Irig i okolna sela

22 komentara

1. 29. avgust 2017. u 11:28

   vojislav ananić

   Jazak

   Jazak među fruškogorskim naseljima predstavlja srednje razvijeno selo. Iako se pouzdano zna da je staro blizu 300 godina, arheološki nalazi govore da je na ovom prostoru bilo ljudskih staništa još u vreme praistorije, tačnije od bronzanog i gvozdenog doba. Iz antičkog perioda datiraju ostaci građevinskog materijala i predmeti iz rimskog doba. Nakon oslobođenja od Turaka, Jazak se prvi put u izvorima spominje 1702. godine, po čemu se može svrstati u mlađa sela u Sremu, međutim, kroz istoriju imalo je daleko širi značaj od svoje teritorije koja mu gravitira. Nakon tri decenije, 1734. godine imao je 123 kuće, a pripadao je iriškom vlastelinstvu grofa Odeskalski. Selo se dalje uvećava i razvija i 1774. godine ima 205 kuća i 1.251 stanovnika. Stari manastir Jazak podignut je krajem XV veka i posvećen je Vavedenju presvete Bogorodice. U vremenu od 1741. do 1774. godine bio je ženski manastir. Po naređenju Marije Terezije ukinut je kao takav 1775. Od njega danas postoji samo dobro očuvana česma u porti manastira.

   Izvor: Internet

   Odgovori

2. 29. avgust 2017. u 11:29

   vojislav ananić

   Krušedol Prnjavor

   Krušedol Prnjavor je naselje u opštini Irig u Sremskom okrugu u Vojvodini. Prema popisu iz 2002. bilo je 277 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 229 stanovnika). Krušedol je sremsko naselje koje se sastoji od Krušedol Sela i Krušedol Prnjavora. Nalazi se na južnim padinama Fruške gore, u iriškoj opštini. 1991. godine, Krušedol Selo je imalo 372, a Krušedol Prnjavor 229 stanovnika.
   Naseljavanje Krušedol Prnjavora vezano je za izgradnju manastira, koji je podigao Đorđe Branković u periodu 1509-1512. godine. Manastir je raspolagao velikim posedima koji su zahtevali radnu snagu, pa je na svojim imanjima naseljavao siromašne seljake i izbeglice s turske teritorije
   Izvor: Internet

   Odgovori

3. 29. avgust 2017. u 11:30

   vojislav ananić

   Krušedol Selo

   Krušedol Selo je naselje u opštini Irig u Sremskom okrugu u Vojvodini. Prema popisu iz 2002. bilo je 388 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 372 stanovnika).
   To je sremsko naselje koje se sastoji od Krušedol Sela i Krušedol Prnjavora. Nalazi se na južnim padinama Fruške gore, u iriškoj opštini. 1991. godine, Krušedol Selo je imalo 372, a Krušedol Prnjavor 229 stanovnika.
   U Krušedol Selu živi pretežno starosedelačko sremsko stanovništvo. Selo je nastalo krajem XV veka. Ovde postoji relativno stara crkva, Sretenjska crkva, koja je nekadašnja zadužbina i ženski manastir majke Angeline iz 1512-1516. godine, gde je ona živela i umrla.
   Izvor: Internet

   Odgovori

4. 29. avgust 2017. u 11:31

   vojislav ananić

   Neradin

   Neradin je naselje u Srbiji u opštini Irig u Sremskom okrugu, na južnim padinama Fruške gore, u istočnom delu iriške opštine. Od Iriga je udaljeno 6 km. Nalazi se na nadmorskoj visini od 184 m. Prema popisu iz 2011. bilo je 475 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 625 stanovnika), a osnovna privredna grana je poljoprivreda, naročito ratarstvo za koje postoje najbolji uslovi.
   Neradin je jedno od starijih naselja u iriškoj opštini. Selo se pominje prvi put 1247. godine. U selu se nalazi pravoslavna crkva posvećena Svetom Nikoli koja je sagrađena 1734. godine. Ova crkva je pod zaštitom države kao spomenik kulture od velikog značaja.
   Izvor: Internet

   Odgovori

5. 29. avgust 2017. u 11:32

   vojislav ananić

   Rivica

   Rivica je naselje u opštini Irig u Sremskom okrugu smešteno u zapadnom delu iriške opštine. Prvi put se pominje 1284. godine, a kao naselje 1702. godine. Kao i u većini drugih vojvođanskih sela, stanovništvo konstantno opada. Prema popisu iz 2002. bilo je 657 stanovnika . U centru naselja nalazi se pravoslavna crkva, jedna od najstarijih u Sremu. Od 1995. godine u ovom selu se održavaju „Dani bostana“.
   Izvor: Internet

   Odgovori

6. 29. avgust 2017. u 11:32

   vojislav ananić

   Šatrinci

   Šatrinci (mađ. Satrinca) su naselje u jugoistočnom delu iriške opštine u Sremskom okrugu. Šatrinci su ušoreno naselje panonskog tipa, tipično vojvođansko selo. Osnovna privredna funkcija naselja je poljoprivreda. Šatrinci su tipično poljoprivredno selo.
   Najstariji podatak o selu je iz 1702. godine, koji govori da su Šatrinci čisto srpsko selo. Zato se smatra da je selo nastalo prilikom velike Seobe Srba.
   Šatrinci imaju dve crkve, pravoslavnu i katoličku, locirane u istom dvorištu, jedna pored druge. Pravoslavna je podignuta 1761. godine. Na mestu porušene stare crkve podigunta je nova 1857. Rimokatolička crkva izgrađena je 1850. godine.
   Izvor: Internet

   Odgovori

7. 29. avgust 2017. u 11:33

   vojislav ananić

   Dobrodol

   Dobrodol (Mađarski: Dobradó ili Dobradópuszta) je selo u opštini Irig smešteno pored jednog od najlepših sremskih jezera.
   Izvor: Internet

   Odgovori

8. 9. mart 2019. u 19:04

   Vojislav Ananić

   IRIG I IRIŽANI U PRVOM SVETSKOM RATU

   Sažetak: Rad predstavlja pregled okolnosti u sremskoj varoši Irig na početku, delimično tokom i krajem rata, kao i pokušaj da se pobroje meštani koji su dobrovoljačkom službom doprineli borbi protiv imperijalističkih težnji Centralnih sila. Kao deo Austrougarske, kao i mnoga druga mesta, Irig je bio u specifičnoj situaciji da se sa svojim većinskim srpskim življem nađe u ratu sa Srbijom.
   Ključne reči: Prvi svetski rat, Srem, Irig, dobrovoljci, lokalna istorija.

