Poreklo prezimena Šaranac

Stojan Karadžić, Vuk Šibalić: „Drobnjak i porodice u DROBNJAKU i njihovo porijeklo“, II dopunsko izdanje, Beograd, 1997, IŠ ‘Stručna knjiga’

ŠARANCI

Ovo hercegovačko pleme naselilo je drobnjačku teritoriju na lijevoj obali rijeke Tare, od Gradine iznad Dobrilovine do Pirliktora i veliki dio planine Sinjajevine. Ova oblast je bila prije doseljenja Šaranaca naseljena samo sa dva bratstva – Šljivančanima i Roćenima. Naseljenje Šaranaca izvršeno je u drugoj polovini 17. vijeka, a tada su naseljena sela Rudanca i Jelina Gora.

Preci tada doseljenih Šaranaca živjeli su u hercegovačkim mjestima Plani, koja se nalazi između Gacka i Bileće, te Gacku i Zaođu, u okolini Gacka.

Prema prostoru koji su zauzimali, izgleda da su bili veliko pleme. Padom Hercegovine pod Turke, u drugoj polovini 15. vijeka, i ovo pleme je bilo stalna meta turskih napada. Plemenski starješina je tada bio Mijailo Vlastelinović, koji je bio čuvena i poznata ličnost. Imao je nadimak Šarac, zbog lica koje je bilo išarano krastama još u mladosti. Mijailo je imao sedam sinova i svi su bili imućni. Potomci Mijaila Šarca po njemu se prozvaše Šaranci.

Najmlađi Mijailov sin Jovan bio je oženjen Ružicom, najljepšom djevojkom iz Trebinja, od bratstva Draškovića. U nju se zagleda Ibrahim-beg od Mostara i jednom prilikom je ugrabi i na silu povede. Mijailo sa sinovima i ostalim bratstvenicima pođe u potjeru za Turcima, prijekim putevima ih preteknu, većinu Turaka pobiju, a Ružicu spasu.

Poslije ovog događaja Mijailo okupi sve Vlastelinoviće na dogovor i odluče da jedan dio rođaka ostane na svojim imanjima, a Mijailo se, sa šest sinova, odselio pod planinu Njegoš; na imanju ostane njegov najmlađi sin Aleksa. Njega Turci uhvate i povedu u Travnik kod vezira, neke Vlastelinoviće poubijaju, a neke zarobe i odvedu u ropstvo, a imanja im razure. Aleksu Turci poturče i vrate u Planu na njegovo imanje, s nalogom da nagovori oca Mijaila i braću da se poturče i da vrate imanje. Jedan Mijailov sin se odvoji od oca i braće i vrati na imanje u Gacko, uz čvrsto obećanje brata Alekse da neće biti poturčen. Od njega je bratstvo Zimonjići. Mijailo ne htjedne da se vrati u Planu, već se ispod planine Njegoš, s ostalih pet sinova, odseli u Bjelopavliće i naseli u selu Martinićima.

Razurom Vlastelinovića u Plani, Gacku i Zaođu, neki od njih se odsele preko Save i Dunava u Srem, a neki u Dubrovnik. Od odseljenih u Dubrovnik naročito se istakao Sava Anđelić, koji je imao zvanje vojvode; njemu je podignut spomenik u Herceg Novom.

Raseljenjem Vlastelinovića nestao je i naziv ovog plemena, a od ostatka njihovih potomaka formirala su se nova bratstva. Od poturčenog Alekse, koji dobi ime Abdo, postadoše Avdići, od neke babe Babići, dalje Zimonjići, Šarenci, Parežani i Žerajići. Oni i danas žive u Hercegovini.

Naseljenjem Mijaila-Šarca u Martinićima nije bilo riješeno pitanje njihovog stalnog boravka iz dva razoga. Prvo, nijesu imali dovoljno zemlje za obrađivanje, a drugo, morali su odlukom plemena Bjelopavlića da prihvate njihovu krsnu slavu Svetu Petku; oni na to ne pristanu, već se njih četiri brata, poslije očeve smrti, odsele u pusti nenaseljeni kraj kod Kolašina, između rijeke Plašnice i Bistrice i taj kraj nazvaše Plana, radi sjećanja na svoj zavičaj u Hercegovini.

