Znameniti slikar Branko Popović

Branko Stojanov Popović (1882-1944) je veliki srpski slikar u periodu između svetskih ratova. Nije toliko poznat široj javnosti iz razloga što je sve do 1990-ih bilo praktično zabranjeno, a u svakom slučaju – nepoželjno, o njemu pisati u stručnoj literaturi, te ga tako uglavnom nema ni u naučnim radovima o našem slikarstvu iz perioda posle Drugog svetskog rata.

Branko Popović je potekao u dobrostojećoj i uglednoj užičkoj porodici koja je dala veliki broj sveštenika, po čemu i nose prezime. Branko je došao u Beograd na školovanje 1894. godine kao 12-godišnji dečak. 1905. godine završio je Tehnički fakultet kao inženjer arhitekture, čiji je kasnije bio dekan i profesor u godinama uoči i tokom Drugog svetskog rata. Borio se u balkanskim i Prvom svetskom ratu, ranjavan je, i kao oficir Sedmog pešadijskog puka stekao je čin rezervnog potpukovnika jugoslovenske kraljevske vojske. Nosilac je sedam odlikovanja, među kojima i francuske Legije časti. Na žalost, odlikovanja su uništena 6. aprila 1941. godine kada je nemačka bomba pogodila i potpuno uništila kuću u kojoj je Branko živeo, o čemu će biti reči kasnije. Potomci Branka Popovića su u posedu kopije Legije časti koju je njegovom sinu Prijezdi Popoviću izdala Republika Francuska 1983. godine. Od naših odlikovanja, Branko je nosilac sledećih: Belog orla sa mačevima petog reda, Zlatne medalje za hrabrost, Srebrne medalje za hrabrost, Svetog Save trećeg reda i Medalje za vojničke vrline, kao i još jednog francuskog odlikovanja – Ratnog krsta sa palmama.

Iz Kartona ličnih i službenih podataka oficira (vojnih činovnika) Ministarstva vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije

Kopija Legije časti

Kao veoma talentovan za slikarstvo, Branko se školovao u slikarskim školama i akademijama u Minhenu i Parizu (1905-1912). Objavio je veći broj kritika, ogleda i studija o umetnosti. Naslikao je oko 100 slika, od kojih je 80 sačuvano (jedan deo je uništen u Brankovoj kući u požaru izazvanom nemačkom bombom 6. aprila 1941. godine). Većina slika se nalazi kod njegovih potomaka, a nekoliko njih u muzejima, tako i u Narodnom muzeju Srbije. Bio je jedan od osnivača umetničke grupe “Oblik” koja je postojala u razdoblju između 1926. i 1939. godine. Osnivači ove umetničke grupe bili su, između ostalih, i naši čuveni slikari Sava Šumanović i Petar Dobrović i vajar Toma Rosandić. Grupi se kasnije priključuju i Milan Konjović, Stojan Aralica, Ignjat Job, Dragiša Brašovan, Marko Čelebonović i drugi poznati umetnici. Između svetskih ratova, slike Branka Popovića izlagane su u Parizu, Filadelfiji, Londonu, Rimu i Veneciji.

Autoportret u majorskoj uniformi

Brankova slika Sveti Naum

Branko je bio veliki patriota, demokrata i anglofil. Zbog toga je tokom okupacije 1941-1944. godine, više puta je bio hapšen od strane nemačkih okupacionih vlasti i saslušavan od zloglasne nemačke policije, a jedno vreme bio je zatočen i u Banjičkom logoru. Iako je bio antikomunista, u više navrata je pomagao svojim studentima SKOJ-evcima da pobegnu sa fakulteta pred nemačkim racijama, kao što je pomagao i antifašističkoj omladini iz monarhističkog pokreta SOPO. Međutim, i pored svega, za Branka nije bilo milosti nakon oslobođenja Beograda u jesen 1944. godine. Iako je oslobodioce 20. oktobra dočekao srećan, sa flašom rakije da sa partizanima i crvenoarmejcima nazdravi oslobođenju, u novembru 1944. godine je uhapšen od komunističkih vlasti i odveden u nepoznatom pravcu. Kasnije je u izdanju „Politike“ od 27. novembra objavljen spisak 105 streljanih Beograđana koji su okvalifikovani kao „narodni neprijatelji“. U suštini, iza ubistva Branka Popovića i proglašenja za „narodnog neprijatelja“ stoji otimačina njegove imovine i umetničkog blaga. Pretpostavlja se da je, sa ostalima, streljan u Topčideru. Posmrtni ostaci mu, najverovatnije, počivaju u zajedničkoj grobnici u Manastiru Vavedenja Presvete Bogorodice na Topčiderskom Brdu. Nakon ove osude, bez ikakvog sprovedenog postupka i pisane presude, sva imovina Branka Popovića je konfiskovana, a njegova porodica u jednom trenutku bukvalno izbačena na ulicu.

