Feljton: Ko su Šumadinci (2)

Portal Poreklo objavljuje u više nastavaka feljton Miodraga Nedeljkovića “Ko su Šumadinci”, koji je publikovan 2001. godine u dnevnom listu “Glas javnosti”

Zgusnuta snaga srpskih zemalja

I premda stanovništvo doseljeno iz dinarskih oblasti čini većinu u Šumadiji, mešanjem, međusobnim prožimanjem i uticajima doseljenika i starijeg stanovništva, stvorena je nova etnička grupa – Šumadinci, koja, razumljivo, nema čiste dinarske osobine. O ovoj snažnoj etničkoj kombinaciji, koju naziva šumadijskim varijetetom, Cvijić kaže da je stvorila nov etnički amalgam i obrazovala nov fizički i psihički tip stanovništva. Otuda, drugim rečima, po Cvijiću: „U Šumadiji je zgusnuta snaga svih srpskih zemalja”.

Tokom avgusta 1995. godine Šumadija je ponovo preživljavala neke stranice svoje istorije. U okrutnoj vrelini leta videli smo tada tužne povorke nevoljnika, prognanika iz Republike Srpske Krajine, koji su, bežeći ispred genocidnog nasrtaja Tuđmanove Hrvatske, spas potražili u zemlji matici. Mnogi od njih i u Šumadiji. Ovakvo masovno zbežavanje u Šumadiju nije viđeno od 1809. godine, kada se ovamo zaputilo pobunjeno srpsko stanovništvo sa Sjeničko-pešterske visoravni.

A pre ove masovne seobe, posle Drugog svetskog rata, tiho i u stalnom mlazu, doticalo je i srpsko stanovništvo sa Kosova i iz Metohije, slivajući se pretežno ka Podunavlju, ili se nastanjujući u prikrajku većih mesta, stvarajući svojevrsne doseljeničke kolonije. Kao treći značajniji kontigent stanovništva što je pristiglo u Šumadiju mogu se označiti doseljenici iz Stare Raške i Crnogorskih Brda.

Uzroci i razlozi svih ovih useljavanja su trojaki. Krajišnici su bežali od ustaškog noža, oni s Kosova i iz Metohije su, obespravljeni, bežali iz sopstvene države od šiptarskog nasilja, dok su se žitelji Stare Raške i Crne Gore, pojedinačno i prirodno, doseljavali u potrazi za boljim uslovima življenja.

Nijedan od motiva ovih dolazaka nije nov, i nijedna od ovih skupina takođe nije nova. Sve one, u dugom nizu decenija i vekova, imaju svoje prethodnice. Šumadija je za njih novina. Oni, međutim, Šumadiji – nisu.

Etnološko izučavanje će nesumnjivo naučno rasvetliti niz dragocenih pitanja naše istorije i etničke prošlosti, kao i tokove savremenih zbivanja, etničke odlike i promene u sastavu, antropološkim svojstvima, materijalnoj, društvenoj i duhovnoj kulturi stanovništva. Mnoge razlike se, još sada, bezmalo u svakom pogledu, jasno uočavaju. Ali u osnovnom, to ne utiče na lik i karakterna svojstva Šumadinaca. Jer, ono što je stvarano vekovima – ne može se prekonoć izmeniti.

Kao što danas Srbina koji se vrati iz Amerike nazivamo „Amerikanac”, tako smo i Srbe koji su u Šumadiju prebegavali, usled nevolje ili sklanjajući se od krvne osvete, nazivali: Arnauti, Bugari, Vlasi, Grci, Mađari, Švabe, Ere, Sremci, Šopovi, itd. Istorijski se pouzdano zna i kad je koji talas doseljavanja zapljuskivao Šumadiju, pa je to našlo odraza i u nazivima tla i pojedinih porodica. Tako su dobeglice od Timoka i Stare planine nazvani „Bugarima”, „Bugarašima”, ili „Šopovima”, iz Stare Srbije „Turcima”, iz Srema „Švabama”, sa Kosova „Arnautima” itd.

O njihovom razmeštaju u novoj sredini govore danas mnogi toponimi i nazivi ili nadimci pojedinih rodova. Tako su nastali Arnautski kraj u Donjoj Šatornji, Arnautovac u Čumiću, Arnautsko brdo u Čumiću i Gornjim Jarušicama, Arnautske kolibe u Grošnici, dok se u Saranovu rodovi Radosavljevići i Obradovići, kojih je početkom veka bilo tridesetak kuća, zovu skupno Arnautovići, jer su prebegli iz „Arnautluka”, kao i Arnautovići u Drači, dok su Arnautovići u Pajsijeviću doseljeni iz sela Pavlja kod Novog Pazara (selo Pavlje je i danas srpsko selo).

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 2001.