Njihov brat Sava bio je pismen i postavljen je za sveštenika u Martinićima; prihvatio je slavu Svetu Petku i ostao da živi sa svojom porodicom u Martinićima. Njegovi potomci se po njemu prozovu Popovići. Savin sin Petar takođe je bio sveštenik. On iz osvete ubije neke komšije Filipoviće, pa je zbog toga morao biti raščinjen (raspopljen). Njegove potomke prozvaše Raspopovići; oni i danas žive u Martinićima. Od ovog bratstva bili su čuveni Mato i Raško Raspopovići, koji su opjevani u narodnim pjesmama. Od njih su na uže Radovići, prozvani po Radu, ocu Raškovu.

Krajem 16. vijeka, kada su se Šaranci doselili u Gornji Kolašin, Kolašinom je upravljao knez Gruja, koji je priznavao vlast bosanskog vilajeta, a stanovao je u Grujića polju, koje je po Gruji tako nazvano. Knez Gruja je svake godine skupljao od naroda nešto danka i odnosio ga u Travnik veziru, kao znak priznavanja njegove vlasti, Zauzvrat, vezir mu je dao povlasticu da ih niko od Turaka ne može uznemiravati.

Knez Gruja je imao samo jednu ćerku, koja se udala za Mira Šaranca, unuka Mijaila Šaranca, a on je poslije smrti kneza Gruje postao knez i nasljednik cjelokupnog imanja. Knez Miro je bio bistar i dostojanstveno je knezovao kolašinskim krajem. I on je doživio duboku starost.

U početku doseljenja i naseljavanja kolašinskog kraja, bili su mirni i brzo su se namnožili i obogatili. Ali, kasnije, u drugoj polovini 17. vijeka, u kolašinski kraj su se počeli doseljavati muslimani, koji su vršili pritisak na pravoslavno stanovništvo, od kojih su neki primali islam i ta se napast naglo širila. Šarancima je bivalo sve teže da se održe u svojim granicama i da zadrže privilegije koje su do tada uživali.

Pod sve češćim pritiscima, Šaranci se odluče na ponovno preseljenje. Ovoga puta odluče da se nasele na drobnjačko zemljište između Sinjajevine, Pirliktora i rijeke Tare, koje je bilo većim dijelom nenaseljeno poslije protjerivanja Kriča iz Drobnjaka na desnu obalu rijeke Tare.

Zna se da se knez Miro ženio dva puta i da su mu se sinovi iz prvog braka odselili u Srem, kod svojih bratstvenika, koji su se tamo odselili još iz hercegovačke Plane; tamo se njihovi potomci prozovu Kneževići.

Jedna šaranska porodica od bratstva Anđelića vrati se u Hercegovinu, u selo Zaođe, na svoju starevinu, i tamo se nastane kod svojih rođaka Anđelića, gdje i danas žive njihovi potomci.

Jedan je Šaranac bio oženjen iz mjesta Krička, iz govevaljskog kraja. Kako je rano poginuo u boju s Turcima, njegova žena, mlada udovica, vrati se sa sinčićem u rod. Tamo se preuda za nekog „Ćosa“. Pošto Ćoso nije imao djece sa šaranskom udovicom on njenog sina koga je dovela iz prvog braka posini i da mu svoje imanje u nasljedstvo, pa se njegovi potomci po očuhu Ćosu prozvaše Ćosovići. Od Ćosovića se kasnije odvoji bratstvo Ćorovići.

Sva šaranska bratstva koja se danas prezivaju Kneževići, potomci su kneza Mira, Rajičevići od Rajiča Šaranca, Vukovići od Vuka Šaranca, i Anđeliđi. Neka su se kasnije razgranala na druga bratstva.

IZVOR: Stojan Karadžić, Vuk Šibalić: Drobnjak i porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo, 1997, priredio saradnik portala POREKLO Vojislav Ananić