Feljton: Ko su Šumadinci (76)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Leskovčani u Šumadiji

Pod pojmom Leskovca i okoline podrazumevamo celinu koja se naziva Leskovačka Morava

Akademik Vladimir Stojančević, nesumnjivo jedan od najboljih savremenih poznavalaca i tumača srpske istorije XIX veka, prvi je u svojim člancima i knjigama ukazao na udeo i značaj Leskovčana u sastavu stanovništva Šumadije. U samom Prvom ustanku su stanovništvom izbeglim iz okoline Leskovca upravljali knez Momir Stojanović u civilnim i vojvoda Strelja Petrović u vojnim stvarima. Knez Momir i vojvoda Strelja su predvodili svoje zemljake u ustancima koji su izbili u leskovačkom kraju 1805, 1806, 1807. i 1809. godine, uzdrmavši tursku upravu duboko u pozadini, ali su, usled turske premoći, morali da izbegnu u oslobođeni deo Srbije, najviše u Temnić, ali i u ostale predele Šumadije.

„Pred kraj ustanka, pre no što će turska vojska krenuti u poslednji pohod na Srbiju, vojvoda Strelja isticao se ne samo kao glavni upravitelj nad leskovačkom izbegličkom populacijom već je važio i kao jedan od najzapaženijih srpskih komandanata na Jastrepcu, odakle se preko granice moglo prelaziti u blisku Leskovačku nahiju”, piše Stojančević, u čemu se vidi i težnja za oslobođenjem ovog srpskog kraja, što će se ostvariti tek 1878. godine.

Od znamenitih ljudi iz Leskovca i okoline, koji su se istakli u Prvom srpskom ustanku, Stojančević navodi, između ostalih, vojvodu Cvetka Vranovačkog, Savu Dedobarca i popa Stojana-Ceku Pavlovića, prebega iz sela Mrštana, a od potomaka leskovačkih izbeglica u Šumadiji ističe poznatog dobrotvora Nikolu Spasića i proslavljenog vojvodu Stepu Stepanovića. Analizirajući život leskovačke emigracije u Karađorđevoj Srbiji pred kraj Prvog srpskog ustanka, Stojančević ukazuje na prisustvo stanovništva poreklom od Leskovca, ilustrujući to primerom četrnaest rodova naseljenih u šest sela severnog dela nekadašnje Kragujevačke nahije početkom XX veka (Batočina, Lapovo, Majnić, Maršić, Nikšić i Crni Kao).

Idući tragom ovog Stojančevićevog navoda, može se, zahvaljujući etnološkim izučavanjima, steći podrobnija slika o broju i značaju stanovništva iz okoline Leskovca u etničkoj kompoziciji Šumadije. Za ovu priliku, pod pojmom Leskovca i okoline podrazumevamo predeonu celinu koja se u etnološkoj literaturi naziva Leskovačka Morava, uključujući tu i naselja u slivu Veternice i Jablanice.

Izuzimajući, ovde, stanovništvo predela Vlasine (Vlasotince, Crna Trava), sa područja Leskovačke Morave je, uglavnom početkom XIX veka, doseljeno stanovništvo u oko osamdeset sela u Šumadiji, od čega po 15 u Lepenici i Belici, 14 u Smederevskom Podunavlju, 13 u Jasenici, 11 u Temniću, 4 u Šumadijskoj Kolubari, 3 u Kosmaju i po jedno u Kačeru i Levču, dok ih u Gruži i Ljubićskim selima nema, a u predelu Takova ih je bilo doseljenih, ali se do početka XX veka tu nisu održali. Kako su doseljenici iz Leskovačke Morave išli stazom vardarsko-moravske selidbene struje, to su se oni sticali u Pomoravlju i tzv. niskoj Šumadiji (Temnić, Belica, Lepenica, Jasenica, Smederevsko Podunavlje) pa je dolina Gruže ostala po strani, a samim tim i visinski predeli Šumadije (Kačer, Takovo, Ljubićska sela, Levač), gde ih je malo ili u zanemarljivom broju.