   Gotovo svaka godišnjica nekog istorijskog događaja pruža povod istoriografiji za pojačanu aktivnost u istraživanju i traženju novih gledišta, pa i preispitivanje već utvrđenih stavova. Kao jedan od najvećih događaja u istoriji čovečanstva, sveobuhvatan i jedan od najkrvavijih, Prvi svetski rat ne može biti izuzetak. Svedoci smo obeležavanja stogodišnjice izbijanja ovog globalnog sukoba, samim tim i velikog zamaha u nauci kada je u pitanju ispitivanje svih aspekata ovog događaja. Relativno mala vremenska distanca doprinosi veoma velikoj aktuelnosti teme, naročito u političkom smislu, a i značajnoj kontroverznosti. Prilike koje su stvorile podlogu, neposredni povodi za rat, a naročito posledice istog nepovratno su obeležili političku situaciju u Evropi i svetu za čitavo naredno stoleće. Na opasku da je Veliki rat onaj koji će doneti kraj svih ratova, za Versajski sporazum je rečeno da je mir koji označava kraj mira. Nije slučajno što se i u istoriografiji često nailazi na gledište o Drugom svetskom ratu kao nastavku Prvog, a periodu između kao dvadesetjednogodišnjem primirju.
   U istorijskoj nauci, a samim tim i u evropskoj politici, najviše kontroverzi je izazivalo (a i dalje izaziva) pitanje odgovornosti za izbijanje rata. Suprotstavljeni stavovi u debati idu od potpunog odbacivanja nemačke i austrougarske odgovornosti i svaljivanja krivice na Veliku Britaniju, Rusiju ili čak i Srbiju, do nepobitne odgovornosti Drugog rajha i Dualne monarhije kao posledice njihovih imperijalističkih težnji. No, pored tog i sličnih opštih pitanja, ovaj istorijski događaj ima i beskonačan niz mikroaspekata koji svakako zaslužuju da se nađu pod lupom istraživača.
   Naravno, da bi se sagledao jedan događaj u pravom svetlu, potrebno je uzeti u obzir što širu sliku. Ali ne sme se stvoriti iluzija o nevažnosti prostih činilaca nekih velikih, u ovom slučaju globalnih, događaja. I ne sme se zanemariti potreba da se od zaborava sačuvaju ne samo uticaj nego i uopšte sudbina običnog čoveka i nekog mikrogeografskog područja koje možda i nije bilo poprište ključnih dešavanja. To što je Prvi svetski rat od nas vremenski udaljen tek nekoliko generacija pruža nam mogućnost da iz velikog broja izvora rekonstruišemo život pojedinih mesta i ljudi u toku te neverovatno turobne četiri godine. Konkretno, pruža mogućnost ovom autoru da kroz istraživanje iskaže poštovanje prema svim žiteljima svog rodnog mesta akterima ovog sudbonosnog događaja za ceo svet. Prema tome, rezultat ovog rada bi trebalo da bude bliža slika Iriga u određenim trenucima rata, kao i mesto koje su pojedini Irižani zauzimali u dešavanjima od 1914. do 1918. godine.
   Po izbijanju rata, srpski narod u Austrougarskoj monarhiji našao se u nezavidnoj situaciji. Njihovi sunarodnici u matici nalazili su se na putu napada imperije koja je po svaku cenu želela da ih vojno i civilizacijski pokori, ali ako u nečemu možemo uopšte videti prednost njihovog položaja, onda je to njihova usredsređenost na veoma jasan izbor borbe za slobodu i očuvanje. Milada Paulova je slikovito opisala tu situaciju: „Srbi su morali da okaju svoju srpsku narodnost, kao narod, svi bez razlike, i to gubitkom svega što nešto znači za čoveka: porodične sreće, lične imovine i građanskih prava”. Prečani su se nalazili pred izborom da li se staviti na raspolaganje Srbiji i vekovnoj težnji za nacionalnim oslobođenjem i ujedinjenjem ili ostati veran monarhiji i čak učestvovati u ratnom naporu na strani Centralnih sila. Mnogi su odabrali poziv dobrovoljca u borbi protiv austrougarskog imperijalizma.
   Pomenuta zlodela mađarskih vlasti bila su naročita u Sremu. Najizraženije represalije usledile su posle poraza Timočke divizije srpske vojske u bici na Legetu, septembra 1914. Po prelasku srpskih snaga u Srem, lokalno srpsko stanovništvo je sa oduševljenjem i ispoljavanjem nacionalnog zanosa dočekalo oslobodioce. Međutim, kada je vojska Srbije bila prinuđena da se povuče, Srbi koji su preostali u Sremu suočili su se sa osvetničkim delovanjem kaznene ekspedicije (štrajfkora, nem. Streifkorp). Mere su uključivale hapšenja i ubijanja svih onih koji su bili osumnjičeni za pomoć srpskoj vojsci ili za otvoreno ispoljavanje neprijateljstva i nelojalnosti KundK monarhiji.
   Dobrovoljci u srpskoj istoriji imaju veoma dugu tradiciju, još od Velikog bečkog rata (1683–1699). Gotovo da nije prošao sukob u istoriji srpskog naroda bez prisustva onih koji su slobodnom voljom uzimali u njemu učešća. U svesti pojedinaca pripadnika srpskog naroda nikada nije manjkala potreba da se sopstvenim naporom doprinese opštoj stvari. Ni Prvi svetski rat nije bio izuzetak u tome. Srbi prečani su pred represalijama režima na nacionalnoj i verskoj osnovi, internacijama i mobilizaciji u redove carske vojske na najrazličitije načine postajali dobrovoljci u srpskoj vojsci ili na strani Antante. Jedan deo njih je u prvim danima i mesecima rata prešao direktno u Srbiju i stupio u službu vojske kraljevine, dok je drugi deo po mobilisanju u austrougarsku vojsku i odvođenju na istočni front pronalazio način da prebegne u redove ruske vojske, gde će posle biti organizovan u jedinice.
   Kada govorimo o Irigu, važno je predstaviti atmosferu i događaje u mestu na početku rata. Irig je, nažalost, usled svog položaja bio umnogome u centru dešavanja u Sremu. Nalazio se u relativnoj blizini granice i na putu koji je spajao Novi Sad i Petrovaradin sa južnim Sremom te bio protočno mesto austrougarskih snaga na putu ka Srbiji. Što se tiče etničke strukture, od 23.000 stanovnika Iriškog sreza, 18.000 su bili Srbi (78,3%), 2000 Hrvati i Slovenci (8,7%), 2500 Mađari (10,9%), a 500 Nemci (2,1%).
