Oto Bihalji-Merin (Zemun, 3. januar 1904 – Beograd, 22. decembar 1993) srpski i jugoslovenski književnik, publicista, istoričar umetnosti i likovni kritičar jevrejskog porekla, rođen je kao Oto Bihali, sin Davida Bihalija i Klare rođene Šenman.
Porodica Bihali spada u grupu mađarskih Jevreja. U Novi Sad se oko 1830. godine doselio Isak Bihali, rođen u Budimu 1798. godine. Bio je oženjen sa Terezijom iz Bačkog Petrovca sa kojom je imao sinove Davida (1837-1857) i Ignaca (1843-1904), i ćerke Hani (1831), Regi (1837), Rozi (1840), Rezi (1846) i Emi (1854). Isak Bihali je preminuo u Novom Sadu 17. januara 1861. godine.
Treba napomenuti da se u popisu novosadskih Jevreja iz 1848. godine nalazi i Mojsej Bihali, rođen u Budimu 1812. godine. Moguće je da je u pitanju Isakov brat.
Isakov sin, Ignac Bihali (Šalmeal Barel) (Novi Sad, 1843 – Zemun, 2.3.1904) bio je oženjen sa Mari Belgrader. U braku su imali Davida (Beograd, 1871 – Zemun, 1953), Rosu (1875), Hermana (8.2.1877. Zemun), Elisu (28.8.1880. Sremska Mitrovica), Judit (21.4.1883. Zemun), Isidora (1885). Herman Bihali se oženio 18.6.1905. godine sa Irmom Marijom Berger (Budimpešta, 15.10.1886 – Zemun, 1968) sa kojom je imao sinove Đuru (1906) i Feliksa Srećka (1909. Zemun). Elisa Bihali se udala 1913. godine za Mora Cukmana. Isidorova uspruga je bila Terezija Šatner (1893) i sa njom je imao sina Omrija (1920). Ignac i Mari Bihali su se često selili što se najbolje vidi po mestima rođenja njihove dece.
Ignacov sin, David Bihali (Beograd, 1871 – Zemun, 1953) je bio oženjen Klarom Šenman sa kojom je imao ćerku Leoniju (1895) udatu za Gustava Hermana, i dva sina: Pavle (Paul) (8.8.1898) i Oto (31.1904). David Bihali je posedovao molersku farbarsku radionicu u Zemunu. Porodica Bihali se preselila u Budimpeštu 1915. godine, da bi se ponovo vratila u Zemun već 1918. godine.
Braća Pavle i Oto Bihali 1928. godine osnivaju izdavačko preduzeće NOLIT (NOva LITeratura). Formiran je Literarni odbor književne zajednice Nolit i Redakcioni odbor časopisa Nova literatura, koji su sačinjavali: Graf Georg Arko, profesor Ljubo Babić, Henri Barbuse, dr. Adolf Bene, dr. Fric Brupbaher, Johan R.Beher, A. Cesarec, profesor Albert Ajnštajn, režiser S. M. Ajnštajn, Maksim Gorki, dr. Branko Gavela, dr Manfred Georg, George Gros, S. Galogaza, dr. Karl Grinberg, Panait Istrati, Aleksandra Kolontay, prof. Kete Kolvic, dr. Kurt Kerston, Egon Ervin Kiš, Kurt Kleber, Leo Lania, Dragiša Mihajlović, prof. Zdenek Nejedly, Gerhard Pol, dr. Alfons Pake, Ervin Piskator, Tarasov Rodionov, dr. Frajher von Šenajh, Upton Sinkler, dr. Helene Steker, A. Serafinovic, Dragiša Vasić dr. Armin T. Vegener, F. C. Vajskof. Uspeli su da okupi reprezentativni skup intelektualaca, vodećih umova u literaturi i nauci iz zemlje i inostranstva. Ovome spisku treba dodati imena saradnika u pojedinim brojevima časopisa Nova literatura, kao što su Andre Bailon, Jaroslav Hašek, Teodor Dreiser, Džek London, Otokar Keršovani, Josip Kulundžić, dr Hugo Klajn, Branko Kreft, Tone Seliškar, Velibor Gligorić, Veselin Masleša, Janko Đonović i drugi.
Već 1929. godine je zabranjeno dalje izlaženje časopisa Nova literatura, a 1930. godine Pavle Bihali je uhapšen po Zakonu o zaštiti države. Izložen je teškom mučenju u tzv. Glavnjači, koje je ostavilo trajne telesne posledice. Nolitova izdanja su uticala na formiranje pogleda na svet čitavih generacija jugoslovenske omladine, sve do okupacije 1941. godine. Pavle Bihali je streljan između 1. i 8. jula 1941. godine u Beogradu.
