Poreklo prezimena, selo Čevo (Cetinje)

Poreklo stanovništva sela Čevo, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.

Položaj sela.

Nalazi se na 31. kilometru puta od Cetinja prema Nikšiću i Danilovgradu. Ima relativno povoljan topografski i geografski položaj. Prije svega raskrsnički je položen između Cetinja, Nikšića i Danilovgrada. Isto tako, ono je značajno središte za čitavo ozrinićko područje. Za ovaj „krajišni“ dio Stare Crne Gore od davnina je bilo vodeće središte i jezgro plemena Ozrinića. Stere se y izvjesno zaravnjenoi području okruženom sa svih strana bližim ili daljim brdima i planinama. Položaj i druge priredne odlike doprinijeli su da, posebno u tursko doba, bude jedno od najistaknutijih u istoriji Crne Gore. Tu je izraslo, najačalo i odatle se širilo moćno pleme Ozrinići.

Današnja teritorija čevskog područja obuhvata uravnjene, bregovite i brdske predjele (dužinom sjever—jug 5,2 km i širinom zapadistok 5 km) sa površinom od 25,53 km2. Počev od Jankova katuništa na sjeveru granica atara pravi luk i obuhvata Vodni Jamić i Grubanov do, na ide preko Kopitnika i Mostova te, spuštajući se na Ivanovu glavicu kod Vekina kuka, siječe put Velestovo — Čevo ; zatim izbija na Odrovac pa preko Mačijih kamenica dalje obuhvata Dobrvu njivu i Dos, te siječe put Prediš – Čevo i okružava Pištet, pa u zavoju izbija na Planinik, odakle skreće preko Popratnog dola i Ravnog prisoja i kod Mašule dolazi na put Čevo – Ožegovice. Odatle se preko Kuželjače nastavlja na Gornju ploču, Kulicu i Bijelu kamenicu do na Jankova katuništa. Granične katastarske opštine su mu – Lastva na sjeveru, Velestovo na istoku, Prediš prema jugu i Bata i Prentin Do na zapadu.

Naselje se (kod crkve) nalazi na Visini od 755 m.

Istorijat.

Kao župa Kučeva (Cuceva, Cucevi) pominje se u ljetopisu popa Dukljanima u 12. vijeku, a zatim „u najstarijim sačuvanim kotorskim spisima iz 1326–37. godine. Po svoj prilici, pod tim imenom nije se podrazumijevalo samo Čevo, nego cio predio današnjeg plemena Ozrinića. Pod tim nazivom (Ozrihnići) pleme se prvi put pominje 1411, a u kotorskim spomenicima 1430. godine. U turskim defterima 1521. i 1523. god. u Ozrinićima je zavedeno 37, odnosno 18 kuća. Ujedno su navedeni i Vojnovići sa 13, odnosno 6 kuća, za koje Đurđev pretpostavlja da su to „možda Vojinići, sada u Čevu”. Prema M. Bolici, Ozrinići su imali 60 kuća i 100 vojnika, a početkom 19. vijeka u Ozrinićima ili Čevu, kako navodi Dipre, bilo je 110 kuća i 275 vojnika. Godine 1865. popisano je 156 d. (Vojinići 80 i Miške 78), zatim 1883. 136 (Vojinići 68 i Miške 68) i 1903. 159 (Vojinići 79 i Miške 80). Godine 1879. čevska kapetanija je zavedena kao jedno selo – Čevo, a imala je 450 d. sa 2.244 stanovnika (1064 m. i 1180 ž.). Te godine bilo je 30 d. koja su imala po 8–10 članova, a 9 sa 10—15. Erdeljanović je u Čevu nabrojao 65 d., a prema podacima iz 1925. god. 162 sa 933 stanovnika. A zatim: y 1948 (101 :424), 1953 (107 :444), 1961 (98 :378) i 1971 (63 : 271). Od zadnjeg broja te godine u naselju je Od rođenja živjelo 189, a ostali su doseljenici – iz iste (63), drugih Opština Crne Gore (16) i izvan nje (3), odnosno iz seoskih naselja (75), mješovitih (2) i gradskih (4). Od njih se samo 17 doselilo prije 1941, a ostali poslije te godine. Dnevnih migranata je tada bilo 12. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (19 : 11), sa 2 (17 :9), sa 3—5 (37 :25) i sa više od 5 (25 :20). Istovremene promjene u starosne-polnom sastavu mještana vide se iz podataka: y prvoj grupi bilo je 161 110 (ž. 81 :59), u drugoj 152 :106 (ž. 89 :62) i u trećoj 65 :54 (ž. 39 : 28). I pored smanjenja broja stanovnika (za oko 100) y posmatranom intervalu se zapaža da demografska proporcija između odnosnih grupa nije znatno poremećena, te da je reprocukcija stanovništva, iako izvjesno stagnirajuća, zadržala svoju ravnotežu. To je posljedica navedenih, relativno povoljnih geografskih činilaca.