   Pravoslavni sveštenik u Irigu, prota Vasilije Nikolajević, vodio je dnevnik od 1906. do 1923. godine, pa su veoma interesantni njegovi zapisi vezani za ratne godine. Zabeleške koje unosi za ogromnu većinu dana prikaz su vremenskih prilika, uz povremene pomene glavnih dešavanja u Evropi, ali možemo donekle rekonstruisati okolnosti ratnih dana. Tako, za četvrtak 17. jul 1914, Nikolajević zapisuje: „Oblačno i dosta hladno: Rat objavljen Srbiji, sav se svet uzrujao svuda”. Već kroz nekoliko dana govori o zabrani crkvene zvonjave nedeljom i odlaganju službe do daljnjeg, a za nedelju 27. jul zapisuje: „Leto i vrućina: Odveli krušedolske i hopovske monahe u zatvor. Ni Vandali nisu takovo što učinili”.
   Važan izvor za dešavanja u Irigu početkom rata je sećanje Milana P. Kostića pretočeno u memoarsko delo. Pored svojih ličnih iskustava, autor navodi da je imao pristup i određenom arhivskom materijalu. Za komandanta mesta koje je bilo značajno i po telefonskoj mreži kojom je uspostavljena prva veza Novog Sada i Zagreba bio je postavljen pomađareni Nemac, pukovnik u penziji Sigeti (Szigethy), koji je živeo na području Iriga i koji je navodno učinio dosta za ublažavanje položaja uhapšenih Srba. Odmah po objavljivanju mobilizacije, u Irigu su uhapšeni: Vasa Damjanović (trgovac), Dragomir Barković (komita iz 1912), Boško Matić (poštar), Milan Zurković (bankarski činovnik), dr Sima Grčić (lekar), Branko Davidović (činovnik), Jovan Radošević (trgovac) i Jovan Vujić, i internirani su u Petrovaradin gde su boravili četiri meseca. Spisku talaca dodati su i Đorđe Pulja (gostioničar), Nikola Barković (knjigovođa), dr Mladen Lisavac (pravnik), dr Milan P. Kostić je rođen u Futogu 1895. godine. Osnovnu školu je završio u Rumi i Surčinu, a potom je kao stipendista Matice srpske završio gimnaziju u Novom Sadu. Kao pitomac Tekelijanuma upisao je prava u Pešti 1913, a završio ih i doktorirao u Zagrebu 1919. U Irigu je radio kao pripravnik, a potom vodio advokatsku kancelariju do 1925. godine. Do Aprilskog rata i okupacije zemlje radio je u Sr. Karlovcima i Zemunu, a posle rata našao se na položaju šefa biblioteke Državnog arhiva u Beogradu. Prikupljao je građu o uništenim spomenicima u Sremu i napisao veliki broj članaka u vodećim publikacijama pre i posle rata. Umro je u Beogradu 1964. godine. U Matici srpskoj se može naći njegova autobiografija, ROMS, M 12.710.
   Đurica Živković (lekar), Mladen Mićašević (ratar) i Mitar Milošević, koji su posle šest nedelja provedenih u Petrovaradinu premešteni u Sremsku Kamenicu, a potom u Suboticu.
   Posle bitke na Legetu 6. septembra 1914. oko 2000 srpskih zarobljenika je sprovedeno kroz Irig. I pored zabrane svakog kontakta stanovništva sa zarobljenicima, meštani su im doturali hranu i pomagali im na svaki način na koji su mogli. Kada su počele odmazde štrajfkora, kroz Irig su sprovedeni internirani Srbi iz donjeg Srema, te saznajemo o koloni stanovnika Donjeg Tovarnika koja je prošla 16. septembra, a čijeg je sveštenika Stevana Jovanovića ubio neki vojnik na putu iz Rume i koji je sutradan sahranjen na iriškom Nikolajevskom (grčkomalskom) groblju. Istog dana, 16. septembra, u Irigu, u kući koja je služila kao žandarska stanica (na „pijaci”, tj. Ribarskom trgu), organizovan je vojni sud koji je zbog veleizdaje osudio na smrt sledeće ljude: Georgije Jovanović (27 godina), kasapin iz Jarka, Živan Šestanović (32 godine), ratar iz Jarka, Dušan Kapetanović (40 godina), alvadžija iz Jarka, Georgije Marelj (30 godina), ratar iz Šašinaca, Obrad Radosavljević (30 godina), ratar iz Šašinaca, Lazar Obrovački (50 godina), ratar iz Šašinaca.
   Narednog dana, 17. septembra, u 6 ujutru streljani su na brdu Kasarna pred grčkomalskim grobljem gde su i sahranjeni. Službu im je održao pop Luka Dane Mišić. Milan Kostić je preneo svoje iskustvo tog događaja: „Jutro je osvanulo vedro, sunčano, pa smo iz naših dvorišta iz centra Iriga posmatrali dolazak i kretanje osuđenika i straže na bregu, a potom smo čuli plotun koji je značio kraj šestorice osuđenih Sremaca”.
   O samim ratnim danima u Irigu nemamo puno podataka, ali Milan Kostić, recimo, navodi to da je i pored veoma stroge kontrole količina ovršenog žita dosta toga prolazilo nepopisano te i ostajalo meštanima, i da je „hleba bilo”. Prota Nikolajević, pored povremenih izveštaja sa fronta, žali se na veliku skupoću životnih namirnica, pa saznajemo da je u septembru 1914. 4 kilograma masti stajalo 80 forinti, crni luk 60 forinti, svinjsko meso 380 forinti, 6 kilograma brašna 70 forinti, a da govedine nema.
   Među Irižanima koji su prebegli u Srbiju i uključili se u borbu srpske vojske nailazimo na imena iriškog seljaka Stevana Grubanovića, koji je poginuo u borbama na Mačkovom kamenu, Mitra Kasapskog, Marka i Miloša Gudurića, Nikole i Dragomira Barkovića, koji su sa srpskom vojskom prešli Albaniju i učestvovali u akcijama na Solunskom frontu i oslobođenju. No, o njihovom učešću u ratu saznajemo posredno i ne nailazimo na preciznija i pouzdanija svedočanstva. Takođe, nailazimo na ime Dobrosava Jovanovića, koji je bio dobrovoljac u Rudničkom četničkom odredu pod komandom majora Vojislava Tankosića. Međutim, njegova dalja sudbina imala je očigledno veoma tragičan ali i neizvestan epilog, bar što se izvora tiče. Naime, u izveštaju majora Tankosića o delovanju u avgustu i septembru 1914. se kaže:
   „Pri prvom odstupanju iz Krupnja (2-og) ostalo je u krupanjskoj bolnici nekoliko ranjenih četnika, koji se nisu mogli izvući. Pri ponovnom ulasku zatekli smo ih sve pobivene, a telo jednog od njih bilo je isečeno na komade (Dobre Jovanovića, studenta iz Novog Sada).” Ipak, Toša Iskruljev u rezultatima svog posleratnog istraživanja navodi nešto drugačiju sudbinu ovog vojnika i kaže da je on zarobljen u Krupnju, a zatim odveden i obešen u Brčkom. Navodno je njegovo telo ostavljeno obešeno ne bi li poslužilo kao Milanovcu i Aranđelovcu, ali nailaze na sve jači otpor jer se srpska vojska podmađuje”. Ili recimo 1. decembra: „Srbijanska vojska potukla našu, te sve beži amo”. Da li to možemo pripisati želji da sakrije oduševljenje ovakvim razvojem događaja u strahu od vlasti (naročito posle opaske o Vandalima) ili je u pitanju neki dublji osećaj odanosti Monarhiji, nemoguće je reći, a nije ni prevoše važno za ovaj dnevnik kao izvor.
