Poreklo stanovništva sela Kosijeri, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr. Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan
Položaj sela.
Sada se y ovo naselje od Cetinja stiže novim putem preko Bokova. Dio puta do Bokova dug 5,5 km radili su zajedno Bokovljani i Kosijerani, a dio od Bokova do Kosijera, dug 4,5 km, Kosijerani uz. pomoć Đinovića. Građen je od 1957. do 1962. god. Isti put se nastavlja (2,5 km) do Đinovića, a završen je 1967. god. Kosijeri se nalaze u izduženom koritastom ulegnuću, okruženom visokim brdima, naročito u zapadnom dijelu, dok je istočni dio više otvoren ka Đinovićima. To tzv. „Kosijersko korito“ je dosta okomito spušteno između Debeljaka i Ćukovca s jedne i Mijokova vrha i Kupuljara s druge strane. Zapadni dio „korita“ do Paličevog ždrijela je uži, zatvoreniji i viši od dijela istočno Od tog Ždrijela. Prvi se naziva Gornji, a drugi Donji Kosijeri. Inače se širim potezom pomeđu Debeljaka i Kupuljara prostire bregovita visoravan koja je od istoka zatvorena brdašcima Zelenikovcem i Miloševim kršem. Između prvog i istočnog ogranka Kupuljara proširenje se sužava u Ilinsko Ždrijelo, koje čini sponu između Kosijera i Đinovića. Morfološki gledano, Kosijeri predstavljaju znatno izdvojenu cjelinu čija je prostorna osovina samo „korito“, a okolni viši, bregoviti i nagnuti dijelovi čine šire područje atara. Njegova granica počinje sa zapada od Sinsića i ide ispod Ćepurin dola, gdje prelazi stazu za Mikuliće pa se niže Donjeg krša i Gole glave, obuhvatajući Zamsđe i Vrhove, spušta preko Vranjskog krša i Ivanovog grada dalje na jug na Sokolske uble, Ilinske strane i Vukove rupe. Dalje prelazi stazu za Đinoviće i kod škole produžuje stazom do Bukovca. Odatle se nastavlja na Debeljak, te, obuhvatajući Prašni do, Osoje i Latkov do, izbija na Sinsić. U tom okviru atar je dug (SZ—JI) 4,6 km, širok (SI–JZ) 2,9 km i zahvata 13,28 km2 površine. Visina sela (kod crkve) je 520 m.
Istorijat.
Kosijeri su staro naselje. Sudeći prema ostacima starih selišta, brojnim toponimima i predanju, u Kosijerima je živjela neka od preslovenskih skupina stanovništva. U kotorskim izvorima prvi pomen Kosijera potiče iz 1435. godine. U turskim defterima iz 1521. i 1523. kao mahale sela Kosijera zavedeni su Mikulići i Radijevići, odnosno Radilevići. Prva je po prvom defteru imala 32 kuće, a po drugom 22, a. druga 45, odnosno 26. Gotovo jedan vijek kasnije Bolica navodi da su Kosijeri imali 36 domova i 90 vojnika, a Dipre i Somijer početkom 19. vijeka kažu da su imali 40 domova. Godine 1865. imali su (vjerovatno sa Vinovićima) 102 d., a 1883. i 1903. samo oni 71, odnosno 78 d. Jovićević je y selu popisao 74 d. Do 1925. taj broj se popeo na 85 sa 371 stanovnikom. A zatim je bilo: 1948 (57 :264), 1953 (62 :267), 1961 (51 :187) i 1971 (38 :107). U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (7 :5), sa 2 (11 :9), sa 3—5
(23 : 11) i sa više od 5 (10 :3). Istovremene promjene y glavnim grupama starosno-polne strukture izgledale su ovake: u prvoj 60:17 (ž.30:12), y drugoj 82 : 41 (Ž. 46 :27) i u trećoj 45:49 (ž. 27 :24).
Struktura stanovništva.
Obrazovna obilježja mještana tada su bila: bez škole 50:42 (ž. 38 :36), sa četvorogodišnjom 104:47 (ž. 49 19), sa osmogodišnjom 6 :3 (ž. 1 :2), sa srednjom 5 :3, sa višom 0 : 1 i kvalifikovanih radnika 7:4, a nepismenih 36:37 (ž. 30:29).
