Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“
Drevni zanati u Srbiji
Drvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se naći u upotrebi i do sredine ovog veka
U vreme poodmaklog robovanja pod Turcima, kao i u svim teškim i odsudnim vremenima, selo je bilo uporište snage srpskog naroda. Gledajući s prezirom na pomalo otuđene i Turcima previše ponizne svoje sunarodnike koji su krajem XVIII veka živeli po gradovima, Vuk Karadžić je isticao da „Narod srpski nema drugih ljudi osim seljaka”, a Stojan Novaković, istražujući kakvo je bilo srpsko selo u srednjem veku, zaključuje „sela su naša bila u neku ruku svet za sebe…Sve što je neophodno trebalo domu i selu, mahom se izrađivalo u selima samim.”
Tako su se razvijali naši seoski zanati i podsticala narodna privreda. U Srbiji za vreme Nemanjića su već obrazovana i sela čiji su se žitelji bavili raznim zanatima. O tome danas svedoče nazivi mnogih sela – Grnčari, Zlatari, Kolari, Kopljari, Kožuari, Kovači, Kamenari, Lončari, Lukari, Rudari, Sedlari, Stapari, Strelari, Tulari, Češljari, Šavci, Štitari, koja su zapravo tako nazvana što su na njihovom tlu u srednjem veku cvetali određeni zanati, a ovome se mogu dodati i sela Ratari i Ribari. U srednjovekovnim svedočanstvima, a posebno u vladarskim i vlastelinskim poveljama i darovnicima (Žička, Svetostefanska, Dečanska i Arhanđelovska hrisovulja), mnoga od ovih sela se i pominju sa jasnim obavezama i povlasticama, upravo zbog svoje namenske proizvodnje.
Na najpretežniju privrednu granu nekih sela, uglavnom kasnije izniklih, najbolje nas i bez sumnje upućuju njihovi nazivi, kao što, na primer, o razvijenom stočarstvu govore nazivi sela Jagnjilo, Šiljegovac, Ovča, Ovčare, Ovčarevo, Mrčajevci, Kozarac, Kozjak, Koznik, Kozarica, Jarinje, Jarčeva, Konjarnik, Konjska, Konjevići, Kobilje, Kravarica, Kravice, Kravlji Do, Volujak, Volujac, Bivoljak, Bivolje, Katun, Bačije ili Stanovo, na zemljoradnju Ovsište, Lanar, Konopnica ili Ražana, a na pčelarstvo Trmbas, Trmčište, Kovanluk, Uljari itd. Malo je, međutim, sela koja su posle propasti Despotovine (1459. godine) dobila naziv po zanatima, jer za to, pod turskom okupacijom, jednostavno nije ni bilo uslova, pa je našim ljudima bilo i zabranjeno da se određenim zanatima bave. Zato, kako je za svoje vreme Vuk uočio, „Srbi sami građu sijeku, sami (osobito siromasi) kuće i ostale zgrade prave; svaki Srbin opanke sam sebi gradi”, a vredne Srpkinje su svoje muževe i sinove, kao i ostalu čeljad, odevale od glave do pete, izrađujući, krojeći i šijući sve što je potrebno za odeću i spremu od vune, lana i svile.
Sa oslobođenjem od Turaka oživljuje i privreda, a posebno zanati. O raznovrsnosti i razvijenosti zanata u šumadijskim selima imamo najrečitiju potvrdu u prezimenima porodica koje su se osvedočile i istakle zanatskom veštinom. Neke su od ovih porodica, kao Majstori u Lipnici i Majstor-Jovanovići u Lapovu, istakle u nazivu majstorstvo svog pretka, bez navoda kojim se zapravo zanatom on bavio. Poput Majstor-Jovanovića, i Majstori u Lipnici (čijih je kuća početkom ovog veka bilo 25) znaju ime svog rodonačelnika, majstora Ilije, koji se pre Prvog srpskog ustanka doselio iz Starog Vlaha. Mogli su se i oni prozvati Majstor-Ilići, ali – zanat je zlata vredan, pa je tako zanatsko umeće potislo lično ime njihovog zaslužnog pretka.
U gorovitoj Šumadiji, koja je šumom bila tako obilata, drvo je bilo priručna građa za sve – od njega su pravljeni kuće, od grede temeljnjače do krova i kapića na njemu, pokućstvo, kace za ostavu žita, bačve za vino i rakiju, kola za prevoz dobara. U ovom veku su tek pomrli oni koji su pamtili kola bez ijednog metalnog dela. I premda Vuk Karadžić kaže, što je početkom prošlog veka i bilo tačno, da „drvene zanate zna gotovo svaki Srbin”, neke porodice, i njihovi pojedinci, istakle su se među drugima, pa su zato od okoline i imenovane po toj svojoj odlici. Tako su Drvenjakovići u Stublu, naseljeni pre Kočine krajine, dobili prezime po tome što su gradili kolibe od drvenika. Osobito su kačari bili na ceni, te otuda u više sela ima porodica Kačarevića – u Brzanu, Vinči, Vlakči, Godačici, Lapovu, Milavčiću i Resniku, dok se u Goroviču prezivaju Kačarići. Ove su porodice uglavnom došle u isto vreme, oko Prvog srpskog ustanka, ali sa različitih strana – iz Zagrađa u Timoku (Brzan), „iz istočnih krajeva” (Vlakča), odnekud u Vrelo kod Topole (Vinča), od Novog Pazara (Godačica), iz nepoznatog kraja (Milavčiće), od Knjaževca (Lapovo), od Zaječara (Resnik), što govori da je u svim tim predelima kačarski zanat bio razvijen. Načiniti bačvu je veće majstorstvo, pa je zato bačvarsko prezime ređe. Nose ga Pinterovići (od nemačke reči „Binder”, što znači bačvar) u Ratarima.
Izrađivača kola je takođe na više strana, pa tako imamo Kolaroviće (ili Kolareviće) u Brzanu, Jagnjilu, Natalincima i Blaznavi (sa ogrankom u Brezovcu). Od njih samo ovi u Brzanu imaju i drugo prezime – Milosavljevići. Drvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se još ponegde kao stoni pribor naći u upotrebi i do sredine ovog veka. Na to podseća prezime Varjačića, kojih ima u Grošnici, Dragobraći (gde su im ogranci Pantovići, Milovanovići i Stevanovići) i Đuriselu. No, nisu oni tako prozvani usled toga što je njihov predak izrađivao zdele i varjače, već zato što se on za vreme Karađorđa doselio iz Varjačeta, zaseoka sela Prilike kod Ivanjice. Ali ime zaseoka Varjače nedvosmileno pokazuje da su se njegovi žitelji isticali rukotvornom izradom varjača i drugih kućnih predmeta. Stoletna debla, koja nije bilo lako, pa ni bezopasno, poseći i srušiti, kudikamo je bilo teže obraditi i pripremiti za određenu namenu. U to nas uverava prezime Strugarevića (čiji su ogranci Pavlovići i Jovanovići) u Radovanju. Njihovi preci, doseljeni posle Kočine krajine iz Katrge u Rudničkom Pomoravlju, prvo su nosili podsmešljivo prezime Džudžovići, ali su puno priznanje i uvaženje dobili uzornim obavljanjem strugarskog zanata.
IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 10. maj 2001. godine
Komentari (0)