   I dan-danas u Brčkom postoji spomenik podignut Dobri Jovanoviću.
   Deo Sremaca koji je prešao u Srbiju obreo se u Beogradu i učestvovao u njegovoj odbrani i formiranju jedinice koja će postati Sremski dobrovoljački odred. Kako svedoči kapetan Živko Kezić (koji će biti poslednji komandant ove jedinice, pri napuštanju Beograda), u trenutku napada austrijsko-nemačkih snaga na prestonicu 22. septembra 1915. ova jedinica je imala oko 360 boraca stacioniranih u Gornjoj tvrđavi, tada pod komandom poručnika Ignjata Kirhnera. Po desantu snaga Centralnih sila na grad, odred je upućen na Dunavski kej kako bi pokušao da zaustavi bujicu neprijateljske vojske. Borbe koje su se na tom mestu odigrale bile su stravične, a ranjen je i sam komandant Kirhner („Četnici, ja sam ranjen i to izgleda teško. Ja odlazim, a vi slušajte vašeg novog komandira. Ne dajte Dunavski kej, borite se do poslednjega! Zbogom…”). Samo prvih dana borbi za Beograd iz stroja će biti izbačeno 223 borca odreda. Kapetan Kezić u svojim sećanjima na borbe Sremskog dobrovoljačkog odreda spominje i borca kojeg oslovljava sa Pulja, ali čijeg imena ne može da se seti. Veoma lako bi bilo poistovetiti Pulju iz ove jedinice sa Irižaninom internircem Đorđem Puljom, međutim, za takvu pretpostavku nema sigurnog i neospornog osnova. Iako ne možemo sa sigurnošću tvrditi da je to zaista ista ličnost, u svakom slučaju vredi pomenuti njegovu komandu nad patrolom koja je izvestila jedinicu o nadiranju jakih neprijateljskih snaga sa Dunavskog keja ka Novom groblju, kao i učešće u krvavim borbama da se neprijatelj odbije. Pulja je sa ostalim malobrojnim preživelim borcima odreda napustio Beograd.
   Lakše je pratiti dobrovoljce koji su to postali prebegavši iz redova vojske Austrougarske na stranu Rusije na istočnom frontu, a potom postali i deo srpskih armija. Posle mobilizacije sprovedene u krajevima naseljenim Srbima, između ostalog i u Sremu, većina regrutovanih je sprovedena na bojišta u Galiciji, Bukovini i ostalim predelima fronta prema Ruskom carstvu. Neki od njih, zapravo mnogi, ne želeći da se bore u uniformi carstva protiv, kako su smatrali, bratskog slovenskog naroda, koristili su sve moguće prilike da se uz izlaganje ogromnoj opasnosti nađu na suprotnoj strani borbene linije. Jedan broj njih je i stradao pokušavajući tako nešto. Za neke su vezane čak i pomalo šaljive anegdote.
   Po ulasku Rumunije u rat na strani Antante, od septembra 1916. u okviru
   1. srpske dobrovoljačke divizije u sastavu 47. ruskog korpusa pod komandom generala A. Zajončkovskog, u Dobrudži se borilo oko 3700 boraca sa teritorije današnje Vojvodine pod komandom pukovnika Stevana Hadžića. Oko 7. septembra tek pristigla divizija je uključena u borbu na potezu sela Koru Nasradina i Koru Sinana u boju kod Dobriča. Usled žustrog napada Bugara, ruske, rumunske i srpske snage su bile primorane da se povuku. Pritom je isticano veliko herojstvo srpskih vojnika. Po formiranju nove linije između sela Alimana na Dunavu i sela Tuzla na Crnom moru, divizija se našla na položajima u blizini Kokordže i Sususi Ali Beja gde su bile žestoke borbe. Do decembra iste godine, kada su zbog sveopšteg lošeg stanja na rumunskom frontu bili primorani na povlačenje, 1. srpska dobrovoljačka divizija imala je 10.475 izbačenih iz stroja od ukupno 18.457 boraca i oficira koliko je brojala sa popunama.
   U spiskovima boraca poginulih na ratištu u Rumuniji možemo pronaći imena onih iz Iriga, ili okolnih mesta. Pa tako u evidenciji koju je opsežnim istraživanjem sastavio Stevan Bugarski, nalazimo sledeće pale: redov Radivoje Živković (Jazak), pog. 25. 8. 1916. kod Koru Nasradina, 2.peš. puk, redov Stevan Đurić (Irig), pog. 5. 9. 1916. kod Kokardže, 2. peš. puk, redov Lazar Kostić (Neradin), pog. 5. 9. 1916. kod Kokardže, 2. peš. puk, redov Petar Babić (Irig), pog. 6. 9. 1916. kod Spapunara, 1. peš. puk, redov Branko Rakić (Jazak), pog. 6. 9. 1916. kod Kokardže, 2. peš. puk, redov Lazar Janković (Irig), pog. 20. 9. 1916. kod Amzače, 4. peš. puk. Irižanin dr Nikola Šijak mobilisan je u 2. bataljon 70. sremskog puka austrougarske vojske koji se nalazio na istočnom frontu na položaju istočno od Brašova, na desnoj obali reke Prut. Po sopstvenom svedočanstvu, bio je komandir jurišnog odreda čiji je zadatak bio da noću patrolira između položaja i izviđa gde se nalaze neprijateljske straže. Iskoristio je priliku da prebegne na rusku stranu i da nastavi da se bori, ali ovaj put na suprotnoj strani. Početkom 1917. godine bio je komandir 4. čete 3. bataljona 1. srpskog dobrovoljačkog puka na jezeru Kagul, nedaleko od Epuleje u Besarabiji. U oktobru 1917. dočekao je transport vozom do luke u Arhangelsku, odakle je putovao brodom do Soluna gde je ponovo angažovan u borbama na Solunskom frontu. Živ je dočekao oslobođenje i kraj rata.