“Politika”, 27. novembar 1944. godine, sa neistinama o Branku Popoviću

Inače, Branko i njegova supruga Divna (dev. Naunović) posedovali su četiri zgrade u samom centru Beograda: u ul. Kneza Mihaila 24, Cara Uroša 22, Kralja Milana 47 i Đure Jakšića 13. Branko je posedovao i veoma vredan atelje, koji je naročito bio na meti jednog Brozovog slikara. Branko je bio i jedan od malog kruga Beograđana koji su posedovali automobil još krajem 1920-ih. No, osim materijalnog bogatstva, ono još važnije je da je Branko bio veoma ugledan građanin, prijatelj mnogih poznatih Srba toga vremena (među kojima i dvojice kasnije kanonizovanih svetitelja – vladike Nikolaja Velimirovića i oca Justina Popovića), omiljen i kao umetnik i kao profesor i kao čovek.

Branko (sasvim levo) i njegova žena Divna sa prijateljima

Srednji Brankov sin, poznati beogradski advokat pok. Prijezda Popović, pokrenuo je 2006. godine postupak rehabilitacije svog oca pred Okružnim sudom u Beogradu, koji je uspešno okončao 2007. godine, kada je doneto rešenje kojim je Branko Popović rehabilitovan. U međuvremenu, od sredine poslednje decenije 20. veka, ime Branka Popovića ponovo postaje dostupno javnosti, kao i njegovi radovi koji su (od 1996. godine) predstavljeni na izložbama u Beogradu, Novom Sadu, Užicu, Zrenjaninu, i kao vrhunac na izložbi u Narodnom muzeju 2011. godine.

Naslovna strana Rešenja o rehabilitaciji Branka Popovića

Branko Popović je sa porodicom živeo u kući u ulici Đure Jakšića u broju 13. Kako je navedeno, kuća je potpuno uništena u bombardovanju 6. aprila 1941. godine, kada je, osim njegovih ratnih odlikovanja, stradao i jedan broj njegovih slika. Danas ne postoji broj 13 u ulici Đure Jakšića.

Poreklo Branka Popovića:

Najstariji predak kojeg Popovići pamte je pop Aćim (rođen oko 1775). U zlatiborski kraj, na Mačkat, prema porodičnom predanju doselio se njegov đed sredinom 18. veka. Aćim je bio sveštenik, paroh užičko-čajetinski, a nakon ženine smrti se zamonašio, dobivši monaško ime Gerasim i bio je jedno vreme starešina Manastira Karan. Po njemu su potomci dobili prezime Popović (ranije prezime ne znaju). Imao je sinove Branka i popa Vladimira, koji su živeli u Užicu. Branko (1806-1870) je bio kmet užički, blizak knjazu Mihailu. Brankov sin Stojan (1841-1921) bio je užički industrijalac i jedno vreme predsednik užičke opštine. Stojan je imao petoro dece (troje umrli kao deca) od kojih je najmlađi – slikar Branko Popović. Slava ovih užičkih Popovića je Đurđic. Majka Brankova je Jefimija (1848-1919), zvana Fema, ona je od Dragičevića iz Osmaka ispod Majevice.