Najstariji doseljenički sloj Leskovčana u šumadijskim selima je u Lepenici. On je, najverovatnije, potekao sa Velikom seobom 1690. godine, ili, nesumnjivo, posle nje, kada je Šumadija bila poprilično zapustela. Tom najstarijem sloju pripadaju u Gornjoj Sabanti Ravništani, veliki rod, čiji su ogranci Marčići ili Stevanovići (4 kuće), Radovanovići (4), Milutinovići (3), Nedeljkovići (3), Nikolići (3), Stevanovići drugi ili Ćosići (2), Lazarevići (1) i Petrovići (1), koji su u svom imenu zadržali spomen na selo Ravništa u Jablanici (postoji i pretpostavka da su u ovo selo došli iz Ravništa kod Vitine na Kosovu).

Pada u oči da je u Lepenici, za razliku od ostalih predeonih celina Šumadije, glavnina Leskovčana naseljena pre Prvog srpskog ustanka. Tako su sredinom XVIII veka u selo Batočinu došli preci Jocića (čiji su ogranci Jocići 10 kuća, Spasići 4, Živanovići 2, Milosavljevići 2, Đokići 1, Stojanovići zvani Tomići 1) i tzv. Likarcini (čiji su današnji rodovi (Krstići 6, Milosavljevići 5, Stamenkovići 3, Tanaskovići 2).

Srodnici Likarcina su tzv. Likarci u Gornjoj Batočini i Crnom Kalu. Likarci u Gornjoj Batočini su Mladenovići (6 kuća), Antići (4), Milisavljevići (1) i Miloševići (1), a u Crnom Kalu Đorđevići (2), Nikolići (2) i Petrovići (1). Da su svi Likarci rod, vidi se i po tome što sve njihove porodice duže od dva i po veka slave istu slavu – Đurđic. U ovo vreme se u Beloševcu nastanjuju Užarevići (danas Jovanovići 4, Đorđevići 3, Dimitrijevići 1).

Posle Kočine krajine, kada su u Beogradskom pašaluku bili snošljiviji uslovi no u drugim srpskim krajevima, Leskovčani se doseljavaju u još dva sela Lepenice. Tada u Botunje dolaze Cvetkovići (u okviru kojih su Stankovići 4, Arsičići 2, Vukajlovići 1), a u Teferič Lazarevići (2) i Petrovići (2), čije je staro prezime Nikolići. Ova dva roda vode poreklo od istog pretka, Veljka Nikolića (r. 1788), od čijih su sinova Lazara (r. 1804) i Petra (r. 1810) oni nastali. Zajedno sa Nikolićima je u Teferič doseljen i predak Pavlovića, čije je staro prezime Đorđevići. Njihov rodonačelnik je Pavle Đorđević (r. 1796), koji je imao sinove Iliju (r. 1820) i Panteliju (r. 1826).

U ovom selidbenom talasu se neke leskovačke porodice nastanjuju uz svoje zemljake u selima Batočini – Simići, drugo prezime Miloševići (2 kuće) i u Gornjoj Batočini – Đorđevići (druga prezimena Đokići, Konstantinovići, Petrovići, ukupno 7 kuća). Za vreme Prvog srpskog ustanka se u varošicu Batočinu doseljavaju Lalići (drugo prezime Milovanovići, slava Sv. Jovan Zlatousti, 2 kuće) i Milovanovići drugi (slava Sveti Nikola, 1 kuća), zatim u selo Batočinu Božanići i Stojanovići, u Lapovo Asurdžići (Đorđevići, 1) i u Maršić rod Tomića (1). Jedino Božanići, kao i Ravništani u Gornjoj Sabanti, od svih rodova koji su u ovom prevratnom vremenu, bežeći od svakojakog zla i pokora, dospeli u Šumadiju, pamte mesto iz koga su došli – Pokovce kod Lebana. Kod ostalih je zavičajni spomen presečen, samo znaju da su „od Leskovca”.

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 30. maj 2001. godine