   U evidenciji Komisije za likvidaciju agrarne reforme koja se nalazi u Arhivu Vojvodine (AV) možemo pronaći imena ljudi koji su kao dobrovoljci prošli pakao rata, a potom se vratili u zavičaj i dobili zemlju kao nagradu za svoje herojstvo. Nailazimo na sledeće Irižane: Babić, Sava Babić, Haralampije Barković, Dragomir Belić, Đorđe Goljevački, Đorđe Grković, Dragutin Gudurić, Nikola Damjanović, Damjan Damjanović, Stevan Đurić, Steva Glušić, Damjan Đuričić, Ilija Živković, Svetozar Zarić, Jovan Janić, Jovan Janković, Panta Jovanović, Milivoje Jovanović, Slavko Kazimirović, Stevan Kasapski, Dimitrije Kozarov, Nikola Marić, Mitar Marić, Slavko Marić, Stevan Marčetić, Veljko Mijatović, Mihajlo Milanović, Aleksa Milić, Boško Milutinović, Đoka Milutinović, Jovan Mirković, Dušan Mićašević, Đoka Miškićević, Lazar Mišljanović, Damjan Mutibarić, Svetozar Nedeljković, Đura Obradović, Stevan Pantić, Petar Popović, Stevan Radivojević, Ljubomir Radošević, Petar Sekulić, Uroš Stanojević, Đorđe Stanojlović, Jovan Sudarević, Lazar Teodorović, Vasa Horvatović, Dušan Carićević, dr Vasa Šijak, dr Nikola Šućin, Nikola Šućin, Panta Ne možemo pouzdano (a za mnoge uopšte) rekonstruisati koja je bila njihova uloga u samom ratu. Neki su u svojstvo dobrovoljaca priznati kao borci, a neki kao neborci. Kako god bilo, ovi junaci borbe za očuvanje i oslobođenje srpskog naciona, a ispostavilo se i za ujedinjenje južnoslovenskih naroda, zaslužuju da njihova imena budu zauvek sačuvana od zaborava. Uz to, u proseku su dobili i oko 7 jutara zemlje, ponaosob.
   Posredno, putem literature nailazimo i na spisak dobrovoljaca iz emigracije koji su poreklom iz Iriga. Pa tako, iz Sjedinjenih Američkih Država, put evropskog ratnog žarišta pošli su: Lazo (Milan) Anđelić, rođen 1872. u Irigu, zemljoradnik, Vasa (Jovan) Milošević, rođen 1881. u Irigu, zidar, Dušan (Stevan) Hrvaković, rođen 1882. u Irigu, svirač.
   Takođe, nailazimo i na fotografiju načinjenu u Karansebešu u Rumuniji 1919. godine na kojoj se nalazi 3. četa 1. bataljona 3. puka Moravske divizije na kojoj se nalaze, između ostalih, i Irižani: redov Đoka Kurjački, redov Boško Milić i narednik Stevan Popović. Fotografija je nastala kao uspomena na zajedničke muke kroz koje su ovi borci prošli od Solunskog fronta, preko njegovog probijanja i u napredovanju sve do Rumunije.
   Veliki srpski dramski pisac i književni kritičar Dragoslav Mihajlović Mihiz, Irižanin rođenjem, u svojoj Autobiografiji o drugima osvrnuo se na rani period svog života proveden u ovoj sremskoj varoši. Po sećanju na posetu kući Paje Stojšića navodi da je jedan njegov sin poginuo kao borac u Dobrudži a drugi pokušavajući da prebegne iz austrijske vojske na rusku stranu. Kako kaže i sam Mihiz, o tome svedoči samo kenotaf na iriškom groblju.
   Možda je najznamenitiji Irižanin učesnik Prvog svetskog rata bio akademski slikar Vasa Eškićević. Po izbijanju rata Eškićević je iz Rusije došao u Srbiju i stavio se na raspolaganje srpskoj vojsci kao dobrovoljac. Postavljen je za ratnog slikara Prve armije srpske vojske, a zatim je sa njom prošao golgotu povlačenja i prelaska preko Albanije. Koliki su bili romantičarski zanos i vera u borbu i održanje kod Vase Eškićevića svedoči i jedna rečenica u njegovom ratnom dnevniku napisana nepoznatog datuma 1915. u Skoplju pri povlačenju i u potpunoj neizvesnosti nad daljom ličnom sudbinom, ali i sudbinom vojske, države i naroda: „Budućnost je naša jer dok neke u dalekoj prošlosti velike i kulturne države danas su samo slučajni potomci njihovi, mi naša rasa sada smo veći no što smo bili u najslavnijem dobu naše istorije”. Sa srpskom vojskom bio je na Krfu, a potom je prebačen u Italiju na lečenje. U Italiji se susreo sa vojvodom Živojinom Mišićem, koji je, po svemu sudeći, izazvao oduševljenje slikara ličnošću vojskovođe pošto je u svojim zapisima rezervisao specijalno mesto emocijama izazvanim tim susretom i čak je na koricama svog dnevnika zapisao citat: „Države se stvaraju i uništavaju za 24 sata. –Živojin Mišić”. Posle boravka u Rimu i Parizu, Eškićević se ponovo priključuje Prvoj armiji na Solunskom frontu. Samo jedna mala slika iskustva boravka na frontu je svedočanstvo zapisano u dnevnik 30. avgusta 1916, gde kaže: „…pred zoru otpočne strašna topovska cika sa naše strane, nebo se prolama od ujanja velikih razornih zrna iz teških topova. Što bliže dan, grmljavina sve veća. Veliki mesec koji se na pola metra izdigao iznad planinskog grebena bio je jedini živi svedok početka ove krvave igre”.
   Kako je teklo povlačenje Austrougara i Nemaca pred nadiranjem srpske vojske, tako se bližio i dan oslobođenja Iriga i kraja rata u ovoj varošici. Milan Kostić prenosi da je već 2. novembra 1918. Irig osvanuo okićen srpskim i hrvatskim zastavama i da su počeli da pristižu mladići, Irižani, koji su bili mobilisani, a sad i raspušteni iz austrougarske vojske:
   „Mahom su stigli sa oružjem, oni od veselja počinju sa šenlučenjem, puca se dan i noć”. Sutradan, u nedelju 3. novembra, izabrani su članovi Narodnog veća.
   Narednog dana pred Irigom se našla nemačka vojska u povlačenju. Pošto su ušli u mesto, vojnici su bili raspoređeni po kućama. Takoreći, mesto se našlo u talačkoj situaciji. Duh oslobođenja prisutan u Irigu nije izazvao nikakve posledice, ali je ipak nemačka artiljerija bila postavljena na brdo Kasarna pod pretnjom opšteg bombardovanja u slučaju pružanja otpora ili nekog incidenta pri povlačenju Nemaca. I neki članovi Narodnog veća su uzeti za taoce. Kolone nemačkog snabdevanja i mehanizacije u povlačenju prolazile su kroz mesto do 6. septembra, kada su i poslednji vojnici napustili Irig.
   U tim trenucima novostečene slobode, Narodno veće je po hitnom postupku pokušalo da određenim merama uspostavi red i vlast u mestu. Pa tako, neke od mera sa sednica 6. novembra popodne i 7. novembra uključuju razrešenje šefa pošte mađarske nacionalnosti, zabranu okupljanja i uvođenje večernjeg policijskog časa, organizovanje Narodne straže, uspostavu poštanskog saobraćaja sa Rumom, niz administrativnih mera i imenovanja, itd.
   Dana 13. novembra u Irig je ušao 9. pešadijski puk i tako i zvanično doneo oslobođenje i kraj rata. O stanju u mestu, predsednik Veća Božidar Vučinić je podneo sledeći izveštaj:

   Gospodinu Mesnom komandantu srpske vojske U Novom Sadu

   Čast mi je izvestiti Vas i umoliti sledeće:

   U Irigu se nalazi jedan odred čeških vojnika (36) sa dva oficira, koji vrši sigurnosnu službu. Prema dobivenim informacijama otići će ovaj odred odavde za dan dva dalje. –
   Osim toga postoji mesna garda od 130 momaka, ali faktično vrši službu samo oko 10.
   Ta garda je, osim malog broja ljudi, 5–6, nedisciplinirana i u vršenju svoje službe nepouzdana.
   Konačno ima tri žandara. – Pošto je nužno da se održava mir i poredak u Irigu i okolnim opštinama, predlažem da se ovamo pošalje jedno odeljenje srpske vojske, po mogućnosti 50–100 momaka, koji bi imali do daljnje Uredbe ovde stalno boraviti sa nužnim brojem oficira. – Ovom odeljenju bi bila zadaća da održava mir i poredak u Irigu; da se izvestan broj tih vojnika (5–6) dodeli žandarskoj postaji za pojačanje žandarmerije; da se u pojedina okolna mesta, ako ustreba pošalje jedan deo kao asistencija. –
   Ovo odeljenje vojske bi imalo dužnost, da pre svega pokupi sve oružje u Irigu i okolini; nepouzdani i nemarni članovi garde bi se otpustili, a oružje bi im se imalo oduzeti. –
   Od mesne policije ima samo jedan mesni policajni komesar u službi, dok su ostali policajci, pet na broju, službu napustili. Odredio sam, da se policija opet upotpuni, a glavna bi joj svrha bila, da nabavlja, kad ustreba, kola za vojsku, da bude od pomoći kod ukonačivanja vojske, da pomaže kod nabave hrane za vojsku i konje itd.
   Molim, da se u gornjoj stvari izda nužna odredba. Predsednik Odb. Nar. Veća. –
   Srpska vojska priznala je Narodno veće za organ lokalne vlasti i ono je nastavilo sa daljim radom na uspostavljanju poretka u mestu i sa radom na konačnom ujedinjenju svih oslobođenih teritorija u novu državu. Kotarsko veće Iriškog sreza je 20. novembra 1918. izdalo Rezoluciju kojom priznaje tri konstitutivna naroda kao jedan narod i njihovo ujedinjenje u novu državu pod svim odredbama Krfske deklaracije. Poslednji sastanak veća održan je 12. januara 1919. nakon čega je ono likvidirano. Ovim činom i zvanično počinje novi život Iriga u miru, slobodi i novoj državi nakon četiri godine do tog trenutka najvećeg, a verovatno i najkrvavijeg, sukoba u istoriji čovečanstva u kome su svoju ulogu imali i meštani ovog malog fruškogorskog mesta.