Struktura stanovništva.

U istom periodu obrazovna struktura mještana bila je: bez škole 124 :62 (ž. 96:50), sa četvorogodišnjem 130 : 93 (ž. 55:48), sa osmogodišnjom 23 :40 (ž. 9 :18), sa srednjom 9 :7 (ž. 1 :2), sa višom i visokom 4:6 (ž. 1 : 0) i kvalifikovanih radnika 2 : 13 (ž. 0 :5), a nepismenih 77:49 (ž. 68 :42), od kojih su stariji od 35 g0dina 72 :47 (ž. 64 : 41).7 U ovom pogledu Čevo se razlikuje od najvećeg dijela naselja Stare Crne Gore.

S druge strane, tada je posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava bila: bez zemlje (22 : 12), do 2 ća (6 : 10), od 2 do 5 (12 : 15), sa 5—10 (17 :8), sa 10—15 (11 :4) i sa više od 15 ća (30 : 16), odnosno: poljoprivrednih 43:24, mješovitih 33:16 i nepoljoprivrednih 22:25.

U 1953. godini 148 aktivnih izdržavalo je 261 lice; y poljoprivredi 112 : 186, .a sa ličnim primanjima bilo je 35. Tada je u društvenim službama radilo 19, u zanatstvu 3, y građevinarstvu 2 i u industriji 2. U naredna dva popisa odnos istih lica bio je: aktivnih 127 : 64 i izdržavanih 213 : 162, y poljoprivredi prvih 96:54 i drugih 110 : 93, a sa ličnim primanjima 38 :25. U vanpoljoprivrednim djelatnostima radilo je: u industriji i rudarstvu 0 : 5, u saobraćaju, trgovini i ugostiteljstvu 4 :9, y društvenim službama 21 : 12 itd.

Tip sela.

Budući da je u području čevske „zaravni“ i njenog oboda razmješteno 11 manjih i većih naseljenih lokacija (Miške, Vojinići, Donji kraj, Zaljuće, Prveta, Križev do, Kuta, Jama, Papratni do, Mitarca (kod Toljića) i Blizurat koje uslovno možemo tretirati kao zaseoke, može se reći da Čevo pripada tipu polurazbijenih naselja. Miške kao najveći zaselak imaju 15 kuća, a srednja udaljenost kuća od Blizurata kao središta naselja je oko 0,7 km, najveća je do Jame i Donjeg kraja, oko 2,5 km. Kroz naselje dužinom oko 3 km prolazi put od Cetinja (asvaltiran 1971) koji se kod samog središta račva prema Nikšiću (izgrađen 1957–61) i Danilovgradu. U naselju, kao mjesnom središtu, postoje pošta, ambulanta, zadružni dom i škola. Pošta radi od 1918. godine. Najprije je radila u privatnoj kući y Miškama, pa u zgradi bivše žandarmerijske stanice na Blizuratu, u kojoj je sada škola, kasnije u zadružnom domu, pa opet sada y privatnoj kući u Miškama. Ambulanta je izgrađena 1947. godine i u njoj radi jedan sanitet, a jednom sedmično dolazi ljekar. Zadružni dom je izgrađen (ima 13 prostorija sa 600 m2) 1948. godine. U njemu su mjesna kancelarija (od 1950. Do 1970. bila je i čitaonica), zatim procavnica Zemljoradničke zadruge, sala za skupove i kafana. Druga prodavnica je y privatnoj kući na Miškama. Prije rata radio je ovdje i motorni mlin.

