1416. godine.
Slika koju donosimo, predstavlja Skadar kakav je bio godine 1884. Danas broji oko 25.000 stanovnika, većinom Arbanasa. Pre sedam godina u njemu je bilo samo 125 pravoslavnih kuća, muhamedanaca ima 15.000. ostalo su katolici.
Izvor: BRATSTVO br. 1, Beograd, 1887.
22. januar 2020. u 11:21
Vojislav Ananić
Ko su bile žene srpskih vladara
Jelene i Ane najbrojnije
Najviše supruga srpskih vladara nosilo je ime Jelena. To ime nosile su supruge kraljeva Uroša, Milutina i Vukašina, cara Dušana, despota Stefana Lazarevića, Lazara Brankovića i Stefana Tomaševića, kao i supruga vožda Karađorđa. Sledeće najbrojnije bile su Ane. Tako se zvalo pet supruga srpskih vladara. Među njima su žena velikog župana Stefana Nemanje, žene kraljeva Stefana Prvovenčanog, Radoslava i Milutina kao i žena cara Uroša.
Najromantičniji par srpske istorije
O ženi Stefana Nemanje, osnivača dinastije Nemanjić, županici Ani, a potonjoj monahinji Anastasiji, zna se veoma malo. Bila je verovatno grčkog porekla. Upamćena je kao majka prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save i prvog srpskog kralja Stefana Prvovenčanog. Zamonašila se kad i njen muž, 1196. godine. Njene mošti i danas počivaju u manastiru Studenica.
Jevdokija, prva žena Stefana Prvovenčanog, bila je kćer vizantijskog cara Aleksija III Anđela. Njihov brak verovatno je uticao na to da se Nemanja odrekne prestola u korist mlađeg sina Stefana, vizantijskog zeta, umesto u korist najstarijeg sina Vukana. U početku je brak između Stefana i kulturne i obrazovane Jevdokije dobro funkcionisao. Međutim, po Stefanovom stupanju na presto počinju bračne razmirice. Međusobno su se optuživali za neverstvo. Jevdokija je odagnata sa srpskog dvora 1201/02. godine, a njenom proterivanju prethodila je kazna javnog svlačenja i sramoćenja. Ona se udavala još dva puta. Njen drugi brak sa novim vizantijskim carem Aleksijem V Dukom Murcuflom, koji je zbacio njenog oca sa vlasti, bio je iz ljubavi. Treći put su je udali za Leona Zgura, gospodara Korinta, krvoločnog grubijana, koga upošte nije volela. Iste godine kad i Jevdokija i Stefan se oženio, po treći put, Anom, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola.
Stariji sin Stefana Prvovenčanog i Jevdokije, kralj Radoslav, bio je oženjen Anom Komninom, svojom rođakom po majci i ćerkom vizantijskog cara Teodora I. Njih dvoje smatraju se „najromantičnijim parom srpske istorije“. Brak sklopljen iz političkih interesa vremenom je prerastao u ljubav. Oboje su bili veoma osećajni i kulturni. Radoslav je bio veoma podložan Aninom uticaju, tražeći u njoj izgubljenu majčinsku ljubav. Ana i Radoslav zamonašili su se 1234. godine, nakon zbacivanja s prestola. Prema jednoj legendi, Ana se za vreme njihovog izgnanstva zaljubila u komandanta Drača i pobegla sa njim.
Sin Stefana Prvovenčanog i Ane Dandolo, kralj Uroš I, bio je oženjen Jelenom Anžujskom, francuskom princezom, čiji su rođaci vladali u mnogim evropskim državama. Istoričari Jelenu opisuju kao „na rečima oštru, po prirodi blagu, životom neporočnu i u zapovedanju krotku ženu“. Jelena je bila „prva žena u istoriji Srbije koja je dostigla divljenje savremenika“. Ova katolkinja bila je ktitor i katoličkih i pravoslavnih hramova. Organizovala je sirotišta i ženske škole, siromašnim devojkama pripremala miraz i darivala sirote i bolesne. Podržavala je sina Dragutina kada je rušio oca sa vlasti, zbog čega je dobila na upravu mnoge teritorije i političku samostalnost. Mlađeg sina Milutina nije podržavala u njegovim političkim i bračnim nestalnostima. Pred kraj života se zamonašila. Sahranjena je u svojoj zadužbini, manastiru Gradac. Srpska pravoslavna Crkva ju je kanonizovala 1317. godine.