S druge strane tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava izgledala ovako: bez zemlje (1 : 1), do 2 ha (9 :31), sa 2—5 (19 :2), sa 5—10 (14 2), i sa preko 10 ća (8 : 2), odnosno poljoprivrednih 25 : 12, mješovitih 24 : 6 i nepoljoprivrednih 2 : 20.
U 1953. godini 109 aktivnih izdržavalo je 141 lice; y poljoprivredi 95 : 123, a sa ličnim primanjima bilo ih je 17. Taj odnos u naredna dva popisa promjenio se tako da je aktivnih bilo 91 :39, izdržavanih 82 :46; y poljoprivredi 60 28 i 39 20, a sa ličnim primanjima 14 : 22 lica.
Tip sela.
Kosijeri su polurazbijeno naselje. Sačinjava ga pet grupa kuća, koje su polukružno poređane oko najnižeg dijela atara, oko „korita“ Jedino se više izdvaja staro selo, tj. današnji zaselak Orašani sa 8 kuća, koji se nalazi na drugoj strani Kupuljara, udaljen od sela oko 3 km. Sa selom je povezan strmom stazom, odnosno ždrijelom između Kupuljara i Mijakovog vrha, zvanim Zborište.za Srednja udaljenost kuća Od središta sela je oko 350 m. Postojeće, nejednako zbijene grupe kuća, zbog njihove podvojenosti i naziva možemo uslovno, za razliku od Orašana, tretirati kao zaseoke. To su: Paličevo ždrijelo (6 kuća), Prisoje (8), Glavica (12), Vukovići (5) i Posjaci (5). Središnjim zaseokom smatra se Glavica, u kojoj je od 1970. godine predavnica. Od ukupno 44 kuće y selu ·– 9 je prizemnih i 35 na izbi: pod tiglenim krovom je 30, a pod slamenim 14; y 29 je daščani plafon, u 4 malterisani, a 12 je bez plafona. U međuratnom periodu pregrađivanjem y 10 kuća podvojeno je 10 soba, a u poratnom u 14 takođe isto toliko. Drugim riječima, kuće „izjedna“ Odvojene su na „kamare” i kuhinje. U stambenom fondu sela popisano je 39 stanova sa 1446 m2, od kojih su 30 iz prvog, 7 iz drugog i 2 iz trećeg perioda. Prema vrsti su: 23 jednosobna i garsonjere, 15 posebnih soba i 1 dvosobni; sa ognjištem ih je 29, a 3 su bila napuštena za duže vrijeme.
Vode.
Vode u selu su – nekoliko starih, zajedničkih ublova i izvor Studenac. Na pravcu zapad—istok ublovi se nazivaju: Kotorštica, Brestovi. Močila, Baljev uba, Ublica, Kros i Sokolski ubli. Zadnja tri su u Orašanima. Ovdje je i 30 privatnih bistijerni od kojih je poslije 1945. izgrađeno 18.
Stanovništvo.
Septembra 1973. god. u selu su živjela ova domaćinstva:
-Rajkovići (10 d.),
-Maričevići (7),
-Đurkovići (6),
-Radovići (11),
-Vujovići (2),
-Latkovići (1),
-Perišići (1) i:
-Vukadinovići (1).
Poslije 1945. Iselilo se 59 mještana i sada povremeno y selo dolazi 28 d. (najvećim dijelom iz Cetinja). Prema podacima N. Rajkovića, od početka 20. vijeka do 1941. god. iselila se 61 poredica.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
U Kosijerima još nije uvedeno električno osvjetljenje. U odnosno vrijeme domaćinstva su imala: 18 ognjište, 13 ognjište i šporet, 7 tranzistor, 21 gusle, 18 stari pribor za pečenje i verige, 13 starije vrste kreveta, 28 stolovače, 16 skrinje, 10 nove postelje itd. Nastavnik G. Radović, koji je ispunio anketu za ovo selo, ovako je komentarisao navedene podatke. „Iako selo nije mnogo udaljeno od grada u njemu se još uvijek, y suštini, zadržao stari način života. Izgradnjom kolskog puta od Cetinja do sela, život se ipak izmijenio, ali y manjoj mjeri, jer je veći dio sela raseljen. Jedan dio porodice živi i u selu i u gradu. U selu, naravno, sezonski, preko ljeta, za vrijeme obavljanja radova. Taj dio porodica je preuredio kuće, obnovio namještaj, (mada je zadržao i dobar dio staroga). Preko zime u selu živi malo porodica. Većinom su to starci i babe. Zemlja se obrađuje primitivno, a dobrim dijelom je napuštena kao što su i kuće napuštene.