Branko je oženio Divnu (1893-1977), od stare beogradske familije Naunović (često ih pogrešno upisuju kao Naumović). Naunovići su cincarskog porekla, a u Beograd je sredinom 19. veka kao mladić došao Rista Naunov (1828-1890), kasnije poznati beogradski trgovac hadži-Rista Naunović. Brankova žena Divna je njegova unuka. Branko i Divna su izrodili tri sina, sva trojica su ostavili značajan trag, svaki u svojoj struci: Simeon (1922-2010) je, kao i otac mu, bio arhitekta, Prijezda (1924-2012) advokat, a Borivoje (1926-2014) sportski novinar.

Divna Popović (sedi, druga sa leva) na izletu

Prema predanju, predak Popovića se u zlatiborski kraj doselio iz Hercegovine. Međutim, genetika ne ide u prilog ovome. Naime, pre nekoliko godina, unuk Branka Popovića je testirao Y-hromozom i utvrđeno je da je nosilac haplogrupe T L206 M70 Y11151. Ovu genetiku ne nalazimo u Hercegovini, a znamo da je ova oblast temeljno genetički obrađena u organizaciji Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“, o čemu je objavljena i knjiga. Sa druge strane, haplogrupu T grana Y11151 nalazimo kod dva roda u zapadnoj Makedoniji, u gostivarskom kraju. U pitanju su Janevski (pre Drugog svetskog rata prezime im je bilo Janković) i Ristići iz sela Vrutok, sa slavom Aranđelovdan. Haplogrupa T je izuzetno retka kod nas i raštrkana je po celoj Srbiji, ali bi se moglo zaključiti da je znatnije zastupljena u južnim krajevima, u Makedoniji i na KiM.

Haplogrupa T je veoma stara genetika, što dokazuje i njena rasutost širom Evrope, Bliskog Istoka i Severne Afrike. U Evropi je ima skoro svuda, osim na krajem zapadu i severu Evrope, ali gotovo nigde ne prelazi 3-4%, osim u mediteranskom delu (Španija, Italija, Grčka), što ukazuje na pravac širenja sa juga. U Evropu su je najverovatnije doneli neolitski farmeri sa Bliskog Istoka, a Mediteranom su je mogli širiti Feničani (u Libanu je danas oko 5% nosilaca ove genetike). Kod nas je zastupljenost ove haplgrupe 1-2% u jugoistočnijim krajevima, ispod 1% u zapadnim, dok je u nekim oblastima (dinarski krajevi – Crna Gora, Hercegovina), prema dosadašnjim saznanjima, nema.

Imajući u vidu navedeno, o poreklu Brankovih Popovića mogao bi se doneti sledeći zaključak: njihovi daleki preci u muškoj liniji su stanovnici Balkana još iz neolitskog doba, i tu su, verovatno na području geografske Makedonije, živeli u antičko doba. Dakle, spadaju u krug preslovenskog balkanskog stanovništva. Živeći sa Slovenima, vremenom su slavizirani, odnosno primili su srbski etnički identitet. Ne znamo odakle je pop Aćim, ili njegov predak, došao u zlatiborski kraj, ali sudeći prema sličnosti utvrđenih rezultata Popovića i pomenuta dva roda iz gostivarskog kraja, njihova matica bi mogla biti severozapadna Makedonija. Činjenica da je rodonačelnik Aćim bio sveštenik možda objašnjava dolazak na Zlatibor, s obzirom da sveštenički poziv nije nužno pratio prirodne seobe stanovništva, već je tu pop Aćim mogao biti raspoređen na službu. A opet, možda se neki Aćimov predak iz matice iselio, recimo, u vreme Velike seobe Srba 1690. godine, pa se zaustavio na Zlatiboru. Tako da ne možemo sa sigurnošću reći na koji način i u kom vremenskom razdoblju je došlo do ove seobe predaka Popovića.

I za kraj, želeo bih da iznesem svoje mišljenje da Branko Popović zaslužuje da barem neka uličica, skver ili plato u Beogradu ponesu njegovo ime, možda dogodine na 80-godišnjicu njegovog postradanja.

Izvori:

kazivanja potomaka Branka Popovića

autentična dokumentacija, fotografije i umetničke slike Branka Popovića

rodoslov mačkatskih Popovića

internet stranice o Branku Popoviću

internet stranica Porekla

Srpski DNK projekat

internet stranica Eupedia

Naslovna slika: Branko Popović 1940. godine