Kralj Milutin ženio se pet puta, češće iz političkih razloga, ređe iz ljubavi. Za njega su bile udate: Srpkinja Jelena; ćerka gospodara Tesalije, istoriji nepoznatog imena; Mađarica Jelisaveta, koja mu je bila svastika i koju je oteo iz manastira; bugarska princeza Ana i vizantijska princeza Simonida. Nakon pobede u ratu nad Vizantijom, car Andronik II ponudio mu je sklapanje mira i brak sa vizantijskom princezom. Udovica Evdokija, Andronikova sestra, odbila je da stupi u brak sa Milutinom, pa mu je Andronik za ženu dao svoju petogodišnju kćer Simonidu, koja je stasala u „jednu od najlepših srpskih srednjovekovnih kraljica“. Njen četrdeset godina stariji muž mučio ju je svojom ljubomorom, te je ona nekoliko puta pokušavala da od njega pobegne. Odbijala je da se vrati iz Carigrada, gde je bila u poseti ocu, ali ju je Andronik vratio jer mu je Milutin pripretio ratom. Jednom se u Seru u tajnosti zamonašila, ali joj je polubrat pocepao monašku rizu i uplakanu je vratio Milutinu. Simonida i Milutin nisu imali dece. Neopravdano je optuživana da je uzrok sukoba među Nemanjićima, koji su se zapravo borili za vlast. Simonida nije volela Milutina, ali je volela Srbiju. Naročito joj je u lepoj uspomeni ostalo prijateljstvo sa jetrvom Katarinom i deverom, kraljem Dragutinom. Posle Milutinove smrti Simonida se zamonašila i živela u Carigradu. Kada je Milutin kanonizovan 1324. godine, za njegov ćivot u manastiru Banjska stiglo je zlatno kandilo, dar njegove poslednje supruge, Simonide.
Milutinov sin i naslednik, Stefan Dečanski, ženio se dva puta. Njegov prvi brak i velika ljubav sa bugarskom princezom Teodorom završili su se njenom preranom smrću. Potom se oženio skoro četrdeset godina mlađom vizantijskom princezom Marijom, zbog čega su mu često prebacivali da je nalik ocu. Ovaj skladan brak remetili su jedino njeni rođaci međusobnim političkim razmiricama. O tome koliko je Stefan voleo Mariju svedoči i podatak da je o pobedi nad Bugarima kod Velbužda 1330. godine prvo obavestio suprugu, pa tek onda Državni sabor. Marija je optuživana da je uticala na Stefana da presto ostavi njihovom sinu Simeonu Siniši, a ne sinu iz prvog Stefanovog braka, Dušanu. Kada je Dušan, budući car, pobunom preuzeo presto 1331, Stefan se sa Marijom i decom sklonio u Nerodimlje, odakle je kasnije pobegao, ostavivši porodicu na milost i nemilost Dušanu i pobunjenoj vlasteli. Ubrzo je Stefan ubijen u Zvečanu, ali Dušan nije zlo postupio prema njegovoj porodici. Marija se zamonašila, ali nije otišla u manastir već je nastavila dotadašnji život, a njena deca, naročito Simeon, dobila su zavidan položaj u Dušanovom carstvu. Postoji sumnja da se oko 1337. godine dvadesetpetogodišnja Marija, preudala za visokog Dušanovog velmožu, despota Jovana Olivera.