   Filip Mitričević, msr Irig

   Izvor: Spomenica istorijskog arhiva „Srem“, 14, Sremska Mitrovica, 2015.

   Odgovori

9. 10. mart 2019. u 04:45

   Vojislav Ananić

   IRIG I DOBROVOLJCI IZ IRIGA U PRVOM SVETSKOM RATU

   Sažetak: Mesta sa današnje teritorije AP Vojvodine dala su veliki broj dobrovoljaca za srpsku vojsku u Prvom svetskom ratu. Takođe veliki broj Slovena je bio mobilisan u austrougarsku vojsku i ratovao na frontovima širom Evrope. Pojedini zarobljenici, pa i dezerteri iz te vojske, činili su prve dobrovoljce srpske armije. Opština Irig je sa svojih 12 mesta, koliko danas čini opštinu (uključujući i mesto Irig), i 3 naselja danas u drugim opština dala oko dve stotine dobrovoljaca, što boraca, što neboraca. Naselje Irig je dalo najmanje 54 dobrovoljca za srpsku vojsku. Spisak je urađen na osnovu podataka iz fonda 99 Arhiva Vojvodine u Novom Sadu.
   Ključne reči: dobrovoljci, Srem, Irig, tabela, Prvi svetski rat, arhivska građa, istorija, Vojvodina, Srbija, Austrougarska.

   Opština Irig i mesto Irig se nalaze u centralnom delu Srema, na južnim obroncima Fruške gore. Trenutno opštinu Irig pored istoimenog mesta sačinjavaju naselja: Vrdnik, Neradin, Grgeteg, Krušedol Prnjavor, Krušedol Selo, Velika Remeta, Šatrinci, Dobrodol, Rivica, Jazak i Mala Remeta. Sa površinom od 226 km², ubraja se u grupu manjih vojvođanskih opština. Opština Irig zauzima oko 25% Nacionalnog parka Fruška gora.
   Prvi put u dokumentima Irig se spominje 1225. godine. Sve do kraja XV veka prošlost Iriga malo je poznata. Krajem XV i početkom XVI veka podižu se brojni manastiri koji predstavljaju najveći dragulj Iriške opštine. Irig je na svojevrstan način bio prestonica fruškogorskih manastira. Od ukupno šesnaest manastira, polovina ih se nalazi na teritoriji Iriške opštine. Oko manastira nastala su skoro sva naselja današnje opštine Irig.
   Po izbijanju Prvog svetskog rata, stanovništvo ove opštine i mesta u okolini Iriga pogodile su sve nedeće koje prate rat. Svakako u najtežem položaju bilo je slovensko, pre svega srpsko stanovništvo. Zabranjen je rad srpskih društava po Vojvodini a srpski listovi (Branik, Srpstvo, Pančevački glasnik, Vršački vesnik, Sloboda, Sadašnjost i Zastava) ubrzo su po ratnoj proklamaciji prekinuli svoj dalji rad. Isto su uradile i srpske političke partije, o čemu je izvešten i sam predsednik ugarske vlade, grof Ištvan Tisa.
   U neposrednoj blizini Iriga, Austrougarska monarhija je smestila Šesti pešadijski puk sa sedištem u Novom Sadu i Sedamdeseti pešadijski puk sa sedištem u Petrovaradinu. Do avgusta 1914. mobilisano je blizu
   1.300.000 ljudi u carskoj vojsci. U mirnodopskoj situaciji vojsku je činilo oko 450.000 ljudi. Veliki problem po državu i njenu vojsku predstavljao je raznoliki sastav vojnika, jer su veliki deo činili upravo vojnici slovenskog porekla, i to Česi, Slovaci, Poljaci, južnoslovenski narodi, Rumuni, koji nisu znali nemački i mađarski jezik. I kulturne razlike među vojnicima bile su velike.
   Irig je takođe nekoliko puta bio trasa preko koje su prolazili vojnici carske vojske, idući od Novog Sada i Petrovaradina preko Venca do Rume pa dalje u Srbiju, na pravac za Šabac. Po nekoliko dana u mestu su se konstantno slušale pontonirske i artiljerijske jedinice austrougarske vojske, koje su tuda prolazile. Neposredno posle prvih ratnih dejstava i borbi, Irižani su bili svedoci zvukova sa mačvanskog ratišta jer su se često čuli tutanj topova i druga ratnih oružja. Stanovništvo je bilo i direktan svedok stradanja na Mačkovom kamenu, Ceru, Savi i Drini jer su ta bojišta bila blizu. Takođe, u Irigu je bila smeštena bolnica gde su dovođeni ranjeni sa pomenutih bojišta. U mestu je tada lečen velik broj ranjenih ili bolesnih vojnika.