Od 87 kuća y naselju 73 su prizemne, 11 na izbi i 3 dvospratne. Od njih je 66 pokriveno tiglom, 12 slamom i 9 kamenim pločama; 41 je sa daščanim plafonom, 27 sa malterisanim i 19 bez plafona. U međuratnom periodu prepravkom i dogradnjom na 8 kuća uglavnom je dograđeno 28 soba, kuhinja i ostava. U stambenom fondu popisano je 85 stanova sa Z.292 m2, od kojih su 39 iz prvog, 21 iz drugog, 21 iz trećeg i 5 iz četvrtog perioda. Osam stanova je y društvenoj svojini. Stanova sa otvorenim ognjištem bilo je 41, sa zemljanim podom 6 i sa električnim instalacijama 47. Prema vrsti su: 41 jednosobni i garsonjere, 30 posebnih soba i 9 dvosobnih. Tada je bilo nastanjeno 65 stanova, zatim 2 privremeno i 19 napušteno za duže vrijeme.

Stanovništvo.

U naselu žive:

-Vukotići (12 d.),

-Draškovići (11),

-Damjanovići (7),

-Đukanovići (6),

-Vulaši (6),

-Tatari (3) i po 1 dom:

-Vujovići, Otaševići, Roganovići, Đurišići i Radusinovići.

U poratnom periodu iselilo se 47 lica; članovi većeg broja njihovih domaćinstava povremeno dolaze, najviše iz Cetinja, Beograda i Titograda. Istovremeno je u naselju napušteno 8 kuća, a iseljenici su u drugim mjestima, koliko je mještanima poznato, podigli 11 kuća.

Čevo, opjevano kao krvavo razbojište i gnijezdo junačko, ne samo što simbolizuje svijetle tradicije crnogorske prošlosti, nego, naročito u doba Nikole I Petrovića, i svitu starocrnogorskog plemstva, njegovu specifičnost, slavu i moć. Njegovi najizrazitiji predstavnici bili su Vukotići, posebno odžak vojvode Petra Vukotića, tasta kralja Nikole. Njegova kuća danas napuštena, ali još dobro očuvana, je veoma vrijedan arhitektonski predstavnik „crnogorske palate“, koji bi zajedno sa još nekoliko njoj sličnih kuća trebalo obnoviti i konzervirati.

Vode.

Čevo i neka sela u Njeguškom polju su jedina seoska naselja (ako se u njih bukvalno mogu svrstati) koja odranije imaju vodovod. Ovdje, u pećini zvanoj Orlujina, udaljenoj od središta naselja oko 0,5 km, ruski inženjer Igor Sukačev projektovao je 1931. godine depozit i vodovod, a već iduće godine u mjestu su počele da se koriste tri javne česme (u Kuti, Blizuratu i Miškama). Kasnije je jedna provedena do škole. Osim njih najveće izvorske vode su Jama i Jamica. Za pojenje stoke koriste se stari izvori Velika i Mala lokva, Kuta, Popov do, Jama (mala), Blizurat, Trudov do i druge manje; ima ih 12. Sem najveće školske (zajedničke) bistijerne na Blizuratu, y svim zaseocima ima po nekoliko privatnih bistijerni, odnosno ukupno 33. Ublovi su najstariji, a bistijerne su izgrađene – 8 do 1918. godine, 29 od 1918. do 1941. i 6 poslije 1945. godine. Ranije se, u vrijeme velikih suša i oskudice vode, iz udaljenih sela dogonila stoka na čevske ublove radi pojenja.

Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.

Otkada je 1955. god. uvedena elektrika, u standardu mještana su, osobito posljednjih godina, nastale krupne promjene. Do septembra 1972. (kada su ovi podaci dobijeni) bilo je elektrificirano 48 kuća, uglavnom središnjih dijelova naselja, tako da je ognjište i električni šporet imalo 17 d., električni i običan šporet 20, frižider 15, televizor 14, radio–prijemnik 16, tranzistor 11, gramofon 13, mašinu za pranje veša 2, a zatim samo ognjište 4, ognjište i običan šporet 31, samo običan šporet 5, crepulju i sač 15, verige 52, starije vrste kreveta 11, stolovaču 48, skrinju 15, novije postelje 55, kauč 16, fotelje 5, gusle 57 i „biblioteke“ 30 sa oko 2.000 knjiga.

Čevo je od davnina stočarski kraj. Istina, i za zemljoradnju su ovdašnji uslovi pogodniji nego u velikom broju naselja Stare Crne Gore. No, i za jedno i za drugo bili su potrebni, a i danas, iako znatno manje, mnogobrojni pomoćni objekti. Ovdje je, kako podaci pokazuju, više zastupljena prizemna kuća, što je prirodno, jer ima više prostora za njenu gradnju. Tjeskoba dakle nije uslovila građevinske vertikale sa izbama u donjem spratu, već je y zaravnjenim krajevima bilo

moguće i podizanje susjednih ili dodatnih objekata za stoku i ostavu. Takvih objekata, namijenjenih stoci, među kojima je znatan broj građen u kreču, anketar je evidentirao 78. Od njih je 51 građen do 1918. godine, 9 od 1918. do 1941. i 18 poslije 1945. godine. Novije kuće su mahom građene na temelju starih, uglavnom njihovim renoviranjem. Ipak, 20 ih je i dalje pokriveno slamom, a 7 pločama. Pored njih su brojne, obično suhozidne kućarice za živinu, kao i dodatne ili izdvojene prostorije za magazine. U naselju se i danas, mada neuporedivo manje nego ranije, koristi 10 gumana.

Dvorišta, pak, među kojima su mnoga neograđena, manje imaju funkciju obora nego u drugim naseljima, u kojima im je lokacija više krševita i tjeskobna. Ovdje ih ima 81 kuća, a njihova prosječna površina je oko 120 m2, 14 ih je ograđeno zidom, 9 drvetom ili žicom, a 58 je bez ograde. Na drugoj strani zaravnjeni prostor pružio je mogućnost pretežnom dijelu kuća da ima okućnice. U odnosno vrijeme njihov broj i površina izgledali su ovako: 32 d. imala su okućnicu sa površinom od 200 m2, 6 od 200 do 400, 10 do 400~do 600, 1 od 600 do 1.000 i 2 od 1.000 m2 do 1 rala. Obično se koriste za povrće i voće. Druga imanja se ili nastavljaju na okućnice ili su udaljenija i razbacana. Njihova srednja udaljenost je: oranica 0,4 km, livada 0,6 km, pasišta 0,8 km i šuma i branjevina 1,5 km.

Čevljani su do zadnjeg rata izjavljivali stoku na Lastvu, Kopitnik i Lisac. Tamo je oko 35 d. imalo staje itorove, a oko 15 njih je drugima davalo stoku na čuvanje. Odmah u poratnim godinama (do 1950. a nešto manje i do 1960. godine) katunovanje se prilično održavalo, a zatim je, može se reći, naglo opalo. Danas na katunima staje ima 7 d., a 6 njih daje stoku na čuvanje u Drobnjaku i Lukavici.

IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.