Najčešće Grkinje, retko građanke
Među suprugama srpskih vladara najviše je bilo onih grčkog (vizantijskog) porekla, čak deset. Njih osam bile su Srpkinje, četiri Bugarke, tri Mađarice, dve Italijanke i tri Rumunke. Među vladarskim ženama bila je i jedna albansko-grčkog porekla i jedna Francuskinja. Za nekoliko njih istorija nije zabeležila nacionalnu pripadnost. Od trideset i tri supruge srpskih vladara samo četiri iz novije istorije nisu bile plemkinje, već građanke. To su bile supruge vožda Karađorđa – Jelena i kneza Aleksandra Karađorđevića – Persida. Supruga kneza Miloša, kneginja Ljubica, takođe je bila građanka. Poslednji srpski vladar koji se oženio ženom koja nije plave krvi, bio je kralj Aleksandar Obrenović.
Strasna političarka
Car Dušan, sin bugarske princeze, i sam se oženio bugarskom princezom, ali iz druge dinastije. Princeza Jelena stigla je iz Bugarske, carevine u opadanju, u srpsko carstvo u usponu. Od početka je podsticala muža na snaženje države, jer je Dušan umeo da bude suzdržan, a ona je u potpunosti osećala potencijal srpske države. Brak pun ljubavi u jednom momentu zapao je u krizu, jer Jelena dugo nije mogla da rodi. Kada se Dušan već spremao da pronađe drugu ženu, Jelena mu je podarila sina jedinca, budućeg cara Uroša. Carica Jelena je bila veoma uticajna i u spoljnjoj i unutrašnjoj politci. Njena uloga u proglašenju carstva i patrijaršije 1345/46. godine, verovatno je bila značajna. U jednoj povelji car Dušan naziva svoju suprugu „carica moga carstva“. Mnogi su se plašili uticajne carice Jelene, jer je bila prilično „netrpeljiva“, za razliku od Dušana. Ipak, svi su je poštovali i slušali. Hrabra i odlučna, pratila je svoga muža i u ratnim pohodima i na diplomatskim putovanjima. Jelena je jedina žena koja je boravila na Svetoj gori. Naime, epidemija kuge 1347/48. godine bila je jedan od razloga da Crkva odobri taj boravak, ali i Dušanov i Jelenin nesumnjivi autoritet. Posle naprasne smrti cara Dušana 1355. godine, Jelena se zamonašila i nastavila život u Seru. I dalje je bila politički uticajna i umešana u mnoge spletke, pa i ratove. Sukobljavala se sa ćesarom Vojihnom i Uglješom Mrnjavčevićem. Svoje odlične odnose sa sinom, carem Urošem, na kraju je pokvarila, jer se ponašla sve više kao političar, a sve manje kao majka. Nadživela je svoga sina, a knez Lazar, novi vladar Srbije, često se upravo sa njom konsultovao oko političkih poteza i veoma poštovao njen autoritet.
Kneginja Milica, žena kneza Lazara, vodila je poreklo od carske loze Nemanjića. Istorija i narodna poezija pamte je kao idealnu suprugu, majku i sestru. Sa ovlašćenjem kneza Lazara vladala je Srbijom od Kosovske bitke do sinovljevog punoletstva 1397. godine. Potom se zamonašila, ali je i dalje ostala uticajna. Pomagala je sinu, knezu i despotu Stefanu u rukovođenju državom i više puta ga mirila sa bratom Vukom. Ostala je „srca jaka“ i kada je morala posle Kosovske bitke da pošalje ćerku Oliveru u Bajazitov harem. Uvek je vodila politku kompromisa za dobrobit države i naroda. Njena zadužbina, manastir Ljubostinja, prema legendi sazidan je na mestu gde je upoznala i zaljubila se u kneza Lazara.
Despotica Jelena, supruga despota Stefana, bila je sestra vizantijske carice Jevgenije, rodom od Gatiluzija, italijanskih gospodara Mitilene. Nije bila bogata kao što se očekivalo, ali je bila naočita kao i sestra. Jelena se pominje samo dva puta u istoriji, u vezi sa veridbom 1402. i venčanjem 1045. godine. Ona i Stefan nisu imali dece, pa je Despota nasledio njegov sestrić, Đurađ Branković.