Stočarstvo je za mještane bilo vodeće zanimanje. Ono je ovdje i pored ne tako malih ratarskih površina, s obzirom na goru i ispašu, bilo najunosnije. Ekonomska moć domova prvenstveno se procjenjivala brojem grla u stadu. Time je bilo uslovljeno podizanje mnogobrojnih pojata. Sada ih recimo u selu ima 39, dok 17 kuća za stoku koristi i izbe. Od njih je 28 u suvomeđi i 13 pokrivenih slamom. U novije vrijeme izbe se postepeno oslobađaju od stoke, tako da je poslije 1945. god. izgrađeno ili preuređeno 12 štala. Za smještaj živine obično se koriste izbe (u 29 slučajeva) ili se prave gotovo improvizovana skrovišta. Za magaze se koriste ako ne izbe i drugi dijelovi kuće, a ono manje prostorije dograđene uz kuće. Žito se obično sipalo u koševe i stavljalo iznad ognjišta i sušilo, a ostale potrepštine držale su se u kuhinji i po drugim dijelovima kuće.
Sve kuće u selu imaju dvorište. To je i razumljivo kad se ima u vidu šta ono znači za kuću koja drži stoku. Ona su ovdje nešto veća. Tu i tamo su ograđeni samo njihovi dijelovi, mahom oni ravniji. Ali, upotrebljivim cc smatraju (takođe za stoku) — i oni neograđeni, makar bili, kao što mahom i jesu, neravniji ; važno je da su na njima posađena stabla, naročito murve, dobrodošle koliko za hladovinu toliko i za ishranu svinja.
Okućnice su najbliže kućama, ali i ne moraju biti baš blizu, da bi se takvim smatrale. U neposrednoj blizini kuća su male „zgrade“, a veće, samo ako su pod povrćem ili pod voćem, mogu biti udaljene od kuće. U označeno vrijeme imalo ih je 31 d. i bile cy: 15 do 200 m2, 5 od 200 do 400, 6 od 400 do 600 i 5 od 600 do 1000 m2 površine.
Imanja udaljenija od kuća se u glavnim potesima prostiru u najnižoj ravni sela po dnu „korita“, tj. niže kuća. Bratstvenički potesi su do kraja 19 vijeka dosta strogo održavani i načelo preče kupnje moglo je biti okrnjeno samo kada se ticalo „merginaša”, makar bio i inobratstvenik. Tačnije rečeno, ukoliko je licitirano imanje iscrpljivalo bratstveničke mogućnosti njegove kupovine, dolazio je u obzir vlasnik graničnog posjeda, tzv. „merginaš”. Međutim, obimna emigracija i sve jače raslojavanje sela od kraja prošlog vijeka, razbili su bratstveničku homogenost a samim tim djelimično poremetili i njihove imovinske komplekse. Taj proces se naročito produbio u najnovijem periodu. Inače, raspored imanja je takav da su kućama najbliže oranice, vinogradi i livade, a najudaljenija pasišta, šume i branjevine. Šume i pašnjaci su gotovo neodvojivi i koriste se ujedno.
I upravo su na njihovim najudaljenijim dijelovima bili katuni (u Gornjim Kosijerima, u Orašanima, iza Cera i Kupuljara i u Dolovima). Katunske površine su bile privatne i na njima su vlasnici imali staje. Uoči posljednjeg rata na njima je stoku izjavljivalo 19 d., a u poratnim godinama, negdje do 1953. god., njih 15; potom je katunovanje gotovo iščezlo.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)