David Bihali je mnogo doprineo da se njegovi sinovi zainteresuju za literaturu, jer je u slobodno vreme čitao Bajrona, Šilera, Hajnea, Torkvata Tasa, Ivana Gundulića, Dositeja Obradovića, a iznad svega je voleo Šekspirove drame. Dok je otac, kao kasnije i Pavle, postajao od zanatlije intelektualac putem samostalnih studija i samoobrazovanja, Oto je imao privilegiju da studira na umetničkoj akademiji u Berlinu. U tom gradu je upoznao mnoge napredne intelektualce u drugoj polovini dvadesetih i tokom tridesetih godina ovog veka. Njegove veze sa ovim naprednim krugovima doprinele su da se mnoga slavna imena nađu na spisku saradnika izdavačkog preduzeća NOLIT.
U Harkovu, 1930. godine Oto Bihali učestvuje na kongresu revolucionarnih pisaca. Po povratku iz Harkova, susreće svoju životnu saputnicu Lizu sa kojom će ostati do kraja života u dubokom uzajamnom poštovanju i ljubavi. Zajedno sa njom posmatrao je kako pred Humboltovim univerzitetom u Berlinu, nacisti pale knjige, kako gori Rajstag 1933. godine, kako obijaju i pustoše jevrejske radnje uz preteće poruke. Bio je svedok rađanja nacizma i osetio potrebu da mu se snažno odupre. Ubrzo napušta Berlin, odlazi u Pariz, gde sa Arturom Kestlerom i Maneom Sperberom osniva Institut za borbu protiv fašizma. Do 1936. godine radi kao novinar i publicista, živeći na relaciji Francuska – Švajcarska. Počinje, kao novinar i publicista, član Komunističke partije Nemačke da objavljuje razne tekstove pod različitim pseudonimima. Njegova ideja komunizma u suštini je ideja borbe za pravednije društvo. Čiste progresivne ideje komunizma za koji se Bihailji zalagao nemaju ništa sa idolopoklonstvom, sa granicama i državnim poretkom. Od 1936. godine postaje član internacionalnih brigada u španskom građanskom ratu, gde se na strani republikanaca borio protiv snaga generala Franka. Kao reakciju na Hitlerov progon moderne umetnosti, Bihalji će pod pseudonimom Peter Tene, uz predgovor Herberta Rida 1938. godine, napisati Modern German Art. Šesdesetih godina u Austriji dobija Herderovu nagradu za povezivanje naroda putem umetnosti i još čitav niz plaketa, ordena, od kojih takođe treba izdvojiti nagradu, koju je dobio u Nemačkoj, kao prvi Jugosloven, krst za zasluge zbog odbrane nemačke umetnosti od nacizma. Pred početak Drugog svetskog rata, uz pomoć Tomasa Mana, dobija dozvolu za iseljenje u Ameriku. Umesto toga vraća se u Kraljevinu Jugoslaviju gde je ubrzo bio zarobljen kao oficir. Rat je preživeo zahvaljujući tome što je bio u zarobljeničkom vojnom logoru posle kapitulacije kraljevske jugoslovenske vojske. U zarobljeništvu je uradio čitav niz portreta zarobljenih oficira.
Posle rata vraća se u Beograd , gde nastavlja uz nesebičnu Lizinu pomoć neumorno da piše i objavljuje mnogobrojne naslove, sve do svoje smrti 22. decembra 1993. godine. U periodu, neposredno posle rata, kada je umetnost na tlu Jugoslavije bila, sticajem okolnosti preplavljena uticajima socijalističkog realizma SSSR-a, Bihalji je afirmisao i populisao modernu i naivnu likovnu umetnost. Vodio je korespodenciju sa velikim brojem slavnih ličnosti, presudnih za stvaranje moderne misli u književnosti, umetnosti, muzici, politici počev od Tomasa i Hajnriha Mana, Brehta, preko Malroa, Sartra i Maksima Gorkog, Hemingveja i Foknera, Pikasa itd. Muzej naivne i marginalne umetnosti u Jagodini, inicirao je osnivanje Fonda Oto Bihalji Merin u znak sećanja i poštovanja, a počev od 2009. godine na najvećoj međunarodnoj manifestaciji – Bijenalu naivne i marginalne umetnosti, periodično se dodeljuje Počasno priznanje Oto Bihalji Merin istoričarima umetnosti, novinarima, dizajnerima, značajnim umetnicima, likovnim kritičarima za izuzetne doprinose na polju afirmacije naivne i marginalne umetnosti. Stan Bihaljijevih u Nemanjinoj ulici, trezor vrednih umetničkih dela, knjiga, rukopisa, fotografija, prepiski koje tek treba proučiti, od nedavno je Salon Oto Bihalji Merin. Kao simbol Otovog zaveta da se nastavi rad na afirmaciji naivnih i marginalnih umetnika, izdavanjem publikacija, organizovanjem izložbi, međunarodnom saradnjom stan je poklonjen Muzeju naivne i marginalne umetnosti u Jagodini.
Izvor:
Radovan Sremac, Jevrejske porodice u Novom Sadu i okolini. Šid, 2019.
Radovan Sremac, Jevrejske porodice u Zemunu i okolini. Novi Sad, 2020.
http://joz.rs/grobljeweb/index.html
https://web.archive.org/web/20141201005318/http://naiveart.rs/biblio.htm
Komentari (0)