Jerina, druga žena despota Đurđa Brankovića bila je lepa, obrazovana, ali „hladna Grkinja“. Imala je veliki uticaj na muža koji joj je, budući popustljiv, dopuštao političku inicijativu. Narod je nije voleo zbog političkih ambiciija, stranog porekla i nepotizma. Smatrajući da je mukotrpna izgradnja Smedereva njen hir, dobila je nadimak „prokleta Jerina“. Tako je narod ostao neosetljiv na njene nesreće: smrt sina Todora, udaju ćerke Mare za sultana Murata II i oslepljivanje sinova Stefana i Grgura. Posle Đurđeve smrti presto je nasledio njihov najmlađi sin Lazar, koji je bio veoma nepravedan prema majci. Despotica Jerina u muci je provela poslednje godine svog života. Možda je bila i zlostavljana, a postoji sumnja da je na kraju i otrovana.
27 vladara, a 33 supruge
Od svih srpskih vladara najviše puta se ženio kralj Milutin. Za četrdeset godina vladavine podigao je četrdeset zadužbina, a ženio se pet puta. Kralj Stefan Prvovenčani stupio je u brak tri puta, dok su se ostali srpski vladari ženili uglavnom samo jednom. Jedini srpski vladar koji se nikada nije ženio bio je knez Milan Obrenović, stariji brat kneza Mihaila koji je umro u dvadesetoj godini, ne stigavši da se oženi. Vladao je Srbijom svega 27 dana, primivši vlast već bolestan i na samrtničkoj postelji.
Ubijale i ubijane zbog ljubavi
Jelena, ćerka obor kneza Nikole Jovanovića postala je supruga Karađorđa Petrovića osamnaest godina pre Prvog srpskog ustanka. Sticajem istorijskih okolnosti, ona će biti prva supruga-građanka jednog srpskog vladara. Sa porodicom i mužem delila je sve nedaće života u ustaničkoj Srbiji, a potom i u izgnanstvu. Umrla je 1842. godine, devet meseci pre nego što će njen sin knez Aleksandar postati vladar Srbije.
Kneginja Ljubica, supruga kneza Miloša, ostala je upamćena kao stroga i samosvesna žena. Zbog različitih političkih stavova često se sukobljavala sa mužem. Miloševa neverstva i mnogobrojna vanbračna deca takođe su bili uzrok njihovih svađa. Jednu od Miloševih ljubavnica, Petriju, Ljubica je ubila 1819. godine. Knjaz joj je ovo ubistvo oprostio zbog trudnoće kao i podrške koju je imala u narodu. Konak kneginje Ljubice sazidan je 1831. godine kao njena beogradska rezidencija u kojoj je živela odvojeno od muža. Umrla je u izgnanstvu, u Novom Sadu, 1843. godine.
Mađarska grofica Julija Hunjadi postala je supruga kneza Mihaila Obrenovića još dok je živeo u izgnanstvu u Austro-Ugarskoj. Mihailo i Julija nisu imali dece, što je bio osnovni razlog njihovog razdvajanja. Mihailo je želeo da se razvede i oženi bliskom rođakom Katarinom u koju je bio zaljubljen, ali Crkva taj brak nije odobrila. Mihailo je imao vanbračnog sina iz jedne mladalačke veze, koji nije imao pravo nasledstva prestola. Prilikom atentata 1868, kada je ubijen knez Mihailo, ranjena je i Katarina. Posle Mihailove smrti, kneginja Julija preudala se za jednog nemačkog grofa, sa kojim je izgleda bila u vezi još dok je bila u braku sa Mihailom.