   Posle kratkotrajnog prodora srpske vojske tokom jeseni 1914. godine u Srem, uhapšen je veliki broj Srba sa područja Srema. Većina njih je internirana u Petrovaradin i smeštena u već pripremljene logore. U logoru je bilo preko 2000 lica. Neki su optuženi za veleizdaju i izvedeni pred vojni sud. Deo lica je bio osuđen na smrt i streljan na Petrovaradinskoj tvrđavi tokom septembra i oktobra 1914. Preki sudovi su i inače bili strah i trepet za srpsko stanovništvo u Monarhiji. Ovaj događaj je u direktnoj vezi sa bitkom na Legetu, gde su se na teritoriji južnog Srema sukobile srpska i austrougarska vojska početkom septembra 1914. Nakon ovog poraza srpske vojske, sela i mesta sa većinskim srpskim stanovništvom bila su na meti austrougarske odmazde: Kupinovo, Šašinci, Voganj, Jarak, Beška, Ašanja, Brestač, Buđanovci, Golubinci, Zemun, Inđija, Irig, Pećinci, Popinci, Progar, Prhovo, Stari Banovci, Stara Pazova, Subotište, Šimanovci.
   Mnoga od ovih sela zadesio je teror u kome su paljene kuće, pa i čitava naselja. Stanovništvo je opljačkano, internirano ili odvedeno u logore po Sremu, ili u one zloglasne u Pleternici, Virovitici, Varaždinu, Belišću, Osijeku, Aradu, Trpinji, Borovu i Nežideru u Mađarskoj. Ni Irižani nisu bili pošteđeni: sumnjiva lica hapšena su već po početku rata a posebno posle bitke na Legetu. Taj čin je pojačao internaciju, posebno jer je ustanovljeno da je srpsko stanovništvo u Sremu pomagalo srpsku vojsku. Po pričanju Irižana, kroz mesto je tada prošla i kolona sa 2000 zarobljenih srpskih vojnika sa ratišta kojima su krišom doturali hranu i vodu, a kasnije i mnoga internirana lica iz južnih delova Srema koja su austrougarske vlasti odvodile u logore. Od srpskih zarobljenih vojnika su i saznali za ishode ranijih borbi i događaje vezane za bitke.
   Sudbonosan događaj zadesilo je mesto 16. septembra 1914. kada su austrougarske snage sprovodile uhapšene seljake iz Donjeg Tovarnika (naselje u opštini Pećinci u Sremu) u Petrovaradin. Među uhapšenim bio je i jedan seoski sveštenik koji je od iznemoglosti pao a zatim bio likvidiran na putu od Rume. U Irigu je osuđeno i streljano i 6 seljaka iz Šašinaca i Jarka pod teretom izdaje, jer su navodno ukazivali pomoć srpskoj vojsci. Ratni sud je zasedao u zgradi iriške žandarmerijske stanice. Sveštenik Dane Mišić tog dana bio je prisutan kad su šestorica Srba lišeni života. Uspeo je da ih ispovedi i pričesti neposredno pred smrt a potom i da zapiše njihova imena. Stradali su: Georgije Đoke Jovanović, Živan Šestanović i Dušan Kapetanović iz Jarka, i Georgije Đoke Marelj, Obrad Radosavljević i Lazar Obrovački iz Šašinaca.
   Sve navedeno, ali i mnogi drugi razlozi, pre svega taj da nisu želeli da ratuju protiv svojih srpskih sunarodnika i to u tuđinskoj, austrougarskoj uniformi, bio je povod da se velik broj Irižana prijavi u redove srpske vojske. Zvanično formiranje srpskih dobrovoljačkih jedinica otpočelo je u Rusiji novembra 1915. I pre nastanka dobrovoljačkih jedinica Rusija je pomagala sve one Južne Slovene koji su želeli da dobrovoljno stupe u srpsku vojsku. Zbog toga je jula 1915. srpska vlada uputila u Rusiju delegaciju da organizuje prebacivanje južnoslovenskih ratnih zarobljenika koji su izrazili želju da se u redovima srpske vojske bore protiv zajedničkog neprijatelja.11 Spisak dela dobrovoljaca koji su pristupili srpskoj vojsci, za mesto Irig, urađen je po podacima iz registra dobrovoljaca kojima je dodeljena agrarna zemlja na području komisije u Vukovaru (za Srem), fonda 99, Arhiva Vojvodine. Podaci su formirani na osnovi mesta rođenja dobrovoljca.

   Mihajlo Stojaković (1923‒1997) bivši je predsednik novosadske podružnice udruženja potomaka i poštovalaca ratnih dobrovoljaca oslobodilačkih ratova Srbije i Crne Gore 1912‒1918. godine, čiji se lič- ni fond nalazi u Arhivu Vojvodine, pod brojem F. 496. Sastavio je spisak srpskih ratnih dobrovoljaca iz Srema koji su bili u sastavu Prve srpske dobrovoljačke divizije, ali i drugih. Navodi i jedan spisak poginulih lica na Dobrudžanskom frontu. Napominjem da ovi podaci nisu zvanični, ali se mogu smatrati pouzdanim i relevantnim.
   U delu Olujno doba, Hronika Iriga i okoline, Milutin Stanišić Vuksanov navodi da su mnogi Srbi iz Vojvodine, naročito iz Srema, odmah posta- li vojnici hrabre balkanske zemlje, Srbije, da su prošli Albaniju, sve do konačnog oslobođenja. Tako imenom i prezimenom navodi: Mitra Kasapskog, Marka i Miloša Gudurića, Nikolu i Draga Barkovića. Takođe, autor navodi i da je šezdeset Irižana stupilo u srpsku vojsku nakon predaje Rusima na Karpatima, dok su služili u austrougarskoj uniformi. Mnoga imena se poklapaju sa spiskom koji sam lično u radu tabelarno predstavio.

   Miroslav Jaćimović, msr Arhiv Vojvodine, Novi Sad

   Izvor: Spomenica istorijskog arhiva „Srem“, 14, Sremska Mitrovica, 2015.

   Odgovori

10. 12. april 2019. u 12:44

    Vojislav Ananić

    Vrdnik

    U srednjem veku imao je utvrđenje i varoš. Prvi put je zabeležen 1315. Zabeležen je i 1702. 1734. imao je 63 doma, 1756. 40, 1774. 107, a 1791. 151 dom sa 654. duše. 1810. imao je 164 doma, a 1808. 932 duše.

    Potesi: Okot, Drumske njive, Srednji do, Gornji i Donji Čeplisad, Gumnište, Narotak, Vuksanove njive, Strmoglavac, Pećine, Begovina, Kruševlje, Fenje, Galamboš, Zoravna, Lipovac, Vlajića do, Bekatovo, Gornji i Donji Aldov, Lagum, Somnji rep, Murgin točak, Jorgovan, Belengir, Vraiov do, Grba, Kula, Soje, Gatarice, Vitezić, Spahijske livade, Jankovac, Gornje livade, Gvozdena vrata, Velika međa, Mala pećina, Majdan, Ritić, Rusina, Trska, Za kulom, U gore, Rekećaš, Dobra voda, Jermoš, Dubočac, Bara, Peskara, Zucalica, Deonice, Majur, Gaj, Kamenita Tatarica, Veliko busje, Jelenova bara, Vrbice, Petrov šestar, Drenovo, Dositijevac, Kratko, Popov breg, Krvavić, Bikoč, Orlovac, Lipova anta, Dobra voda, Kula, Klenova anta.

    Izvor: Srbi u Sremu 1736/7 – Dušan J. Popović, Beograd

    Odgovori