Kraljica Natalija, supruga kralja Milana, rusko-moldavskog porekla, važi za jednu od najlepših žena savremene srpske istorije. Njihov brak nije bio srećan. Svađe sa Milanom zbog njegovog neverstva i kocke, postale su još žešće posle Milanovog političkog okretanja ka Austriji, budući da je Natalija važila za rusofilku. Brak Natalije i Milana razveden je 1888, a ona je proterana iz Srbije 1891. godine. Živela je u Bijaricu, u Francuskoj. Brak njenog sina Aleksandra sa njenom dvorskom damom, Dragom Mašin, bio je uzrok prekida odnosa majke i sina. Posle sinovljevog ubistva 1903. godine prešla je u rimokatoličku veru i zamonašila se. Bila je veliki dobrotvor i deo imovine ostavila je Beogradskom univerzitetu i crkvama zadužbinama Obrenovića. Imovinu u Francuskoj zaveštala je rimokatoličkoj crkvi. Umrla je 1941. godine u manastiru Sen Deni, pored Pariza. Njeni memoari čuvaju se u Vatikanu i do danas nisu objavljeni.
Supruga kralja Aleksandra Obrenovića, Draga Lunjevica Mašin Obrenović, bila je poslednja Srpkinja i poslednja građanka na srpskom prestolu. Njen deda, Nikola Lunjevica, bio je čuveni trgovac koji je pomagao srpske ustanike 1804-1815. Rano se udala za inžinjera Svetozara Mašina, ali je ubrzo ostala udovica. Sama je izdržavala mnogobrojnu porodicu baveći se novinarstvom i prevodilaštvom. Ostale su upamćene i njene mnogobrojne ljubavne veze sa imućnom i oženjenom beogradskom gospodom. Jedno vreme živela je kao dvorska dama kraljice Natalije u Francuskoj. Tamo se u nju i zaljubio Natalijin sin, Aleksandar koji je, u devet godina starijoj Dragoj, bez sumnje, tražio majčinsku ljubav koja mu je nedostajala. U kratkom braku sa Aleksandrom
(1900-1903) Draga se pokazala kao veoma uticajna supruga, često se nepristojno mešala u politiku i bila sklona nepotizmu. Uprkos svom poreklu ona nije bila omiljena u narodu. Njena burna prošlost, obesno ponašanje u braku, nemogućnost da rodi, skandal sa simuliranom trudnoćom, kao i pokušaj da svoju braću proglasi za prestolonaslednike, izazvali su otpor građana, a naročito oficirskog kora. Oficirska zavera protiv kraljevskog para kulminirala je Majskim prevratom 1903. godine, kada su Aleksandar, Draga i njena braća ubijeni, a njena porodica proterana iz Srbije.
Marija, rumunska princeza, ćerka kralja Ferndinanda I Hoencolerna, poreklom Nemca, bila je supruga jugoslovenskog kralja Aleksandra I Karađorđevića. Ovim brakom Karađorđevići su se preko Hoencolerna orodili sa srednjovekovnom dinastijom Nemanjića. Kraljica Marija je kao uzorna i smerna supruga i majka bila omiljena u srpskom narodu. Pokazivala je talenat i interesovanje za umetnost, ali i za humanitarni rad. Bila je ljubitelj automobilizma i prva Jugoslovenka koja je posedovla vozačku dozvolu. Posle muževljeve smrti 1934. godine obukla je crninu i nosila je do kraja života. Umrla je u izgnanstvu, u Londonu, 1961. godine.
Brojno potomstvo
Srpski vladari od XII do XX veka imali su ukupno 94 zakonita potomka – 53 sina i 41 kćer. Vanbračni potomci srpskih vladara poznati su uglavnom kada je reč o novijoj srpskoj istoriji, dok se o onim srednjovekovnim malo zna. Kralj Milutin je iz pet brakova imao samo četvoro dece, a knez Aleksandar Karađorđević i kneginja Persida imali su desetoro dece. Dece nisu imali kralj Radoslav i Ana Komnina, car Uroš i carica Ana, kao i kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Draga.
Izvor: Revija “Istorija”
Nikola Giljen
Jelena Mandić
22. januar 2020. u 11:40
Vojislav Ananić
Dopuna kod izvora podataka: Revija “Istorija”, Beograd, br, 6, juli, 2010.
22. jul 2021. u 08:41
Voja
SVI SRPSKI VLADARI – STANOJE STANOJEVIĆ
http://www.audioifotoarhiv.com/Da_li_ste_procitali/Stanoje%20Stanojevic%20-%20Svi%20srpski%20vladari.pdf